පෙර භවයන්හි දානය දීලා අලෝභ සිත මතු කරන්, සීලය වඩලා අද්වේෂ සිත මතු කරන්, භාවනා වඩලා අමෝහ සිත මතු කරගෙන, මේ දුර්ලභ මනුස්ස භවයක් ලබාගෙන, මේ පරම උත්තරීතර සම්බුද්ධ ශාසනයේ ඉපදිලා ඉන්න එකට තමයි ත්‍රිහේතුක ප්‍රතිසන්ධිය කියන්නේ. මේකයි ධර්මය කියලා පැහැදිලි කරල දුන්නොත්, ඔවුන්ට ධර්මය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්කම ලැබෙනවා.
“ලෞකික ධර්මය, ලෝකෝත්තර ධර්මය” වශයෙන් මේ ධර්මය කොටස් දෙකක් තියෙනවා. ලෞකික ධර්මය කුමක්ද කියලා යම්කිසි විග්‍රහයක් කළා. නැවතත් සිහි කරල දුන්නොත්,
“පාණාතිපාතා අධම්මෝ අකුසලෝ අනත්තෝ
පාණාතිපාතා වේරමණී ධම්මෝ කුසලෝ අත්තෝ ”
යනාදී වශයෙන් මේ දස අකුසලය සහ දස කුසලය භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්නනවා. ලෞකික වශයෙන් මේ ධර්මය දැකීම යනු දස අකුසලයෙන් වෙන් වෙලා, පාපයන්ගෙන් අතමිදිලා ජීවත් වෙන්න දරන උත්සාහය. සහජ ප්‍රඥාවෙන් රාග, ද්වේෂ, මෝහ පාලනය කරගත හැකි සිතක් තියෙන සාමාන්‍ය කෙනෙක්ට මේක අධර්මයක්, මේක ධර්මයක් කියලා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. එපමණකින් ලෞකික ධර්මය ඔහුට වැටහෙනවා, ලෞකික සම්මා දිට්ඨියේ පිහිටනවා. එපමණකින් ඔහු පාපයෙහි වැළකිලා පිනෙහි යෙදෙනවා. ඒක උපකාර වෙන්නේ සුගතියෙ යන්න මිසක් නිවනට නෙවෙයි.
ලෞකික ධර්මය පහසුවෙන් අවබෝධ කරගත හැකියි. අම්බලට්ඨිකරාහුලෝවාද සූත්‍රයේ අසිරිමත් වූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, ඒ කුඩා හාමුදුරුවන්ට ධර්මය, අධර්මය තෝරලා දෙන්නේ මෙහෙම. “රාහුල, යමකින් තමන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිදුවේ නම්, අනුන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිදුවේ නම්, ඒ දේ වහාම අත් හරින්න. ඒ අධර්මය. රාහුල, යමකින් තමන්ටත් වැඩක්, යහපතක් සිද්ධ වෙනවා නම්, අනුන්ටත් වැඩක්, යහපතක් සිද්ධවෙනවා නම් ඒ දේ අනුගමනය කරන්න. ඒ තමයි ධර්මය”.
පහසුවෙන්ම තේරුම් ගන්න බැරිද ඔය ධර්මය, අධර්මය. ඔය කාරණාව තේරුම් ගන්න බැරි තරම් ඥාන හීන මිනිස්සුද මේ ඉන්නේ? කවුරුහරි කියනවා නම් බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරපු ධර්මය තේරෙන්නෑ කියලා, තේරෙන්නැතිකම නෙමෙයි තියෙන්නේ, තේරුම්ගන්න උත්සාහ ගත්තෙ නැතිකම. එක්කෝ තෝරල දෙනකොට අහන් හිටියේ නැතිකම. මොනවා හරි අහංකාර, මාන, උද්ධච්ච ගති නිසා තමන් දන්නවා කියලා හිතාගෙන. මුළාවට පත්වෙච්ච එක. එහෙම නැතුව බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මයේ වැරැද්දක් නෙවෙයි ඒක. ධර්මය, අධර්මය පහසුවෙන්ම තෝරගන්න පුළුවන් පුංචි දරුවන්ටත්. ඉස්සෙල්ලාම පාසල්වල ඕවා තමයි කියලත් දෙන්න ඕනේ. යමකින් යමකින් තමන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිද්ධවෙනවා නම්, නොසතුටක් උපදිනවා නම්, අනුන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිද්ධ වෙනවා නම්, නොසතුටක් උපදිනවා නම් ඒ දේ අත්හරින්න. එය අධර්මය. යමකින් යමකින් තමන්ටත් යහපතක්, වැඩක් සිද්ධවෙනවා නම්, සතුටක් උපදිනවා නම්, අනුන්ටත් යහපතක්, වැඩක්, සතුටක් උපදිනවා නම් අන්න ඒ දේ අනුගමනය කරන්න. ඒ ධර්මය. ඒ තමයි ලෞකික වශයෙන් ධර්ම, අධර්ම වශයෙන් විග්‍රහ කරද්දී පහසුවෙන්ම අවබෝධ කර ගත හැකි පරියාය. එහෙනම් එපමණකින් කෙනෙක්ට මේ ධර්මය, මේ අධර්මය කියලා තෝරා ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. ධර්මය, අධර්මය දැකීමේ ඥානයට තමයි කියන්නේ ප්‍රඥාව කියලා. ඒක පිරිසිදු හිතකින් දකින්න ඕනෙ. රාග, ද්වේෂ, මෝහ යම් ප්‍රමාණයකට ප්‍රහාණ වෙච්ච හිතක් වෙන්න ඕන.
දැන් ලෝකයේ විවිධාකාර බෝම්බ හදනවා මනුස්සයෝ, විවිධාකාර න්‍යෂ්ටික අවි ආයුධ. යුධ අවි හදන්න ලෝක සම්මතයේ තියෙන විවිධාකාර විද්‍යාවන් ඉගෙන ගන්න ඕන. භෞතික විද්‍යාව, රසායන විද්‍යාව, ඉලෙක්ට්‍රොනික් විද්‍යාව, නානාප්‍රකාර විද්‍යා. ලෝක සම්මතයේ මහා විද්‍යාඥයෝ, මහා ඥානවන්තයෝ කියන පිරිස් න්‍යෂ්ටික බෝම්බ හදනවා. පරමාණු විද්‍යාව, භෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ කෙළ පැමිණි විද්‍යාඥයෝ පරමාණු බෝම්බ හදනවා ලෝකයම විනාශ කරන්න. පරමාණු බෝම්බ හදන මනුස්සයාට ලෝක සම්මතයේ ඥානය තියෙනවා, හැබැයි ප්‍රඥාව තිබුණද? මෙය අධර්මයක් කියලා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව තිබුණද? නෑ. ඒ අර්ථයෙන් ඔහු දුස්ප්‍රාඥයෙක්. අන්න ධර්මය, අධර්මය තෝරා ගන්න බෑ.
එහෙම නම් යමෙක් පාසල් අධ්‍යාපනයෙ කෙළ පැමිණිලා, ඊට පස්සේ විශ්ව විද්‍යාලවලත් ගිහිල්ලා, උපාධි පිට උපාධි අරන් ආචාර්ය මහාචාර්යවරු වුණත්, මේ ධර්මය, මේ අධර්මය කියලා තෝරා බේරා ගන්න බැරි නම් ඔහු දුස්ප්‍රාඥයෙක්. ඔහුගේ ඒ ආචාර්ය, මහාචාර්යකම් මේ උත්තරීතර සම්බුද්ධ ශාසනය තුළ වලංගු නෑ, මහාචාර්යවරයෙකු වුණත් දන්නේ නැත්නම් මේ ධර්මය, මේ අධර්මය කියලා ඔහු දුස්ප්‍රාඥයෙක්, ජඩ කෙළතොල්ලෙක් බුදුපියාණන් වහන්සේගෙ වචනයෙන්, මගේ නෙවෙයි. ඒකයි බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වන්නේ. ඉස්කෝලේ එක වසරට ගිහිල්ලා නැතත්, අත්සනවත් ගහන්න බෑ, මළපොතේ අකුර බෑ, ඒත් දන්නවා මේ ධර්මය, මේ අධර්මය. ප්‍රාණඝාතය අධර්මයක්, ප්‍රාණඝාතයේ යෙදෙන්නෙ නෑ. එදා වේල කන්න හැටියක් නෑ, බඩේ බත් නෑ, ඇඟේ වස්තරය නෑ හරියට, ඉන්නේ දුගී පැලක එබඳු මනුස්සයෙක් අපි දන්නවා ඇත්තටම. හැබැයි ඔහු දන්නවා ධර්මය, අධර්මය. ඔහු දන්නවා ප්‍රාණඝාතය අධර්මයක්, සොරකම අධර්මයක්, කාමමිථ්‍යාචාරය අධර්මයක්, බොරු කීම අධර්මයක්, කේලම් කීම අධර්මයක්, පරුෂ වචන අධර්මයක්, හිස් වචන අධර්මයක්, දැඩි ලෝභය අධර්මයක්, අනුන් නැසේවා කියන වෛරී සිත අධර්මයක්, පින් පව් පිළිනොගැනීම, මෙලොව පරලොව පිළිනොගැනීම, කර්මය විශ්වාස නොකිරීම, අධර්මයක් කියල ඔහු දන්නවා. හැබැයි ලෝක සම්මතයේ ඉස්කෝලේ ගිහිල්ල නෑ, කණ අත්සන ගහන්නේ, එදාවේල බොහොම අමාරුවෙන් හම්බුකරගෙන කන්නේ, ඒ ශ්‍රේෂ්ඨයෙක් ලෝකෙ. හැබැයි මිනිස්සුන්ට අනුව, ලෝක සම්මතයේ ඥානවන්තයෝ කියන පිරිස්වලට අනුව ඔහු නූගතෙක්. හැබැයි උත්තරීතර ශ්‍රී සද්ධර්මය ඉස්සරහ ඔහු මහා ශ්‍රේෂ්ඨයෙක්, ඔහුට මහා ප්‍රතිරූපයක් තියෙන උතුම් මනුස්සයෙක්. උත්තම භාවය කියන එක, මිනිහෙක්ගේ උත්තරීතර භාවය, ශ්‍රේෂ්ඨ භාවය අධ්‍යාපනයෙන් ලැබෙන එකක්ද? ඒකට තියෙන්න ඕනේ පිරිසිදු හිතක්. ඒ පිරිසිදු හිත මතුවෙන්නේ ශ්‍රී සද්ධර්මයෙන්.
ලෝක සම්මතයේ මහාචාර්යවරුන්ට බැරි දේ, අර දුප්පත් දිළිදු පැලේ ඉන්න අසරණ මනුස්සයාට පුළුවන් වෙලා තියෙනවා. ඒකට පාසල් අධ්‍යාපනය බලපෑවද? ප්‍රාණඝාතය අධර්මයක්, ප්‍රාණඝාතයෙන් වෙන්වීම ධර්මයක් කියලා ඔහු ඉගෙන ගත්තේ ඉස්කෝලේ ගිහිල්ලා නෙමෙයි, බණ අහලා. ඒ ලද අවබෝධය තුළින් ඔහු ශ්‍රේෂ්ඨයෙක් විදිහට ජීවත් වෙනවා. ලෝක සම්මතයේ ඔහු නූගතෙක්, හැබැයි මරණින් පසු ඔහු යන්නේ ස්වර්ගයට. ලෝක සම්මතයේ ඉන්නවා මහාචාර්ය කෙනෙක්, හදන්නේ පරමාණු බෝම්බ, මිනිස්සු නසන වයිරස්, විවිධාකාර මිනිසුන්ට වින කරන දේවල්. මැරිච්ච සුනංගුවෙන් මහාචාර්යවරයා යන්නේ නිරයට. එහෙම නම් ලෝක සම්මතයේ සම්මතයි කියලා පනවගෙන තියෙන දේවල්, ශ්‍රී සද්ධර්මය ඉස්සරහ අවලංගුයි. ලෝක සම්මතයේ මහා වටිනාකම් දීපුවා, ශ්‍රී සද්ධර්මය ඉස්සරහ තුට්ටුවක් වටින්නැති දේවල්. ලෝක සම්මතයේ කොයිතරම් උපාධි ලබාගෙන තිබුණත්, පිරිසිදු හිතක් නැත්තම් ඒ නීචයෙක්, හීනයෙක්, දීනයෙක්. ලෝක සම්මතයේ ඉස්කෝලෙ ගිහිල්ලත් නෑ, කිසිම උගත් කමක් නෑ, අධ්‍යාපන සහතික නෑ, විභාග පාස් වෙලා නෑ හැබැයි ඔහුට තියෙන්නේ පිරිසිදු හිතක්, අන්න ශ්‍රේෂ්ඨයෙක්, අන්න උත්තමයෙක්, අන්න ගරු කළ යුත්තෙක්, අන්න පූජා ලැබිය යුත්තෙක්. මෙන්න ධර්මය, අධර්මය ලෞකික වශයෙන්. දැන් ඔය ටික තේරුම් ගන්න බැරිද මනුස්සයන්ට?
දැන් මේ ලෝකෝත්තර ධර්මයද තේරෙන්නෑ කියන්නේ? මේ ලෝකේ ඉන්න දුස්ප්‍රාඥයෝ හැමතිස්සෙම උත්සාහ ගන්නේ, මේ ධර්මය තමන්ට තේරෙන්නැත්තම් අනිත් මනුස්සයවත් ඒ විනාශයට ඇදලා දාන්න, වලට ඇදලා දාන්න. වලේ ඉන්නේ එකාගේ ලක්ෂණය තමයි ගොඩ යන්න දෙන්නැහැ කාටවත්. තමන්ට ගොඩයන්න බැරි නම් අනිත් ඔක්කොම දෙනාත් වලට ඇදල දාන එක තමයි අසත්පුරුෂයාගේ හැටි. ඒ වගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය හරියට අහල අවබෝධ කරගත්තේ නෑ, එක්කෝ අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් අවස්ථාවේදී ඊට හරියට කන් දුන්නේ නෑ, කුමන හෝ මානයක් නිසා මොකක් හෝ තියෙන දුස්ප්‍රාඥකමක් නිසා තමන් ධර්මය හරියට අවබෝධ කරගන්නැතුව අනිත් ලෝකයාට දෙනවා නිර්ණායක, “මේ ධර්මය ලෙහෙසියෙන් තෝර ගන්න බෑ, මේ ධර්මය බුදුපියාණන් වහන්සේගේ. ඒ නිර්වාණය එහෙම අවබෝධ වෙන්නේ නැහැ, කෙනෙක්ට”. ඒ අය අවබෝධ කරගෙන නිර්වාණය, නිවනට පත් වෙලා, සියලු කෙලෙස් නසලා වගේ කතාව කියන්නේ. හිතලා බලන්න කොයිතරම් දුස්ප්‍රාඥයෝද කියලා. ඔබට ඕන තරම් ඒ වගේ අය මුණගැහිලා ඇති. ඒ අසත්පුරුෂයෝ කරන විනාසය මෙතෙක් කියන්න බෑ. තමනුත් වැනසිලා, තව විශාල පිරිසකට සංසාරේ වලක් කපලා දෙනවා, මහා අගාධයක් නිර්මාණය කරලා දෙනවා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන්, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මග අනුගමනය කරන්නාවූ භික්ෂුවක් හැටියට කියන්න තියෙන්නේ, තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය අවබෝධ කළ නොහැකි නම් ඔබට අවබෝධ කළ හැකි දෙයකුත් නෑ කියලා ලෝකෙ.
මොකද බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ පහසුවෙන් අවබෝධ කළ හැකි මට්ටමට උන්වහන්සේගේ අසමසම මහා ප්‍රඥාවෙන් පෙරළ පෙරළා හදලා, අසමසම වූ ඒ උත්තරීතර වූ සිව්පිළිසිඹියා බුද්ධ ඥානවලින් විග්‍රහ කරලා දීපු ධර්මයක් තෝර ගන්න බැහැ කියලා කියනවා නම් කෙනෙක්, එතන තියෙන්නේ දුස්ප්‍රාඥකමම විතරයි.
ඒ කියන්නේ මේ ලෝකෙ සුව හොයලා හොයලා ඒ් සුවය හොයාගන්න බෑ කියලා සහජ ප්‍රඥාවෙන් හරි අවබෝධ වෙච්ච, එහෙමත් නැත්නම් කල්‍යාණ මිත්‍ර සම්පත්තිය තුළින් එවන් යථාභූතයක් කරා ළඟා වෙමින් සිටින, එහෙමත් නැත්නම් සංසාරික ප්‍රාර්ථනාවක්, පාරමිතාවක් නිසා චිත්ත අභ්‍යන්තරයෙන් ම නැගෙන්නා වූ විමුක්තිය සොයා යෑමේ ගවේෂණය මත මේ ධර්මයට යොමු වෙන, යනාදී ආකාරයෙන්, විවිධ ආකාරයෙන් ඒ් කුසල මූලයේ පිහිටන්නා වූ කුසල මූළයට ප්‍රවිෂ්ඨ වන්නා වූ සියලුම බුද්ධ ශ්‍රාවකයන්ට, ඤාණවන්ත සත්පුරුෂයන්ට මේ ලොව්තුරු අරණ දහම් සංවාදය වෙන් වෙනවා.
මේ ධර්මය ඒ අසිරිමත් වූ ශාස්තෘවර සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ යි. සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධයට යි ශ්‍රී සද්ධර්මය කියන්නේ. උන් වහන්සේ අවබෝධ කරගත් ධර්මය වෙන කිසි ම කෙනකුට තමාගේ ඤාණයෙන් අවබෝධ කරගන්නට හැකියාවක් නැහැ. බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙකුට සහ පසේබුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙකුට පමණ යි ස්වඤාණයන්ගෙන් ම ඒ් අවබෝධය ලඟා කරගත හැක්කේ.
අපට පුළුවන් වෙන්නේ උන්වහන්සේලා පෙන්වලා දෙන ඒ් ධර්ම කාරණා අසා අවබෝධ කිරීමෙන්, උතුම් චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ කිරීමෙන් ක්‍රමානුකූලව යම් අවබෝධයක් කරා පිය මනින්න. එහෙම නැතිව සියල්ල දැක ගැනීමේ, දැන ගැනීමේ හැකියාවක් සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයෙක්ට පිහිටන්නේ නෑ. අපේ අල්ප ඤාණයන්ගෙන් අපි ඒ් අසිරිමත් වූ අවබෝධය පරික්ෂා කරමින් තමා මේ ගමන යන්නේ.
හැබැයි, මුහුදෙ නාන්න ගැඹුරට ම දියඹට ම යන්න ඕනෑ නෑ. තමන්ට යන්න පුළුවන් දුරක් තියෙනවා. අපි හිතමු කෙනෙක්ට යන්න පුළුවන් දණවටක් නම් එච්චර දුරක් ගිහිල්ලා මුහුදේ නාගන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට ඉණවටක් පුළුවන් නම් එයාට ඒ් මට්ටමෙන් නාගන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට කරවටක් යන්න පුළුවන් නම් එයාට ඒ් මට්ටමින් නාගන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට පොඩ්ඩක් පීනලා ඈතටත් ගිහිල්ලා එන්න පුළුවන් කමක් තියෙනවා නම් එයාට ඒ් මට්ටමින් නාගන්න පුළුවන්. හැබැයි කවුරු කොහොම නෑවත් නාන්නේ මුහුදෙ ම තමයි. ඒ් නිසා අර ගැඹුරු දියට, මහා මුහුදු මධ්‍යයට, සාගර මධ්‍යයට යන්න අවශ්‍ය නෑ නාන්න. මේ ධර්මය හරි ම ගැඹුරු යි. පටිච්චසමුප්පාදයේ ගැඹුරට ම ගියා ම සුවිසිපට්ඨානය මුණ ගැහෙනවා. කොච්චර ගැඹුරු ද කියනවා නම් අදටත් මේ මිහිතලේ කිසිම මනුෂ්‍යයෙක් උපදින්නේ නෑ ඒ සුවිසිපට්ඨානය නැවත විග්‍රහ කළ හැකි, එපමණක් නොවේ, කිසිදු භාෂාවකට පරිවර්තනය කරන්නත් බෑ.
අපේ මේ සිංහලයෙ තියෙන මේ ත්‍රිපිටක රත්නය තුළත් මේ සූවිසිපට්ඨානය පොත් තුනක් ම ඇතුළත් වෙනවා. හැබැයි එකක්වත් සිංහලට පරිවර්තනය කරලා නෑ. මොකද සිංහලට පරිවර්තනය කරන්න බැහැ. එතරම් ගැඹුරු යි. යමෙක් පරිවර්තනය කරන්න ගියොත් වරද්ද ගන්නවා. එච්චර ගැඹුරු ධර්මයක් පරිවර්තනය කරන්න බැහැ සිංහල භාෂාවට. සිංහල නොවෙයි කිසිම භාෂාවකට. සිංහලට බැරිනම් කොහොමත් අන්‍ය භාෂාවකට පෙරළන්න බෑ. ඉතින් ඒ් නිසා මෙතරම් ගැඹුරට ධර්මය දැනගන්න අවශ්‍ය නැහැ නිවන් දකින්න.
නිවන් දකින්න අපි දැනගන්න ඕනෑ එක දෙය යි. ඒ තමා අපි තුළ තියෙන්නේ මේ වැරදි චින්තනයක්, මේ වැරදි දෘෂ්ටියක්, සංඥාවක්, චිත්තයක්, එහෙම නම් වැරදි අවබෝධයක්, අනවබෝධයක් මේ සංසාර ගමනට හේතු වෙන බව. තමා තුළ පවතින අනවබෝධය යි මේ සසර දුකට හේතුවන්නේ කියල යි අවබෝධ කරගන්න ඕනෑ. එපමණකින් සත්‍යාවබෝධය ලැබෙනවා. දැන් ලෝකේ ගොඩක් මනුෂ්‍යයන්ට තමන් වැරදි යි කියන එක තේරෙන්නේ නෑ. මොන දේ කළත්, මොන වැරදි කළත්, කොයිතරම් රාගයෙන් ඔත්පල වෙලා හිටියත්, ද්වේශයෙන් ඔත්පල වෙලා හිටියත්, මෝහයෙන් අන්ධ වෙලා හිටියත් තමන් වැරදි යි කියලා හිතෙන්නේ නෑ. අන්න ඒ් රාග ද්වේශ මෝහ වැරදි යි කියලා තේරුම් ගන්න පුළුවන් අයට තමා ඤාණවන්තයෝ කියන්නේ. ඒ් රාග ද්වේශ මෝහ දෝෂයක් කියලා තේරුම් ගන්න බැරි සියළු දෙනා අඤ්ඤාණයෝ. තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය නො දන්නා අඤ්ඤාණයෝ. ඒ් අඤ්ඤාණයෝ මොකද කරන්නේ? ඒ් තමන්ගේ අනවබෝධය අවබෝධයක් කියලා හිතාගෙන හැසිරිලා විනාශ වෙලා යනවා. මෙලොවත් වැනසෙනවා, පරලොවත් වැනසෙනවා.
එහෙනම් ඉස්සෙල්ල ම අපි තේරුම් ගන්න ඕන මේ රාග ද්වේශ මෝහ කියන්නේ දෝෂයක් බව තමා තුළ පවතින. ඒ් දෝශය ඉවත් කරගන්න යි බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ධර්මය දේශනා කරන්නේ. එහෙනම් අන්න ඒ් දෝෂය ඉවත් කරගන්න කැමැති සියළුම සත්පුරුෂයෝ වෙනුවෙන් තමයි මේ උතුම් ලොවුතුරු අරණ දහම් සංවාදය අපි දියත් කරන්නේ.
ලෝකයේ ඕනෑම තැනක ඉඳලා මේ දහම් සංවාදයට කන් දෙන්න අපේ ශ්‍රද්ධා බුද්ධි සම්පන්න ආර්ය ශ්‍රාවකයන්ට හැකියාව තියෙනවා. තාක්ෂණය කියන්නේ මිනිසුන්ගේ විනාශය පිණිස බහුලව යෙදෙන මාධ්‍යයක්. නමුත් අපට පුළුවන්කම තිබෙනවා ඕනෑම දෙයක් ඤාණයෙන් යුක්තව පරිහරණය කළොත් එහි විනාශකාරී පැත්ත වෙනුවට එහි සැනසුම්කාරි පැත්ත මතු කර ගන්න. මේ zoom තාක්ෂණය ඔස්සේ අපි දැන් සිද්ධ කරන මේ දහම් සංවාදයත් එබඳු අවස්ථාවක්. කෙනෙක්ට අවශ්‍ය නම් පුළුවන් මේ තාක්ෂණය ම විනාශය පිණිස යොදාගන්න. හැබැයි අපි එය මනුෂ්‍යයන්ගේ සැනසීම, සදාතනික ශාන්තිය උදා කිරීම පිණිස, තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය ලෝකයේ පැතිරවීම පිණිස, යොදා ගන්නවා.
දසවස්තුක සම්‍යක් දෘෂ්ඨිය කියලා කියන්නේ අවබෝධයක් මිසක් ඇදහීමක් නෙවෙයි. නුවණින් දකින්න ඕන ධර්මයක් මේ තියෙන්නේ. “පඤ‍්ඤවතො අයං ධම‍්මො” කිව්වේ ඒකයි. කවුරුවත් කියන නිසා පිළිගන්න එපා. උදාහරණයක් ගත්තොත්, කාමය දුකක් කියලා කියන්නේ ඇයි කියලා ප්‍රඥාවෙන් විමර්ශනය කරද්දී, බුදුපියාණන් වහන්සේ ඒක දේශනා කරලා තියෙන නිසා පිළිගන්නවා නෙමෙයි. ඒකයි ‘සංදිට්ඨිකෝ’ කිව්වේ. ඔබ තුළින් ධර්මය දකින්න. කොහොමද? ඔබ කාමය සැපයි කියලා හිත හිතා ඉන්න. එතකොට ඔබේ සිතේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා උපදිනවා පෙනෙයි. මොහොතින් මොහොත හටගන්නවා පෙනෙයි. බුර බුරා නගිනවා පෙනෙයි ගින්දර. ඊට පස්සේ ඔබ එහිම ප්‍රතිලෝම සත්‍යය අනිත් පැත්තට හිතන්න. කාමය දුකක් වශයෙන් එහි ආදීනව හිතන්න. එතකොට මොකද වෙන්නේ? එතකොට අපිට දකින්න ලැබෙනවා රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා නිරුද්ධ වී ගෙන යන බව. අන්න ඒක සුවයක්.
“තෙසං වූපසමො සුඛො” එහෙනම් ඔබ මේ ධර්මය පිළිගන්නේ ප්‍රත්‍යක්ෂයෙන් මිසක් කවුරුවත් කියන නිසා නෙවෙයි. දස වස්තුක මිථ්‍යාදෘෂ්ඨිය හෝ දස වස්තුක සම්‍යක්දෘෂ්ඨිය කියන එක නෙමෙයි මෙතන තියෙන ප්‍රශ්නය. ඉස්සෙල්ලාම අපි අවබෝධ කරගන්න ඕන චතුරාර්ය සත්‍යය. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා ආර්ය සත්‍යය. මේ සත්‍ය හතර අවබෝධ වුණා නම් අර ප්‍රශ්න ඔක්කොම විසඳෙනවා. ඉස්සෙල්ලාම අවබෝධ කරගන්න කාමය දුක කියන්නේ ඇයි කියලා? ඒකටයි පිළිතුරක් හොයන්න ඕනේ. එහෙම නැතුව වෙන මොනවට උත්තර හෙව්වත් ඔබට සැනසීමක් ලැබෙන්නේ නෑ, කවදාවත්. මේ ජීවිතයේවත් සංසාරෙවත්. එහෙම ලැබෙනවා නම් බුදුහාමුදුරුවන්ට වැරදිලා තියෙන්න ඕනේ. ඉස්සෙල්ලාම අවබෝධ කරගන්න ඕන දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය කියන්නේ කුමක්ද? ඇයි කාමයට දුක කියන්නේ කියලා. ඔබ ඥානවන්තයෙක් නම් ඒ බව අධ්‍යයනය කරන්න. ලෝකයෙ විද්‍යාඥයෝ අතර අග්‍ර විද්‍යාඥයා බුදුපියාණන් වහන්සේ. බුදුපියාණන් වහන්සේ මොකක්ද විජ්ජාව හැටියට පනවන්නේ. මෙන්න විජ්ජාව.
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක‍්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති විජ්ජා”
ඔන්න විද්‍යාව. විද්‍යාවේ ඇස පහළ වෙන්නේ චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වුණහම. ‘ධම්මචක්කප්පවත්තන සූත්‍රය’ දේශනා කරනවා බුදු පියාණන් වහන්සේ එදා ඉසිපතනෙ, මිගදායෙදි. මේ සූත්‍ර දේශනාව අහගෙන ඉඳලා සෝවාන් ඵලයට පත්වෙනවා උතුම්වූ කොණ්ඩඤ්ඤ තාපසතුමා. එතුමා ඒ ධර්මය අවබෝධ කර ගත්තාම මොකක්ද අවබෝධ වුණේ?
“ඉමස‍්මිඤ‍්ච පන වෙය්‍යාකරණස‍්මිං භඤ‍්ඤමානෙ ආයස‍්මතො කොණ‍්ඩඤ‍්ඤස‍්ස විරජං වීතමලං ධම‍්මචක‍්ඛුං උදපාදී: ‘යං කිඤ‍්චි සමුදයධම‍්මං සබ‍්බන‍්තං නිරොධධම‍්ම’න්ති.”
උන්වහන්සේට එදා පහළ වෙච්ච දහම් ඇස මොකක්ද? “යං කිඤ‍්චි සමුදයධම‍්මං සබ‍්බන‍්තං නිරොධධම‍්මන‍්ති.” මේ සිත තුළින් මේ සියලු ධර්මතා සමුදය වෙන්නේ කුමක් හේතු කරගෙනද? ඒ හේතුව නැසීමෙන් ඒ ධර්මතා සියල්ල නිරුද්ධ වන්නේ කෙසේද, කියන අවබෝධයයි කෙනෙක්ට එන්න ඕනෑ බණ අහලා. ඒ අවබෝධය ආවම ඔය ලෝකය පිළිබඳ තියෙන සේරම සැක සංකා, විචිකිච්ඡා සියල්ලක්ම නිරුද්ධ වෙලා යනවා. භෞතික විද්‍යාවේ උපරිම ගිහිල්ලා තියෙනවා පරමාණුව. ඊට පස්සේ පරමාණුව බෙදාගෙන තියෙනවා ඉලෙක්ට්‍රෝන, ප්‍රෝටෝන, නියුට්‍රෝන ව්‍යුහ තුනකට. හැබැයි ඒ ව්‍යුහ හැදිලා තියෙන්නේ මොනවායින්ද කියලා ඇහුවොත් කාටවත් දෙන්න උත්තර නෑ. ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් භෞතික විද්‍යාවේ ‘ක්වොන්ටම් යාන්ත්‍රණය’ යටතේ කියාගෙන ගිහිල්ලා එක තැනක නතර වෙනවා. මේ විශ්වයේ සියල්ල ක්වොන්ටම් තරංගයක් සහ ක්වොන්ටම් පදාර්ථයක් එහෙම නැත්නම් ක්ෂුද්‍ර වූ තරංග සහ ක්ෂුද්‍ර වූ පදාර්ථයකට සීමා වෙනවා කියලා. ඊට පස්සේ ඔහු කියන්නේ මොකක්ද? මේ ක්ෂුද්‍ර වූ තරංගයත් මේ ක්ෂුද්‍ර වූ පදාර්ථයත් එකකට එකක් පරිවර්තනය වෙනවා, මොහොතක් පාසා, මේක තමයි විශ්වයේ චලිතය කියලා. හැබැයි ඔහුට උත්තරේ හොයාගන්න බැරිවෙනවා මේ චලිතය සකස් වෙන්නේ කුමන ශක්තියකින්ද කියලා. ඔහුට ඒ ක්ෂුද්‍ර තරංගය, ක්ෂුද්‍ර පදාර්ථය සකස් වෙන්නේ කුමකින්ද කියලා කියා ගන්න බැරි වුණා. එතනින් ඔහුගේ විද්‍යාව ඉවරයි. ඔබ දන්නවා ඇතිනේ ඒ ගැන, අධ්‍යයනය කළා නම්. හැබැයි බුදුපියාණන් වහන්සේ, ඒ ප්‍රශ්ණ ඔක්කොටම උත්තර දීලා ඉවරයි. පරමාණුව ඉලෙක්ට්‍රොන, නියුට්‍රොන, ප්‍රෝටෝන දක්වා ව්‍යුහ වලට බෙදා ගෙන ගියාට එතනින් එහාට යන්ඩ බෑ. ඒ නියුට්‍රෝනත් හැදිලා තියෙන්නේ මොනවයින්ද? පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගන්ධ, රස, ඕජා කියලා ක්ෂුද්‍ර වූ රූප කලාප අටකින්. ඒකට කියනවා ‘ක්ශුද්‍රාෂ්ඨකය’ කියලා. ඒ රූප කලාප අට හට ගන්නේ කුමකින්ද? කර්මජ රූපය කොහොමද පටිච්ච සමුප්පාද චක්‍ර වාර දාසයක් ගිහිල්ලා ඍතුජ රූපයක් බවට පරිවර්තනය වෙන්නේ? ඍතුජ රූපය තමයි අපට මේ විද්‍යමාන වන පළවෙනි ‘ක්ෂුද්‍රාෂ්ඨකය’. ඒ ‘ක්ෂුද්‍රාෂ්ඨක’ වලින් තමයි ලෝකෙ තියෙන සේරම ද්‍රව්‍ය පදාර්ථ සකස්වෙලා තියෙන්නේ. ජීව පදාර්ථයි, අජීව පදාර්ථයි සේරම. ඩී එන් ඒ එක කියනවා සෛලය ඇතුළටම ගිහාම. ඩිඔක්සි රයිබෝ නියුක්ලෙයික් ඇසිඩ් කියලා. මොකක්ද ඒ කියන්නේ? නියුක්ලික් ඇසිඩ්. න්‍යෂ්ඨික අම්ලයක් තියෙන්නේ සෛලය ඇතුළෙම. න්‍යෂ්ටික අම්ලය කියන්නේ මොකක්ද? පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගන්ධ, රස, ඕජා කියන ක්ෂුද්‍රාෂ්ඨකයෙන් සකස් වෙච්ච ද්‍රවයක්. බුදුපියාණන් වහන්සේ ඒ ඔක්කොම දේශනා කරලා ඉවරයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ ක්ෂුද්‍රාෂ්ඨකය දක්වා දේශනා කරලා ඉවරයි. ඇල්බට් අයින්ස්ටයින්ට හොයාගන්න බැරිවෙච්ච විශ්වයේ චලිතය යනු කුමක්ද? පටිච්ච සමුප්පාදය. ඔහු කියන්නේ මොකක්ද? යම් දවසක මේ ක්ෂුද්‍ර තරංගයත් ක්ෂුද්‍ර පදාර්ථයත් අතර මේ පවතින චලිතය නතර වුණොත් විශ්වය අවසන් වෙන බව. හැබැයි ඔහුට ඒක තේරුණාට ඒක සිද්ධ වෙන්නේ කොහොමද කියලා ඔහුට තේරුම් කරන්න බෑ. ඒ චලිතයට කියන්නේ පටිච්චසමුප්පාදය කියලා.
විද්‍යාව පිළිබඳව ඔබට දැනගන්න ඕනෑ නම් ඔබ බුදු දහම දැන ගන්න. බුදු දහමේ තියෙනවා අභිධර්ම ප්‍රකරණ හතක්. ඒකෙ තියෙනවා ධාතුකථා ප්‍රකරණය, ධම්ම සංගනී ප්‍රකරණය ආදී මහා ගැඹුරු දහම් කොටස්. ඒවා ගැඹුරට බලන්න. එතකොට තේරෙයි මේ ලෝකෙ විද්‍යාවන් කියන්නේ මොන තරම් ළාමක දේවල්ද කියලා. ලෝකෙ විද්‍යාඥයෝ කියන්නේ කොයි තරම් ළදරුවෝද කියලා, බුදුපියාණන් වහන්සේ අවබෝධ කරලා, දේශනා කරලා තියෙන මේ අති ගාම්භීර ධර්මය ඉස්සරහ. ලෝකෙ තියෙන විද්‍යාවන් බොහෝම සරල දේවල් කියලා ඔබට වැටහෙයි. මේ ලෝකෙ තියෙන සියලුම රූප, කර්මජ රූපවලින්, ඍතුජ රූපවලින්, චිත්තජ රූපවලින් සකස්වෙලා තියෙන ආකාරය උන්වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන විදිහ දැක්කොත් මේ විශ්වය සකස්වෙලා තියෙන්නේ කොහොමද කියලා ආයෙ කිසිම ප්‍රශ්නයක් ඇතිවෙන්නේ නෑ. වෙනත් සක්වල වල සත්වයෝ ඉන්නවාද කියලා ප්‍රශ්නයක් ඇතිවෙන්නේ නෑ. මරණින් පසු උපතක් සකස් වෙනවාද නැද්ද කියලා පටිච්චසමුප්පන්නව පේන්න ගත්තට පස්සේ ආයෙ මරණින් පසු භවයක් නැද්ද තියෙනවද කියලා දෘෂ්ඨිගත වෙන්නේ නෑ, මේ සියලු සැක සංකා දුරුකර ගන්න කරන්න තියෙන්නේ තව තවත් ධර්මය ගවේෂණය කරන්න.
ඔබට ලැබිලා තියෙන මේ අවස්ථාව සුළු කොට තකන්න එපා. ලෝකෙ කිසිම විද්‍යාඥයෙකුට බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරපු ධර්මය ගෝචර වෙන්නේ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේ කියන්නේ අසමසම වූ මහා විශ්වය හා සමාන අවබෝධයකට. උන්වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන අති ගාම්භීර ධර්මය ගැඹුරට ගියොත් මේ ලෝකය මේ විශ්වය සකස් වෙලා තියෙන කර්මජ රූප, ඍතුජ රූප, චිත්තජ රූප දක්වා විග්‍රහ කරන්න පුළුවන්. ලෝකෙ තියෙන සේරම විද්‍යාවන් බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය ඉස්සරහ අවිජ්ජාවන්. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ විද්‍යාව බුදු පියාණන් වහන්සේ ලෝකයාට දේශනා කළ විද්‍යාව නම් මෙන්න මේකයි. මොකක්ද?
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක‍්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති සම‍්මාදිට‍්ඨි”
ඒ විජ්ජාව අවබෝධ වුණාට පස්සේ, ඒ න්‍යාය ධර්මය අවබෝධ වුණාට පස්සේ, ඒ ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියට පත්වුණාට පස්සේ, තමයි කෙනෙක්ගෙ ප්‍රඥා ඇස විවර වෙන්නේ. තුන්වන ඇස. එතකන් දකින්නේ මස් ඇස් දෙකින්. මාංශ චක්ඛුවෙන් දකින්නේ. බුදුපියාණන් වහන්සේ ඒකයි අර කිව්වේ
“යං කිඤ‍්චි සමුදයධම‍්මං සබ‍්බන‍්තං නිරොධධම‍්මන‍්ති.”
“චක්කුං උදපාදි” ඇහැ උදා වුණා. මොන ඇහැද ඒ? මස් ඇහැක්ද ඒක? නෑ. ප්‍රඥා ඇහැ. එහෙනම් තථාගතයන් වහන්සේගේ උතුම් වූ ශ්‍රී සද්ධර්මය චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වෙනකල් ලෝකයා මේ සියලු යථාර්ථයන් දකින්නේ මාංස චක්ඛුවෙන්. මස් ඇහෙන් දකින්නේ. ඒ කියන්නේ පේන දේ විතරයි පිළිගන්නේ. එහෙනම් නොපෙනෙන යථාර්ථය පිළිගන්න පටන් ගන්නේ කොහොමද? නොපෙනෙන යථාර්ථය පේන්නේ මොකෙන්ද? ප්‍රඥා ඇහෙන්. තුන්වන ඇසින්. එහෙනම් ප්‍රඥා ඇහැ උදා වුණොත් පමණක් විශ්වයේ යථාර්ථය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්. හැබැයි මස් ඇහෙන් ලෝකය දකිනකං ඔබට පේන්නේ මතුපිට යථාර්ථය. මතුපිටින් පේන ස්වභාවය නෙමෙයි සත්‍යය. මතුපිටින් පේන්නේ හැම තිස්සෙම මිථ්‍යාව. සත්‍යය පවතින්නේ මිථ්‍යාව තුළ සඟවලා. ලෝකයෙ යථාර්ථය හැමතිස්සෙම හැඟවිලා තියෙන්නේ. මතුපිටින් පේන්න තිබුණ නම්, බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙක් පහළ වෙලා ලෝකයාට පෙන්නන්න දෙයක් නැහැ අමුතුවෙන්.
අර මාළුවාට මතුපිටින් පේන්න තියෙන යථාර්ථය මොන තරම් ප්‍රියජනකද? ඒකද යථාර්ථය? ඒ ඇම ඔහුට සැපක්ද උරුම කරලා දෙන්නෙ? දුකක්ද උරුම කරලා දෙන්නෙ? එහෙනම් ඒ මාළුවාට තියෙන්නේ ඇස් දෙකෙන් දැකලා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාවක් විතරක් නම් ඒකාන්තයෙන්ම ඒ මාළුවා ඇමට අහුවෙනවා. මේ ඇම යට හංගලා තියෙන්නේ බිලී කටුවක් කියලා තේරුම් ගැනීමට ඥානයක් නැත්නම් මේ මාළුවට, එහෙනම් මේ මාළුවා ඒකාන්තයෙන්ම මේ ඇම ඉදිරියේ පරාජයට පත් වෙනවා. මරණයට පත්වෙනවා. ඇයි ඒ? මාළුවට දකින්න පුළුවන් වෙන්නේ ඇස් දෙකට පේන යථාර්ථය විතරයි. ඇස් දෙකට පේන යථාර්ථය හරිම ප්‍රියජනකයි. රසයි. ඒ නිසා ගිලිනවා. හැබැයි ඒ මාළුවට ප්‍රඥාව මාත්‍රයක් හරි තිබුණනම්, දකින්න ලැබෙනවා මේ ඇම යට භයානක බිලී කටුවක් හංගලා තියෙනවා කියලා. එහෙනම් ගිලින්නේ නෑ. එහෙනම් විනාශයෙන් ගැලවෙනවා. ලෝකයා ඇස් දෙකෙන් දැක්කහම මේ ලෝකය හරි සුන්දරයි සැපයි. කාමය සැපයි. ආශ්වාදනීයයි. ප්‍රඥාවෙන් බැලුවොත් විතරයි පේන්නේ කාමයේ සඟවලා තියෙන දුක. ඒ නිසා බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ලෝකයට පහළවෙලා දේශනා කළේ, මේ කාමය තුළ ආශ්වාදය තුළ සඟවා ඇති දුක දකින ආකාරය මිසක් ලෝකයෙ දිග පළල දකින ආකාරය එහෙම නෙවෙයි. ඒවා ලෝකයා හදාගත්තා වූ ලෝක විජ්ජාවක්. මේ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ නිවන පිළිබඳ විද්‍යාවක්.
බුදුපියාණන් වහන්සේ අපට දේශනා කළේ අවවාදයක්. “අප්පමාදො අමත පදං පමාදො මච්චුනො පදං” අප්‍රමාද වෙලා අමරණීයත්වයට පත්වෙන්න. ප්‍රමාදවෙලා මරණයට පත් වෙන්න එපා කියලා. ඒ තමයි බුද්ධ දේශනාව. එහෙනම් අපි තේරුම් ගන්න ඕන බුදුපියාණන් වහන්සේ අපට දේශනා කළේ මේ ජාතිය, ජරාව, ව්‍යාධිය, මරණය සියල්ල ජය ගන්නා වූ ආකාරයක්. අමරණීය වෙන ආකාරයක්. නැවත උපතකට තියෙන හේතු නැති කරන ආකාරයක්. මෙලොවත් සිතේ සහනය, සුවය, නිවීම උදා කර ගන්නා ආකාරයක්. පරලොවත් නිවීම උදාකර ගන්නා ආකාරයක්. ඒ තමයි බුදුදහම. බුද්ධාගම නෙමෙයි. එතනත් පොඩි වැරැද්දක් නිවැරදි කරන්න ඕනෑ, ගොඩක් අය කියනවා බුද්ධාගම කියලා. බුද්ධාගමක් නෙවෙයි මේක. ඊළඟට තව කවුරු හරි කියනවා, බුදුදහම කියන්නේ ආගමකුත් නෙමෙයි, ඇදහිල්ලකුත් නෙමෙයි, බුදුදහම කියන්නේ දර්ශණයක් කියලා. ‘ෆිලොසොෆි’. දර්ශණයකුත් නෙමෙයි බුදු දහම කියන්නේ. දර්ශණය කියලා කියන්නේ එක එක පුද්ගලයා දකින විදිහ. දැන් උදාහරණයක් ගමු. කාල් මාක්ස්ගේ දර්ශණය සමාජවාදය. මාක්ස්වාදය. ඔහු හිතුවා, මේ ලෝකයෙ දිළිඳු මිනිස්සු ඉන්නවා. පෝසත් මිනිස්සු ඉන්නවා. මේ දිළිඳු මිනිස්සු දුක් විඳිනවා. පෝසත් මිනිස්සු සැප විඳිනවා. ඔහු හිතුවා මෙතන තියෙන්නේ, සම්පත් බෙදීයාමේ විෂමතාවක් කියලා. ඒ නිසා ඔහු හිතුවා ධනවතුන්ගෙන් අරගෙන දුප්පතුන්ට බෙදුවාහම මේ ලෝකෙ තියෙන මේ සමාජ විෂමතාව දුරුවෙලා යනවා කියලා. ඒ ඔහු දැක්ක හැටි. ඒ ඔහු හිතපු හැටි. ඒකට මාක්ස්වාදය කියනවා. නමුත් ඒක නෙමෙයි ඇත්ත. ඇයි අර දුප්පත් වෙලා ඉපදුණේ? ඇයි අර පොහොසත්වෙලා ඉපදුණේ? ඒකට උත්තරයක් තියෙනවද කාල්මාක්ස් ගාව. දිළිඳු ගෙදරක ඇයි ඉපදුණේ? ඇයි පෝසත් ගෙදර ඉපදුණේ? එතනත් තියෙන්නේ සම්පත් බෙදී යාමේ විෂමතාවක්ද? ඒකට උත්තරයක් තියනවද කාල් මාක්ස් ගාව. නෑ.
ඔහු ඉපදිච්ච සත්වයාගේ විෂමතාව දුරු කරන්න හදනවා. කෙනෙක්, කර්මානුරූපව දන්දීමේ විපාකයක් හැටියට පොහොසත් ජීවිතයක් ලබනවා. දන් නොදීමේ විපාකයක් හැටියට දිළිඳු වෙනවා. ඉතිං ඒ බව දකින්න ඔහුට ඥානයක් නෑනේ. එතන තියෙන්නේ ධර්මය.
“යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං’’
ඔබ තල වැපුරුවොත් ඔබට තල ලැබෙනවා. වී ලැබෙන්නේ නෑ. ඔබ වී වැපුරුවොත් ඔබට වී ලැබෙනවා. තල ලැබෙන්නේ නෑ. උමනාවෙන් වැපුුරුවොත් හොඳ අස්වැන්නක් ලැබෙනවා. නූවමනාවෙන් වැපුරුවොත් නිසරු අස්වැන්නක් ලැබෙනවා. “යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං’’ වපුරපු විදිහටයි අස්වැන්න ලැබිලා තියෙන්නේ. තල වපුරපු මිනිහගේ තල ටික අරගෙන වී වපුරපු මිනිහට දෙන එක හරි, වී වපුරපු මිනිහගේ වී ටික අරගෙන තල වපුරපු මිනිහට බෙදන එක තුළ සාධාරණත්වයක් තියෙනවද?
එතන තියෙන්නේ සාධාරණයක් නෙවෙයි, එතැන තියෙන්නේ අසාධාරණයක්. අර මිනිහා පෝසත් වෙලා ඉපදුණේ ඒ මිනිහා කරගත්ත පින් මහිම නිසා. මේ මිනිහා දුප්පත් වුණේ ඒ මිනිහගේ තියෙන කුණු ලෝභකම නිසා. එතකොට අර ලෝභකම නිසා දුක් විඳින සත්වයාට අර අලෝභයෙන් දන්දීලා සැප උදා කර ගත්ත මිනිහගේ සැප ටික උදුරලා දුන්නා. ඒකට දර්ශණය කියනවා. එහෙනම් ඒක ඇත්තක් නෙමෙයි. ඒ කාල් මාක්ස් දැක්ක හැටි. ඔහුගේ හිතලුවක් ඒක. ඒක ඇත්ත නෙවෙයි. සොක්‍රටීස්ගේ හරි, ප්ලේටෝගේ හරි, හේගල්ගේ හරි, තේල්ස්ගේ හරි කාගේ හරි දර්ශණ කියලා කියන්නේ හැමතිස්සෙම එයාලා දකින දේ මිසක් ඒක ඇත්ත නෙවෙයි. ඇත්ත ඊට වඩා පරිබාහිරින් තියෙන්නේ. ඇත්ත දකින්න නම් ප්‍රඥා ඇහැ උදා වෙන්න ඕන. ප්‍රඥා ඇහෙන්ද ඔය සියලු දාර්ශනිකයෝ දැක්කේ? මස් ඇහෙන් පේන්න තියෙන යථාර්ථය. දැන් කාල් මාක්ස් දැකලා තියෙන්නේ පේන්න තියෙන ටික. පේන්න තියෙන ටික ගැන තමයි ඔහු හිතුවේ. ඔහුට නොපෙනෙන යථාර්ථය තේරුම් ගැනීමේ ඥාණයක් තිබුණේ නෑ.
දර්ශණය කියන්නේ ඒ ඒ පුද්ගලයන්ගේ දෘෂ්ඨිය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ දෘෂ්ඨියක් නෙමෙයි, දැක්මක් නෙමෙයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ යථාර්ථය. යථා අර්ථය. ඒ කියන්නේ පවතින අර්ථය. සැඟවී පවතින අර්ථය. අසම සම ප්‍රඥාවෙන් මතු කරලා පෙන්නන්නේ මේ විශ්වයේ අපට නොපෙනී සැඟවී පවතිනවා අර්ථයක්. අන්න ඒක.
දැන් අර මාළුවාට බිලී කටුව පේන්නේ නෑ. ඒ අසරණ මාළුවාට මස් ඇස් දෙකක් විතරයි තියෙන්නේ. ප්‍රඥා ඇහැක් නෑ. ඥානවන්ත නැණසක් නැහැ. ඒ නිසා මාළුවා මේ විපතට අහුවෙනවා. කවුරු හරි සත් පුරුෂයෙකුට පුළුවන්නම් ඒ මාළුවාට ඒක තේරුම් කරලා දෙන්න ‘උඹ සැපක් කියලා හිතාගෙන ගිලින්නේ විපතක්, මරණයක්’ කියලා ඒක ඒ සත්වයාට කරන කොයිතරම් උදව්වක්ද? කොච්චර කරුණාවක්ද ඒ සත්වයා කෙරෙහි? අන්න ඒකයි බුදුපියාණන් වහන්සේ කළේ.
ලෝකයා මේ ලෝකෙ ඉපදිලා සත්වයෙක් විදිහට ඇත්ත දන්නෙ නැතුව, යථාර්ථය දන්නෙ නැතුව, සැපයි කියලා හිතාගෙන දුකක් වැළඳගෙන දුක් විඳිනවා. මෙලොවත් දුක් විඳිනවා පරලොවත් දුක් විඳිනවා. අන්න ඒ ලෝක සත්වයාට තමන්ගේ මසැසින් දකින්න බැරි යථාර්ථය උන්වහන්සේ මහා ප්‍රඥා ඇසකින් දැකලා, ලෝකයාට දේශනා කරලා, ඒ ප්‍රඥා ඇහැ උදා කරලා දීපු එකයි උන්වහන්සේ කරේ. ඒ ප්‍රඥා ඇහැ උදාකරගෙන යථාර්ථය දකින්න උත්සාහ ගන්න. මසැසින් දකින ලෝකයෙ, ඔබට පේන්නේ මිථ්‍යාවක්. ඒක පස්සේ ගියොත් එහෙම වෙන්නේ, අර කාන්තාරයේ වතුර හඹාගෙන යන මුවාට වෙච්ච දේ තමයි කවද හරි දවසක.
ධම්මානුධම්ම පටිපත්ති කිව්වහම තේරුම්ගන්න ඕන, ධර්මය දෙයාකාරයි; ලෞකික ධර්මය, ලෝකෝත්තර ධර්මය.
පාණාතිපාතා අධම‍්මො, පාණාතිපාතා වෙරමණී ධම‍්මො අදින‍්නාදානා අධම‍්මො, අදින‍්නාදානා වෙරමණී ධම‍්මො
ප්‍රාණඝාතය අධර්මයක්. ප්‍රාණඝාතයෙන් වෙන්වීම ධර්මයක්. සොරකම අධර්මයක්. සොරකමින් වෙන්වීම ධර්මයක්. කාමමිථ්‍යාචාරය අධර්මයක්. කාමමිථ්‍යාචාරයෙන් වෙන්වීම ධර්මයක්. යනාදී වශයෙන්. එතකොට ඔය විදිහට ලෞකික ධර්මයක් තියෙනවා. දස අකුසලයෙන් වෙන්වීම. ඒ ලෞකික ධර්මයට අනුගතව ජීවත් වෙන එකට ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියනවා. ඒ ලෞකික ධර්මයට අනුගතව ජීවත් වුණහම මොකද වෙන්නේ? එයා සුගතියට පත් වෙනවා. මොකද දස අකුසලයෙන් වෙන් වෙලා ජීවත් වෙන කෙනා තුළ වැඩෙන්නේ ලෞකික කුසලය. පින. ඉතින් එයා සුගතියට යනවා. ධර්මයේ කොටස් දෙකක් තියෙනවා. එකක් ලෞකික ධර්මය. අනික ලෝකෝත්තර ධර්මය.
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා අංගුත්තර නිකායේ, අට්ඨක නිපාතයේ, දාන වග්ගයේ, අට්ඨපුඤ්ඤාභි සන්ද කියන සූත්‍රයේ, දස අකුසලයෙන් වෙන්වීම කෙසේ වෙතත්, පංචශීලය හරි ආරක්ෂා කරනවා නම්, ඒ පුද්ගලයාත් ගිහිල්ලා සුගතියේ උපදිනවා කියලා. ඒකෙ තියනවා තිසරණයේ පිහිටා ගෙන, බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන තෙරුවන් ගුණ ප්‍රඥාවෙන්, විශ්වාසයෙන්, ගෞරවයෙන්, අදහා ගෙන, යමෙක් පංචශීලය ආරක්ෂා කරයිද, ඔහු මිය ගිය සැණින් ගිහිල්ලා ස්වර්ගයේ උපදින්නේ, පුණ්‍ය ගංගා, කුසල ගංගා මතුකරමින් කියලා.
මේ සුත්‍රයේ දක්වල තියෙන ආකාරයට පන්සිල් රැක්කොත් ස්වර්ගයට යනවා. එහෙනම්, මේ ධර්මයට අනුගතව ජීවත් වෙන එකට තමයි, ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියන්නේ. දැන් කිව්වනේ ‘පාණාතිපාතා අධම්මෝ පාණාතිපාතා වේරමණී ධම්මෝ’, පර පණ නැසීම අධර්මයක්. පර පණ නැසීමෙන් වෙන්වී වාසය කිරීම ධර්මයක්. එහෙමනම් ඒ ධර්මය තුළ කටයුතු කිරීමට කියනවා ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය.
ලෞකික ධර්මයේ ඉන්න කෙනෙක්, ප්‍රාණඝාතයෙන් , අදත්තාදානයෙන් , කාමමිථ්‍යාචාරයෙන්, මුසාවාදයෙන්, පිසුණා වාචයෙන්, පරුසාවාචයෙන්, සම්ප්‍රප්පලායෙන්, දැඩි ලෝභයෙන්, ව්‍යාපාදයෙන්, මිථ්‍යාදෘෂ්ඨියෙන් කියන දහයෙන් වෙන්වෙලා කාමභෝගී ජීවිතයක් ගෙවනවා. දරුමල්ලො හදාගෙන, යහපත් වූ පවුල් ජීවිතයක් ගෙවනවා. එයා අනුගතවෙලා ඉන්නෙ ලෞකික ධර්මයන්ට විතරයි. ඒ නිසා එයාට ලැබෙන්නේ එහි ප්‍රතිඵල. ‘ධම්මෝ හවේ රක්ඛති ධම්මචාරී’ කියලා ඒ මනුස්සයා ඒ මට්ටමේ ධර්මයෙන් රැකෙනවා. එහෙනම් එයා මරණින් පසු සුගතියේ උපදින්න හේතු හදා ගන්නවා. නමුත් කාමයෙන් වෙන් වීමක් නැහැ. ඒ කියන්නේ ලෝකෙන් එතෙර වීමක් නැහැ. ලෝකය සමුදය වීමේ ක්‍රියාවලිය තුළයි තාම ඉන්නෙ. ඒ නිසා ඒකට කියනවා ලෞකික ධර්ම.
ලෝකය සමුදය වන ක්‍රියාවලිය නතර කරන්න නම්, කාමයෙන් වෙන් වෙන්න ඕනේ. ලෝකෝත්තර වශයෙන් නම්, කාමයෙන් වෙන්වීම. ඒක තමයි අමාරුම වැඩේ, මේ ලෝක සත්වයාට.
බුදුපියාණන් වහන්සේට තියෙනවා ආසය අනුසය කියලා එකම ඥානයක කොටස් දෙකක්. ආසයානුසය ඥානයෙන් බලන්නේ කෙනෙක් කොච්චර ධර්මයට කැමැතිද? කොච්චර කාමයට කැමතිද? එතකොට උන්වහන්සේට පේනවා ප්‍රතිශතයක් වශයෙන් මෙයා කාමයට මෙන්න මෙච්චරක් කැමතියි. ධර්මයට මෙච්චරක් කැමතියි. උදාහරණයක් ගත්තොත් උන්වහන්සේට පේනවා මෙයා කාමයට 25% කැමතියි. නිවනට 75% ක් කැමතියි. අන්න එයාට අනාගාමී වෙනකම් බණ කියනවා. ඉතුරු 25 තමයි අර ඉතුරු වෙන්නේ අනාගාමි ඵලයෙන් එහා පැත්තට රූපරාග, අරූපරාග කියලා. රූපරාග, අරූපරාග කියන්නේත් කාමයේම කොටස්. ‘සංකප්ප රාගෝ පුරිසස්ස කාමෝ’ සංකල්පීය රාගයටයි, පුරුෂයාගේ කාමය කියන්නේ. කාමය කියලා කිව්වම කාමරාගය විතරක් නෙමේ. කාමය කියන්නේ සංකල්පීය රාගයට. සංකල්පීය රාගය කියන එකට තමයි කාමරාගය, රූපරාගය, අරූපරාගය කියන තුනම අයිති වෙන්නේ. කාමයට කාම රාගයත් අයිතියි. රූප රාගයත් අයිතියි. අරූප රාගයත් අයිතියි. අනාගාමි ඵලයෙදී දුරු වෙන්නේ කාමරාගය විතරයි. ඒ කියන්නේ කාමයෙන් එක කොටසක් විතරයි දුරු වුණේ. තව දෙකක් ඉතුරුයි. රූපරාගය, අරූපරාග කියලා. ඒක හොඳට තෝරගන්න ඕන.
තව කෙනෙක්ව පේනවා සීයට සීයක්ම ඔහු නිවනට කැමතියි. අන්න අරිහත් වෙන්නම බණ කියනවා. තව කෙනෙක්ව පේනවා 25%ක් නිවනට කැමතියි. සියයට හැත්තෑපහක් කාමයට කැමතියි. ඔහුට සෝවාන් වෙන්නට බණ කියනවා. තව කෙනෙක් පේනවා සීයට පනහක් ඔහු කාමයට කැමතියි. 50% නිවනට කැමතියි. ඔහුට සකෘදාගාමී වෙන්න බණ කියනවා. ඒ අසිරිමත් වූ ඥානයෙන් බලලා. ඒ වගේම උන්වහන්සේට ධර්ම ශ්‍රවණය සඳහා වාඩිවෙන පුද්ගලයන්ගේ සද්ධා, විරිය, සති, සමාධි, ප්‍රඥා කියන ඉන්ද්‍රිය ධර්මයනුත් ඒ ඒ මට්ටම් වලට පූර්ණය වෙලා තියෙන්නේ කියලා පේනවා. එතකොට උන්වහන්සේ ඉන්ද්‍රිය පරෝපරියත්ත ඥානයයි, ආසය අනුසය කියන ඥානයයි, ඥාන දෙකින්ම බලලා තමයි බණ කියන්නේ. එනිසා ඒ පුද්ගලයාට අදාළ ඵලයට ලඟා වෙන විදිහෙ ධර්මයක් තමයි දේශනා වෙන්නේ. ඒකයි බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් භාවය. ඒක භික්ෂූන්ට කාටවත් කරන්න බැහැ.
මේ බණ අහන්න වාඩිවෙන පිරිස් වලත් එහෙම තියෙනවා. ආසයානුසයඥානය භික්ෂූන්ට පිහිටන්නේ නෑනේ, එය අසාධාරණ ඥානයක්නේ. බුද්ධ ඥානයක්නේ. එතකොට සමහර අයට ධර්මය හොඳට ගෝචර වෙනවා. දැන් මේ වෙලාවේ බණ අහන පිරිස අපි හිතමුකෝ අනූවක් හරි, සීයක් හරි ඉන්නවා කියලා. සමහර පිරිසක් ඉන්නවා මේ දේශනාව ඉතාම හොඳයි කියල වැළඳගන්න. සමහරු ඉන්න පුළුවන් ඉතාමත් නරකයි කියලා බැහැර කරන. සමහරු ඉන්න පුළුවන් බාගයක් හොඳයි, බාගයක් නරකයි කියලා. එතකොට එක පිරිසකට ඉතාම හොඳ වෙන්නත්, තව පිරිසකට භාගයක් හොඳ වෙන්නත්, තව පිරිසකට පොඩ්ඩක්වත්ම හොඳ නැති වෙන්නත්, හේතු වුණේ ධර්මයේ වැරැද්දක්ද? නෑ. අන්න ඒකට තමයි ආසය අනුසය කියන්නේ. අර හොඳටම හොඳ වෙන්නේ නිවනට වැඩියෙන්ම කැමති, කාමෙට අඩුවෙන්ම කැමති පිරිසට. බාගෙට බාගයක් හොඳ වෙන්නේ, නිවනටත් බාගයක් කැමතියි, කාමයටත් බාගයක් කැමති පිරිසට. මේ ධර්මය මුකුත්ම හොඳ නැති වෙන්නේ, කාමයට සාකල්‍යයෙන්ම කැමති පිරිසට. ඒ අයට මේ භික්ෂුව නෙමෙයි බුදුපියාණන් වහන්සේ ඇවිල්ලා ධර්මය දේශනා කළත් වැඩක් නැහැ. එහෙනම් ලෝකෝත්තර ධර්මය කියන්නේ මෙන්න මේ කාමයෙන් වෙන් වීම. මේක තමයි අමාරුම වැඩේ ලෝකේ. ඇයි ඒ? කැමති දේවල් වලින් වෙන් වීම. කැමති දේවල් දුකක් වශයෙන් ප්‍රඥාවෙන් දකින එක. හැබැයි ඒක අමාරු වැඩක් වෙන්නේ හරියාකාරව ධර්මය තෝරා ගන්න බැරි වුණහම. ධර්මය තෝර ගත්තත්, මෙච්චර කාලයක් අනවබෝධයෙන් ඉඳලා ගොඩනැගිච්ච ගති විඤ්ඤාණ ටිකක් තියෙනවා නේ. දැන් මේ විඤ්ඤාණත් එක්ක සටන් කරන්න එපැයි. කාමය දුකයි කියලා ප්‍රඥාවෙන් දැක්කත් තුච්ඡ නින්දිත සිතේ ඒ රාග විඤ්ඤාණය වැඩිලනේ තියෙන්නේ. දැන් විඤ්ඤාණය සටන් කරනවා ආහාර හොයන්න. එහෙනම් මාර්ගඵල ලාභියෙක් තුළ තියෙන්නේ මෙන්න මේ රාගය, ද්වේෂය, මෝහය එක්ක ප්‍රඥාවෙන් කරන සටන. සං කියන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ සංයෝජන. මෙන්න මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ සංයෝජනත් එක්ක සටන් කරන ලක්ෂණයට තමයි කියන්නේ ‘සංඝ’. ‘ඝ’ කියන්නේ එතන ගැටෙනවට පාලියෙන්. රාග, ද්වේශ, මෝහ වලට තමයි සංයෝජන කියන්නේ. දස සංයෝජන කියලා කියන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහම තමයි. සක්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බත පරාමාස කියන තුන අයිති මෝහයට. කාම රාගය කියන එක අයිති රාගයට. පටිඝය කියන එක අයිති ද්වේශයට. රූපරාග, අරූපරාග කියන දෙක අයිති රාගයට. මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා කියන තුන අයිති මෝහයට. එහෙමනම් දස සංයෝජන වලින් හයක් මෝහයටත්, තුනක් රාගයටත්, එකක් ද්වේශයටත් අයිතියි. එහෙනම් දස සංයෝජන කියන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ වලටම නමක්. එහෙනම් ‘සං’ කියන්නේ ඒ සංයෝජන වලට කෙටි නමක්. උපසර්ගයක්. එතකොට මෙන්න මේ ‘සං’ එක්ක ගැටෙන කෙනා ‘සංඝ’ වෙනවා. එහෙනම් යමෙක් උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අවබෝධ කරගෙන, සෝවාන් ඵලයේ පිහිටියොත්, අන්න එයාට ඒ සටන අත් දකින්න ලැබෙනවා. තමන්ගේම සිතේ සටනක්. එක වෙලාවකට ප්‍රඥාව ජයගන්නවා. තව වෙලාවකට රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ ජයගන්නවා. රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණයි, ප්‍රඥාවයි අතර සටනක් අඛණ්ඩව. මේ සටනෙදි එක වෙලාවකට සතුරා ජයගන්නවා. තව වෙලාවකට මිතුරා ජයගන්නවා. මේ සටන දිගින් දිගට ගිහිල්ලා තමයි, අවසානයේ දවසක සතුරෝ සහමුලින්ම පරාජයට පත් කරලා මිතුරා ජයගන්නේ. ඒ කියන්නේ ප්‍රඥාව පූර්ණය වෙනවා. රාග, ද්වේශ, මෝහ සහමුලින්ම නිරුද්ධ වෙලා යනවා. අන්න එදාටයි අරහත් ඵලය කියන්නේ. එහෙනම් මේ නිවන් මග වඩනවා කියන්නේ ලෝකයෙ තියෙන මාර සටන. සිතත් එක්ක කරන සටන. සිතේ රාග, ද්වේශ, මෝහ එක්ක කරන සටන. මාර්ගඵල ලාභීන් සියලු දෙනා කරන්නේ ඒක. හැබැයි ඒක ලෝකයාට පේන සටනක් නෙමෙයි.
ලෝකයා හැමතිස්සෙම කැමති කඩු, පොලු, කිනිසි, තුවක්කු බයිනෙත්තු අරගෙන අහිංසක ලෝකයා නසන්න. තමන් වැනිම වූ අනාථ සත්වයන් නසා විනාශ කර දමලා සතුටු වෙන්න. ඒ අඥාන ලෝකයා. හැබැයි ඥානවන්තයෝ සටන් කරන්නේ අනුන් එක්ක නෙවෙයි. තමන් එක්කමයි. තමන්ගේ සිතත් එක්ක. මොකක්ද ඒකට හේතුව? සතුරා ඉන්නේ එළියේ නෙමෙයි ඇතුළේ. සතුරා තමයි මේ රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙන චිත්ත ස්වභාවයන්. මේ විඤ්ඤාණ. මෙන්න මේ සතුරාව නසන්න ඕනේ. මේ සතුරා නැසුවේ නැත්නම් කෙබඳු විනාශයක් උරුම කරලා දෙයිද දන්නේ නෑ. ඒ නිසා මේ සටන කරන්න නම් කාමයෙන් වෙන් වෙන්න ඕනේ. කාමයේ ආදීනවම දකින්න ඕනේ. කාමයේ අසුබයම දකින්න ඕනේ. කාමයේ දෝෂයම දකින්න ඕනේ. ඒක අඛණ්ඩව කරන්න ඕනේ වැඩක්. අඛණ්ඩව කරපු තරමට රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ දුරු වෙලා යනවා. කඩින් කඩ නම් කරේ ඉතින් කඩින් කඩ රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ සකස් වෙනවා. එක දිගට කළොත් මේකේ ප්‍රතිඵල ඉක්මනින් ලැබෙනවා. ‘ලාහෙට ගෙම්බො එකතු කරනවා වගේ’ ඉඳහිට නම් මේ වැඩේ කරන්නේ, ඉතින් ඉඳහිට තමයි විඤ්ඤාණත් දුරුවෙලා යන්නේ. මේ ධර්මයේ ප්‍රතිඵල ලැබෙන්නේ, තමන් මේ ධර්මය වෙනුවෙන් වෙහෙසන ආකාරය අනුව.
හොඳට පාඩම් කරලා විභාගය ලිව්වොත් හොඳට ප්‍රතිඵල ලැබෙනවා. නිකන් කම්මැලිකමට පාඩම් කරලා විභාග ලිව්වොත් ෆේල් වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ වගේ ඔබ දිගින් දිගට කාමයේ දෝෂය, ආදීනවය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න කෙනෙක් නම් අඛණ්ඩව ඔබේ රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා යනවා. ඔබ ඉඳහිට නම් මේ කර්තව්‍යයට කාලය වෙන් කරන්නේ, කොච්චර න්‍යාය ධර්මය අවබෝධ වුණත්, ඒ න්‍යාය ධර්මය භාවිතා කරන්නේ නැත්නම්, කෙළෙස් නිවෙන්නේ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන ධර්මය අවබෝධයක්. භාවනාව කියලා කියන්නේ ඇස් දෙක වහගෙන කොහේ හරි වාඩිවෙලා මම භාවනා කරනවා කිය කියා ඉන්න එක නෙමෙයි.
“තං ඛො පනිදං දුක්ඛ නිරොධ ගාමිණී පටිපදා අරියසච‍්චන‍්ති මෙ භික්ඛවෙ භාවෙතබ්බංතී. තං ඛො පනිදං දුක්ඛ නිරොධ ගාමිණී පටිපදා අරියසච‍්චන‍්ති භික්ඛවෙ භාවෙතබ්බංතී”
මහණ, මේ දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ නිරෝධය පිළිබඳ මේ ප්‍රතිපදාව ‘භාවෙතබ්බංතී’. භාවිත කළ යුතු එකක්. ආසේවිතාය, භාවිතාය, බහුලීකතාය. කාමය සැපයි කියලා හිතනතාක් කල්, කාමයේ ආනිසංස දකිනතාක් කල්, රාග, ද්වේශ, මෝහ වැඩෙනවා; කාමයේ ආදීනව නුවණින් ප්‍රඥාවෙන් විමර්ශනය කරන කොට රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරු වෙනවා; කියන මේ හේතු ඵල න්‍යාය ධර්මය අවබෝධ වුණා නම්, දැන් භාවිත කරන්න ඕනෑ.
භාවිත කරද්දි තමයි කෙළෙස් නිවෙන්නේ. එහෙනම් ඒකට තමයි ‘භාවනාව’ කිව්වේ. ඒ භාවිතය තුළ තමයි සප්ත බොජ්ඣංග වැඩෙන්නේ. සති බොජ්ඣංගය, ධම්මවිචය, විරිය, ප්‍රීති, පස්සද්ධි, සමාධි, උපේක්ෂා කියන සප්ත බොජ්ඣංග වැඩෙන්න ගන්නේ, කෙනෙක් අවබෝධ කරපු න්‍යාය ධර්මය තමන්ගේ ජීවිතයේ ව්‍යවහාර කරනවා නම්, භාවිත කරනවා නම්, ප්‍රායෝගිකව භාවිතයට ගන්නවා නම්. මෙන්න මේකටයි සප්ත බොජ්ඣංග වඩනවා කියන්නේ. මෙන්න මේකටයි භාවනාව කියන්නේ.
‘සබ්බාසව සූත්‍රයෙ’ ‘භාවනාය පහාතබ්බා’ කිව්වේ සප්ත බොජ්ඣංග වැඩීමට. සප්ත බොජ්ඣංග වැඩෙන්නේ කොහොමද කෙනෙක් තුළ? තමන් අහපු ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින්, ඒ ධර්මය තමන්ගේ ජීවිතයට ආදේශ කරද්දි.
එහෙනම් ඒකයි බුදු දහමේ භාවනාව. අද මේක පටලවා ගෙන ඇස් දෙක වහගෙන, කොහේ හරි වාඩිවෙලා ඉන්න එකට, භාවනාව කියලා හිතනවා. එහෙම හිතාගෙන බුදුදහම කිය කිය ලෝකෙ හතර අතේ පතුරුවනවා. ඇහුවහම මොකද්ද බුදුදහම කියලා ‘මෙඩිටේෂන්’. හැමතැනම ‘මෙඩිටේෂන්’. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය අවබෝධයක්ද? භාවනාවක්ද? චතුරාර්යය සත්‍යය කියන්නේ අවබෝධයක්. ඒ අවබෝධයෙන් යුක්තව ජීවිතය භාවිතා කිරීමට ‘භාවනාව’ කියනවා. ඒ අවබෝධය ජීවිතයට පරිහරණය කරනවා. දැන් හිතන්න අර කිව්ව විදිහට කොහේ හරි ගහක් මුල වාඩි වෙලා ඇස් දෙකත් වහගෙන භාවනා කරනවා කියලා පැයක් දෙකක් භාවනා කරලා, ඉතුරු පැය විසි දෙකම ඉන්නවා, ඒක අමතක කරලා. අර අහපු ධර්මය අමතක කරලා, පරණ පුරුදු විදිහටම ජීවත් වෙනවා නම්, මොකක්ද ඒ මිනිහගේ නිවන් මග වැඩීම? කොහොමද ඒ මිනිහගේ කෙළෙස් නිවෙන්නේ? බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ එක වෙලාවකට වඩලා, ඊළඟ වෙලාවේ අතහැරලා දාන්න ඕනෑ භාවනාවක්ද? නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන ශීලයත්, සමාධියත්, භාවනාවත් ආනන්තරිකයි. ඒ කියන්නේ අන්තරයක් නැතුව වැඩෙන එකක්. ඒ කියන්නේ අඛණ්ඩ.
“අඛණ‍්ඩෙහි අච‍්ඡිද‍්දෙහි අකම‍්මාසෙහි අපරාමට‍්ඨෙහි සමාධිසංවත‍්තනිකෙහි සීලං සමාධි ප්‍රඥා”
අඛණ්ඩව වැඩෙන්නා වූ සීලයක්, සමාධියක්, ප්‍රඥාවක්. සමාධිය වැඩෙනවා භාවනාවෙන්. අඛණ්ඩව වැඩෙනවා කියන්නේ, එක වෙලාවකට භාවනා කරලා, ඊළඟ වෙලාවට උඩ බිම බල බල ඉන්න එකට නෙවෙයි. එහෙනම් අඛණ්ඩව මේ න්‍යාය ධර්මය මෙනෙහි කරමින් ඉන්න කෙනෙක් වෙන්න ඕනේ. ඒකයි කිව්වේ,
“තිට‍්ඨං චරං නිසින‍්නො වා සයානෝ වා යාවතස‍්ස විගතමිද‍්ධො එතං සතිං අධිට‍්ඨෙය්‍ය බ්‍රහ‍්මමේතං විහාරං ඉධමාහු”
එක වෙලාවකට ඉඳගෙන ඉන්නවා. තව වෙලාවකට හිටගෙන ඉන්නවා. තව වෙලාවකට ඇවිදිනවා. තව වෙලාවකට සැතපිලා ඉන්නවා. ඔය ඉරියව් හතරනේ ජීවිතේ තියෙන්නේ. මේ ඉරියව් හතරෙදිම සතිය අධිෂ්ඨාන කරගෙන, ඒ කියන්නේ ප්‍රඥාවෙන් යුක්තව සිත දිහා බලාගෙන, විදර්ශණාවෙන් යුක්තව කල් ගෙවන්න කියලයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. ඒකටයි කියන්නේ, ‘බ්‍රහ්ම චරියාව’ කියලා. ගිහියෙක්ට මේ වැඩේ කරන්න කොච්චර අමාරුද? ඒකයි උතුම් වූ පැවිද්දක් දේශනා කරන්නේ. ඉතින් පැවිද්දෙක්ට ඒ වැඩේ සීයට සීයක් කරන්න පුළුවන්. පැවිද්දෙක්ට වුණත් එකපාරටම, ඔක්කොම කෙළෙස් ටික නසලා පැවිදි වෙනකොටම අරිහත් වෙන්න පුළුවන් නම් හොඳයි. එහෙම හැමෝටම පුළුවන් වෙන්නේ නැහැ. පුළුවන් වෙච්ච උත්තමයොත් ඒ කාලේ ඉඳලා තියෙනවා. ඒක පාරමිතා ශක්තිය. පාරමිතාවෙන් හැමෝම එක සමාන වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා තමයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, ‘සතර සතිපට්ඨානය වඩව්. උඹලට උපරිම කාලය අවුරුදු හතක් වශයෙන් පනවනවා’, කියලා දේශනා කළේ. ඒ කියන්නේ යමෙක් හරියට මේ මාර්ගය වැඩුවොත්, අවුරුදු හතක් ඇතුළත අනුසයන් එක්කම කෙළෙස් නසාගන්න පුළුවන් විදිහට විඤ්ඤාණ මර්ධනය වෙලා, දුර්වල වෙලා, දුරුවෙලා, විනාශවෙලා, ක්ෂය වෙලා යනවා.
ඉතින් ඒක නිසා, මේ නිවන් මග වඩනවා කියන එක තකහනියේ, වේගයෙන් කරන්න පුළුවන් වැඩකුත් නෙවෙයි. හැබැයි මුකුත් නොකර උඩ බිම බල බල ඉන්න එකකුත් නෙවෙයි. ඕඝ තරණය කියන ක්‍රමයට, ඒ කියන්නේ අර මුහුදක පීනන ආකාරයෙන් හයියෙන් පීනුවොත් ගිළෙනවා. පීනන්නෙ නැතුව එක තැන හිටියොතින් ඒත් ගිළෙනවා. හයියෙන් පීනන්නෙත් නැතුව, එක තැන ඉන්නෙත් නැතුව, වෑයම් නොකරමින්, නොපිහිටා සිටිමින් එතෙර වුණා කිව්වේ, හෙමින් හෙමින් මුහුදෙ තියෙන රළ වේගයත් ප්‍රයෝජනයට අරගෙන ඇඟට නොදැනී පීනලා ගියොත්, අන්න එතරට යා ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේ නිවන්මග වඩද්දිත් මම ඉක්මනින් නිවන් මග වඩනවා කියලා, සේරම වැඩ පැත්තකින් දාලා, කා එක්කවත් කතා නොකර, කොහේ හරි ගිහිල්ලා ඉඳලා බලන්නකෝ, මොකද වෙන්නේ කියලා. ටික දවසකින් සමහරවිට පැවිද්දෙක් නම් සිවුර තියෙයි ගහක. ගිහියෙක් නම් ආයෙ හොයාගන්නවත් හම්බෙන එකක් නැහැ, පන්සලකවත්, ධර්මයක් අහනවාවත්. ඒ තරම්ම හිත කුසීත වෙලා යනවා.
‘සෝණ’ කියලා සූත්‍රයක් තියෙනවා. සෝණ කියන හාමුදුරුවන්ට වෙච්ච වැඩේ. ඉක්මනින් නිවන් මග වඩන්න ගිහිල්ලා. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා යම්කිසි වීණාවක තත් ඕනෑවට වඩා තද කළොත්, ඒ වීණාව ප්‍රයෝජනයට ගත නොහැකි භාණ්ඩයක් බවට පත්වෙලා විසිකරන්න වෙනවා. වීණාවේ තත් ඕනෑවට වඩා තද කළොත් නිසි නාදය නැගෙන්නේ නෑ. ඒ වගේම වීණාවක තත් අවශ්‍ය ප්‍රමාණයටවත් තද කළේ නැත්නම්, එදාටත් වීණාව ප්‍රයෝජනයක් නැති භාණ්ඩයක් වෙනවා. ඒ වගේ, කෙනෙක් ඕනෑවට වඩා වීර්යය වඩන්න ගියොත්, ඒ අයත් නිවන් මග අහුර ගන්නවා. ඒ වගේම කිසිවක් නොකර, උඩ බිම බල බල, වීර්යය වඩන්නේ නැතුව, නිකම්ම අඥානයෙක් විදිහට හිටියොත්, ඒත් නිවන් මග අහුර ගන්නවා. එහෙනම් ඔය දෙකටම අතරමැදි ස්වභාවයකින් ඕනෑ යන්න. එහෙනම් ගිහියන්ට පැවිද්දන්ට ඒ ඒ තලයේ ඉඳගෙන වඩන්න පුළුවන් දුරක්, වේගයක් තියෙනවා. අන්න ඒ සියලු ධර්මතා හොඳින් සිහි කරගෙන, අවබෝධ කරගෙන, ඒ අගාරික සහ අනුගාමික කියන ධර්ම ප්‍රතිපදාවන් වලට අනුව ජීවත්වන එකට ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියනවා.
දැන් ලෞකික ධර්මය තුළ හැසිරෙන කෙනෙක්ට, ලෞකික කුසල ධර්මයන්ගේ හැසිරුණාම ඇති. දස අකුසලයෙන් වැළකිලා කටයුතු කළහම ඇති. ලෝකෝත්තර ධර්මය තුළ හැසිරෙන කෙනෙක් දස අකුසලයෙන් කොහොමත් වෙන්වෙලා කාමෙනුත් වෙන්වෙලා ජීවත් වෙන්නේ. ඉතින් එතකොට ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියලා කියන්නේ දස අකුසලයෙන් වෙන් වෙලා, කුසල සිතක් වඩන එක.
“සබ්බ පාපස්ස අකරණං කුසලස්ස උපසම්පදා සචිත්ත පරියොදපනං එතං බුද්ධානසාසනං”
ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය, ඔය තියෙන්නේ, “එතං බුද්ධානසාසනං”, එයයි බුද්ධ ආඥා ශාසනය. ඔන්න ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය. මොකක්ද? ‘සබ්බ පාපස්ස අකරණං’ සියලු පාපයන්ගෙන් වළකින්න ඕන. ‘කුසලස්ස උපසම්පදා’ කුසලය කිව්වේ මොකක්ද කියලා දැනගන්න ඕන. සිත පිරිසිදු කරන්න ඕන. ‘සචිත්ත පරියෝ දපනං’ මේ සිත රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන්, ක්‍රියාත්මක වෙනකොට දමනය කරන්න ඕන. ‘ඒතං බුද්ධාණ සාසනං’ එයයි බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ආඥා චක්‍රය. අන්න ඒ ආඥා චක්‍රයට අනුකූලව කටයුතු කිරීමටයි ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියන්නේ. එහෙනම් දස අකුසලයෙන් වැළකිලා ඉන්න ඕනේ. හැම මොහොතකම හිතේ කෙළෙස් නැගෙනවාද? ඒ කෙළෙස් දුරු කරමින්, අර මිදුල අතුගාමින් ඉන්නවා වගේ, අර බෝධි මළුව පිරිසිදු කරනවා වගේ හැමතිස්සෙම, හිතේ කෙළෙස් නැගෙනවා නම් ඒ කෙළෙස් පිසදමමින් ඉන්න ඕන. ඒ වගේ ම සිත රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් ක්‍රියාත්මක වන හැම අවස්ථාවකම ප්‍රඥාවෙන් මෙල්ල කරන්න ඕන. ඒක තමයි ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය. එහෙම ඉන්නකොට මොකද වෙන්නේ? කෙළෙස් ටික ටික නිවිලා යනවා.
එහෙනම් ඒක ගිහියන්ට ගිහි මට්ටමේ ඉඳගෙන, පැවිද්දන්ට පැවිදි මට්ටමේ ඉඳගෙන කරන්න පුළුවන්. එතන ප්‍රතිපදා දෙකක් තියෙන්නේ. ගිහියෝ අගාරික ප්‍රතිපදාවෙත්, පැවිද්දෝ අනගාරික ප්‍රතිපදාවෙත් හැසිරෙනවා. එනිසා ගිහියන්ට පැවිද්දො තරම් ඉක්මනට ගමන යන්න බැහැ. මොකද ගිහියෝ ඉන්නෙ ගිනි ගොඩක. එහෙනම් ඒ ගිනි ගොඩේ ඉඳගෙන ගින්දර නිවා ගන්න එක ලෙහෙසි වැඩක් නෙවෙයි. ගිනි ඇවිළී ඇවිළී තමයි ගිනි නිවා ගන්න වෙන්නේ, පොඩ්ඩ පොඩ්ඩ හරි. ඉතින් ඒනිසා ගිහියන්ට ගිහි ජීවිත වල ඉඳගෙන, නිවන් මග වඩනකොට, අර පූර්ණ ශාන්තියක් අත් දකින්න ලැබෙන අවස්ථාව අඩුයි, ඉතින්. යම් මට්ටමකට ශාන්තියක් අත් දකින්න පුළුවන් වෙයි. නමුත් ඒක පැවිද්දෙක්ගේ ශාන්තිය තරම් බලවත් වෙන්නේ නැහැ. මොකද පැවිද්ද සියල්ලෙන් සියලු ආකාරයෙන්ම නිදහස් වෙලා, සහමුලින්ම තමන්ගේ කාලය ඒ උතුම් නිවන් මග වඩා පූර්ණ කර ගැනීම උදෙසාම වෙන් කරලා තියෙන නිසා, නිදහසේ විවේකයෙන් ඒක කරන නිසා. පැවිද්දා ලබන නිදහස ගිහියන්ට ලබන්න අමාරුයි. ඉතින් ඒක නිසා මේ ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියන එක වුණත්, ගිහියන්ට සහ පැවිද්දන්ට ඒ ප්‍රතිපදාව අනුව වෙනස් වෙනවා. පැවිදි ප්‍රතිපදාව කියන්නේ එකක්. ගිහි ප්‍රතිපදාව කියන්නේ තව එකක්.
එතකොට ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය වුණත් ගිහියෙක්ට පූර්ණ වශයෙන් රකින්න අමාරුයි. එහෙනම් කොයි විදිහෙන් හරි කමක් නෑ ඔබ, මේ භයානක සංසාර දුකෙන් සදහටම අත මිදිලා, සියලු රාග, ද්වේශ, මෝහ නසමින් ඒ සදාතනික පරිනිර්වාණ ශාන්තිය ඉක්මනින් අපේක්ෂා කරන කෙනෙක් නම්, ඉතින් උතුම් වූ චීවරයක් දරා ගෙන, උතුම් වූ පැවිද්දට පත් වෙලා ඒ ගමන යනවා නම්, යාගන්න පුළුවන්. ඉතින් බුදුපියාණන් වහන්සේ, ‘සාමඤ්ඤඵල සූත්‍රයේ’ මේ පැවිද්ද වර්ණනා කරනවා. ලෝකෝත්තර ධර්මයට අනුකූලව, “සබ්බ පාපස්ස අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා, සචිත්ත පරියෝ දපනං” කියන, ඒ ධර්ම ව්‍යාකරණයන් තමන්ගේ ජීවිතේ කොයිතරම් දුරට අනුගමනය වෙනවද, භාවිත වෙනවාද කියලා නුවණින් බලන්න. එතකොට ඔබට තේරෙයි. ‘සබ්බ පාපස්ස අකරණං’ සියලු පාපයන්ගෙන් වැළකිලා ජීවත් වෙන්න බැරි අයත් ඉන්න පුළුවන්. මොකද තමන්ගේ වෘත්තිය කටයුතු නිසාම, සමහරු පාපයන්හි නිරත වන අය ඉන්නවා. ඔබේ අවබෝධය මෝරා එනකොට ඔබටම තේරෙයි ඔබ කරන්නේ වැරැද්දක් කියලා, එතකොට ඔබ ඒකෙන් නිදහස් වෙයි.
තමන්ගේ ප්‍රඥාව මෝරලා එන්න ඕනේ. තමන්ගේ පිරිසිදු සිත වැඩෙන්න ඕනෑ. ප්‍රඥාව කිව්වේ පිරිසුදු සිත. පිරිසිදු සිත වැඩෙන්න වැඩෙන්න තමයි කෙනෙක් අකුසලයෙන්, අපිරිසිදු ස්වභාවයන්ගෙන් නිදහස් වෙන්නේ. එහෙමනම් කුසල සිතේ දුර්වල කමක් තමයි එහෙම වෙන්න හේතුව. කුසල සිත පූර්ණය වුණහම තමයි රහත් කියන්නේ. සියලු පාපයන්ගෙන් නිදහස් වෙන්නේ. ‘සබ්බ පාපස්ස අකරණං’ කියන එක පූර්ණ වෙන්නේ රහතන් වහන්සේගේ. ‘කුසලස්ස උපසම්පදා, සචිත්ත පරියෝ දපනං’ කියන දහම් න්‍යායන් පූර්ණ වෙන්නේ රහතන් වහන්සේගේ. ඒක පටන් ගත්ත කෙනා සෝවාන් පුද්ගලයා.
එහෙනම් අන්න ඒ දහම් න්‍යායන්ට අනුකූලව ජීවත්වන දහම් රටාවට කියනවා ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියලා. දස අකුසලයෙන් වැළකිලා විතරක් නම් ඉන්නෙ, ඔබ සුගතියකට යයි. ඔබ දස අකුසලයෙනුත් වැළකිලා කාමයෙනුත් වෙන් වෙමින් ජීවත්වෙන්න වැර වෑයම් කරන කෙනෙක් නම්, ඒ මට්ටමට කෙළෙස් නිවිලා ඔබ නිවන කරා ළං වෙයි. කාමයෙන් වෙන් වෙලා සියලු රාග, ද්වේශ, මෝහ නැසුවොත් සදාතනික පරම අමා නිවන් ශාන්තියට, පරිනිර්වාණයට පත්වෙයි. එහි ස්වභාවය අනුව, ඒ වෙනුවෙන් දක්වන කැපකිරීම, කැපවීම, වෑයම අනුව ප්‍රතිඵල ලැබෙයි.
පුළුවන්. දැන් ඔය විදිහටම, ධර්මය ගැනත් විවිධාකාර නිගරු සිත් ඇතිවෙනවා . ඒ වගේම බණ කියන භික්ෂුවටත් බනිනවා. මේක හිතා ගන්න බැරි වුණහම සමහරු මේ සිතේ ලණුව කාල ඉවර වෙලා අර තමන්ට නිවන් මග පෙන්වන භික්ෂුවටම දෝෂාරෝපණය කර කර ඉන්නවා තැන් තැන් වලට වෙලා. ඒක ඉතාම සියුම් තත්ත්වයක්. ඒක ප්‍රඥාවෙන් අවබෝධ කරගත හැකි තත්ත්වයක් මිසක් විඤ්ඤාණයෙන් මේ ධර්මය තේරුම් ගන්න යන අයට තේරෙන්නේ නෑ. ඒ කියන්නේ, ඒ අය හිතනවා “ඒක මට හිතෙන එකක්නෙ, මං මේ කියන්නේ” කියලා. ඒ අය දන්නේ නෑ, ඒ සිතිවිලි ඇති කරන්නේ මේ රාග, ද්වේශ, මෝහයන්ගෙ බලපෑමෙන් කියලා. ඉතින් බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ත්‍රිවිධ රත්නයටම එරෙහිව ඒ වගේ දොස් නගනවා. ඔබ ප්‍රඥාවෙන් විමර්ශනය කරලා බලන්න. ඒ කිසිම අවස්ථාවක හිතේ ඒ අදහසට කන් දෙන්න යන්න එපා. ඕක හිතේ ඇතිවෙන කොට හැමතිස්සෙම ඔය ගැන හිත හිත ඉන්න එකත්, ඒකට දෙන ආහාරයක්.
ඒ සිතුවිලි එනකොටම ඒ වගේ ක්‍රම අනුගමනය කරන්න පුළුවන් කීපයක්ම.
එකක් ඇවිල්ලා ඒ සිත විසින් මතුකරන අදහසටම ප්‍රතිවිරුද්ධ අදහසක් කියන එක. දැන් සිත බුදු පියාණන් වහන්සේට බනින කොට ඔබ කාමයට දොස් නගන්න. තව ක්‍රමයක් දැන් ඒ සිතුවිලි ඇති වෙනකොටම වෙන කුසල නිමිත්තකට සිත යොමු කරන්න ඕනෑ. ධර්මයට දොස් නගන්න ගන්නකොටම ධර්මයේ ආනිසංස පැත්ත හිතන්න. ධර්මය නිසා කී දෙනෙක් සැනසෙනවාද? තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය නොඇසූ කීදෙනෙක් අන්දකාරේ වැනසිලා යනවද? සියලු ලෝ සතුන් දුක් විඳින්නේ ඒ අසිරිමත් වූ බුදු බණ ඇසුවේ නැති නිසා නේද? අනන්ත සංසාරයේ කොච්චර කාලයක් මේ උතුම් වූ ශ්‍රී සද්ධර්මය අහන්න දුක් වින්දාද? ධර්මය නිසා එක ශාසනයක විතරක් සත්වයෝ සූවිසි අසංඛයක් නිවන් දකිනවා. ඒ කියන්නේ එකයි බිංඳු එකසිය හතළිහ වැඩිකිරීම විසිහතර කියන සංඛ්‍යාවක්. අනන්ත අපරිමාණ සංඛ්‍යාවක්. සියක් කෝටියක් සක්වල හෙවත් මහා සහස්‍ර ලෝක ධාතුවේ සූවිසි අසංඛ්‍යයක් සත්වයෝ නිවන් දකිනවා එක සම්බුද්ධ ශාසනයක දී, මේ අමා ධර්මය නිසා. ඒ නිසා තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය හා සමාන කිසිවක් නැත. මේ ශ්‍රේෂ්ඨ ධර්මය තමයි මේ විශ්වයේ තියෙන ලොකුම ඖෂධය, මේ සියලු කෙළෙස් රෝග සමනය කරන සියලු රෝග සමනය කරන ‘ධම්‌මොසධ සමං නත්ථි’ ‘ධර්මය හා සමාන ඔසුවක් නැත’ යනාදී වශයෙන් ධර්මයේ ආනිසංස පැත්ත මෙනෙහි කරන්න. සිතට ඒක අවාසි සහගතයි. එතකොට සිත ධර්මයට නිගරු කරන එක නතර කරලා දානවා. ධර්මයට නිගරු කරන්න ගත්ත ගමන් ඔබ ධර්මයේ ආනිසංස දකින්න ගන්නවා. එතකොට සිත බලනවා ඊට වැඩිය හොඳයි නිකම්ම ඉන්න එක කියලා. මේවා අත්දැකීමක් නැති කෙනෙකුට කිව්වම කල්පනා කරන්නත් පුළුවන් උඩ බිම බල බල එහෙම වෙන්න පුළුවන්ද කියලා. ඔව්. එහෙම වෙනවා. එහෙම වෙච්ච බවට සාක්ෂි සාධක ඕනතරම් ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්.
ප්‍රභාශ්වර චිත්තය ශේඛයෝ තියාගන්නවා නෙමෙයි, ප්‍රභාශ්වර චිත්තය උදෙසා වෑයම් කරනවා. දැන් ප්‍රභාශ්වර චිත්තය නම් මුලම තියෙන්නේ අපිට කරන්න දෙයක් නෑනේ. ප්‍රභාශ්වර චිත්තය තියෙන බව නෙමෙයි බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ, මේ ප්‍රභාශ්වර චිත්තය බවට පත්විය යුතු බවයි. ඒ කියන්නේ සියලු කෙළෙස් නැසුනාම දස සංයෝජනම සිඳිලා ගිය සිතක් තමයි ප්‍රභාශ්වර චිත්තය කියන්නේ. එහෙනම් අවසානයේ අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයාගේ සිතේ ඉතුරු වෙනවා, මාන, උද්ධච්ච, අවිජ්ජා කියලා සංයෝජන තුනක්. ඔය තුනත් සිඳිලා ගියහම තමයි ප්‍රභාශ්වර චිත්තය මතුවෙන්නේ. සියලු කෙළෙස් නැසුවා වෙන්නේ. වතුර වීදුරුවක් තියෙනවා. මේ වතුර වීදුරුවේ මඩ කවලම් වෙලා තියෙනවා. මේ වතුර වීදුරුව හොල්ලන්නෙ නැතුව පොඩ්ඩක් පැත්තකින් තිබ්බහම අර මඩ ටික යටට බැහැලා තැන්පත් වෙනවා. දැන් වතුර වීදුරුවේ වතුර පිරිසිදුයි වගේ පේනවා. නමුත් සීයට සීයක් පිරිසිදුද? මඩ තට්ටුව යටට ගිහිල්ලා තැන්පත් වෙලා තියෙන්නේ. ඒ නිසා වතුර වීදුරුව සීයට සීයක් පිරිසිදුයි කියල කියන්න බැහැ. ඕනෑම වෙලාවක කැළඹෙන්න පුළුවන්. එහෙම වුණොත් පිරිසිදුයි කිව්ව වතුර වීදුරුව ආයේ අපිරිසිදු වෙනවා. ඒකෙ මඩ අංශුවක්වත් තියෙනකම්, කියන්න බැහැ පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා. ඒකෙ තියෙන අන්තිම මඩ අංශුවත් ඉවත් කළාට පස්සේයි ඒක පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ඒ වගේ, මග වඩන්නා වූ ශ්‍රාවකයන්ගෙත් කෙළෙස්, තදංග, විෂ්කම්භන, සමුච්ඡේද වශයෙන් ප්‍රහාණය වෙලා තියෙන කල් නිකන් ඒ හිතේ කෙළෙස් නෑ වගේ පේනවා. ප්‍රභාශ්වරයි වගේ පේනවා. හැබැයි ඒ සිත සහමුලින්ම ප්‍රභාශ්වර සිතක් නෙමෙයි. හරියට අර මඩ තට්ටුව යටට බැහැලා තියෙන වතුර වීදුරුවක් වගෙයි. ඒක පිරිසිදුයි වගේ පේනවා. ඒ වගේ ආර්ය ශ්‍රාවකයන්ගේ හිතේ නිවන් මග වඩනකොට කෙළෙස් යටපත් වෙලා තදංග, විෂ්කම්භන, සමුච්ඡේද කියන ක්‍රම වලට ප්‍රහාණය වෙලා තියෙනවා. නමුත් පටිපස්සද්ධි, නිස්සරණ, කියලා තව ප්‍රහාණ දෙකක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මාර්ග ඵලයෙන්ම සිඳිලා යන්න ඕන. උදාහරණයක් කිව්වොත් සකදාගාමී ඵලය පහුකරලා අනාගාමී මාර්ගයට පැමිණෙන්නා වූ ආර්ය ශ්‍රාවකයෙක්ගේ සිතේ කාමරාගය කියන එක අතිශය සියුම් මට්ටමෙන් තියෙන්නේ. පිටින් බැලුවට කිසිම කෙනෙක්ට තෝර ගන්නවත් බැහැ මොහුගේ කාමරාගය තියෙනවා කියලා. එහෙම නැහැ වගේමයි පෙනෙන්නේ. ඒ වුණාට සියුම් අනුසයක් තියෙනවා. ඒක හරියට අර වතුර වීදුරුවෙ යට තියෙන මඩ ටික වගෙයි. ඒ ටික ඉවත් කරන එක තමයි පටිපස්සද්ධි, නිස්සරණ කියන්නේ. එහෙමනම් පටිපස්සද්ධි, නිස්සරණ කියන ප්‍රහාණ දෙක කියන්නේ, මාර්ග ඵලයට පත්වෙන මොහොත. මාර්ගඵලයට පත් වුණහම, ඒ කියන්නේ අනාගාමී ඵලයට පත් වුණහම තමයි රාග අනුසයත් පටිඝ අනුසයත් සිඳිලා යන්නේ. ඒ විදිහට සිඳිලා ගිහිල්ලා, අන්තිමටම මාන, භව රාග, අවිජ්ජා කියන අනුසයනුත් සිඳිලා යනකම් අරිහත් ඵලයට පත් වන්නේ නැහැ. දැන් අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයෙක්ට රැවටෙන්න පුළුවන් අරිහත් ඵල ලාභියෙක් කියලා. මොකද ඒ වෙනස සාමාන්‍ය මනුස්සයෙකුට තේරුම් ගන්න බැහැ, උන්වහන්සේ රහත් ඵලයට පත්වෙලාද, අරිහත් මාර්ගයේ ඉන්න කෙනෙක්ද කියලා. ඉතින් සමහර විට ඒ උතුමන්ටත් ඒක තේරුම් ගන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. මොකද ඒ තරම්ම සියුම් කෙළෙස් තුනක්. එහෙම අවස්ථා කිහිපයක් ගැන සදහන් වෙනවා. නමුත් සහමුලින්ම පාරිශුද්ධත්වයට පත්වුණාට පස්සේ ප්‍රත්‍යවේක්ෂා ඥාන වලින් ඒක අවබෝධ වෙනවා. ඒ නිසා ඒ ඵලයට පත්වුණාද නැද්ද කියලා තමන්ට දැනගන්න පුළුවන් අවස්ථාවක් එනවා, මොකද ප්‍රත්‍යවේක්ෂා ඥාන වලින් දැනගන්න පුළුවන්කම ලැබෙන නිසා. ඒ ඇරෙන්න අරිහත් ඵලයෙන් මෙහා ඉන්න හැමෝගෙම සිත් වල, යම් යම් මට්ටම් වලට රාග, ද්වේෂ, මෝහ කෙළෙස් තියෙනවා. නමුත් ප්‍රශ්නේ තියෙන්නේ අනාගාමි ඵලයෙන් උඩට යනකොට කාම රාගය දුරු වෙච්ච නිසා රාගය පැහැදිලිව පේන්නේ නැහැ. රූප රාගය, අරූප රාගය කියන්නේ සාමාන්‍ය ලෝකයාට තේරුම් ගන්න පුළුවන් තත්වයක් නෙවෙයි. මොකද රූපයෙන් සහ ශබ්දයෙන් සහ ඒ ධර්මයන්ගෙන් ආශ්වාද විඳිනවා කියන එක සාමාන්‍යයෙන් පිටින් බැලුවට තේරෙන්නේ නැති එකක්. පේන්නේ නැති එකක්. ඉතින් එතකොට මොකද වෙන්නේ ඒ කෙළෙස් නැහැ වගේ නිකන් රැවටෙන්න පුළුවන්. කෙළෙස් තියෙනවා ඒත්. අනාගාමි ඵල ලාභියාගේත් භවරාග අනුශය ඉතුරුයි. මොකද රූපරාගය, අරූපරාගය ඉතුරුයි. ඊළඟට මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා කියන තව මෝහ සංයෝජන තුනකුත් ඉතුරුයි. එහෙනම් රාගයත් මෝහයත් ඉතුරුයි අනාගාමී පුද්ගලයාටත්. ඊට පස්සේ එතනින් එහාට යනකොට, අරිහත් මාර්ගයට පැමිණෙනකොට, අර රූපරාග, අරූපරාග කියන අනුසයන් දෙකත් සිඳිලා ගිහිල්ලා සියලු උප්පත්ති සංයෝජන අවසන් වෙනවා. භව සංයෝජන තුනක් විතරක් ඉතුරු වෙනවා, මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා කියලා. භව කිව්වේ අර අන්තරාභවයකට යා හැකි ලක්ෂණයක් තියෙන නිසා, මොකද අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයා මේ කියන තත්ත්වයේදී මැරුණොත් ඵලය පූර්ණ වෙලා නැතුව, අන්තරා භව කියන තත්ත්වයට පත්වෙලා තමයි පරිනිර්වාණයට පත් වෙන්නේ කියලා ධර්මයේ දක්වනවා. එතකොට අපට පැහැදිලියි මේ කෙළෙස් නිවීගෙන ඉස්සරහට යන්න යන්න, ඉතුරුවෙන සංයෝජන වල තියෙන තුනී භාවය නිසා ඒ කෙළෙස් නැහැ වගේ පෙනුනට කෙළෙස් තියෙනවා. සෝවාන් ඵලයේ දී දෘෂ්ඨි විපල්ලාසය දුරුවෙනවා, අනාගාමී ඵලයේදී සංඥා විපල්ලාසය දුරුවෙනවා, අරිහත් ඵලයෙදී චිත්ත විපල්ලාසය දුරුවෙනවා. මෙන්න මේ විපල්ලාස තුනම දුරු වුණාට පස්සේ ඒ චිත්ත ස්වභාවයට තමයි අර ප්‍රභාශ්වර චිත්තය කියන්නේ. එහෙනම් විපල්ලාස සහිත සිතකට ප්‍රභාශ්වර චිත්තයක් කියලා කියන්නේ නැහැ. ප්‍රභාශ්වර සිත කියලා කියන්නේ විපල්ලාස අවසාන වෙච්ච සිතකට. ප්‍රභාශ්වර කියන එකේ තේරුමම නැවත සකස් වීමක් නැහැ කියන එක. ප්‍රභවයෙන් ඉවත් වුණා කියන එක. ඒ කියන්නේ නැවත මේ සංසාර ගමන සකස් කරන්නා වූ මූලයෙන් ඉවත් වුණා. අවිජ්ජාවෙන් ඉවත් වෙලා තියෙන්නේ. අවිජ්ජා අනුසයත් නැසුණට පස්සේයි ප්‍රභාෂ්වර සිත මතු වෙන්නේ. එහෙම නැතුව කලින් ප්‍රභාශ්වර සිතක් තියනවනම් ලෝක සත්වයාට, එකම සංයෝජනයක්වත් යෙදෙන්නෙ නැති සිතක් වෙන්න ඕන. අර වතුර වීදුරුවෙ මඩ ටික යටට බැහැලා තැන්පත් වෙලා තියෙද්දී, උඩ වතුර ටික පිරිසිදුයි තමයි. එතකොට කවුරු හරි කිව්වොත් ඕක පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා තර්ක කළොත්, එයාට තර්කයෙන් ඕන නම් ජය ගන්න පුළුවන් වෙයි” මේක පිරිසිදුයි මේ බලන්නකෝ, උඩ වතුර වල කිසිම මඩක් නැහැනේ” යනාදී වශයෙන්. නමුත් යථාර්ථයෙන් ජයගන්න බැහැ ඔහුට. ඒ කියන්නේ ඒක සහමුලින්ම පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් නොවෙයි. මොකද මඩ අංශු ටිකක් තියෙනවා යට තාම තැන්පත් වෙලා. ඉතින් අර උඩ වතුර ටික කැළඹිලා නැති නිසා ඒ ටික පිරිසිදුයි කියලා තර්කයක් ගේන්න පුළුවන්. සම්භාවිතාවක් යට මඩ අංශු ඉතිරිවී තියෙන නිසා ඒ වතුර වීදුරුව නැවත මඩ වීදුරුවක් වීමේ සම්භාවිතාවක් තියෙනවා. යම් ආකාරයකින් කැළඹීමක් ඇති වුණොත්, හෙල්ලුනොත් පිරිසිදුයි කිව්ව වතුර වීදුරුව ටික වේලාවකින් ආයෙ අපිරිසිදු වෙනවා. පිරිසිදු නම් පිරිසිදුම වෙන්න ඕනේ. දැන් ඒ මඩ අංශු ටිකත් ඉවත්ම කරලා දැම්ම නම්, ආයේ ඔය වතුර වීදුරුව කොහොම හෙල්ලුවත් අපිරිසිදු වෙන්නේ නැහැ. අන්න එදාට කියත හැකි මේක සාකල්‍යයෙන්ම පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා,
ඒ වගේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පැහැදිලිව දේශනා කරනවා ‘අකුප්පා චේතෝ විමුක්තිය’. ඒ කියන්නේ නොසෙල්වෙන්නා වූ අකුප්පා විමුක්තිය. ඒ කියන්නේ නොසැලෙන්නා වූ සිතක් සකස් වුණාට පස්සේ, කිසිම ආකාරයකින් කිසිවෙක්ට කිසිම ක්ළේශයකින් සලන්න බැරි සිතක් සකස් වුණාට පස්සේ, ‘අචල තෝ’ කියන තත්ත්වයට ආවට පස්සේ තමයි ප්‍රභාශ්වර සිත කියලා ඒක අර්ථ දක්වන්නේ. එතකොට තමයි “ආලොකො උදපාදි” කියන්නේ, ලෝකයෙන් වෙන්වුණා සම්පූර්ණයෙන්ම, ලෝකෝත්තර භාවය පූර්ණ වුණා වෙන්නේ. ඉතින් මේ ශේඛ පුද්ගලයාට, චිත්ත භාවනාවක් පනවන්නේ ප්‍රභාශ්වර සිත දක්වා ගමන් කරන්න. චිත්ත භාවනාවක් ඒකටයි උවමනා වෙන්නේ. නැත්නම් භාවනා කරන්න දෙයක් නැහැනේ. දැන් ඔය අරිහතුන් වහන්සේලා භාවනා කරනවා කියලා හිතන් ඉන්නෙ. භාවනා කරන්නේ නැහැ උන්වහන්සේලා ඵල සමාපත්තියට සම වදිනවා. මිනිස්සු හිතන් ඉන්නවා භාවනා කරනවා කියලා. ඵල සමාපත්තිය එකක්. මග වැඩීම කියන්නේ තව එකක්. දැන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ වගේම ආර්යය උත්තමයෝ,
“ඛීණා ජාති වුසිතං බ්‍රහ‍්මචරියං කතං කරණීයං නාපරං ඉත්‍ථත‍්තායාති පජානාමී”
කිව්වට පස්සේ ආයේ මොකක්ද කරන්න තියෙන්නේ. ‘ජාතිය අවසන්. බඹසර වැස අවසන්. කළ යුතු සියල්ල කරලා ඉවරයි. මේ ආත්මභාවයේ නැවත නිවන උදෙසා කළ යුත්තක් නැත’ කියලා දැනගත්තට පස්සේ ආයෙ මොනවා කරන්නද භාවනා කරලා. දැන් ලෝකයා ඉතින් හැම එකකටම අර කෝකටත් තෛලය වගේ වාඩිවෙලා හිටියොත් ඒකට භාවනාව කියනවා. ඵල සමාපත්තිය කියන්නේ තමන් ලද ඒ අවබෝධය මෙනෙහි කරමින් ඉන්නවා. ඒකට භාවනාව කියන්නේ නැහැ. භාවනාව කියන්නේ අර න්‍යාය ධර්මය භාවිත කරමින් කෙළෙස් නිවා ගන්නට දරන උත්සාහය.
රහතන් වහන්සේලා ඵල සමාපත්ති සුවයෙන් ඉන්නෙ. බුදුරජාණන් වහන්සේත් එහෙමයි. ඵලසමවතේ ඉන්නෙ. ඒ කියන්නේ ඵල සමවත කියලා කියන්නේ භාවනාවක් නෙමෙයි.
උන්වහන්සේලාට විවේකයක් ලැබුණොත් කරන්නේ ඒ ශ්‍රේෂ්ඨ ධර්මය මෙනෙහි කරමින් වාසය කරනවා. ධර්මය මෙනෙහි කරමින් ඉන්නෙ ආයෙ කෙළෙස් නිවන්න නෙමෙයි. කළ යුත්තක් නැති නිසා. යම්කිසි ආකාරයකින් ඒක සංඛත දුක්ඛයක් වශයෙන් උන්වහන්සේලාට දැනුණොත්, මොකද, රූප චෛතසික චිත්ත කියන ඒවා ඔක්කොම සංඛත ධර්ම නිසා සංඛතයෙන් සහමුලින්ම මිදෙන්න අවශ්‍ය වුණොත්, නිරෝධ සමාපත්තියට සම වදිනවා. ඉතින් ඒක තමයි වෙන්නේ, නිරෝධ සමාපත්තියට සම වැදුණහම රූප, චෛතසික, චිත්ත කියන සියලු සංඛතයන්ගෙන් නිදහස්. ඒ නිසා පරිනිර්වාණය වගේ ස්වභාවයක් තමයි එහි පවතින්නේ. මේ චිත්ත භාවනාව ශේඛයන්ට පනවන්නෙම තාම ශික්ෂණය වෙන්ඩ යමක් තියෙන නිසා. සප්ත විසුද්ධියක් වැඩෙන්න එපැයි. ඒක නිසා චිත්ත භාවනාව පනවනවා. චිත්ත භාවනාව සිහිය තියෙන කෙනෙක්ට ඕන පනවන්න. නැත්නම් බෑ ඒක කරන්න. ප්‍රභාශ්වර සිත කියන එක දැනටමත් තියෙන එකක් නම් අපට ආයේ හොයන්න දෙයක් නෑ. ඒ ඒ මොහොතේ පවතින තදංග, විෂ්කම්භන, සමුච්ඡේද කියන ප්‍රහාණ නිසා ඇතිවන සිතේ ස්වභාවයට ප්‍රභාශ්වර චිත්තය කියලා කිව්වොත් වැරදියි.
ඒක වතුර වීදුරුවේ උපමාවෙන් තේරුම් ගන්න. වතුර වීදුරුවෙ මඩ ටික කැළඹිලා නැති නිසා ඒක පිරිසුදු වතුර වීදුරුවක් කියලා කෙනෙක් තර්ක කළාට වැඩක් නැහැ. සත්‍යය වශයෙන් ගත්තහම වීදුරුව නැවත කැළඹුණොත් අපිරිසිදු වීදුරුවක් වීමේ සම්භාවිතාවක් තියෙනවා. ඒක පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා හඳුන්වන එක වැරදියි.
නිවුටන්ගේ නියමයෙන් ද ධර්මය තේරුම් ගන්න යන්නේ? නිව්ටන් කියන්නේ සෑම ක්‍රියාවකටම සමාන වූ ද ප්‍රතිවිරුද්ධ වූ ද ක්‍රියාවක් ඇත කියලා නේද? දැන් මිනිහෙක් අම්මට ගහනවා කනේ පාරක්. මේ අම්මට කනේ පාරක් ගහපු එකාට කනේ පහරක් විතරක් ගහලා ඇද්ද? ගැහුවෙ කාටද? දසමාසයක් කුසේ තියාගෙන පෝෂණය කරලා හදපු අම්මට. නිවුටන්ගේ නියමයට අනුව නම් මොකක්ද වෙන්න ඕනේ? මූටත් කනේ පහරක් ගහලා ඒ කර්මය ගෙවිලා යන්න ඕන. ඇයි අම්මට කනේ පහරක් ගැහුවා. ඒකට සමාන ප්‍රතිවිරුද්ධ ක්‍රියාවක්, එහෙනම් ඌටත් කනේ පහරක් වදින්න ඕනේ. දැන් ඥානයට ගෝචර වෙනවා යමෙක්ට, සාමාන්‍ය මිනිහෙක් එහෙම කරානම් රටේ ලෝකෙ මිනිස්සු පවා සාප කරනවා, ‘තොට හෙන ගහන්න ඕනෑ’ කියලා. අම්මට ගැහුවෙ කනේ පාරක්. ඌට වදින්න ඕනේ හෙන පහරක්. ඇයි ඒ? ඒ තරම් අපරාධයක් ඌ කරේ. සෑම ක්‍රියාවකටම සමාන වූ ද ප්‍රතිවිරුද්ධ ක්‍රියාවක් තියෙනවනම් හරිම සනීපයි. හැබැයි මේ ලෝකයෙ තියෙනවා ගුණ මහත්වය කියලා එකක්. එක එක සත්වයෝ ඉන්නවා, ගුණයෙන් අඩු වැඩි. මිනිස්සු දහසක් මැරුවත් අංගුලිමාලට ගැලවෙන්න පුළුවන්කම තිබුණා. හැබැයි අම්මා මැරුවා නම් කෙලින්ම නිරයට යන්නේ. මිනිස්සු දහස් ගානක් මැරුවත් ඒ අකුසලය ගෙවාගන්න පුළුවන්. දිට්ඨධම්ම වේදනීය වශයෙන් සුළු විපාකයක් දෙනවා. ආනන්තරික වෙන්නේ නැහැ. හැබැයි අම්මා මැරුවා නම් ඒක මහපොළොව උහුලන්නේ නැති අපරාධයක්. අම්මා කෙනෙක් මොනතරම් දුක් විඳිනවාද දරුවෙක් උදෙසා?
දස මාසයක් කුසේ තියාගෙන, තමන්ගේ ප්‍රාණයටත් වඩා කැප කරලා කරඬුවක් වගේ රැකලා, අනන්ත අප්‍රමාණ දුක් විඳගෙන ඒ දරුවා බිහි කරලා, ශරීරයේ ලේ ටික බොන්න දීලා, අස්ථි පඤ්ජරයෙ තියෙන කැල්සියම් පවා දිය කර කර දිදී, මේ ඕජාවෙන් ලොකු මහත් කරලා, පුදුමාකාර කැපකිරීමක් කරලා, අනන්ත අප්‍රමාණ දුක් විඳලා, නිදි වරලා, තමන් නොකා දරුවාට කවලා, ලෙඩදුක් වලදී අනන්ත අප්‍රමාණ හඬමින් වැළපෙමින් හූල්ලමින් දුක් විඳලා, ලෝකයා ගේ අනන්ත අවමාන නින්දා විඳලා, මෙච්චරක් කියන්න බැරි අච්චරක් කියන්න බැරි දුක් විඳලා, ඌ හැදුවෙ. එබඳු දරුවෙක් ඒ අම්මට කඩු පහරක් ගහල මැරුවොත්, මහ පොළොව උහුලනවද ඒ අපරාධය. එදාට ඌට හම්බ වෙන්නත් ඕනේ කඩු පහරක්ද? අන්න ඒක තේරුම් ගන්න. අන්න ඒකයි මේ ධර්මය,
“පඤ‍්ඤවතො අයං ධම‍්මො නායං ධම‍්මො දුප‍්පඤ‍්ඤස‍්ස”
කිව්වේ. අයිසැක් නිව්ටන්ගේ නියමයට අනුකූලව බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය දකින්න පුළුවන් ද? අයිසැක් නිව්ටන් කියන්නේ මොන තරම් ළාබාල දරුවෙක්ද බුදුපියාණන් වහන්සේ ඉස්සරහ? ඔහු දැක්කෙ මොනවාද? සෑම ක්‍රියාවකටම ප්‍රතිවිරුද්ධ වූ ද සමාන වූ ද ක්‍රියාවක් ඇත කියලනෙ. ඉතින් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ එහෙමද?
“යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං”
වපුරපු විදිහට අසවැන්න ලැබෙනවා. ගැහුවෙ අම්මට නම් ඒකට හරියන්න අස්වැන්නක් ලැබෙනවා. ඒ කළේ මහ අපරාධයක්. මිනිහෙක් ගහගෙන ගහගෙන යනවා පෝලිමේ තියලා මිනිස්සු ටිකකට. ඔතන ඉන්නවා තමන්ගේ අම්මයි තාත්තයි. මිනිස්සු සීයකට ගැහුවත් මිනිස්සු එච්චර මුකුත් කියන එකක් නැහැ. හැබැයි තමන්ගේ අම්මටයි තාත්තටයි ගැහුවොත්. අන්න මිනිස්සු සාප කරනවා. මහ කාලකන්නියෙක් අරූ කියලා. ඇයි ඒ? මිනිස්සුන්ට පේනවා ගුණ මහත්වය අනුව එය අපරාධයක්.
අපි හිතමුකෝ පාරෙ යනවා මිනිස්සු දහ දෙනෙක් ඔතන ඉන්නවා භික්ෂුවකුත්. කවුරු හරි කෙනෙක් ඇවිල්ලා පොල්ලකින් ගහගෙන ගහගෙන යනවා අර සාමාන්‍ය මිනිස්සු නව දෙනාටත් ඊළඟට භික්ෂුවටත්. දැන් අර සාමාන්‍ය මිනිසුන් නව දෙනාට ගැහුවත් හරි භික්ෂුවට ගැහුව එකත් හරි. එතකොට අර සාමාන්‍ය මිනිස්සු නව දෙනාටම අර පොලු පාරක් ගැහුවා. භික්ෂුවත් පොලු පහරක් ගැහුවා. දැන් ඒ දෙකම එක හා සමාන ද? ඒකට කියන්නේ ගුණ මහත්වය කියලා. එහෙනම් ඒක පවටත් පිනටත් දෙකටම අදාළ වෙනවා. හිඟන්නෙක් ට යමක් දෙන එකයි භික්ෂුවකට යමක් දෙන එකයි එක හා සමානයිද? හිඟන්නෙක් ඉන්නවා කිසිම ගුණධර්මයක් නැති. අනුන්ගේ ඒවත් හොරකම් කරන් කන වංචනික විදිහට ජීවත් වෙන්නා වූ යාචකයෙක් ඉන්නවා. එන්න දෙයක් නැති නිසා මිනිස්සු අනුකම්පා කරලා ඔහුටත් කෑම වේලක් දෙනවා. භික්ෂුවක් ඉන්නවා සියල්ල අතහැරලා තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගෙන කෙළෙස් නිවමින්, නිවන් මග වඩමින්. ඒ භික්ෂුවටත් ඇවිල්ලා ආහාර වේලක් දෙනවා. දැන් දෙකම එක හා සමානද? දෙකටම ලැබෙන්න ඕනේ එක විපාකයක්ද?
නිව්ටන්ට අනුවනම් දෙන්නටම දීලා තියෙන්නේ කෑම වේල් දෙකක්. ඒ නිසා ඒ මිනිහට ලැබෙන්න ඕන දෙන්නටම ඒකට විපාක වශයෙන් කෑම වේල් දෙකක්. දැන් ඕක තේරුම් ගන්න බැරි වුණා නම් ධර්මය තේරුම් ගන්න පුළුවන්ද? ඒකයි තේරුම් ගන්න ඕන.
ඔය ප්‍රශ්නයම ගැලපෙන්නෙ නැති එකක්. හෘද සාක්ෂිය සඟවාගෙන අහන ප්‍රශ්නයක්. ගුණ මහත්වයට අනුකූලව හැම වෙලාවෙම කරන වැඩ වල එක හා සමාන ප්‍රතිඵලද අපට තියෙන්නේ? ගුණ මහත්වය කියලා එකක් නැද්ද ලෝකෙ? ගුණවතුන්ට සැළකීමයි නුගුණවතුන්ට සැළකීමයි දෙකම එක හා සමානද? ගුණවතෙක්ට පහර දීමයි නුගුණවතෙක්ට පහර දීමයි දෙකම එක හා සමානද? සාමාන්‍ය මිනිහෙක්ට පහර දීමයි අම්මට තාත්තට පහරදීමයි එක හා සමානද? සාමාන්‍ය මිනිහෙක් මැරීමයි අම්මා තාත්තා මැරීමයි එක හා සමාන ද? එහෙම බලන්න ඕනේ. ඉතින් එතකොට අන්න පේනවා නිවුටන්ගේ නියමය හා සම්බන්ධයක් නෑ, මේ උතුම් ශ්‍රී සද්ධර්මය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ මොකක්ද?
“චෙතනාහං භික්ඛවෙ කම්මං වදාමි”
චේතනාවයි කර්මය වෙන්නේ. චේතනාවට අනුකූලවයි කර්මය රැස්වෙන්නේ. එහෙමනම් චේතනාව කුමක්ද? ඊට අනුකූලයි විපාකය. මොකද චේතනාව පිහිටුවන්නේ තමන්ගේ මව මරන්න නම් ඒ චේතනාව අතිශය බලවත් චේතනාවක් වෙන්න ඕනේ. මොකද සාමාන්‍ය මිනිහෙක් මරන්න ඇතිවෙන චේතනාවයි තමන්ගේ මව මරන්න ඇතිවෙන චේතනාවයි අතර අහසට පොළව වගේ වෙනසක් තියෙන්න ඕනෑ. හිතලා බලන්න පොඩ්ඩක් තමන්ගේ හිතේ මවක් මැරීමට පියෙක් මැරීමට යමෙක්ට චේතනාවක් ඇති වෙනවා නම් ඒ චේතනාව මොනතරම් දරුණු චේතනාවක්ද? මොන තරම් මිලේච්ඡ, නින්දිත චේතනාවක්ද? එහෙනම් ඒ සත්වයාට ඒකාන්තයෙන්ම ඒ චේතනාවට ලැබෙන්න ඕන උපරිම දඬුවමක්. ඒකයි අවීති මහා නිරයට යන්නේ.
ඒ වගේම තමයි ගුණවතෙක් දැක්කහම යම්කිසි දානයක් පිරිනමනවා. දැන් යාචකයෙක් දැක්කහම අනුකම්පාවක් ඇති වෙලා කෑම වේලක් දෙද්දී මහා දාන චේතනාවක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. මේ මිනිහා පව්නෙ. මේ මිනිහට අපි කෑම වේලක් දෙමු කියලා දෙනවා මිසක්, මහා දානමය චේතනාවක් එතන ඇති වුණේ නැහැ. හැබැයි බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ පුත්‍රයෙක් දකිනවා. උන් වහන්සේ නිවන් මග වඩනවා. සීලය ගැන පැහැදිලා, ඒ මාර්ගය ගැන පැහැදිලා, මං බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ආර්යය මහා සංඝරත්නය උදෙසා මේ දානය පිරිනමනවා කියලා යමෙක් පිරිනමන කොට, සාරිපුත්ත මොග්ගල්ලාන උත්තමයන්ගේ සිට සිහි කර ගෙනයි මහා සංඝරත්නයට පූජාව කරන්නේ කියලා අන්න දානමය චේතනාව සකස් වෙනවා එතන. ඒ චේතනාව මොන තරම් බලවත් එකක්ද? මොකද ඒ චේතනාව තුළ කොයි තරම් සීලවන්තයො ගුණවන්තයො සිහි කරමින්ද ඒ දාන වස්තුව පිරිනැමුවේ.
අර යාචකයාට පිරිනමද්දී ගුණයක් සිහි වුණාද? නැහැ. ඒ පුද්ගලයාගේ අසරණකම දැකලා ඔහුට කෑම වේලක් දුන්නා මිසක් ගුණයක් සිහි කරලා දුන්නා නෙවෙයි. දානයෙ තියෙනවා කොටස් දෙකක්. අනුග්‍රහ බුද්ධියෙන් දෙන දානයයි, පූජා බුද්ධියෙන් දෙන දානයයි. හිඟන්නන්ට දුන්නෙ අනුග්‍රහ බුද්ධියෙන් දෙන දානය. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්‍රාවකයන්ට පිිරිනමන්නේ පූජා බුද්ධියෙන් පිරිනමන දානය.
එහෙනම් අනුග්‍රහ බුද්ධියෙන් දානය දෙන කොට ඇතිවෙන චේතනාවයි පූජා බුද්ධියෙන් දානය දෙන කොට ඇතිවෙන චේතනාවයි එක හා සමාන නැහැ කොහෙත්ම. ඒක තේරුම් ගන්න ඕනෑ. ඒ දෙක දෙකක්. මොකද අනුග්‍රහ බුද්ධියෙන් දෙන කොට ඇති වෙන්නේ ඉතාමත් ළාමක චේතනාවක්. පූජා බුද්ධියෙන් පිරිනමද්දී ඇතිවෙන්නේ ඉතාමත් බලවත් චේතනාවක්. එහෙනම් ඒ දෙකම එකම කෑම වේලක් වෙන්න පුළුවන් මේ ගෙනල්ලා දෙන්නටම පිරිනැමුවේ. හැබැයි අර යාචකයාට දෙනකොට දුන්නෙ ඔහු කෙරෙහි ගෞරවයක් ඇතිවෙලා නෙමෙයි. ඒ නිසා එතන තියෙන්නේ සාමාන්‍ය ළාමක චේතනාවක්. දානමය චේතනාවක්. ත්‍යාගය තියෙනවා එතන. නමුත් එච්චර බලවත් නෑ චේතනාව. හැබැයි බුදුපියාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්‍රාවකයා වෙනුවෙන් දානය පිරිනමද්දී බොහොම ගෞරවයෙන් ගෙනත්, අත්දෙකෙන්ම පූජා කරලා, තමනුත් වැඳලා පින් අනුමෝදන් වෙලා, මහා ශ්‍රද්ධාවන්ත චේතනාවකින් තමයි ඒක කළේ. එහෙනම් එතන ගොඩනැගෙන චේතනාව අතිශය බලවත්. එනිසා එහි විපාකයත් බලවත්. අතන චේතනාව ඉතාමත් දුර්වලයි. ඒ නිසා ඒකෙ විපාකයත් දුර්වලයි.
එහෙනම් “චෙතනාහං භික්ඛවෙ කම්මං වදාමි”
යම්කිසි කටයුත්තක් කරනකොට ඒ කටයුත්ත උදෙසා ගොඩනැගෙන චේතනාවට අනුකූලවයි විපාකය කොයි තරම් කාලයක් බලපවත්වනවාද කියන එක තීරණය වෙන්නේ. බලවත් චේතනාවක් නම්, පින් හෝ පව් වෙන්න පුළුවන්, විපාකය දීර්ඝ කාලයක් බලපවත්වනවා. දුර්වල චේතනාවක් නම් විපාකය ඉතාමත් සුළු කාලයක් බලපවත්වනවා. ඒ විදිහට තමයි පින හෝ පව කියන දෙකේ විපාකය සකස්වෙන්නේ. ඒ වගේම ඒ ගුණ මහත්වයත් බලපානවා. අංගුත්තර නිකායේ, වේලාම සූත්‍රය. පෘථග්ජනයෝ සිීයකට දෙන දානයට වඩා කළ්‍යාණ පෘථග්ජනයකුට දෙන දානය මහත්ඵලයි මහානිසංසයි. පෘතග්ජනයා කියලා කියන්නේ උපන්නාට මේ ලොව වැනෙන අන්ධ බාලයා. ධර්මයක් ඕනේම නෑ. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන නමවත් ඇහෙන්න ඕනේ නැති එකෙක්. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ වචන කියද්දිම, අපහාස කරනවා. උගේ නවාතැන නිරය. ඒ වගේ උන්ට ඌ , මූ කියලම තමයි කියන්න ඕන. ‘නිග්ගහේ නිග්ගහෝති’ නිග්‍රහ කළ යුත්තාට නිග්‍රහ කරන්න. ප්‍රශංසා කළ යුත්තාට ප්‍රශංසා කරන්න. නිග්‍රහ කළ යුත්තාට ප්‍රශංසා කිරීමත් ප්‍රශංසා කළ යුත්තාට නිග්‍රහ කිරීමත් නිරයට යන අකුසලයක්. අන්ධ බාල පෘථග්ජනයො සීයකට දෙන දානයට වඩා මහත්ඵලයි මහානිසංසයි එක කළ්‍යාණ පෘථග්ජනයාට දෙන දානය. කළ්‍යාණ පෘතග්ජනයා කියලා කියන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙරෙහි අමූලිකා ශ්‍රද්ධාවක් හට ගත්ත කෙනා. එයාට බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ත්‍රිවිධ රත්නය කෙරෙහි යම්කිසි ගෞරවයක් තියෙනවා. ඒක හැබැයි තාම තමන්ගේ ප්‍රඥාවෙන් ඇති කරගත්ත ගෞරවයක් නෙවෙයි. අනුන්ගේ කීමක් නිසා ඇතිවෙච්ච ගෞරවයක්. හැබැයි ඒ මට්ටමේ හරි ගෞරවයක් තියෙනවා. හැබැයි එයා තමයි දැන් පින් දහම් කරමින් නිවන ප්‍රාර්ථනා කරන්නේ. තවම නිවන් අවබෝධයට පත් වුණේත් නැහැ. නිවනට අදාළ ධර්මයක් ඇහුණෙත් නැහැ. හැබැයි එයාගෙ බලාපොරොත්තුවක් තියෙනවා අනාගතයේ නිවන් දකින්න. අන්න එහෙම කෙනාට කියනවා කළ්‍යාණ පෘථග්ජනයා.
එහෙනම් අර හිස් අන්ධ බාලයෝ සීයකට දෙන දානයට වඩා අන්න අර කළ්‍යාණ පෘථග්ජනයාට දෙන දානය බලවත්. කළ්‍යාණ පෘතග්ජනයො සීයකට දෙන දානයට වඩා එක සෝවාන් උත්තමයෙකුට දෙන දානය බලවත්. සෝවාන් පුද්ගලයෝ සීයකට දෙන දානයට වඩා එක සකදාගාමී පුද්ගලයකුට දෙන දානය බලවත්. සකදාගාමී පුද්ගලයො සීයකට දෙන දානයට වඩා එක අනාගාමි උත්තමයෙකුට දෙන දානය බලවත්. අනාගාමි උත්තමයො සීයකට දෙන දානයට වඩා එක රහතන් වහන්සේ කෙනෙක්ට දෙන දානය බලවත්. රහතන් වහන්සේලා සීයකට දෙන දානයට වඩා එක පසේ බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙනෙක්ට දෙන දානය බලවත්. පසේ බුදුරජාණන් වහන්සේලා සීයකට දෙන දානයට වඩා එක සම්මා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේ නමකට දෙන දානය බලවත්. එහෙනම් දැන් ගුණ මහත්වය තේරුම් ගන්න බැරිද? ගුණෙන් හැමෝම එක හා සමානද? එහෙනම් ඒ ගුණ මහත්වය අනුව ඒ උතුමන්ට ඒ පිරිනමන ඒ දානයේදී පිහිටන චේතනාවත් බලපානවා ඒකට. උන්වහන්සේගේ ගුණයත් ඒකට මුල් වෙනවා. ඒ කියන්නේ සත්පුරුෂ දානයක් සිද්ධ වෙනකොට මෙන්න මේ අංග තුන සම්පූර්ණ වෙන්න ඕන.
දානය ලබන්නාවූ ප්‍රතිග්‍රාහකයා හෙවත් බුද්ධ පුත්‍රයා, ගිහියා හෝ පැවිද්දා සීලවන්තයෙක් වෙන්න ඕනේ. සීලවන්තයෙක් කිව්වේ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අසා අවබෝධ කරගෙන නිවන් මග වඩන කුසල සීලයෙන් යුක්ත කෙනෙක් වෙන්න ඕනෑ. සාමාන්‍ය ලෞකික සීලයේ පිහිටි කෙනෙක් වුණත් සීලවන්තයෙක්. නමුත් ඊටත් වැඩිය බලවත් ආර්යය ශ්‍රාවකයේක්, මාර්ග ඵල ලාභියෙක්.
ඒ වගේම දානය පිරිනමන්නා වූ දායකයා සීලවන්තයෙක් වෙන්න ඕන. සීලයක පිහිටා ඉන්න ඕනේ. දෙකයි.
ඒ දාන වස්තුව උදෙසා ලබා ගන්නා වූ ද්‍රව්‍ය, වස්තු, කළමනා, ඒ දාන වස්තුව දැහැමිව උපයා සපයා ගත්ත එකක් වෙන්න ඕන.
මෙන්න මේ කියන අංග ලක්ෂණ තුන සම්පූර්ණ වුණහම ඒකට කියනවා උත්කෘෂ්ට මහා දානයක්. එහෙම නැත්නම් සත්පුරුෂ මහා දානයක් කියලා. ඔන්න ඔය දානය මහත්ඵල මහානිසංසයි. බොහෝ කාලයක් ආනිසංස වළඳමින් කල්ප ගාණක් වසර කෝටි ගාණක් තිස්සේ විපාක දෙනවා.
දැන් අංග තුනම පූර්ණ නම් ඒක උත්කෘෂ්ට දානයක්. ප්‍රනීත දානයක්. අංග දෙකක් නම් සම්පූර්ණ වෙලා තියෙන්නේ මජ්ඣිම දානයක්. අංග එකක් නම් සම්පූර්ණ වෙලා තියෙන්නේ හීන දානයක්. එහෙනම් ඔය අංග තුනම තියෙන වෙලාවට ලැබෙන ආනිසංසය බොහෝ කාලයක්. කල්ප කෝටි ගානක් සමහරවිට වසර කෝටි ගානක් තිස්සේ විපාක දෙනවා. අංග දෙකක් නම් තියෙන්නේ ඊට වඩා කාලය අඩුවෙනවා. අංග එකක් නම් තියෙන්නේ ඊටත් වඩා කාලය අඩු වෙනවා. ඊට පස්සේ ඒ අංග තුන තිබුණත් ඒ දානය පිරිනමන මොහොතේදී ඒ පුද්ගලයාගේ චේතනාව දුර්වල එකක් වුණොත් ටිකන් අප්‍රසාද සිතකින් නම් දානය පිරිනමන්නේ එතනදිත් ආනිසංස දුර්වල වෙනවා. ඔය වගේ ලක්ෂණ ගොඩක් හේතු සාධක ගැලපිලා තමයි යම්කිසි පිනක හෝ පවක ආනිසංසය හෝ විපාකය තීරණය වෙන්නේ. ඒ නිසා යම් පාපයකට හෝ පිනකට හෝ විපාක දෙන්නෙ ඒ වෙලාවේ පිහිටන චේතනාව අනුවත් ඒ වගේම ගුණ මහත්වය අනුවත්.
සත්‍යය වශයෙන් මේ උතුම් වූ බුද්ධ ශක්තිය ගැබ්වෙලා තියෙන අසිරිමත් වූ මහා පුණ්‍ය භූමිය තමයි, අසිරිමත් වූ මහා සෑ රදුන් වහන්සේ.
ඒ රුවන්වැලි මහා සෑරදුන් වහන්සේගේ ගර්භයේ පිහිටුවා තිබෙන ඒ අසිරිමත් වූ සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා, ඒ ධාතු කරඬුව තුළින් ඒ බුද්ධ ශක්තිය විහිදෙනවා.
සමනන්තර අනන්තර කියන ප්‍රත්‍යයක් ක්‍රියාත්මකයි. දැන් ඒ පිරිසිදු ශක්තිය හටගත්තේ පරම නිර්මල පිරිසිදු සිතක. ඒ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ සිතේ හටගත්ත ශක්තියෙන් තමයි චක්‍රාවාට චලනය කළේ.
“අයඤ්ච දසසහස්සිලොකධාතු සඞ්කම්පි සම්පකම්පි සම්පවෙධි, අප්පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුරහොසි අතික්කම්ම දෙවානං දෙවානුභාවන්ති.”
දෙවියන්ගේ ආනුභාවයන් ඉක්මවමින්, මහා ආලෝකයක් පැතිර යැව්වේ. දස දහසක් චක්‍රාවාට ඇසිල්ලකින් කම්පා කර දැම්මේ අසිරිමත් වූ බුද්ධ ශක්තියෙන්. අසම සම ශක්තියක්. ඒ අසම සම ශක්තිය සර්වඥධාතුන් වහන්සේලා තුළ ගැබ්වෙලා තියෙන්නේ. ඉතින් ඒ ශක්තිය වැඩියෙන්ම ගැබ්වෙලා තියෙන තැන තමයි මහා සෑ රදුන් වහන්සේ. ඒකයි ශුද්ධ නගරය කිව්වේ. ශුද්ධ ශක්තිය ගැබ් කරලා තියෙන නගරය නිසා. මේ නගරයේ ඉන්න කොට ශුද්ධ වෙන්න ලේසියි. විසුද්ධියට පත්වෙනවා ඉක්මනින්. ඇයි ඒ? ශුද්ධ ශක්තිය ගැබ්වෙලා තියෙන නගරය. මහා සෑ රදුන් වහන්සේ ගාවට යමෙක් යනවනම් මෙන්න මේ දේ කරන්න. විශේෂයෙන් අපේ මේ නිවන මග වඩන්නා වූ අරිය ශ්‍රාවක පින්වතුන්. අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේ අප කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් තමයි ඒ මහා ශක්තිය ගැබ් කරලා තියෙන්නේ. ඒ ශක්තියෙන් ප්‍රයෝජනයක් ගන්න බොහෝ දෙනා දන්නෙ නැහැ.
මහා සෑ රදුන් වහන්සේ ගාවට යන බොහෝ දෙනෙක් ගිය ගමන් මල් ටිකක් පූජා කරළා ඉක්මනට, බාර් එකකට නැත්නම් වැවකට යන්ඩ ඕන නාන්න කියලා අර වන්දනාව තත්පර ගානකට සීමා වෙනවා. අපිරිසිදු සිතකින්ම යි යන්නේ. අපිරිසිදු සිතකින්ම යි ආයෙ එන්නේ. එතනට එන මිනිස්සු දිහා බලලා තවත් සිත අපිරිසිදු කරගෙන තමයි යන්නේත්. අති බහුතරයක් දෙනා එහෙමයි. පින් කරගන්න ඇවිල්ලා පව් කරගෙන යි යන්නේ. ඒ අය දන්නෙ නැහැ මේ ශක්තිය ලබන හැටි. එහෙම නම් ඒ ශක්තිය ලබන්නෙ කොහොමද? මෙන්න මෙහෙම යි.
මහා සෑය ගාවට යනකොට, යම්කිසි ආකාරයක ධර්මාවබෝධයක් ඇතිව දහම් මාර්ගයක ගිය කෙනෙක් නම්, යම්කිසි ආකාරයකින් ඒ මග වැඩිලා තියෙන කෙනෙක් නම්, හිතේ පාරිශුද්ධ භාවයක් තියෙන්න පුළුවන්. හැබැයි එසේ නොවේ නම්, දහම් මාර්ගයේ මුල ඉන්න කෙනෙක් නම්, ධර්මාවබෝධය යම්කිසි අඩුපාඩුවක් තියේ නම්, ඒ අයගේ චිත්ත ස්වභාවයේ යම්කිසි ආකාරයක අපිරිසිදු භාවයක් තියෙන්න පුළුවන්. කැලඹීමක් වික්ෂිප්ත භාවයක් තියෙන්න පුළුවන්. මෙබඳු කෙනෙක් මහා සෑය ගාවට ගිහාම එක පාරටම සිත පිරිසිදු වෙන්නේ නැහැ. අති උත්තරීතර වූ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ ගුණ සිහි කරමින්, ‘ඉතිපිසෝ භගවා අරහං’ යනාදී වශයෙන්, මහා සෑය වටේට වට කිහිපයක් ප්‍රදක්ෂිණා කරන්න ඕනේ. බුද්ධානුස්සතිය හොඳට වැඩුණුහම බුදු ගුණම සිතේ දරාගෙන ඉන්න පුළුවන් මට්ටමකට එනවා. මිනිස්සු කෑකොස්සන් ගහන ඒව අමතක වෙනවා. බුදුගුණ විතරක් සිහි වන මට්ටමට බුද්ධානුස්සතිය වැඩුනහම, අනන්තර සමනන්තර කියන ප්‍රත්‍ය ක්‍රියාත්මක වෙන්න ගන්නවා. බුදු පියාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් වූ ශක්තිය අසිරිමත් වූ පිරිසිදු සිතකයි හටගත්තේ. එහෙනම් තමනුත් එතනට ගිහිල්ලා, අනන්ත බුදුගුණ සිහි කරගෙන කර්මස්ථානයක් වශයෙන් ඒක වඩමින් ප්‍රදක්ෂිණාවක් කරන කොට, තමන්ගේ සිතත් පිරිසිදු භාවයට පත් වෙනවා. දැන් පිරිසිදු සිතට අර පිරිසිදු ශක්තිය ගලාගෙන එනවා. සමනන්තරයට අනන්තරය ගැලපිලා තමන්ගේ හිතට අර බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අභිඥා ශක්තිය ඇතුළත් වෙනවා. එහෙම ඇතුළත් වෙච්ච දවසට ඔබව යටපත් කරන්න, ඔබව පරාජයට පත් කරන්න, පුළුවන් සමතෙක් මේ විශ්වයේ පහළ වෙන්නේ නෑ. ඒ අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ මහා බුද්ධ ශක්තියෙන් තමන්ට පහසුවෙන් නිවන් මග වඩා කෙළවර දක්වා යන්න අවශ්‍ය කරන පරිසරය උදාවෙනවා. වීර්යය සිදෙන හැම අවස්ථාවකම ඒ අසිරිමත් වූ බුද්ධ ශක්තියෙන් වීරිය නන්වලා දෙනවා. ධර්ම ඥානයෙ යම්කිසි ගැටලුවක් ඇති වෙන හැම තැනකදීම, ඒ අසිරිමත් වූ බුද්ධ ශක්තියෙන් ඒ ධර්ම කාරණා නිවරදි කරලා දෙනවා. හැම අතින්ම මහා පිළිසරණක් වෙලා තමා වටාම ඒ බුද්ධ ශක්තිය ක්‍රියාත්මක වෙන්න ගන්නවා. ඒ නිසා එදාට වසවර්ති එකෙක් නෙවෙයි, වසවර්ති සීයක් බැස්සත්, දහසක් බැස්සත්, ඔබගේ නිවන් මග අඟලක්වත් ආපස්සට තල්ලු කරන්න බැහැ. ඔබව දශම මාත්‍රයකින්වත් ඔවුන්ට ග්‍රහණය කරගන්න බැරි වෙනවා. බුදු පියාණන් වහන්සේ ඔබත් එක්කම වැඩ ඉන්නවා. ඒ අසිරිමත් වූ මහා කාරුණික උත්තමයන් වහන්සේ අප කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන්, ඒ උතුම් ශක්තිය, ඒ උතුම් සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා තුළ ගැබ් කරලා, අධිෂ්ඨාන කළේ, අනාගතයේ මේ ලෝකෙ පහළවෙන මාගේ පුත්‍රයන්ට, ඉක්මනින්ම ඒ මාර්ගය පූර්ණය කර ගන්න මාගේ පිහිට පවතීවා කියලා.
මොකද අසිරිමත් වූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ජීවමානව වැඩ හිටියනම්, අප අනාථ වෙන, අසරණ වෙන, අපේ වීර්යය සිඳෙන හැම මොහොතකම, උන්වහන්සේ චිත්තක්ෂණයකින් අපි ළඟට වඩිනවා. නමුත් දැන් උන් වහන්සේ පරිනිර්වාණයට පත් වෙච්ච නිසා, ස්කන්ධ වශයෙන් වඩින්න කෙනෙක් නැති නිසා, උන්වහන්සේගේ බුද්ධ ශක්තිය අපිව සොයාගෙන වඩිනවා. එහෙනම් ඒ බුද්ධ ශක්තිය අප තුළට ඉස්සෙල්ලා ආරෝපණය කරගන්න ඕන. ඒකට තමයි අර මහා සෑය වටේට අපි ගිහිල්ලා “ඉතිපිසෝ භගවා අරහං” කියන අනන්ත බුදුගුණ සිහිකරමින් වට කිහිපයක් යන්න ඕනෑ. එකක් දෙකක් නෙමෙයි. සීයක් හරි කමක් නෑ, පුළුවන් තරමක් යන්න. එතකොට තමන්ටම තේරෙනවා, බුද්ධානුස්සතිය වැඩෙනවා. වැඩෙනකොට අර මහා සෑයේ ගැබ්වෙලා තියෙන ශක්තිය, තමන්ට ආරෝපණය වෙනවා. ඒක ලෝකයාට පේන දෙයක් නෙවෙයි. හැබැයි තමන්ට දැනගන්න හම්බ වෙනවා ඒ බව.
එදාට තමන් තුළ ශක්තියක් ජනිත වෙයි, කිසිවෙක්ට තමන්ව අභිබවන්න බැරි. අභිබවන්න බෑ කියලා අදහස් කරන්නේ, කිසිම හේතුවකින් තමන්ගේ නිවන් මග අහුරන්න බෑ. කිසිම කෙනෙක්ට. බුදු පියාණන් වහන්සේ තමන් එක්ක වැඩ ඉන්නවා. ඉතින් ඒ නිසා ඒ උතුම් වූ ශක්තිය, මහා සෑ රදුන් වහන්සේගෙන් ළඟා කරගෙන, ඉක්මනින් නිවන් මග වඩා පූර්ණය කරගන්නට, හැකියාව තියෙනවා. විශේෂයෙන්ම මේ උත්තරීතර ධර්මද්වීපයේ පහළ වෙච්ච මේ උතුම් මනුෂ්‍යයන්ට.
ඔබ ඒ උතුම් අවස්ථාවෙන්, අග්‍ර ප්‍රයෝජනය ලබා ගන්න. ඔය ක්‍රමයට බුද්ධ ශක්තිය ඔබට ආරෝපණය කරගන්න පුළුවන් හැකියාව තියෙනවා. අපේ පැරන්නෝ මේ බව දැනගෙන හිටියා. ඒ නිසා තමයි කිසිම දවසක, මහා සෑ රඳුන් වහන්සේ නෙමෙයි, මොන සෑරඳුන් වහන්සේ වඳින්න ගියත්, ප්‍රදක්ෂිණා කරලා තමයි වැන්දේ. ඒ අය දැනන් හිටියා, සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේ නමක් වැඩ සිටින්නා වූ තැනකට යනකොට, එකපාරටම ඒ වන්දනාව කරලා එන්න හොඳ නැහැ. අර හිතේ තියෙන අපිරිසිදු භාවයන් පහ වෙලා, හිත පිරිසිදු වෙනකන්, යම් කාලයක් ගත කරන්න ඕනේ. ඒ නිසා තමයි ප්‍රදක්ෂිණා කරන්නේ, ඒ උතුම් බුදුගුණ සිහිකරමින්. එතකොට මොකද වෙන්නේ, හිත පිරිසිදු වෙනවා. අර සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේගේ ශක්තිය තමන්ට ආරෝපණය වෙනවා. “සබ‍්බදානං ධම‍්මදානං ජිනාති” සියලු දානයන් අතර ධර්ම දානයමයි, මේ සිත නැමැති මාරයා ජය ගන්න උපකාර වෙන්නේ. ‘ජිනාතී’ කියන්නේ, මේ සංසාරෙ ජය ගන්නවට. සිත ජයගෙන, මේ සසර දුකින් අත මිදෙනවාට. ‘ජින’ කියන්නේ, බුදුපියාණන් වහන්සේට. එහෙමනම් ඒ ‘ජින’ නම් වූ ඒ ජයග්‍රහණය ළඟාකර දෙන්නෙ, මේ ලෝකයෙ තියෙන එක එක ජාතියෙ ජයග්‍රහණ අතර අග්‍ර වෙන්නේ, සිත ජය ගැනීම. ලෝකෙ තියෙන මේ සෙසු ජයග්‍රහණ සියල්ල අභිබවනවා, සිත ජයග්‍රහණය කරන කෙනාගෙ ජයග්‍රහණෙ. එහෙමනම් ඒ සිතේ ජයග්‍රහණය, කියලා කියන්නේ, සිතේ සියලු කෙළෙස් නසලා, මේ මාරයා පරාජයට පත් කළාම. ඒ තමයි විශ්වයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම ජයග්‍රහණය. එහෙනම් ඒ ජයග්‍රහණය පිණිස උපකාර වෙන්නේ, මේ ධර්ම දානය නම් වූ, අසහාය වූ, අනන්ත වූ, අපරිමාණ පින් ඇති ආනිසංස ඇති මේ පින්කම.
මේ ලෝකය පුරා ඉන්න, අපේ මේ පින්වතුන්ට, බොහෝ උපකාරයක් වෙන්න පුළුවන් මේ ධර්ම දානය. මොකද? මේ කාලයේ හැටියට කෙනෙක්ට, ධර්මය ශ්‍රවණය කරන්න උවමනාව තිබුණත් තැනකට යා ගන්න හැකියාවක් නැහැ, විවිධාකාර හේතු සාධක නිසා, බාධා වෙන්න පුළුවන්. බැහැරට යන්න විදිහක් නෑ. එතකොට තමන්ට විවිධාකාර අසහනයනුත් ඇති වෙනවා.
ඒ වගේම තවත් දෙයක් තියනවා මෙතන. මේ කාලය තුළ බොහොම විවේකයක් ලැබිලා තියෙනවා, බොහෝ දෙනාට. ඉතින් ඒ විවේකයත්, අර්ථවත් පරිදි ගත කරන්න අවශ්‍ය කරන ධර්ම ඥානයත්, ළඟාකර ගන්න පුළුවන් වුණා නම්, ඒ විවේකය මහා අර්ථවත් විවේකයක් බවට පත්වෙනවා. ඒ නිසා මේ හැම පැත්තක්ම සලකලා බැලුවහම, මේ හොඳම කාලයක් බණ අහන්න. ඒ ධර්මය තුළින්ම ඔබව ආරක්ෂා වෙනවා. සුවපත් වෙනවා. මොකද? දැන් මේ ප්‍රශ්න වලට වුණත්, මේ ධර්මය තමයි එකම පිළිසරණ.
ආයුෂ, වර්ණ, සැප, බල, ප්‍රඥා කියන කියලා, මේ අංග පහක් තියෙනවා. මේ අංග පහ, පින තුළින් වැඩෙනවා. පින දෙයාකාරයි. ලෞකික පින සහ ලෝකෝත්තර පින. ලෞකික පින කියලා කියන්නේ, මේ ලෝකෙ සැප සම්පත් අපේක්ෂාවෙන් සිද්ද කරන යහපත් කටයුතු. ලෝකෝත්තර පින කියන්නේ, කෙනෙක් මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරු කරමින්, මේ උතුම් වූ කුසලය වර්ධනය කරනකොට, එයින් රැස්වෙන පුණ්‍ය සම්පත්තිය.
🪷අප සියලුම දෙනා මේ සංසාරේ අනාථ සත්ත්වයෝ.
“අනමතග්ගොයං භික්ඛවේ, සංසාරෝ. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයෝජනා නං සන්ධාවතං සංසාරතං
ඒවං දීඝරත්තං වො භික්ඛවේ,
දුක්ඛං පච්චුනභූතං
තිබ්බං පච්චුනභූතං
ව්‍යසනං පච්චුනභුතං
කටසී වඩ්ඪතා.”
මුල් කෙළවරක් පේන්නැති සංසාර ගමනක සත්ත්වයා අවිජ්ජාවෙන් සංසරණය කළා. “සන්ධාවතං” දුවගෙන ආවා. තණ්හාවෙන් අවිද්‍යාවෙන් යුක්තවයි මේ සංසාරෙ දුවගෙන ආවෙ, අනාථ සත්ත්වයෝ හැටියට, අගක් මුලක් දන්නැති සංසාර ගමනක. එහෙම ඇවිල්ල කරපු එකම දේ සංසාරෙ පුරාම, ඒවං දීඝරත්තං වො භික්ඛවේ දුක්ඛං පච්චුනභූතං. “මහණ දීර්ඝ රාත්‍රීන් පුරා දුක වින්ද එකයි සිද්ධ කළේ”. ඇයි දීර්ඝ රාත්‍රීන් කිව්වේ? මනුස්ස ලෝකයේ නම් රාත්‍රිය දීර්ඝ නෑ, එච්චර. සතර අපාවල, නිරවල. “තිබ්බං පච්චුනභූතං”, තියුණු දුක්මයි අත්වින්දේ. මනුස්ස ලෝකයෙ නම් ඒ ආකාරයෙන් තියුණු දුක් නැහැ, නැත්තෙත් නැහැ. නමුත් ඊට වඩා තියුණු දුක් නිරයෙ, සතර අපායේ තියෙනවා.
“ව්‍යාසනං පච්චුන භුතං” මනුස්ස ලෝකයේදී නම් ලොකු ව්‍යසනවලට මුහුණ දෙන්නෑ. සතර අපාගත සත්ත්වයො විඳින ව්‍යසන එක්ක බැලුවාම. සතර අපා වල අනන්ත සංසාරයක අප්‍රමාණ දුක් විඳල තියෙන භවික සත්ත්වයෝ හැටියට, අසාර වූ සත්ත්වයෝ හැටියට, ස්ථීර අවි පරිණාමීය ආත්මයක් අහිමි, විපරිණාමීය ආත්මයක් ඇති අසාර වූ භවයක් උරුම සත්ත්වයෝ හැටියට, සංසාරික වශයෙන් දුක් විඳල තියෙනවා, අනන්ත අප්‍රමාණ. එහෙම දුක් විඳිමින් ඇවිල්ල මේ සංසාරයේ කරපු එකම හපන්කම “කටසී වඩ්ඪතා”, සොහොන් බිම තර කරපු එක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාව ඒකයි. සංයුක්ත නිකායේ අනමතග‍්ග සංයුක්තයේ තියෙන සූත්‍ර තිස් ගණනක බුදුරජාණන් වහන්සේ පෙන්වන්නෙ භයානක සංසාරයක් බව, මෙහි මුල් කෙළවරක් දැකිය නොහැකි බව. මේ ගමන නිෂ්ඵල බව, අසාර බව.
🪷පෙර මුණ ගැහිච්ච සත්පුරුෂයින්ගෙන් අවවාද අනුශාසනා ලබලා, ශ්‍රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගෙන, සංසාර දුකින් එතෙර වෙන්න අවස්ථාවක් උදා කරගත්තේ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේලා, අරිහතුන් වහන්සේලා මුණගැහෙන්නට ඇති. හැබැයි ඒ කවරදාකවත් ධර්මය අවබෝධ කර ගන්නට සමත් නොවුණ නිසයි අදටත් හේතුඵල වශයෙන් භවයක් නිර්මාණය වෙලා තියෙන්නේ.
බුදුපියාණන් වහන්සේලා මුණගැහිච්ච අවස්ථාවල, ආර්ය උත්තමයෝ, අරිහතුන් වහන්සේලා මුණගැහිච්ච අවස්ථාවල, ශ්‍රී සද්ධර්මය ඇසුණු අවස්ථාවල ඕනතරම් වාද විවාද කරගන්නට ඇති. ධර්මය පසෙකින් තියලා සංසාරය ගැන වාද කර කර ඉන්න ඇති. විවිධාකාර දෘෂ්ටිවලින්, මති මතාන්තරවලින්, අත්තනෝමතවලින් ඔළුව පුරවගෙන ඒවා හරි කියලා හිතාගෙන සිතට වහල් වෙලා කටයුතු කරන්නට ඇති.
සංසාර ගමනේ ඒ විදිහට බුදුපියාණන් වහන්සේලා මුණගැසුණත්, අරිහතුන් වහන්සේලා මුණගැසුණත්, ආර්ය උත්තමයෝ මුණගැසුණත්, ශ්‍රී සද්ධර්මය ඇහුණත් ප්‍රයෝජනයක් ගන්න බැරිවෙච්ච මෝඩකම් පෙර භවයන්හි ඕන තරම් තියෙන්නෙට ඇති.
මේ මහා භද්‍ර කල්පයේ සිව්වන බුද්ධාන්තරයෙ, ගෞතම සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශාසනයේ, බොහොම දුර්ලභ මනුෂ්‍ය අත්භවයක් උරුම කරගෙන, පරම උත්තරීතර ශ්‍රී සද්ධර්මය අසන්නට ලැබුණ වෙලාවෙත්, පෙර සංසාරේ තිබිච්ච ගති පුරුදු ඇවිල්ලා, විඤ්ඤාණ පුරුදු ඇවිල්ලා ආපහු අර පරණ වැඩේම නම් කරන්නෙ, මේ භවයේත් නිවන අහිමි වෙලා යන එක පිළිබඳ පුදුම වෙන්නට එපා.
🪷මේ ධර්මය තර්ක වාද පිණිස නෙවෙයි. මේ ධර්මය අපි හිතන දේ හරි, අපි කියන දේ හරි කියලා එක එක පක්ෂ පාට හදාගෙන, කණ්ඩායම් හදාගෙන, පිරිවර හදාගෙන, සංවිධාන හදාගෙන, ඒවා බැබළවීම පිණිස නොවෙයි. මේ ධර්මය හුදෙක්ම මේ භයානක සංසාරයෙන් එතෙර වීම පිණිසයි. කොච්චර කණ්ඩායම්, පිරිවර හිටියත් තමන් තනියෙන් ඕන මේ වැඩේ කරගන්න. තමන්ට පිහිට වෙන්න ඉන්නේ තමන් විතරයි වෙන කවුරුවත් නෑ.
“අත්තාහි අත්තනෝ නාථෝ , කොහි නාථෝ පරෝ සියා”
“තමන්ගේ පිහිට තමන්ට ලබා ගන්නවා හැර අනුන්ගෙන් කුමන පිහිටක්ද?” කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ අපෙන් අහනවා.
🪷ශ්‍රී සද්ධර්මය සම්බන්ධයෙන් බොහෝ විට දකින්න ලැබෙන්නේ බෞද්ධයෝ අතර මතිමතාන්තර, විවිධාකාර දෘෂ්ටි. ගහ මරා ගන්නවා, බැණ අඬගසා ගන්නවා, එකිනෙකා වාද නගනවා. සංසාර ගමනකින් අත මිදෙන්නා වූ එකම නිවන් මගක, එක් එක් දේශකයන්ගේ යම් අත්වැරදීමක් හෝ අතපසුවීමක් නිසා හෝ සිද්ධවෙන වැරදි තියෙන්න පුළුවන්, තථාගත බුද්ධ භාෂිතය විවරණය කිරීමේදී. ඒ වගේ තැනක් පෙන්වල දෙන එක කිසිම වැරැද්දක් නැහැ, ඒක කළ යුත්තක්මයි. මොකද කිසිම භික්ෂුවකට ඒ අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ප්‍රඥාව දරාගන්න බැහැ. ඒ ඒ භික්ෂූන් තම තමන්ගෙ නැණ පමණට අවබෝධ වෙච්ච, වටහාගත්ත ධර්මය තමයි තථාගතයන් වහන්සේගේ නාමයෙන් දේශනා කරන්නේ. එතකොට අර වගේ පොඩි පොඩි අඩුලුහුඬුකම් වෙන්න පුළුවන්. ඒවා ඕනෑම මොහොතක කරුණාවෙන් පෙන්නලා දෙන්න. ඊට එහා ගිහිල්ලා කණ්ඩායම් හදාගෙන විවිධාකාර ලාභ, කීර්ති, ප්‍රශංසා අපේක්ෂාවෙන් හෝ වෙනත් යටි අරමුණු තියාගෙන මේ ධර්මය කුමන හෝ ආකාරයකින් අවභාවිත කරනවා නම් ඒ පුද්ගලයෝ මහා විනාශයක් කරගන්නවා මෙලොවදීම, පරලොව විනාශය ගැන කුමක් කියන්නද?
🪷අසිරිමත් වූ මහා බෝසතාණන් වහන්සේ සාරාසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් තිස්සේ දුක් විඳලා, ඒ අසිරිමත් වු සම්බුද්ධ පදවියට පත් වෙලා, මේ ශ්‍රේෂ්ඨ ධර්මය පන්සාළිස් වසක් පුරා දේශනා කළේ මහා කරුණාවෙන් ලෝක සත්ත්වයෝ කෙරෙහි, මේ භයානක සසර දුකින් අත මුදවීමේ උතුම් ප්‍රාර්ථනාවෙන්. ඒ අරමුණමයි භික්ෂූන්ටත් තියෙන්න ඕන. බුදුරජාණන් වහන්සේ භික්ෂූන්ට අවවාද කළේ සියලු ලෝ සතුන්ගේ සැපය පිණිස. දෙවියන්ගෙ, මනුෂ්‍යයන්ගෙ විශේෂයෙන්. ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත සත්ත්වයන්ට විතරයි ශ්‍රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ධර්මය අවබෝධ කරන් නිවන් දකින්ඩ සමත් වන, සුගති සැපය උදාකර ගන්න සත්ත්වයො හැරුණාම තවත් බොහෝ සත්ත්වයො ඉන්නවා, ඒ අයටත් මෛත්‍රීය, කරුණාව දක්වන්න ඕන.
බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙක් ලෝකෙ පහළ වන්නේ සියලු ලෝ සතුන් කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන්. අපට තියෙන්නෙ වාද විවාද පසෙකින් තියලා, කුමක්ද ධර්මය කියලා හොයන එක. බුද්ධ ශ්‍රාවකයෝ නම් එහෙමයි.
🪷අස්සජි මහරහතන් වහන්සේගෙන් ඇහුවෙ උපතිස්ස මහා පිරිවැජියාණන් වහන්සේ, පසු කලක සාරිපුත්ත අග්‍ර ශ්‍රාවකයාණන් වහන්සේ, “කුමක්ද ධර්මය?”. ඒක තමයි ඔබත් අහන්න ඕන ප්‍රශ්නය. මොකද උන්වහන්සේගේ පරම්පරාවේ ශ්‍රාවකයෝ අපි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කියන්නේ අපගේ ගුරුවරයා, අපගේ අසමසම මහා ශාස්තෘවරයාණන් වහන්සේ. අපි උන්වහන්සේගේ ශිෂ්‍යයෝ. ශිෂ්‍ය භාවයේත් අග්‍ර වූ උතුමන් වහන්සේ, අග්‍ර ශ්‍රාවක සාරිපුත්ත මහා උතුමන් වහන්සේ, අනුගමනය කරන්න ඕන අපි. උන්වහන්සේ කුමක්ද කළේ? උන්වහන්සේ ඇහුවෙ “කුමක්ද ධර්මය?”. ඒ ධර්මය අසා අවබෝධ කරගෙන උන්වහන්සේ මග වැඩුවා. මේ සංසාර ගමනින් අත මිදෙන්න බලාපොරොත්තු වෙන සියලු බුද්ධ ශ්‍රාවකයෝ එතන ඉන්ඩ ඕන.
🪷ඒ වගේම උන්වහන්සේ කිව්වා, උන්වහන්සේ පාපිස්සක් වගේ හැසිරෙන්නේ කියලා. ඒ කියන්නේ අනිත් අයට ඔළුව පෑවා නෙවෙයි, මගේ ඔළුවෙ කකුල් දෙක පිහදපල්ලා කියලා. පාපිස්ස තියෙන්නෙ ගෙදරක පල්ලෙහාම තැන. කවුරුත් ඉස්සෙල්ලම පිළිගන්නේ පාපිස්ස. නිහතමානිකම තමයි ඒ කියමනෙන් පෙන්නුවෙ, උන්වහන්සෙ. පාපිස්සට නැහැ භේදයක් දුප්පතා, පොහොසතා, උගතා, නූගතා කියලා. සියලු දෙනාගේ පා පිහිදාන්න උපකාර වෙනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්‍රාවකයන්ට “මෙයා පෝසතෙක්, මෙයා දුප්පතෙක්, මෙයා උගතෙක්, මෙයා නූගතෙක්, මෙයා ස්ත්‍රියක්, මෙයා පුරුෂයෙක්” යනාදි වශයෙන් බෙදීම් නෑ. ඒ ලෝක සම්මතයේ බෙදීම්. ඒවා බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශාසනයට අදාළ වෙන්නෑ. අවසාන විග්‍රහය ඇතුළේ සියලු දෙනාම අනාථයෝ, මේ සංසාරේ. ඒ අනාථ භාවයෙන් මිදෙනවා කියන අරමුණ හැර වෙනත් අරමුණු තියාගෙන මේ දහම් සංවාදවලට සම්බන්ධ වෙන්න එපා. ඒක ඔබ කරගන්නා මහා විපතක්.
🪷ඕනම දෙයක් එක්ක ලෝකෙ සෙල්ලම් කරන්න ශ්‍රී සද්ධර්මය හැර. ශ්‍රී සද්ධර්මය කියන්නේ තථාගතයාණන් වහන්සේගේ අසම සම අවබෝධයටයි. තථාගතයාණන් වහන්සේ සාර අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් තිස්සේ ඒ පාරමිතාවෙන් මතු කරගත්තා වූ අසිරිමත් වූ අවබෝධය තමයි, ශ්‍රී සද්ධර්මය කියන්නේ. ඒ අසිරිමත් වූ අවබෝධයට එක අක්ෂරයකින්වත්, එක ක්‍රියාවකින්වත්, සිතුවිල්ලකින්වත් නිගරුවක් වෙන අන්දමට හැසිරෙන්න එපා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ මේ ශාසනයේ විවිධාකාර බෙදීම් තියෙනවා. භික්ෂූන් වහන්සේලාම බෙදිලා ඉන්නවා. උපක්කිලේස කියලා සූත්‍රයක් තියෙනවා. එක්තරා අවස්ථාවක කොසඹෑ නුවර ඝෝෂිතාරාමයේ භික්ෂූන් වහන්සේලා, විනයධරයන් සහ ධර්මධරයන් යනාදී වශයෙන් භේද භින්න වෙලා, වාද විවාද කර ගනිද්දි බුදුපියාණන් වහන්සේ ගිහිල්ලා තුන් වතාවක් අවවාද කරනවා. කනකට ගන්නේ නෑ. අන්තිමට බුදුපියාණන් වහන්සේ අහනවා “ගෙරි මරන් කන, රටම බිය වද්දන, දාමරික හොරුන් තුළත් සමගිය තියෙනවා, නිවන් මග වඩන තොප තුළ සමගිය නැත්තේ ඇයිද?” කියලා. ඉතින් ඒ ප්‍රශ්නෙම බුදුපියාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන් අදටත් අහන්න සිද්ධ වෙනවා. මේවා දකින මිනිස්සු සම්බුද්ධ ශාසනයටයි ගරහන්නේ. බුදුපියාණන් වහන්සේටයි, ශ්‍රී සද්ධර්මයටයි, ආර්ය මහා සංඝරත්නයටයි ගරහන්නේ. ඒ නිසා තමන්ගේ සිතින්, කයින්, වචනයෙන් බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන අති උත්තරීතර ත්‍රිවිධ රත්නයට නිගරුවක් වෙන අන්දමේ කිසිවක් කරන්න එපා. එහෙම කරලා ඊට පස්සේ දුක්විඳින්න එපා මේ භයානක සංසාරේ. වෙන දේවල් වගේ නෙමෙයි, උතුම් වූ ත්‍රිවිධ රත්නයට නිගරු වෙන අන්දමින් කරන වැඩවලට ලැබෙනවා, මෙලොවදීම විපාක. ඒක හරි භයානකයි, ශ්‍රී සද්ධර්මය එක්ක නම් කිසිවෙක් සෙල්ලම් කරන්න එපා, මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය විහිළුවකට ගන්න එපා.
ඒ වගේම තමයි වාද විවාද පිණිසත් නෙවෙයි මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය. යම්කිසි දහම් කාරණාවක ව්‍යාකූල භාවයක්, අඩුපාඩුවක්, තියේ නම්, අතපසුවීමක් තියේ නම් ඒ බව කරුණාවෙන් පෙන්වලා දීලා, ඒ දේවල් නිවැරදි කරගෙන අපි මේ ගමන යමු. කිසිම භික්ෂුවකට සර්වඥතා ඥානය පහළ වෙන්නේ නෑ. ඒ ඒ භික්ෂූන් වහන්සේලා තම තමන්ගේ අල්ප වූ ප්‍රඥාවකින් ඒ අසිරිමත් වූ සම්මා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධය දකිමින් තමයි ධර්මය දේශනා කරන්නේ. ඒ නිසා සියල්ල ගැන සියලු ආකාරයෙන් විග්‍රහ කිරීමේ ඥානයක් කිසිදු ශ්‍රාවකයෙකුට පහළ වෙන්නෑ. අපගේ අග්‍ර ශ්‍රාවක සාරිපුත්තයන් වහන්සේටවත් එහෙම අවබෝධයක් තිබුණේ නැහැ. ඒ අවබෝධයත් බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධයට දෙවැනි වෙනවා.
ඒ නිසා පින්වතුනි, මෙන්න මේ හැම කාරණාවක්ම සිහි තබාගෙන මේ ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුතුවල නිරත වෙන්න, ධර්මය ශ්‍රවණය කරන්න. එකම අරමුණ විදිහට මේ සංසාර දුකින් අත මිදෙනවා කියන ප්‍රාර්ථනාව ඇති කරගන්න. ඒ අරමුණින්ම, ඒ ප්‍රාර්ථනාවෙන්ම කටයුතු කරන්න, එතකොට ඔබට වරදින්නේ නෑ. 🪷මේ භයානක සංසාර ගමනේ නොකරපු දෙයක් නැහැ එකම දෙයක් හැර. ඒ තමයි නිර්වාණ අවබෝධය ළඟා කරගැනීම. ඒ නිසා ඒ සංසාරේ පෙර කරපු මෝඩකම් දැනුත් කරලා, තමන්ගේ මගත් වහගෙන, තවත් පිරිසකගේ මග අවහිර කරලා, පව්කාරයෙක් වෙලා මේ භයානක සංසාරයට ඇද වැටිලා ආයෙ නිරවල පැහි පැහි ඉන්න දුක් විඳින සත්ත්වයෙක් බවට පත් වෙන්න එපා. ඒක තමයි ආරම්භයේදීම සිහි කරල දෙන්න වෙන්නේ.
නුවණින් සලකා බලන්න ඒ ගාථාවේ තියෙන අර්ථය වැටහෙන්නේ නැද්ද? යමෙක්ට ඒක වැටහෙන්නේ නැත්තං, ඇයි කාමය දුකක් කියන්නේ, කාමයෙන් වෙන් වුණාම කොහොමද දුකෙන් නිදහස් වෙන්නේ කියන කාරණාව, ඒ නොතේරෙන්නා වූ දහම් න්‍යාය තෝරල දෙන්නයි මේ චතුරාර්ය සත්‍යය, පටිච්චසමුප්පාදය, ත්‍රිලක්ෂණය ආදී පරියායෙන් යම්කිසි විස්තරාත්මක දේශනාවක් සිද්ධ කරන්නේ. එතකොට ඒ ධර්මයට හොඳින් කන් දීගෙන ඉන්න කෙනෙකුට මේ ධර්මය හොඳින් අවබෝධ වෙනවා.
එහෙනම් නුවණින් බලමු මේ උතුම් ගාථාව ඇතුලේ කොහොමද ත්‍රිලක්ෂණය, චතුරාර්ය සත්‍යය, පටිච්ච සමුප්පාදය ඇතුළත් වෙන්නේ කියලා.
ත්‍රිලක්ෂණය
ත්‍රිලක්ෂණය කියන්නේ මොකක්ද? අනිච්ච, දුක්ඛ, අනන්ත
යදනිච්චං තං දුක්ඛං, යං දුක්ඛං තදනත්තා – යමක් අනිච්ච නං ඒ සියල්ල දුකයි. ඒ සියල්ල එහෙනම් අනත්තයි අසාරයි.
අනිච්චං ඛයට්ටේන, දුක්ඛං භයට්ටේන, අනන්තං අසාරකට්ටේනන්ති-
අනිච්ච කියනවා ක්ෂය අර්ථයෙන්, විනාශයක් කියන අර්ථයෙන්.
දුක්ඛ කියනවා භය අර්ථයෙන්. අනන්ත කියනවා අසාර අර්ථයෙන්.
බුදුපියාණන් වහන්සේ ලෝකයාට දේශනා කරන උතුම් වූ ආර්ය ධර්මය ත්‍රිලක්ෂණ පරියායෙන් අපිට ඇහෙන්නේ අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත වශයෙන්.
දැන් මේ අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත කියලා පද තුනේ අර්ථය ඔහොම ගත්තට බැහැ, අවබෝධ කරගන්න. ඒක දකින්න ඕන ත්‍රිලක්ෂණයට අනුකූලව, කොහොමද?
‘‘සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’ති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා.
‘‘සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා.
‘‘සබ‍්බෙ ධම්මා අනත්තා’ති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා.
මේ ආකාරයෙන් සියලු සංඛාර අනිච්ච බවත් සියලු සංඛාර දුක්ඛ බවත් සියලු ධර්ම අනත්ත බවත්, යදා පඤ්ඤාය පස්සති – ප්‍රඥාවෙන් ඒ බව දකින්න. හැඟීමෙන් නෙවෙයි, නුනුවණින් නෙමෙයි.
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛේ. අන්න එතකොට දුකෙන් අත මිදෙනවා.
දැන් දැනගන්න ඕන මොන දුකෙන්ද මේ අතමිදෙන්නේ කියලා. දුකෙන් අතමිදෙනවා කිව්වහම ඔතෙන්ට ලෞකික අර්ථයෙන් දුක කියන එක යොදා ගත්තාම කෙනෙක්ට මේ ගාථාවේ ගැඹුරු අර්ථය වැටහෙන්නේ නැතුව යනවා.
දුක යනු කුමක්ද?
බුදුපියාණන්වහන්සේ මොන අර්ථයෙන්ද ඔතෙන්ට දුක කියන පදය යොදන්නේ.
“දුක්ඛෝති භික්කවේ කාමේන මේතං අධිවචනං” –
“මහණ, දුක කියන්නේ කාමයට නමක්” .
එහෙනම් සියලු සංඛාර අනිච්ච බව නුවණින් දකිද්දී, සියලු සංඛාර දුක්ඛ බව නුවණින් දකිද්දී, සියලු ධර්ම අනත්ත බව නුවණින් දකිද්දී, *අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛේ – කාමයෙන් අතමිදෙනවා.
*
කාමයටයි දුක කිව්වේ. එහෙනම් *දුකෙන් අතමිදෙනවා කිව්වේ එතන කාමයෙන් නිදහස් වීමටයි.
*
“එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා” එයයි විසුද්ධිය, එයයි සිත පිරිසිදු කර ගැනීමේ මාවත.
එහෙනම් ඒ විසුද්ධිය කරා ගමන් කරන්න නම්, කාමයෙන් නිදහස් වෙන්න ඕන.
කාමයෙන් වෙන් වෙන්න නම්, මොකක්ද වෙන්න ඕනේ, සියලු සංඛාර අනිච්ච බව දකින්න ඕන,
මොනවද සංඛාර කියන්නේ,
“මනොසඤ්චෙතනා අයං වුච්චති මනොසංඛාරා”
“වචීසඤ්චෙතනා අයං වුච්චති වචී සංඛාරා”
“කායසඤ්චෙතනා අයං වුච්චති කායසංඛාරා”
“සඤ්චෙතනා අයං වුච්චති භික්කවේ සංඛාරා”
සඤ්චේතනා වලටයි මහණ, මේ සංඛාර කියන්නේ. සත්වයාගේ හිතේ මේ චිත්ත සන්තානයේ උපදිනවා මේ සංඛාර, බුදුපියාණන් වහන්සේම අර්ථ දක්වනවා මේ සංඛාර කියන්නේ සඤ්චේතනා වලටයි කියලා. හිතේ උපදිනවා සඤ්චේතනා. සඤ්චේතනා කියන පදයෙන් අදහස් කරන්නේ මේ රූප , ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම පිළිබඳ රාග චේතනා, ද්වේශ චේතනා, මෝහ චේතනා, මොහොතක් පාසා ඇතිවෙනවා හිතේ. චේතනාවකින් තොරව කටයුත්තක් කරන්න බැහැ අපට. චේතනාවක් අවශ්‍යමයි . රහතන් වහන්සේටත් චේතනා තියෙනවා.
සබ්බ චිත්ත සාධාරණ චෛතසික හතක් තියනවා. ඵස්ස, වේදනා, සංඥා, චේතනා, මනසිකාර, ජීවිතින්ද්‍රිය, ඒකාග්‍රතා කියලා. රහතන් වහන්සේගේ සිතේත් සබ්බ චිත්ත සාධාරණ චෛතසික පවතිනවා. එතන චේතනා කියන චෛතසිකයක් තියෙනවා. එහෙනම් රහතන් වහන්සේට චේතනා තියෙනවා. මොන චේතනා ද නැත්තෙ? රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් සකස් වෙච්ච චේතනායි උන්වහන්සේට නැත්තේ.
ලෝකයේ අරමුණු පිළිබඳ උන්වහන්සේට රාග චේතනා, ද්වේෂ චේතනා, මෝහ චේතනා සකස් වෙන්නේ නෑ. නමුත් චේතනා සකස් වෙනවා. අවශ්‍ය ක්‍රියා සිත් වලින් අවශ්‍ය කරන අරමුණක් සාධනය කර ගන්න රහතන් වහන්සේටත් සිද්ධ වෙනවා. රහතන්වහන්සේ කෙනෙක්ට පිපාසයක් ඇති වුනොත් වතුර ටිකක් හොයලා බොන්න උවමනාවක් ඇති වෙන්නෙ නැද්ද? ඒකට චේතනාවක් තියෙන්න ඕන. චේතනාව කියන්නේ, අවශ්‍ය අරමුණක් කරා මේ නාම රූප මෙහෙයවීමේ හැකියාවට. නාම රූප හැසිරවීමේ ශක්තියට. චේතනා සකස් නොවුනොත් නාමරූප සොලවන්නවත් බැහැ. චේතනාව පිරිසිදු නම්, එතන ඉන්නේ රහතන් වහන්සේ. පිරිසිදුයි කිව්වේ රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන්, තොර නම්. යමෙක් ගේ චේතනාව රාග, ද්වේෂ, මෝහ, සහිත නම්, නාමරූප ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ, චෛතසික වලින් නම්, එතන තියෙනවා ප්‍රශ්නයක්. ලෝකයාට පෙනෙනවා සත්වයෙක්. රාගයෙන් යුක්ත සත්වයෙක්, ද්වේශයෙන් යුක්ත සත්වයෙක්, මෝහයෙන් යුක්ත සත්වයෙක්.
රාග චේතනා, ද්වේශ චේතනා, මෝහ චේතනා, හෙවත් සංඛාර තවදුරටත් උද්දේශ , නිද්දේශ වශයෙන් ගන්න කොට අභිසංකාර කියලත් අපිට කියන්න පුළුවන්.
අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා මේ රාග ද්වේෂ මෝහ සහිත චේතනා හෙවත් අභිසංකාර. අර උද්දේශෙදි තමයි සංඛාර වශයෙන් දක්වන්නෙ. නිද්දේශ, පඨිනිද්දේශ වලදි තමයි අභිසංකාර සංචේතනා යනාදී වශයෙන් විග්‍රහ වෙන්නේ. කොයි විදිහට කිව්වත්, මේ කියන්නේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා ගැන. කාටත් තේරුම් ගත හැකි පරිදි.
රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා, මේ සංඛාර අනිච්චයි. අනිච්චයි කිව්වේ මොකක්ද? නිකං හටගන්න එකක් නෙමෙයි සංඛාර. දැන් ලෝකයාගේ තියෙනවා දෘෂ්ඨි, විවිධාකාර මතිමතාන්තර, මත වාද අන්ත. කෙනෙක් හිතන් ඉන්නවා මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා තමන් විසින්ම උපදවාගන්නක් කියලා. තව කෙනෙක් හිතන් ඉන්නවා දෙවියන් වහන්සේගේ හරි, කාගේ හරි ක්‍රියාවලියකින් එහෙම හිතෙනවා කියලා. අහේතුක වාදීන් හිතනවා හේතුවක් නැතුව සිද්ධ වෙන දෙයක් කියලා. ලෝකයේ ඉන්න එක එක ආකාරයේ වාදීන් ඔවුන්ගේ අඥාන මති මතාන්තර වලින් සංඛාර පිළිබඳ විවිධාකාර නිර්වචන ඉදිරිපත් කරනවා.
ඒ සියලු මතිමතාන්තර දෘෂ්ඨි බිඳ දමමින් අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන්වහන්සේ දේශනා කරනවා,
“යේ ධම්මා හේතුප්පභවා තේසං හේතු තථාගතෝ ආහ”
“තෙසං ච යෝ නිරෝධෝ ඒවං වාදී මහා සමණෝ”
අන්න අස්සජි මහරහතන් වහන්සේ දේශනා කරනවා,
“ඒ මහා ශ්‍රමණයන්වහන්සේ දේශනා කරනවා මේ කිසිම ධර්මතාවයක් නිකන් සකස්වෙන ඒව නෙමෙයි.
යෙ ධම්මා හේතුප්පභවා – මේ ධර්මතා හේතුවක් නිසයි සකස් වෙන්නේ, සමුදය වෙන්නේ, හටගන්නේ.
තේසං ච යෝ නිරෝධෝ ඒවං වාදී මහා සමණෝ – ඒ හේතුව නිරුද්ධ කරන ආකාරයත් උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා.
“හෙතුං පටිච්ච සම්භූතං හෙතුභඞ‍්ගා නිරුජ‍්ඣති”
හේතුවක් ඇති කල්හි ලෝකය සකස් වෙනවා. හේතුව නිරුද්ධ වුනහම ලෝකය නිරුද්ධ වෙනවා. සංභූත කිව්වා පණ ඇති භූත, පණ නැති භූත. අචේතනික භූත, සචේතනික භූත සියල්ල සංභූත. ඒ සියල්ලම හේතුවක් නිසයි සමුදය වෙන්නේ. එහෙනම් හේතුව බිද හැරිය තැන ඒ සියලු සංභූත නිරුද්ධ වෙනවා. පණ ඇති භූත, පණ නැති භූත සියල්ලක්ම නිරුද්ධ වෙනවා. ලෝකය සකස් වීම නතර වෙනවා. සංඛතය, අසංඛතය වෙනවා. සංඛතය නිරුද්ධ වෙලා ගියාම එතන අසංඛතය. ආයෙ අසංඛතය කියන්නේ යම්කිසි පිහිටීමක් නෙවෙයි, තැනක් නෙවෙයි, ස්ථානයක් නෙවෙයි. අසංඛතය කිව්වේ සංඛතය අවසන් වීම. සකස් වන දෙයක් නැති තැන පවතින්නේ අසංඛතය.
අසංඛතය බවට පත්වෙන්නේ සියලු සංඛත ධර්ම නිරුද්ධ වුණහම. සංඛත ධර්ම හටගන්න හේතුව හොයලා බලන්න ඕනේ, ඒ හේතුව නිරුද්ධ කරන්න ඕන.
සියලු සංඛත ධර්ම හටගන්නේ මොන හේතුවෙන්ද? අවිඡ්ඡාවෙන්. බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා. මේ චිත්ත සන්තානයේ රාග ද්වේශ මෝහ උපදින්නේ, අප විසින් කරන්නක් නෙමේ එය – “නයිදං අත‍්තකතං බිම‍්බං”. මේක අනුන් විසින් කරවන්නකුත් නෙමෙයි – “නයිදං පරකතං අඝං” . “හේතුං පටිච්ච සම්භූතං”- හේතුවක් නිසයි සමුදය වෙන්නේ, සකස් වෙන්නේ. “හෙතුභඞ‍්ගා නිරුජ‍්ඣති”- හේතුව බිඳ හැරීයාමෙන් නිරුද්ධ වෙනවා.
එහෙනම් මොකක්ද හේතුව? අවිජ්ජා. “අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා”- අවිජ්ජා ප්‍රත්‍යයෙන් තමයි සංඛාර හටගන්නේ. එහෙමනම් පින්වතුනි අවිජ්ජා කියන්නේ මොකක්ද කියලා බැලුවහම. අන්න එතන තියෙනවා “දුක්ඛ ආර්ය සත්‍ය, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය , දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍ය, දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණි පටිපදා ආර්ය සත්‍ය” යනාදී වශයෙන් උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ නොවීමයි අවිජ්ජාව කියන්නේ.
“දුක්ඛෙ අඤාණං – දුක්ඛ සමුදයේ අඤාණං ,
දුක්ඛ නිරෝධේ අඤාණං – දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාය අඤාණං
අයං උච්චති අවිජ්ජා”
උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධය නොමැතිකමයි අවිජ්ජාව. උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යාවබෝධය නොමැතිකමින් තමයි චිත්තසංථානයේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා උපදින්නේ. සංඛාර සකස් වෙන්නේ.
එහෙනම් අපි ඒ හේතුව නසන්න ඕන. ඒ නිසා දැන් දැනගන්න ඕන, දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය යනු කුමක්ද, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය යනු කුමක්ද යනාදී වශයෙන්.
දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය ගැන විතරක් අරගෙන අද පැහැදිලි කරන්න හදන්නේ මේ ගාථාව තුළ කොහොමද මේ දහම් පරියාය ඔක්කොම ඇතුළත් වෙන්නේ කියලා.
සියලු අවධානයන් මේ ධර්මයට යොමු කරන්න. ඔබේ ලොකුම හතුරා ඔබමයි. ඔබට මේ ලෝකෙ වැඩිම හානියක් කරන්නේ ඔබමයි. වෙන කවුරුවත් නෙමෙයි. ඔබේ හතුරා ඔබමයි ප්‍රඥාවෙන් කටයුතු කළේ නැත්තං.
හේතුඵල දහම
බුදු පියාණන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙනවා, “අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා”. උන්වහන්සේ පෙන්වනවා අපට, මේ සංඛාර හටගන්නේ, උදාවෙන්නේ අවිජ්ජාව ප්‍රත්‍ය කරගෙන. ඒ හේතුව නසා දැමීමෙන් ඒ සංඛාර අවසාන භාවයට පත් වෙනවා නිරුද්ධ බවට පත්වෙනවා. වය වෙනවා කිව්වේ ඒක. වය කියලා කියන්නේ හටගත්ත සංඛාර නැතිවෙලා යන කතාවක් ගැන නෙමෙයි. හටගත්ත දේ ඇති වෙනවා නැති වෙනවා කියන එක නෙමෙයි. එහෙමනම් අපිට කරන්න දෙයක් නෑනේ. හටගත්ත දේ ක්ෂය වෙලා යනවා කියලා බලාගෙන ඉන්නයි තියෙන්නේ. ප්‍රඥාවෙන් කළ යුත්තක් නැහැ එතන.
ලෝකයේ තියෙනවා අවසානය කියලා වචනයක්. ලෝකෝත්තර වශයෙනුත් ඒ වචනය අවසානය කියලා ඇතුලත් වෙනවා.
දැන් මිනිහෙක් ඉන්නවා සිරිපාල නමින්. මේ සිරිපාලගේ අවසානයක් ලෞකික වශයෙනුත් පනවන්න පුළුවන්. “මරණය”. ඒකත් අවසානයක් තමයි. ලෝකයේ අවසානය කියලා කියන්නේ මරණයට. එතකොට ඉවරයි සිරිපාලගේ ඔක්කොම සම්බන්ධතාත් මරණින් පස්සේ. සිරිපාල අවසන්, ලෝකයට අනුව. සිරිපාල නැමැති භවික සත්ත්වයාට, සංසාරික වශයෙන්, හේතුඵල වශයෙන්, භවයෙන් භවයට නිර්මාණය වන නාමරූප පරම්පරාවට අවසානයක් නැහැ. ඒක තවදුරටත් යනවා. එනිසා සතර අපාගත වෙලා විවිධාකාර ලෝක තලවල ඉපදී ඉපදී ඒ සංසාරික සත්වයා ගමන් කරනවා. එහෙමනම් ඒ භවයට විතරයි අවසානය සිද්ධ උනේ. එහෙමනම් ඒක තාවකාලික අවසානයක්.
හැබැයි බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වන්නේ සදාතනික අවසානයක්. එහෙනම් බුදුපියාණන් වහන්සේ වය කියන්නේ ලෝකයා කියන අවසානය නෙමෙයි. බුදුපියාණන්වහන්සේ පෙන්වන්නේ ලෝකෝත්තර අවසානය. තාවකාලික නෙමෙයි සදාතනික අවසානය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ සංඛාර වය කරන්න, සදාතනික වශයෙන් අවසන් කරන්න. සදාතනික වශයෙන් නිරුද්ධ කරන්න නම්, සංඛාර උපදින හේතුව මුලින්ම සිඳල අයින් කරන්න ඕන. එතකොට සදාතනික වශයෙන්ම සංඛාර නිරුද්ධ වෙනවා.
“අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා උප්පාදවයධම්මිනො,
උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති තෙසං වූපසමො සුඛො”
සියලු සංඛාර ඒකාන්තයෙන්ම අනිච්චයි. හේතු ඵල වශයෙන් උදා වන ධර්මතාවයක් සංඛාර. ඒකාන්තයෙන්ම සංඛාර උරුම කරලා දෙන්නේ දුක්ඛ ස්කන්ධයක්. කොහොමද?
“අවිජ‍්ජාපච‍්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච‍්චයා සළායතනං, සළායතනපච‍්චයා ඵස‍්සො, ඵස‍්සපච‍්චයා වෙදනා, වෙදනාපච‍්චයා තණ්හා,
තණ‍්හාපච‍්චයා උපාදානං,
උපාදානපච‍්චයා භවො – අන්න කර්ම භවය හදනවා.
භවපච‍්චයා ජාති – අන්න ජාතිය උත්පාදනය කරල දෙනවා.
අත්ති කම්ම භවෝ , අත්ති උපතිපත්ති භවෝ – කර්ම භාවයක් ඇති කල්හි උප්පත්ති භවයක් ඇත .
ඒ න්‍යායට අනුකූලව භව පච්චයා ජාති කියලා නැවත ජාතියක් සකස් වෙනවා. පුනර්භවය, කියලා කියනවා. නැවත භවයක උපදිනවා සත්ත්වයා, හේතු ඵල වශයෙන්. එකම අවි පරිණාමීය සත්වයෙක් නොවෙයි. විපරිණාමීය සත්වයෙක්. ආත්මයක් පනවන්න බැරි සත්වයෙක්. එහෙම සත්වයෙක් උපදිනවා. එයත් නැහැ කිවුවහම “උච්ඡේද දෘෂ්ඨියට” වැටෙනවා. එයා ඒකීය සත්වයෙක් කිව්වොත්, සංසාරේ යන ආත්මයක් කියල කිව්වොත් “ශාස්වත දෘෂ්ඨියට” වැටෙනවා. ඒ දෙකටම නැතුව, ඒ අන්ත දෙකෙන්ම නිදහස් වෙලා, හේතුඵල ධර්මයට අනුව ඒ කාරණාව දැක්කාහම පේනවා, කර්මානුරූපව,
“කම්මස්සකොම කම්මදායාදො කම්මයොනි කම්මබන්ධු කම්මප්පටිසරණො, යං කම්මං කරිස්සාම – කල්‍යාණං වා පාපකංවා-තස්ස දායාදො භවිස්සාමිති” (අභිණ්හපච්චවෙක්ඛිතබ්බඨානසුත්තං)
යනාදී වශයෙන් කර්මය ඥාතීයා කරගත්ත, කර්මය පිළිසරණ කරගත්ත, කර්මයෙන් උපද්දන සත්වයෙක් ඉන්නවා, හේතු ඵල වශයෙන්. එයත් නැහැ කිව්වහම උච්ඡේද දෘෂ්ඨියටයි, දස වස්තුක මිත්‍යාදෘෂ්ඨියටයි වැටෙනවා .
“නත්ථි සුඛට දුක්ඛඨානං කම්මානං ඵලං විපාකං” – ඒක ඇවිල්ලා දස වස්තුක මිත්‍යා දෘෂ්ඨිය.
ධර්මය පරිස්සමින් පරිහරණය කරන්න ඕන. හරියට හොඳින් නුවණින් සියුම්ව තේරුම් ගන්නට ඕන. එහෙමනම් සාංසාරික වශයෙන් කර්මයෙන් සකස් කරන්නා වූ සත්වයෙක් ඉන්නවා. මෙන්න මේ සත්වයා තමයි කර්ම භවයේදී සකස්වෙන්නේ. දැන් භවපච‍්චයා ජාති කියලා උපදිනවා. ජාතියක් සකස් උනාද ඒ ජාතියට උරුම ධර්මතා ටිකක් තියෙනවා.
“ජාති පච්චයා ජරා මරණං සෝක පරිදේවානං දුක්ඛ දෝමනස්සූපායාස සම්භවන්ති ඒව මේවලස්ස කේවලස්ස දුක්ඛස්කන්ධස්ස සමුදය හෝති“
අපි ලෝකයා සත්වයෙක් විදිහට, පුද්ගලයෙක් විදිහට, ආත්මයක් විදිහට පනවා ගත්තට බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ඔක්කොම නාම-රූප පොදියට කියන්නේ දුක්ඛස්කන්ධය කියලා. අපි තමයි ඒකට නමක් දාගෙන ඉන්නේ අවිජ්ජාවෙන්. අහවලා, අහවලා කියලා. ඒක ලෝක සම්මුතියෙ. හැබැයි පරමාර්ථ ධර්මය ඇතුලේ එහෙම සත්වයෙක් පුද්ගලයෙක් ආත්මයක් පනවන්න හැකියාවක් නැහැ. නාම රූප කියන්නේ හේතුඵල ධර්ම. හේතුවක් ඇති කල්හි සකස් වන්නාවූ ධර්මතා. ඒවට කොහොමද අපි සත්වත්වයක් පුද්ගලත්වයක් පනවන්නෙ. එහෙම කවුරුහරි කරනවා නම් ඒක අවිජ්ජාව. සත්ත්වයාගේ අවිජ්ජාව තමයි මේ නාම රූප වලට පුද්ගලත්වයක් සත්වත්වයක් පනවගෙන ඉන්නේ. ඒ සිතේ අවිජ්ජාව පවතින තුරු නාමරූප මේ සත්ව පුද්ගල ප්‍රපඤ්ච දෘෂ්ඨියෙන් මුදවගන්න හැටියක් නැහැ. ඒකයි භාග්‍යවතුන්වහන්සේගේ මේ අමා ධර්මය අහන්නෙ, පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය දකින්නේ. එතකොට වෙන්නේ මෙන්න මේ සත්ව පුද්ගල ප්‍රපඤ්ච දෘෂ්ඨියෙන් මිදිලා යනවා. නිදහස් වෙලා යනවා. අවසන් වෙලා යනවා. එතකොට මේ නාමරූප යනු හුදෙක්ම හේතුඵල ධර්මයක් පමණයි කියලා දකිනවා නුවණින්. එතකොට තමයි තෘෂ්ණාව ක්ෂය වෙන්නේ.
තෘෂ්ණාව දත කාගෙන ක්ෂය කරන්න ඕන එකක් නෙමෙයි. අවබෝධයෙන් ක්ෂය වෙලා යන එකක්.
සංඛාර දුකට හේතුව
භව පච්චයා ජාති කියලා ජාතිය සකස් උනාට පස්සේ ජාතියට උරුම ධර්මතා වශයෙන් දුක්ඛස්කන්ධය නැවතත් පහළ වුණා. එහෙනම් සංඛාර උපද්දල තියෙන්නෙ දුක්ඛස්කන්ධයක්. ඒකාන්තයෙන්ම සංඛාර දුක පිණිසමයි හේතු වෙන්නේ. ඒකාන්තයෙන්ම සංඛාර මෙලොවත් දුකමයි, පරලොවත් දුකමයි උරුම කරල දෙන්න. ඒ කිව්වේ චිත්තසංථානයේ සකස්වන මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා සත්ත්වයාට මෙලොවත් දුක පිණිසමයි පවතින්නේ. පරලොවත් දුක පිණිසමයි පවතින්නේ. ඒ ගැන කිසිම ගැටළුවක් නැහැ, කිසිම සැකයක් නැහැ බුද්ධශ්‍රාවකයාට. ශ්‍රී සද්ධර්මය නොඅසන ලද අනාර්යයන්ට සැක සංඛා බොහෝ තියනවා. ඒ පිළිබඳ අනවබෝධයමයි ඔවුන්ගේ සාංසාරික ගමනට හේතු වෙන්නේ. ඒකටයි අවිජ්ජාව කිව්වේ.
සියලු දෙනා හිතාගෙන ඉන්නේ මේ චිත්ත සන්තානයේ උපදින රාග චේතනා, ද්වේෂ චේතනා, මෝහ චේතනා, හෙවත් මේ සංඛාර තමාට සැපය පිණිස හේතු වෙන්නේ කියලා. ඒ නිසායි ඒ සත්ත්වයා ලෝකයක් ගොඩනඟාගෙන තියෙන්නේ. සංකල්පීය වශයෙන් ලෝකයක් හිත ඇතුලේ ගොඩනඟාගෙන, ඒ ලෝකය පදාර්ථ ලෝකයක් බවට පත් කරගෙන තමයි ජීවත් වෙන්නේ. අවිජ්ජාවෙන් යුක්ත සත්වයන්ගේ සිත ඇතුලෙ සකස් වෙච්ච ලෝකය තමයි මේ පදාර්ථ, බාහිර ධාතු වලින් සකස් වෙච්ච ලෝකයක් ලෙස දකින්න ලැබෙන්නේ, විද්‍යමාන වෙන්නේ. මේ සංකල්පීය ලෝකය සත්ත්වයාගේ හිත ඇතුලේ තියෙන්නේ. රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා හෙවත් මේ සංඛාර සැපය පිණිස පවතිනවා කියන වැරදි දෘෂ්ටියෙන්, අනවබෝධයෙන් ලෝක සත්වයා ඒ සංඛාර තව තවත් වර්ධනය කර ගැනීමේ වැඩපිළිවෙළක නිරතවෙනවා. සංඛාර වර්ධනය කරගන්න තමයි මේ ජීවිතයේ තියෙන ඔක්කොම පලහිලව් ටික හදාගෙන තියෙනේ. සාමාන්‍ය සම්මුතිය ගත්තොත් අධ්‍යාපනය කියයි, රැකී රක්ෂා කියයි, විවාහය කියයි, නිලතල, බලතල, ධන ධාන්‍ය, බව බෝග, මේ සේරම. ලෝකයා අඥාන කමින්, චතුරාර්ය සත්‍ය නොදන්නා කමින්, සකස් කරගත් සියලු ලෞකික ධර්මතා සකස් කරගෙන තියෙන්නේ. ලෞකික වැඩ පිළිවෙල, ජීවන වැඩ පිළිවෙල, කිවුවහම මේ නිකම්ම වැඩ පිළිවෙළක් නෙමෙයි. ඒක ආශ්වාදය පිණිස පවත්වාගෙන යන වැඩපිළිවෙළක්. මේ කාම ලෝක වැඩපිළිවෙළ සකස් කරගෙන තියෙන්නේ මොකටද? රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා උපද්දව ගැනීමේ අරමුණින්. තව තවත් රාගය ද්වේශය මෝහය පවත්වාගෙන යෑමේ අරමුණින්. අපි හිතනවා, මේකට තමයි ජිවත් වෙනවා කියන්නේ. ජීවිතේ තියෙන්නේ විඳවන්න නොව විඳින්නයි. එහෙමනම් හොඳට රාගය උපදව ගන්න ඕනේ හිතේ. ඒ නිසා රාගය උපදව ගන්න සමත් වෙන ආකාරයෙ කාමය දනවන රූප ශබ්ද ගන්ධ ස්පර්ශ ධර්ම ලෝකයේ බහුල කරගන්න ඕන. එතකොට සැපවත් ලෝකයක් නිර්මාණය වෙනවා. ‘ලස්සන ලෝකෙක ඉපදිලා’ ඉන්නේ කියලා එදාට හිතෙනවා. එදාට හිතෙනවා “නූපන් හෙට ගැන නොතැවීලා අද සැනකෙලියේ වල්මත් වීලා රසෝගයේ ජීවත් වෙමු” කියලා දෘෂ්ටියකටත්, එනවා. මත් වෙනවා නෙමෙයි, වල්මත් වෙනවා. එතකොට මෙන්න මේ කාම වැඩපිළිවෙළ, මේ ලෝක වැඩපිළිවෙළ ලෝකයා සකස් කරගත්තේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා තව තවත් උපදවාගන්න. ඒවා පවත්වාගෙන යන්න. ඒව මේ ලෝක වැඩපිළිවෙළ තුළ බහුලව වර්ධනය කර ගැනීමේ ක්‍රියාවලියක් හැටියට තමයි මේ ලෝක වැඩපිළිවෙළ සකස් කරගෙන තියෙන්නේ. දැන් අපි දවස ගානෙම දියුණු වෙනවා, සංවර්ධනය වෙනවා කියනවා, අධි පරිභෝජනවාදී සමාජයක් කියනව, නව ලිබරල්වාදී සමාජ කියනවා මේ හැම එකක් ඇතුලෙම තියෙන්නේ මොකක්ද කියලා ප්‍රඥාවෙන් බලන්න. මේ හැම එකක් ඇතුලෙම තියෙන්නේ ඇහැ කණ නාසය දිව ශරීරය මනස පිනවීම. ඒක නිදහසේ පිනවීම, ඒක ඇති තරම් පිනවීම. යම් යම් ඒවා මානව හිමිකම් කියලත් ලෝකයා අර්ථකථනය කරගෙන ඉන්නවා. ඒවට නිදහස ඕනේ.
පහුගිය කාලේ විවිධාකාර රටවල් වල භයානක වසංගතයක් පැතිර යනවා කොරෝනා කියලා. ලෝකයේ පාලකයන්ට සිදු වුණා තමන්ගේ රටේ යම්කිසි නීතිරීති පනවලා මිනිසුන්ව නිවාස වල හිර කරන්න. මොකද ඒ තරම් භයානක වසංගතයක් නිසා. කාමයෙන් ඇළලී ගත්ත සිත් ඇති අසත්ජනයෝ, අඥානයෝ මොකද කිව්වේ? අපි මැරුණත් කමක් නැහැ අපිට මානව අයිතිවාසිකම් දියව්. අපිට ඕන මෙහෙම හිර වෙලා ජීවත් වෙන්න නෙමෙයි. අපිට ඕන නිදහසේ ජීවත් වෙන්න. නිදහසේ ජිවත් වෙලා මළත් මොකද කියලා ඔවුන් කල්පනා කරනවා. ඒ කිව්වේ ඔවුන්ට මේ රෝගය සමනය කර ගන්නටවත්, මේ ඇහැ කන නාසය දිව ශරීරය මනස පිනවන එක මොහොතකට අමතක කරලා පැත්තකට වෙලා හුදෙකලාවේ වාසය කරන්න බැහැ. ඒ තරම්ම ඔවුන්ගේ කාම සිත් බලවත්.
මුළු ලෝකයාම මේ වැඩපිළිවෙළ හදාගෙන ඉන්නෙ මොකටද? සංඛාර තව තවත් උපදවාගන්නත්, පවත්වාගෙන යන්නත්. ලෝකයා මේ සියලු සංඛාර තමාට සැපය පිණිස හේතුවන ධර්මතා කියලා හිතාගෙන ඉන්නවා. මේ සියලු සංඛාර තමා විසින්ම උපදවා ගෙන තමන්ගේ සැපය පිණිස පවත්වාගෙන යන ධර්මතා කියලා, ඒ ධර්මතා තමන්ට මෙලොවත් පරලොවත් සැප පිණිස හේතු වෙනවා කියලා, හිතාගෙන ඉන්නවා.
ඒ සංඛාර කියන ගොඩට තමයි,
පුණ්‍යාභිසංඛාර
අපුණ්‍යාභි සංඛාර
ආනෙම්ඤ්ඤාභි සංඛාර
කියන මේ සියලු සංඛාර ඇතුළත් වෙන්නේ. පින්කම් ඇතුලත් වෙනවා. පව්කම් ඇතුලත් වෙනවා. අරූපාවචර ධ්‍යාන ලබන්නාවූ ආනෙම්ඤ්ඤාභි සංඛාරත් ඇතුලත් වෙනවා. එහෙනම් මේ හැම සංඛාරයක් ඇතුලෙම මිනිස්සු පිං කරන්නෙත් පව් කරන්නෙත් අර ආනෙම්ඤ්ඤාභි සංඛාර ඍෂිවරු තාපසයන් වඩන්නෙත් සැපය පිණිසයි. එයාලා හිතන්නේ මේ සංඛාර වලින් සැප උපදින්නෙ කියලා, හැමතිස්සෙම. එහෙම සැප උපදිනවා කියලා හිතාගෙන තමයි කෙනෙක් පින් කරන්නෙත්, කෙනෙක් පව් කරන්නෙත්, කෙනෙක් හුදකලා සමාපත්තියකට සම වදින්නෙත්. නමුත් ඒ සංඛාර අවසානයේ උරුම කරලා දෙන්නේ මොනවද? දුක්ඛස්කන්ධය.
සංඛාර වල ඒ ලක්ෂණය තමයි අනිච්ච ලක්ෂණයෙන් භාග්‍යවතුන්වහන්සේ පෙන්වන්නේ. ඒ වගේම දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් පෙන්වන්නේ.
මේ සියලු සංඛාර අනිච්චයි. ඒකාන්තයෙන් අනිච්චයි. මේ සියලු සංඛාර සත්ත්වයාට දුක පිණිසමයි පවතින්නේ. විනාශය පිණිසමයි පවතින්නේ, ජාති ජරා ව්‍යාධි මරණ සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස යනාදී වශයෙන් වු දුක්ඛ ස්කන්ධය පිණිසමයි පවතින්නේ. ඒකාන්තයෙන්ම මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා අවැඩක්මයි සිද්ධ කරන්නේ. විනාශයක්මයි අත් කරලා දෙන්නේ. සංසාර දුකටමයි ඇදලා දමන්නේ.
උප්පාදවයධම්මිනො- සංඛාර නැමැති ධර්මතා උපදවන එක වය කල යුතුයි, හට ගැනීම නිරුද්ධ කල යුතුයි. මේ සංඛාරයන් ගේ උපත අවසන් කළ යුතුයි. සංඛාර උපදවන ක්‍රියාවලිය සදහටම නතර කළ යුතුයි.
උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති – ඒ සංඛාරයන් ගේ හටගැනීමෙහි නිරුද්ධ භාවයක් ඇත,
තෙසං වූපසමො සුඛො – අන්න ඒ සංසිඳීමටයි සැපය කියන්නේ නිවන කියන්නේ.
“එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිප්පටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති”.
මේ සියලු සංඛාරයන් ගේ සමථයක් ඇත්ද, නිරෝධයක් සංසිඳීමක් ඇත්ද, එය සියලු ලෝකයේ සියලු උපාදානයන්ගේ නිරුද්ධ භාවයයි. ඒ සියලු ලෝකයාගෙන් වෙන් වීමයි. එය තණ්හාවෙ අවසානයයි. ඒ ලෝකය ඇසුරු කිරීමෙන් වෙන්වීමයි. මේ සියලු රාග ද්වේශ මෝහ චෛතසිකයන්ගේ උදාවෙන් වෙන්වීමයි නිරුද්ධ වීමයි. සියලු දුකෙහි අවසානයයි.
ඒ උතුම් තත්ත්වය හඳුන්වන වචනයනම්, නිවනයි.
එහෙම නම් මෙන්න මේ සියලු සංඛාර අනිච්ච බව නුවණින් දකින්න ඕන. හේතුවක් ඇති කල්හි සමුදය වන උදාවන ධර්මතා කියලා නුවණින් දකින්න ඕන. හේතුවකින් නම් සංඛාර උදාවෙන්නේ, ඒ උදාවන සංඛාර කෙළවර දුක්ඛ ස්කන්ධයක් නම් උරුම කරල දෙන්නෙ, ප්‍රඥාවන්තයෝ තීරණයක් ගන්නවා වහාම මේ සංඛාර නිරුද්ධ කළ යුතුයි, සංඛාර අවසන් කළ යුතුයි.
වය කියන්නේ හටගත්ත සංඛාරය ගෙවිලා ක්ෂය වෙලා යන එකට නෙමෙයි. වය කියන්නේ සංඛාර උදා නොවෙන තත්ත්වයට පත් කිරීම. සංඛාරයන් ගේ සදාතනික අවසානය. රාග ද්වේශ මෝහ චේතනාවල සදාතනික අවසානය. අන්න එතනයි තියෙන්නෙ නිවන. එහෙම නම් ඒකට මොකක්ද කරන්න ඕන? ඒකට තමයි අවිජ්ජාව සිදින්න ඕන. හේතුව නසන්න ඕන.
මොකක්ද අවිජ්ජාව කියන්නෙ දුක්ඛේ අඥඤ්ඤාණං. දුක පිළිබඳව නොදන්නාකමයි. මොකක්ද දුක? මොන දුකද? ලෝකයා සම්මත කරගෙන ඉන්න දුකද? නැහැ.
යං පරෙ සුඛතො ආහු තදරියා ආහු දුක‍්ඛතො
යං පරෙ දුක‍්ඛතො ආහු තදරියා සුඛතො විදූ.
ලෝකයා යමකට සැපයි කියයිද බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු ආර්ය උත්තමයෝ දුක කියන්නාහුය. ලෝකයා යමකට දුකයි කියයිද බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු ආර්ය උත්තමයෝ සැප කියන්නාහුය.
එහෙනම් ලෝකය දුකයි කියන්නේ කුමකටද? නෙක්ඛම්මයටයි.
එහෙනම් බුදු පියාණන් වහන්සේ දුක කියන්නේ මොකටද? කාමයටයි.
දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය යනු ලෝකයා දන්න සත්‍යයක් නොවෙයි. ලෝකයා නොදන්න සත්‍යය. බණ නොඅසන ලද ලෝකයා නොදන්න සත්‍යය කුමක්ද? කාමය දුක බව. ලෝකයා දන්න සත්‍යය මොකක්ද? කාමය සැප බව. ඇයි ඒ? ඔහුගේ අවිජ්ජාව නිසා, අනවබෝධය නිසා. මොකක්ද අවිජ්ජාව, අනවබෝධය? මේ සංසාරයේ යථාර්ථය දැක්කේ නැහැ. මේ පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය දැක්කේ නැහැ. මේ ධර්මතා කෙළවර දුක්ඛස්කන්ධය පහළ වන බව නුවණින් දැක්කේ නැහැ. ඒ අනවබෝධය නිසා ඔවුන් තුළ වැරදි වැටහීමක් තියෙනවා මේ කාමය සැපක් කියලා.
ඒ අනවබෝධයෙන් යමෙක් නිදහස් වෙනවා ශ්‍රී සද්ධර්මය ඇහුවහම. කාමය නිසා ශෝකය බය හටගන්න බව දකිනවා නුවණින්. කොහොමද,
“අවිජ‍්ජාපච‍්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ්ඤාණං,
යනාදී වශයෙන් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මතාවලිය තුළින්. අන්න පේන්න ගන්නවා කාමය නිසා තමයි මේ සියලු ශෝක භය හටගන්නේ කියලා. එතකොට අනිච්ච ලක්ෂණයත් දැක්කා ඒ එක්කම. මොකක්ද? හේතු ඵල වශයෙන් සංඛාර උදාවෙන ලක්ෂණයත්, ඒ උදාවන සංඛාර තමාට විනාශය පිණිස පවතින ආකාරයත්. ඒ වගේම ඒ සංඛාර ඒ හේතුව නැසීමෙන් නිරුද්ධ කළ හැකි ආකාරයත් දකිනවා. එහෙනම් සංඛාරයේ අනිච්චතාවය දකිනවා.
ඒ වගේම දකිනවා මේ සංඛාර නැවත දුක්ඛස්කන්ධයමයි සමුදය කරන්නේ කියලා. එතකොට දකිනවා නැවත මේ ඉපදී ඉපදී සැප විඳිනවා කියලා හිතෙන ඒ තත්වය තුළ තියෙන්නේ දුක්ඛස්කන්ධයක් පමණයි කියලා. මේ තිස් එක් තලයේ කොතැන කොයි විදිහට ඉපදුණත්, සුගතියේ, දුගතියේ, එතන තියෙන්නේ මෙන්න මේ දුක්ඛස්කන්ධය බව දකිනවා. මොකද ජාතියක් ඇති කල්හි ජරාව පවතිනවාමයි, ව්‍යාධි පවතිනවාමයි, මරණය පවතිනවාමයි, ශෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස පවතිනවාමයි. ඒවා අඩු වැඩි වශයෙන් පවතින්න පුළුවන් ඒ ඒ තලයන්ට සාපේක්ෂව. හැබැයි නැහැ නෙමෙයි, තියනවා, අඩු වැඩි වශයෙන් සාපේක්ෂව. උදාහරණයක් ගත්තොත් දුගතියට වඩා සුගතියේ ඔය කියන දුක්ඛස්කන්ධයේ යම්කිසි අල්ප භාවයක් දකින්න හම්බෙනවා. දුගතියේ දුක වැඩියි සුගතියට වඩා. ඒ නිසා දුක වැඩි අර්ථයෙන් දුගතිය කියනවා. හැබැයි සුගතිය කියන්නේ දුක නැහැ කියන එකද?
දැන් ඔබ මනුස්ස ලෝකේ ඉපදිලා තියෙන්නේ මනුස්සයෙක් විදිහට. මනුස්ස ලෝකෙට කියන්නේ සුගතිය කියලා. දැන් මේ ලෝකෙ කවුරුහරි කියනවද දුක නැහැ කියලා? මේ මනුෂ්‍යයෝ ජරාවෙන් කොච්චර දුක් විදිනවද? ව්‍යාධියෙන් කොච්චර දුක් විදිනවද? ගිහිල්ලා බලන්න රෝහල් වලට, මුළු ලෝකෙටම පේනවා කොරෝනා වසංගතය නිසා මිනිස්සු විදින දුක. කීදෙනෙක් දුක් විදිනවද? ඊළඟට මරණය නිසා කී දෙනෙක් දුක් විඳිනවද? ඊළඟට මේ සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස නිසා කී දෙනෙක් දුක් විඳිනවද? ඊළඟට මේ රාග ද්වේශ මෝහ කියන ගින්දර නිසා කී දෙනෙක් දුක් විඳිනවද? කොටින්ම මේ එකොළොස් ගින්නෙන් කොයිතරම් දැනෙනවද මේ මනුස්ස ජීවිත. සුගතියේ ඉපදුනේ. සැප ඇති තැනක ඉපදිලා මොන තරම් දුකක් විදිනවාද?
එහෙනම් ඇයි මනුෂ්‍ය ලෝකයට සුගතිය කිව්වේ කියලා දැන් දකින්න ඕන. ඒකත් වටහා ගන්න ඕන වැදගත් ගැඹුරු දහම් කාරණාවක්. මනුෂ්‍යය ලෝකයට සුගතිය කිව්වේ සැප උදා කරලා දෙන තැනක් ඥානවන්තයාට. සුගත කියනවා බුදුපියාණන්වහන්සේට. සැපයට පත් වෙන ආකාරය දේශනා කරමින්, ඒ සැපයට පත්වෙච්ච අසිරිමත් මහා ශාස්තෘවරයන්වහන්සේ. එහෙනම් උන්වහන්සේගේ ධර්මය මුණගැහෙන තැනක් මනුස්ස ලෝකය, අන්න ඒ අර්ථයෙන් සුගතිය කියනවා, මනුස්ස ලෝකයට.
මේ මනුෂ්‍ය ලෝකෙ ඉපදීලා ශ්‍රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගන්නෙ නැති එකම එක අඥානයෙකුටවත් මේක සුගතියක් නෙවෙයි, දුගතියක්. ඇයි? මෙතැනින් තමයි නිරයට යන්න පාර කපාගන්නේ. එකසිය තිස් හයක් නිර වලට ඇද වැටෙන්නේ. එහෙමනම් මනුස්ස ලෝකය සුගතියක් වෙන්නේ මොන අර්ථයෙන්ද? සැප උදාකරගත හැකි අර්ථයෙන්. සැප උදාවෙන්නේ කුමකින්ද? පිරිසිදු ඥානයෙන්, ප්‍රඥාවෙන්. එහෙමනම් මනුෂ්‍ය ලෝකයේ ප්‍රඥාවෙන් කටයුතු කරන කෙනාටයි මේක සුගතියක් වෙන්නේ. මනුෂ්‍ය ලෝකයේ ඉපදීලා අඥාන කමින් කටයුතු කරන්නාවු ඔලමොට්ටල අඳ බාල පෘථග්ජනයන්ට මේක දුගතියක්. එහෙනම් අප්‍රමාදිව මනුෂ්‍යයෝ උත්සහ කරන්න ඕනේ මේ මනුෂ්‍ය ලෝකය සුගතියක් කරගන්නයි, සැප උදාකරගත හැකි මාවතක් කරගන්නයි. මම ඉස්සෙල්ලත් කිව්වා, හැමදේකම තියෙනවා අර්ථ දෙකක්. ලෞකික, ලෝකෝත්තර. සැප උදාකර ගත හැකි මාවත කිව්වහම ලෞකික සැප උදාකර හැකි ස්වර්ග මාර්ගයකුත් තියෙනවා. ලෝකෝත්තර සැප උදාකරගත හැකි නිර්වාණ මාර්ගයකුත් පවතිනවා. ඥානවන්තයෝ තෝරගන්න ඕන තාවකාලික සැපය නෙවෙයි සදාතනික සැපය.
එහෙමනම් අපට පේනවා කාමය සැපයි කියලා හිතාගෙන ඉන්න ලෝක සත්වයා කාමය සැපයි කියන දෘෂ්ඨිය තුල ඒ අනවබෝධය තුළ ඉඳගෙන කටයුතු කරන කොට ඔහුගේ චිත්තසංථානයේ උපදින රාග ද්වේශ මෝහ ඔහුට උදාකරල දෙන්නෙ මෙලොවත් පරලොවත් බයයි, ශෝකයයි.
ඒ දහම් ව්‍යාකරණය තුළ ගැඹුරින් දකින්න ලෝකයා හිතාගෙන ඉන්නේ කාමය සැපක් කියලා, බුදුපියාණන්වහන්සේ ලෝකයාට පෙන්වලා දෙන්නේ කාමය තමයි දුක. කාමය පසුපස හඹාගෙන යන කෙනාට උරුම වෙන්නේ මෙලොවත් පරලොවත් දුක්ඛස්කන්ධය. එයාට තමයි මේ ජාති ජරා ව්‍යාදි මරණ සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස ප්‍රියේහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ අප්‍රිය සම්පයෝගෝ දුක්ඛෝ යම්පිච්චං නලබති තම්පි දුක්ඛං කියන මේ දුක්ඛස්කන්ධයම උරුම වෙනවා, කාමය සැපයි කීයන මුලා සහගත මානසිකත්වයෙ ඉන්න සත්ත්වයාට. ඒ කාමය කෙරෙහි පවතින ඇල්ම තෘෂ්ණාවම තමයි ඔහුට මෙලො වශයෙනුත් පරලොවත් වශයෙනුත් දුක උරුම කරල දෙන්නෙ. කාමයට තියෙන කැමැත්තමයි ඔහුව විනාශය කරා රැගෙන යන්නෙ.
එහෙනම් කාමය කෙරෙහි තියෙන ඇල්ම තමයි මේ දුක උදා කරලා දෙන හේතුව හෙවත් දුක්ඛ සමුදය.
දුක්ඛ නිරෝධය – උදය වය හඳුනාගැනීම
ඊළඟට ඒ කාමය කෙරෙහි යම්කිසි ඇල්මක් තිබුණද, ශ්‍රී සද්ධර්මය අසා ඒ ඇල්ම දුරු වෙනවා. දුරු වෙනකොට මොකද වෙන්නේ? විජ්ජාව පහල වෙනවා. ඒ කිව්වේ අවිජ්ජා දුරු වෙනවා. අවිජ්ජාව දුරු වෙනකොට මොකද වෙන්නේ? අවිජ්ජා නිරෝධෝ සංඛාර නිරෝධා කියලා රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා නිරුද්ධ වෙන්න පටන් ගන්නවා.
නිරෝධය කියන්නේ මොකක්ද මේ රාග ද්වේශ මෝහ වල හට නොගැනීම. නූපදීම. එහෙමනම් නුපදින්නේ කොහොමද මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා, මෙන්න මේ කාමය, දුකක් කියලා අවබෝධ උනහම. කාමය දුකයි කියන අවබෝධයේ ඉඳගෙන දිගින් දිගටම ඒ ධර්මය මෙනෙහි කරද්දි මොකද වෙන්නේ අන්න ඔහුගෙ හිතේ අවිජ්ජාව දුරු වෙනවා විජ්ජාව පහල වෙනවා, රාග ද්වේශ මෝහ ක්‍රමානුකූලව නිරුද්ධ වෙලා යනවා. දැන් මොකද වෙන්නේ,
රාග ද්වේශ මෝහ නිරුද්ධ වෙනකොට, එහෙම නැත්නම් සංඛාර නිරෝධ වෙනකොට,
සංඛාර නිරෝධාේ – විඤ්ඤාණ නිරෝධා, විඤ්ඤාණ නිරෝධාේ – නාම රූප නිරෝධා
නාම රූප නිරෝධාේ – සලායතන නිරෝධා, සලායතන නිරෝධාේ – ඵස්ස නිරෝධා
ඵස්ස නිරෝධාේ – වේදනා නිරෝධා, වේදනා නිරෝධාේ – තණ්හා නිරෝධා
තණ්හා නිරෝධාේ – උපාදාන නිරෝධා, උපාදාන නිරෝධාේ – භව නිරෝධා අන්න කර්ම භවය නිරුද්ධ වෙලා යනවා.
“නත්ථි කම්ම භවෝ : නත්ථි උප්පත්ති භවෝ” – කර්ම භවයක් නොමැති කල්හි උප්පත්ති භවයක් නොමැත.
ඒ න්‍යාය තුළ පිහිටාගෙන මොකද වෙන්නේ :
භව නිරෝධාේ – ජාති නිරෝධා කියලා නැවත උපතක් සකස්වීමට තියෙන හේතු ටික නැති වෙලා යනවා. ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ
“ජාති නිරෝධාේ ජරා මරණං සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාසා නිරුජ්ඣන්ති ඒව මේතස්ස කේවලස්ස දුක්ඛස්කන්ධස්ස නිරෝධාේ හෝති“ දුක්ඛස්කන්ධය නිරුද්ධ වෙලා යනවා .
නිරෝධාේ නිබ්බාණංති – නිවනට පත්වෙනවා.
මිනිසා එක එක වෙලාවට එක එක සිතින් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. එක එක වෙලාවට එක එක මිනිස්සු ඉන්නවා. ඒකයි තව කෙනෙක්ව අඳුන ගන්න බැරි. එක එක වෙලාවට එක එක මිනිස්සුන්ව අඳුන ගන්ඩ බෑ නෙමෙයි තමන්ට තමන්වත් අඳුන ගන්න බෑ.
මේ ලෝකෙ මිනිස්සුන්ට තියන ලොකුම ප්‍රශ්නෙ මොකද්ද දන්නවා ද?
අවංකව හෘද සාක්ෂියට අනුව කතා කළොත් සියලු මිනිසුන්ට තියෙන ලොකු ම ප්‍රශ්නේ තමා, තමන්ට තමන්ව තේරුම් ගන්න බැරි එක. වෙන එකක් නෙවෙයි. තමන්ට තමන්ව තේරුම් ගන්න බැරුව ඉඳගෙන අනුන්ව තේරුම් ගන්නේ කොහොම ද අපි? තමන්ට පුළුවන් ද තමන්ගේ හිත පිළිබඳව තේරුම් ගන්න? තමන්ගෙ හිත, බලන්න හැමෝම නුවණින් කල්පනා කරලා.
මේ තුච්ඡ නින්දිත හිත කොච්චර ඔබ අකමැති දේවල් කරනවද?
කොච්චර ඔබව අමාරුවේ දාලා තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව වෙහෙසට පත් කරල තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව ලැජ්ජාවට පත් කරල තියෙනවාද?
කොච්චර දේවල් කරන්න බෑ කියලා වළක්වලා තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව අකුසලයේ දිහාට ඇදගෙන ගිහිල්ල තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව බලහත්කාරයෙන් ආස්වාදයට යොමු කරවල තියෙනවාද?
කොච්චර අනාචාර දුරාචාරවලට ඔබව යොමු කරලා තියෙනවාද?
හිතලා බැලුවොත් ඔබට පෙනෙයි ඔබේ හිත ඇතුළේ ඉන්න මාරයා ඔබට කොච්චර වින්නැහියක් කරනවද කියලා. හැබැයි ඒක තේරුම් ගන්න බැරි උනොත් කෙනෙකුට මේ සිත මම නොවෙයි කියලා තේරුම් ගන්න බැරිවුනොත් එයා විනාසයට යනවා. ඇයි මෙබඳු තුච්ඡ නින්දිත සිතක් මේ හැම වෙලාවෙ ම කාමය දිහාවට ම ඇදිලා යන හැම වෙලාවෙ ම අකුසලයට ම අතවනන, මෙබඳු හිතකට මම යයි පැනෙව්වොත්, ඒ මිනිහා එයින්ම විනාශ වෙලා යනවා. ඒ නිසයි බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ මේ ලෝකෙ කෙනෙකුට තියෙන ලොකුම දුක තමයි තමන්ගේ සිත අවබෝධ කරගන්න බැරි එක.
නිශ්චිත වශයෙන් පවතින රූපයක් නැත්නම්, මම කියලා පෙන්වන්න, හැමෝම කල්පනා කරන්න නුවණින්. මේ මොහොතේ පවතින රූපය මම කියලා ඔබ හිතනවා. එතකොට අපි ඇහුවොත් ඊයෙ තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මං. එතකොට ඊට ඉස්සෙල්ලා තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. අර ෆොටෝවල තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. අර තරුණ කාලේ තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. අර පොඩි කාලේ තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. හෙට තියෙන රූපය, ඒකත් මම. තව අවුරුදු පහකට පස්සෙ රූප, ඒත් මම. අවුරුදු දහයකට පස්සේ, ඒත් මම. එතකොට ඔබ රූප සියල්ලට ම මම කියලා පනවලා. මේ මොහොතේ දී හේතුඵල වශයෙන් සකස්වෙලා, මේ මොහොතේදීම ක්ෂණ භංගුරත්වයකට පත්වෙන රූපයටත් මම කියනවා. මීට පෙරත් එසේ පැවතිලා විනාශ වෙච්ච රූපයන්ටත් මම කියනවා. අනාගතයේදී හටගෙන විනාශ වෙන සියලු රූපයන්ටත් මම කියනවා. ඔබෙන් ඇහුවොත් ප්‍රශ්නයක්, කියන්න බලන්න මේ සියලු අතීත, අනාගත, වර්තමාන රූප අතරින් නිශ්චිතව පෙන්වන්න ඔබේ රුපේ මොකක්ද කියලා. පෙන්වන්න රූපයක් නෑ. එදාට තමා ඔබට තේරෙන්නේ ධර්මය හොඳට දැක්කොත් හේතු ඵල වශයෙන් සකස් වෙන මේ රූපය, නිශ්චිත වශයෙන් මම කියලා ගන්නේ කොහොම ද? ඒ ඒ මොහොතේ හටගන්න හේතු ඵල රූපයට මම කියලා පැනෙව්වා මිසක්, ඒ අනිච්ච රූපයට මම කියලා පැනෙව්වා මිසක් අපි නුවණින් හිතලා බැලුවද සත්‍ය වශයෙන් මම කියලා පනවන්න රූපයක් තියෙනව ද කියලා. සත්‍ය වශයෙන් ගැඹුරෙන් පරමාර්ථයෙන් බැලුවොත් අපිට පේනවා මෙහි මම කියලා පනවන්න රූපයක් නොමැති බව නිශ්චිත වශයෙන්. අවිනිශ්චිත වශයෙන් තියෙනවා. අනිච්ච රූපයක් තියෙනවා. ඒකයි කීවෙ “අනිච්චේ නිච්ච සංඥා” ලෝකයා හිතන් ඉන්නේ මේ අනිච්ච රූපය නිච්ච වශයෙන්. ඒ කියන්නේ මේ රූපය මමය මගේය කියලා.
ගඟක් ගාවට ගිහිල්ලා ඔබ ඡායාරූපයක් ගන්නවා. දැන් ඔබට කියන්න පුළුවන් ද ඒ ගත්ත ඡායාරූපය තමා ගඟේ රූපය කියලා. ඔබ ඡායාරූපය අරගෙන ආයෙ ගඟ දිහා බැලුවොත් ඔබට පෙනෙයි ඡායාරූපයෙ තියෙන ගඟ නෙමෙයි දැන් තියෙන්නේ. එනම් මොහොතක්වත් ඒකාකාරව පවතිනවා ද ගඟේ රූපය. නෑ. එතන ඉඳගෙන කල්ප කාලාන්තරයක් තිස්සේ, සංසාර ගමනේ වර්ෂ කෝටි ගාණක් කල්ප කෝටි ශත සහස්‍රයක් ඔබ ඔය ගංඟාව ළඟ ඉඳගෙන ඡායාරූප ගත්තත් කිසිම දවසක ඔබට ගන්න බෑ ගඟේ නිශ්චිත රූපයක්. මොකද හේතුඵල වශයෙන් ඒ ඒ මොහොතෙ දි ගඟේ රූප සකස් වෙනවා, වෙනස් වෙනවා, බිඳී යනවා. එහෙනම් කිසිම දවසක ඔබට හමුවන්නේ නෑ ගඟ කියන්නේ මෙන්න මේකයි කියලා නිශ්චිත රූපයක්. කවදාවත් හමු වන්නේ නෑ. ඒ ඒ මොහොතේ පවතින රූපවලට ඔබට කියන්න පුළුවන් මේක තමා ගඟ කියලා. හැබැයි නිශ්චිත රූපයක් නෙවෙයි ඒක. කල්පනා කරල බලන්න, මම කියලා ඔබ පනවන මේ සිත යි කය යි දෙක තමයි බුදුපියාණන් වහන්සේ ස්කන්ධ පහක් ලෙස බෙදා පෙන්වන්නේ. රූප වේදනා සංඥා සංඛාර විඤ්ඤාණ යනාදී වශයෙන්. දැන් අපි අරගෙන බලමු නුවණින්.
එකක් අරන් බලමු රූපය . රූපයට නිශ්චිත වශයෙන් මම කියන්න පුළුවන් ද? මේ ධර්මය ප්‍රඥාවෙන් සිතා බලන්න ඕන. මේ කාරණය ඔබ නුවණින් හිතලා බලන්න. කොයි රූපයට ද මම කියන්නේ? අතීත රූපයට ද මම කියන්නේ? වර්තමානයේ විද්‍යමාන වෙන මේ අවිනිශ්චිත රූපයට ද මම කියන්නේ? අනාගතයේ සකස් වෙමින් පවතින රූපයට ද මම කියන්නේ? කොයි රූපයට ද මම කියන්නේ? එහෙනම් ඔබට පෙනෙයි නිශ්චිත වශයෙන් මම කියලා ගන්න රූපයක් නැති බව.
ඒ වගේම තමා සිත . සිත ස්කන්ධ හතරකින් පනවනවා. වේදනා සංඥා සංඛාර විඤ්ඤාණ කියලා. ඒ කීවෙ, සිතේ පවතින්නේ මොනවාද? යම්කිසි වේදනාවක්, වීමක් දනවන ස්වභාවයක් තියෙනවා, ඊළඟට සංඥා, හැඟීම් තියෙනවා. සංඛාර, චේතනා තියෙනවා. විඤ්ඤාණ, දැනීමක් තියෙනවා. වේදනාවක්, හැඟීමක්, චේතනාවක්, දැනීමක් කියන හතරෙන් තමා සිත කියන එක සකස් වෙලා තියෙන්නේ. එහෙනම් මෙන්න මේ හතර තුළ බලන්න ඔබ නිශ්චිත වශයෙන් වේදනාවක් තියෙනවා ද මම කියලා. දුක වේදනා, සුඛ වේදනා, අදුක්ඛම සුඛ වේදනා කියලා ආකාර තුනයි. වේදනා අතීතයෙත් සකස් වුණා, වර්තමානයෙත් සකස් වෙනවා, හෙටත් සකස් වෙනවා. දැන් ඔය ත්‍රෛකාලීන වේදනා අරගෙන බැලුවොත් කොයි වේදනාවට ද මම කියන්නේ? නිශ්චිත වශයෙන් පනවන්න වේදනාවක් නෑ.
ඊළඟට බලනවා හැඟීම්. හැඟීමත් ඔය ආකාරම යි. සැප හැඟීම්, දුක හැඟීම්, අදුක්ඛම සුඛ හැඟීම් . තවත් ඕක විස්තර කරන්න පුළුවන් රූප සංඥා, ශබ්ද සංඥා, ගන්ධ සංඥා, රස සංඥා, පොට්ඨබ්බ සංඥා, ධම්ම සංඥා වශයෙන්. හැඟීම් වලට යි සංඥා කියන්නේ. දැන් මොන හැඟීමට ද මම කියන්නේ? සැප හැඟීමට ද මම කියන්නේ, දුක හැඟීමට ද මම කියන්නේ, අදුක්ඛමසුඛ හැඟීමට ද මම කියන්නේ? නිශ්චිත වශයෙන් ඔය හැඟීම් වලින් කොයි හැඟීමට ද ඔබ මම කියලා පනවන්නේ? දෙන්න උත්තරයක් නෑ. ත්‍රෛකාලයේ දී හැඟීම් තියෙනවා. මම කියලා කියන්න හැඟීම් ත්‍රෛකාලෙට විතරක් නෙමෙයි එකොළොස් කාලයටම අයිති හැඟීම් තියෙනවා. ඒ ගැන ගැඹුරු විග්‍රහයක් අනාගතයේ කරමු. දැනට මේ දේශනාවට අදාළ කොටස් විතරයි.
එතකොට සංඛාර කියන්නේ චේතනා . මොහොතක් පාසා අපේ සිතේ චේතනා සකස් වෙනවා. රාග චේතනා සකස් වෙනවා, ද්වේශ චේතනා සකස් වෙනවා. මෝහ චේතනා සකස් වෙනවා. මෙන්න මේවට තමා අභිසංඛාර, සංඛාර කියන්නේ. ඒ සකස් වෙන චේතනා වලින් මොන චේතනාවට ද මම කියන්නේ? එක වෙලාවකට රාගයෙන් යුක්ත චරිතයක් , රාගෙන් ක්‍රියාත්මක වන විට. එක වෙලාවකට නපුරු චරිතයක් , ද්වේශ චේතනාවෙන් ක්‍රියාත්මක වෙන වෙලාවට. එක වෙලාවකට මෝඩ චරිතයක් , මෝහ චේතනාවෙන් ක්‍රියාත්මක වෙන වෙලාවට. එහෙනම් ඔතනින් කොයි චේතනාවෙන් ක්‍රියාත්මක වන කෙනා ද මම කියන්නේ? එහෙනම් අතීතය දක්වාත් වර්තමානයේත් අනාගතය දක්වාත් එන චේතනා වලට මම කියලා පනවන්න චේතනාවක් පේන්නෙ නෑ. සියලු චේතනා වලට පොදුවේ මම කියන්න වෙන්නේ.
ඊලඟට දැනීම හය ආකාරයි . ලෝභ ද්වේශ මෝහ කියලා අකුසල සිත් තුනක් තියනවා. අලෝභ අද්වේෂ අමෝහ කියල කුසල සිත් තුනක් තියෙනවා, මේ ඔක්කොම විඤ්ඤාණ. තවත් ආකාරයකට චක්ඛු විඤ්ඤාණය, සෝත විඤ්ඤාණය, ඝාණ විඤ්ඤාණය, ජිව්හා විඤ්ඤාණය, කාය විඤ්ඤාණය, මනෝ විඤ්ඤාණය කියලා ඒ ඒ ද්වාර වලින් හටගන්නා වූ සිත් තියෙනවා. විඤ්ඤාණ හයක් විදිහට දක්වන්න පුළුවන්. මේ සිත් ගොඩක් තියෙන්නෙ. අතීතයෙත් හට ගත්තා, වර්තමානයෙත් හටගන්නවා, අනාගතයටත් හටගන්නවා. මේ සිත් වලින් අපි අහනව කොයි සිතට ද මම කියන්නේ? ලෝභ සිතට ද, ද්වේශ සිතට ද, මෝහ සිතට ද, අලෝභ සිතට ද, අද්වේෂ සිතට ද, අමෝහ සිතට ද? ඔය සිත් හය ම තියෙනවා ඔබ තුළ.
🪷මේ ධර්මය අවංක අයට. ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දකින අයට. නැතුව ඇත්ත තුළ අසත්‍යයෙන් වෙස් මූණු දාගෙන වසන් වෙලා ඉන්න අයට නෙමෙයි.
🪷එතකොට අන්න තමන්ට එනවා තීරණයක් මේ ලෝකෙ ඉන්න ජඩම මිනිහෙක් කියලා තමන්.
🪷අන්න එහෙම දැක්කොත් තමා කෙනෙකුට පුළුවන් වන්නෙ ඒ ජඩ භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ මුග්ධ භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ අධම භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ නීච භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න.
🔥 එහෙම නැතුව රාගයෙන් ද්වේෂයෙන් මෝහයෙන් ඔත්පොල වෙලා ඉන්න ගමන්, මම හරි හොඳ මිනිහෙක් මම යහපත් මිනිහෙක් කියලා තමුන්ට තමන්ම නම්බු නාමයක් සම්මානයක් දුන්නොත් ඒ සංසාර දුකටයි පියවර තැබුවේ. සංසාර දුකයි උරුම කර ගත්තේ.
🪷ඉස්සර වෙලාම තේරුම් ගන්න ඕන මේ සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා තේරුම් ගත නොහැකි තැනක නම් ඉන්නේ තමන් යනු මුග්ධයෙක් බව. ඉස්සෙල්ලා මේක අවබෝධ කරගන්න ඕන. එතකොටයි නිදහස් වෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ.
🪷 බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා “මිනිහෙක් ආලෝකයට එන්න නම් ඉස්සෙල්ලා තේරුම්ගන්න ඕන මොකද්ද? තමන් අන්ධකාරයේ ඉන්න බව”. තමන් අන්ධකාරයේ ඉන්න බව දන්නේ නැත්නම් යම් කිසි මිනිහෙක් කොහොමද ආලෝකෙට එන්නේ.
එක මිනිහෙක් දන්නේ නැහැ. කවුද ඒ? අන්ධයා. අන්ධයා දන්නෙ නෑ ආලෝකයේද අන්ධකාරයේද ඉන්නේ කියලා. එයාට එකේ වෙනසක් නෑ. එයාට ආලෝකය ඕනෙ නෑ. ආලෝකේ හිටියත් මේ ඉන්නේ ආලෝකයෙ කියලා දන්නේ නෑ.
🔥 මේ ලෝකයේ ඉන්නවා අන්ධයෝ. අන්ධයෝ කියන්නේ උපතින් ඇස් පේන්නේ නැති කට්ටිය නෙමෙයි. ඤාණය මොට කර ගත්තු ඤාණය නැති අඤ්ඤාණයෝ. ඤාණය තිබුණා. තිබුනට අන්ධ කරගෙන ජීවත් වෙන්නේ. ප්‍රඥා ඇහැ මතුකර ගන්නේ නෑ. මොකක්ද මේ ප්‍රඥා ඇහැ. මෙච්චර කාලයක් අපි ලෝකේ දැක්කේ, යථාර්ථය දකින්න උත්සාහ ගත්තේ, මේ පේන ඇස් දෙකෙන්. අනුභූතික ලෝකෙ, ඔය ඉස්කෝලේ ගිහිල්ලා උගන්නන්නෙ ඒක තමයි. නිරීක්ෂණ පරීක්ෂණ සම්පරීක්ෂණ කියලා. ඇස් දෙකට පෙනෙන දේවල් විතරයි පිළිගන්න කියන්නේ. එතකොට ප්‍රඥාවට පෙනෙන ටික, ඒ ටික පිළිගන්න එපා. ඉතිං ඉස්කෝලෙ ගියාම උගන්නන්නෙ එහෙම. එනිසා ඉස්කෝලෙන් එළියට එන දරුවෝ ගැන කතා කරන්න අවශ්‍ය නෑ මේ වෙලාවේ. මොකද අනුභූතික ලෝකය විතර නේ ඔවුන්ට ගෝචර කරලා දෙන්නේ. ප්‍රඥාව මොට කරල තමා ඉස්කෝලෙන් එළියට විසි කරන්නේ. ඒ නිසා සමාජයක් කොහොමද සත්පුරුෂ සමාජයක් වෙන්නේ? අසත්පුරුෂයන් ගෙන් බහුල වෙනකොට. ඒ නිසා දකින්න ඕන එහෙමනම් තමාටම තමාගේ සිත පිළිබඳ විශ්වාසයක් නැති කමම තමයි මේ ලෝකේ තියෙන භයානකම විපත. මොකද එබඳු මනුස්සයෙක් කෙබඳු විනාශයක් සඳහා පියවර ගනීද කියලා කාටද කියන්න පුළුවන්. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශණා කරන ධර්මය අවබෝධ කරගත්ත නැති සියලු දෙනා ඉන්න විනාසයක් තියෙනවා…. මොකක්ද ඒ විනාසේ?
ඒකනේ ඔබ වරද්දගත්ත තැන. ඒකනේ මෙච්චර මේ පැහැදිලි කළේ.
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක‍්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති සම‍්මාදිට‍්ඨි.”
අන්න ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියට එන්නේ චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වුණාට පස්සේ. එයා තුළයි දස වස්තුක සම්‍යක් දෘෂ්ඨිය ඇති වෙන්නේ.
“දුක්ඛෙ අඤ‍්ඤාණං දුක‍්ඛසමුදයෙ අඤ‍්ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධෙ අඤ‍්ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ‍්ඤාණං අයං වුච්චති අවිජ්ජා. අයං වුච්චතී මිච්ඡා දිට්ඨි” අන්න චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධයක් නොමැතිකමටයි මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය කියන්නේ. අවිජ්ජාව කියන්නේ. එහෙමනම් ඒ මිච්ඡා දෘෂ්ඨියයි දසවස්තුවකට බෙදා දක්වන්නේ.
“නත්ථි දින‍්නං නත්ථි යිට‍්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකටදුක‍්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත‍්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්‍රාහ‍්මණා”.
යනාදී වශයෙන්. ඔය දසවස්තුක මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියකට බෙදා පෙන්වන්නෙ මේ චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධය නොමැතිකම නිසා ලෝක සත්වයා තුළ පවතින මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය දස ආකාරයකින් පවතින බව. ඊට පස්සේ උන්වහන්සේ මොකක්ද පෙන්නන්නේ?
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක‍්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති සම‍්මාදිට‍්ඨි.”
චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වුණාට පස්සේ විජ්ජාව පහළ වෙනවා. “අයං වුච්චති විජ්ජා අයං වුච්චති සම්මා දිට්ඨි”. උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අවබෝධ වුණාට පස්සේ කෙනෙක්ට සම්මා දිට්ඨිය පහළ වෙන්නේ. ඒ සම්මා දිට්ඨිය පහළ වුණාට පස්සේ තමයි, දස වස්තුක සම්‍යක් දෘෂ්ඨිය ඇති වෙන්නේ. ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියලා එකක් තියෙනවා. ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨිය කියලා එකක් තියෙනවා. ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියලා කියන්නේ සුගතියේ යන එක. පින් කළොත් සැප විපාක ලැබෙනවා, පව් කළොත් දුක් විපාක ලැබෙනවා යනාදී වශයෙන් තියෙනවා ලෝක සත්වයා තුළ ලෞකික සම්මා දිට්ඨියක්. ලෞකික සම්මා දිට්ඨියවත් නැත්නම් සුගතියකටවත් යන්න වැඩක් කරගන්නේ නෑ. පිනකවත් පවකවත් ඇති පලක් නැහැ කියලා ගන්නවා. එහෙනම් ලෞකික සම්මා දිට්ඨියට පදනම් වෙන්නේ හුදෙක්ම මේ ප්‍රඥාව නෙමෙයි, ශ්‍රද්ධාව විතරයි. ඒකට ‘අමූලිකා ශ්‍රද්ධාව’ කියන්නේ. ලෞකික සම්මා දිට්ඨියේ ඉන්න කෙනා, ලෞකික දස වස්තුක සම්‍යක් දෘෂ්ඨිය පිළිගන්න කෙනා, සතර අපායෙන් නිදහස් නෑ. එයා සතර අපායට යන්න පුළුවන් ඕනෑම මොහොතක. ඒ නිසා එයාට මෙළොව වශයෙන් වත් පරළොව වශයෙන් වත් සැපක් ලැබෙයි කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ සහතිකයක් දෙන්නෙ නෑ. එහෙනම් නියමානුකූල සම්මා දිට්ඨියට කෙනෙක් පත් වෙන්නේ කොහොමද? උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අසා අවබෝධ කිරීමෙන්. අන්න ඊට පස්සේ ඔහුට ඒ න්‍යාය ධර්මය අවබෝධ වෙන්න ගන්නවා, පටිච්චසමුප්පාදය තුළින් ඒ අවබෝධය ජනිත වෙනවා, දසවස්තුක සම්‍යක් දෘෂ්ඨිය ඇතිවෙනවා. ඒක මේ වචනවලින් කියන්න ඕන එකක් නෙවෙයි. ඊට පස්සේ තමයි තේරෙන්නේ. “සංඛාර පච්චයා විඥානං, විඥාන පච්චයා නාම රූපං” යනාදී වශයෙන්. මේ පටිච්චසමුප්පාද ධර්මතා ක්‍රියාත්මක වන විදිහ දැක්කහම මෙන්න මේ චේතනා වලින් මෙන්න මේ සිත් උපදිනවා, මේ සිත් වලින් මෙන්න මේ විපාක ඇති කරනවා, යනාදී වශයෙන් ධර්මය පේන්න ගන්නවා. ඒ ධර්මය අවබෝධයෙන් පේන්න ගත්තට පස්සේ තමයි දානයෙහි විපාක ඇත, මහා පින්කම් වල විපාක ඇත, මෙළොවක් ඇත, පරළොවක් ඇත, මවුපියන් ඇත, ඕපපාතික සත්වයෝ ඇත, මෙළොව පරළොව අවබෝධයෙන් දැන දේශනා කරන්නා වූ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන් ඇත, යනාදී වශයෙන් මේ දස වස්තුක සම්‍යක් දෘෂ්ඨිය අවබෝධයෙන් පිළිගන්න කෙනා පහළ වෙන්නේ, සෝවාන් ඵලයෙන් පස්සේ. එතනින් එහා ඉන්න කෙනා, ලෞකික සම්මා දිට්ඨියේ පිහිටිය කෙනා නිශ්චිත අවබෝධයක පිහිටා ඉන්න කෙනෙක් නෙවෙයි. ඒ ලෞකික සම්‍යක් දෘෂ්ඨියේ ඉන්නවා කියල කිව්වට ඒ මනුස්සයාගේ, කාගේ හරි පුංචි වතුර බෝතලයකටත් රැවටිලා ශුද්ධ වූ ජලය කියලා ඊට පස්සේ ආගම අතහැරලා යන්නත් පුළුවන්. ඒ ඇතිකර ගත්තා වූ විශ්වාසය, අවබෝධයෙන් ඇති වෙච්ච විශ්වාසයක් නෙවෙයි. ඒක අනවබෝධයෙන් ඇතිවෙච්ච විශ්වාසයක්. ඒ නිසා ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියල කියන්නේ ස්ථිරසාර වූ අවබෝධයකට නෙවෙයි. ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියන එක ඕනෑම වෙලාවක මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියකට හැරෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා තමයි සංසාරෙ එක භවයකදී සුගතියේ ඉන්නවා. තව භවයකදී දුගතියේ ඉන්නවා. සුගතියට එන්න හේතු වෙනවා ලෞකික සම්මා දෘෂ්ඨිය. දුගතියට යන්න හේතු වෙනවා මිච්ඡා දෘෂ්ඨිය. එහෙමනම් අනන්ත සංසාරෙ ඉඳලා ආපු සංසාර ගමනේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වනවා සත්වයෝ, දිව්‍ය ලෝකවලත් ඉඳලා තියෙනවා. බ්‍රහ්ම ලෝක වලත් ඉඳලා තියෙනවා. සතර අපායෙත් ඉඳලා තියෙනවා.
භවයෙන් භවයට සුගති වලට දුගති වලට ඇද වැටුණේ ඇයි? එක භවයකදී සම්මා දිට්ඨියෙන් කටයුතු කරා. තව භවයකදී මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියෙන් කටයුතු කරා. එහෙනම් ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියලා කියන්නේ ස්ථිරසාරව පවතින අවබෝධයක් නෙමෙයි. ඒක ඇවිල්ලා අන්ධ වූ විශ්වාසයක්. ඒ කියන්නේ අනවබෝධයෙන් පිළිගත්ත දෙයක්. ඒක භයානකයි. ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියට පත් වුණාට පස්සේ චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වුණාට පස්සේ ඇතිවන්නා වූ ඒ සම්මා දිට්ඨිය කියලා කියන්නේ කිසිම කලෙක කිසිවෙක්ට වෙනස් කළ නොහැකි සත්‍යයක්. එහෙනම් ඒ අවබෝධය දුරු වෙන්නේ නෑ.
ඔය ප්‍රශ්න ඔක්කෝටම උත්තරේ; වෙහෙසිලා වෙහෙසිලා බණ අහලා, කොයි විදියෙන් හරි අවබෝධ කරගන්න කාමයට ඇයි දුක කියන්නේ කියලා. එච්චරයි ඔබට කරන්න තියෙන්නේ. ඊට පස්සේ ඉතුරු ප්‍රශ්ණ ඔක්කොටම උත්තර ටික ලැබෙයි. ඒ කාරණාව විතරක් හිතන්න. වෙන කාරණා හිතලා වැඩක් නෑ. කාමයට ඇයි දුක කියන්නේ කියලා නුවණින් දකින්න. කළ්‍යාණ මිත්‍රයන්ගෙන් ඕකම හොයන්න. බණ අසා ඕකම අවබෝධ කරගන්න. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය කුමක්ද කියලා අවබෝධ කරගන්න. ඊට පස්සේ සේරම ප්‍රශ්න විසඳිලා යනවා. ඒකාන්තයි.
සාමාන්‍ය ජීවිතයේදී අපි එක අරමුණක සිත රඳෝගෙන තමයි වැඩ කරන්නේ. සිතේ තියෙනවා චෛතසික හතක්: ඵස්ස, වේදනා, සංඥා, චේතනා, මනසිකාර, ජීවිතේන්ද්‍රිය, ඒකාග්‍රතා කියලා. මේ චෛතසික හත හැම සිතකම යෙදෙනවා. අරහතන් වහන්සේ කෙනෙක්ටත් යෙදෙනවා.
ඒකාග්‍රතා කියන චෛතසිකය තමයි අරමුණක සිත රඳවාගන්න පුළුවන් ස්වභාවය, චිත්ත ඒකාග්‍රතාව කියලා ඒකට කියන්නේ. ඕක බිඳිලා ගියහම තමයි උන්මත්තක කියන්නේ. අධික ශෝකයට, අධික ද්වේෂයට පත් වුණහම, තදබල විඤ්ඤාණයක් නැගුණහම, ඒ චිත්ත ඒකාග්‍රතාවය බිඳිලා යන වෙලාවල් තියෙනවා.
චිත්ත ඒකාග්‍රතාවය ගැන නෙමේ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ, නිවන ගැන. නිවන කියන්නේ සමාධිය නෙමෙයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ කුසලය ගැන. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ එක අරමුණක සිත රැඳවීමක් නෙමෙයි. කුසල නිමිත්තේ සිත රැඳවීමක්.
සමාධිය කිව්ව ගමන් අපේ ඔලුවට එන්නේම කෙළින්ම නිවනට අදාළ වෙන එකක් කියලා. සමාධිය ආකාර දෙකයි, මිච්ඡා සමාධිය සහ සම්මා සමාධිය කියලා.
ස්නයිපර්ස්ලා සැඟවිලා වෙඩි තියන්නේ, දුර ඉඳගෙන. ඒ මනුස්සයා තුවක්කුවත් තියාගෙන, කැලෑ ඇඳුමක් ඇඳගෙන, සමහරවිට දවසක් දෙකක් හෙල්ලෙන්නෙ නැතුව ඉන්නවා, සතුරට පේන නිසා. මොන තරම් භාවනාවක්ද ඒක? එක අරමුණෙහිම සිත රඳවාගෙන සිටියේ යහපත්වූ වැඩකටද? එතැන තියෙනවා මිච්ඡා සමාධියක්. සමාධිය කිව්ව පමණින්ම සිතන්න එපා කුසලය කියලා. හැමතිස්සෙම යහපත පිණිසම පාවිච්චි කරනවා කියලා. හොර වැඩ වලටත්, තුච්ඡ වැඩවලටත් සමාධි තියෙනවා. ලෝකෙ ඔය හැම දෙයක්ම කරන්නේ සමාධියකින් තමයි, මිච්ඡා සමාධිය. පාපය කෙරෙහි හිත අරමුණු කරගෙන ඉන්න කොට කියනවා මිච්ඡා සමාධිය කියලා. සම්මා සමාධියටත් කොටස් දෙකක් තියෙනවා. ලෞකික සමාධිය සහ ලෝකෝත්තර සමාධිය කියලා. පින කෙරෙහිම සිත අරමුණු කරගෙන ඉන්න කොට කියනවා ලෞකික සම්මා සමාධිය කියලා. රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරුකර ගැනීම පිණිසම, හිත කුසල නිමිත්තක රඳවාගෙන ඉන්න එකට කියනවා ලෝකෝත්තර සම්මා සමාධිය කියලා. ඒකම තමයි භාවනාව.
කොහේ හරි වාඩිවෙලා කරන්න ඕන එකක් නෙමෙයි, හැම ඉරියව්වකදීම වැඩෙන භාවනාවක් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. බුද්ධ භාවනාව යනු ‘සතර සතිපට්ඨානයයි’. සතර සතිපට්ඨානය සතර ඉරියව්වටම වැඩෙනවා. හිටගෙනත් පුළුවන්, ඉඳගෙනත් පුළුවන්, සැතපිලත් පුළුවන්, ඇවිදිමිනුත් පුළුවන්.
තමන්ට පුළුවන් නම් එක දිගටම කාමයේ ආශ්වාදයේ ආදීනව දකිමින්, කුසල නිමිත්තේ සිත රඳවගෙන ඉන්න එතැනින් තමයි භාවනාව පටන් ගන්නේ. තමන් අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කිරීමටයි, භාවනාව කියලා බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. අහපු ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරනකොට අන්න ඒ ධර්මය භාවිත වෙන්න පටන් ගන්නවා.
සංයුක්ත නිකායේ, බොජ්ඣංග සංයුත්තයෙ, තියෙනවා ‘බොජ්ඣංග සූත්‍රය’. එක්තරා බමුණෙක් ඇවිල්ලා බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන් අහනවා, ‘ස්වාමීනි භාග්‍යවතුන් වහන්ස, බොජ්ඣංග, බොජ්ඣංග කියනවා මොනවද මේ බොජ්ඣංග කියන්නේ?’ ‘බමුණ, බොජ්ඣංග කියලා කියන්නේ අවබෝධයේ අංග. අවබෝධය කියලා කියන්නේ, නිර්වාණ අවබෝධය. සංසාරෙ යථාර්ථය අවබෝධ කරගෙන, සියලු රාග, ද්වේෂ, මෝහ නසමින්, සදාතනික පරිනිර්වාණය කරා ගමන් කිරීමයි අවබෝධය. ඒ අවබෝධය අංග හතක් වශයෙන් වැඩෙනවා. සති, ධම්මවිචය, විරිය, ප්‍රීති, පස්සද්ධි, සමාධි, උපේක්ෂා. මෙන්න මේ අංග හතටයි බමුණ, බොජ්ඣංග කියන්නේ’ කියලා. ඊට පස්සේ අහනවා, ‘ස්වාමීනි, මේ බොජ්ඣංග වඩනවා, බොජ්ඣංග වඩනවා කියනවා, මොකක්ද මේ බොජ්ඣංග වඩනවා කියන්නේ?’ ‘බමුණ, යමෙක් කළ්‍යාණ මිත්‍රයෙක්ගෙන් බණ අහලා, ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරන්න පටන් ගන්නවා.’
බණ අහලා ඉවර වෙච්ච ගමන්, පරණ පුරුදු ලෝකයටම බැහැගෙන, ඒවා නම් හිත හිත ඉන්නෙ, බණ අහපු එකෙන් වැඩක් නැහැ. එතකොට බණ ටික මෙතනම දාලා ගියා වෙනවා. එහෙම නෙමෙයි වෙන්න ඕන. අහපු ධර්මය සිහි කල්පනාවෙන් මෙනෙහි කරන්න ඕනේ. විවේකීව මෙනෙහි කරන එක, දහසක් වැඩ කරද්දි මෙනෙහි කරනවාට වඩා හොඳයි. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන් වෙලාවක් හොයාගන්න බැරිද, මේ භයානක සංසාරෙන් අත මිදෙන්න? පැය විසි හතරෙන් නිවන වෙනුවෙන් පැයක් දෙකක් වෙන්කර ගන්න බැරිද? තමාගේ නිවන උදාකරගන්න තමාට වෙලාවක් නැත්නම්, අනුන්ගේ වේලාවෙන් කොහොමද නිවන් දකින්නේ? අනුන්ගේ පහනින් එළිය බලලා වැඩක් නැහැ. තමන්ගේ පහනින් ඕනෑ එළිය බලන්න, මේ මාර්ගයේදී. තමන්ගේ ප්‍රඥාවෙන් ඕනෑ යථාර්ථය දකින්න. අනුන්ගේ ප්‍රඥාවෙන් දකින්න බැහැ. එහෙම පුළුවන් වුණා නම් සියලුම දෙනා අරිහතුන් වහන්සේලා මෙලහට. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ධර්මය දකිනකොටම ඔක්කොම අරහත් වෙලා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය තුළින් ප්‍රඥාව මතුකර ගන්න ඕනෑ. නිදහසේ මේ ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරන්න, යම්කිසි කාලයක් වෙන්කර ගන්න දවසින්. රස්සාවයි, ගෙදරදොරයි, වැඩ පලයි, යුතුකම් වගකීම්, ඕවටම මුල් තැන දී ගෙන ඉඳලා, ආයෙ ඊළඟ සතියේ ඇවිල්ලා බොරුවට බණ අහලා වැඩක් නැහැ. ඔබ කරන්නේ් ඔබවම රවටා ගැනීමක්. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය කියන්නේ ප්‍රායෝගික භාවිතයක්, රඟපෑමක් නෙවෙයි. ජීවිතය තුළ ව්‍යවහාර කර ගැනීමක්. ඔලුව පුරව ගන්නාවූ දැනුමකට නෙවෙයි, අවබෝධය කියන්නේ. සමහරු හොඳට දන්නවා ධර්මය, ත්‍රිපිටකයේ තියෙන ඒවා. භාවිතයේ නැහැ. ත්‍රිපිටකධාරී කියනවා, ඒ අයට. කිසිම ක්ළේශයක් නිමිලා ගිහින් නැහැ. අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කළේ නැහැ.
ලෙඩ සීයක් විතර තියෙනවා, බෙහෙතුත් සීයක් අරන් ඇවිල්ලා මේසෙ උඩ තියලා බල බලා ඉන්නවා. එකම බෙහෙතක්වත් බොන්නේ නැහැ. ලෙඩ හොඳ වෙනවද එකක්වත්?
‘ජානතෝ’ දැනගත්ත පමණින් කෙළෙස් නිවෙන්නේ නැහැ. ‘පස්සතෝ’. ප්‍රත්‍යක්ෂ වෙන්න ඕනෑ, පත්තියං වෙන්න ඕනෑ. ලෙඩක් තියෙනවා, ලෙඩේට බෙහෙත මේකයි කියලා දැනගත්ත පමණින්, හෝ බෙහෙත ගෙදර ගෙනල්ලා තිබ්බ පමණින්, ලෙඩේ හොඳ වෙන්නේ නැහැ, ඒක බොන්න ඕනේ. එතකොටයි පත්තියං වෙන්නේ. ධර්මය අසා අවබෝධ කරගත්ත පමණින්ම කෙළෙස් නිවෙන්නේ නැහැ. ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින්, ජීවිතය තුළ ව්‍යවහාර කරන්න පටන් ගන්න ඕනේ.
යම්කිසි ආසාවක් එනවා රූපවාහිනිය නරඹන්න ඕනෑ කියලා. දැන් ධර්මය භාවිත කරන්න ඕනේ. ඔබ ධර්මය ඇසුවා. ධර්මය අවබෝධ වුණා. ‘සංකල්පීය රාගය තමයි කාමය කියන්නේ. රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධම්ම තුළින් සැප ලැබිය හැකියි කියලා සිතේම ගොඩනැගිච්ච මුලා සහගත සංකල්ප සමුදායකටයි, කාමය කියන්නේ. කාමය දුක පිණිසමයි පවතින්නේ’, යනාදී වශයෙන් අවබෝධ වුණා ඒ න්‍යාය ධර්මය. රාග විඤ්ඤාණ තාම එහෙම්ම තියෙනවනේ. ඒ රාග විඤ්ඤාණ දැන් මතුවෙලා එනවා ආහාර හොයන්න.
රාග සිතක් හට ගත්තා, රාග සිත කියනවා ‘රූපවාහිනිය බලපන්. සැප රූප තියෙනවා ඕකේ, සැප ශබ්ද තියෙනවා ඕකේ’ කියලා. මොකක්ද කරන්න ඕනෑ මේ වෙලාවේ? තමන්ගේ අවබෝධය භාවිතයට ගන්න ඕනේ. මොකක්ද අවබෝධ වුණේ? කාමයෝ සැපයි කියලා, රූප ශබ්ද ගන්ධ රස ස්පර්ශ ධම්ම පස්සේ හඹාගෙන යනකොට, රාග ද්වේෂ මෝහ චේතනා සකස් වෙන බව. දැන් නුවණින් මෙනෙහි කරලා බලන්න ඕනේ, ධර්මය. අන්න භාවිත කරන්න ගත්තා. ‘මම ගිහිල්ලා රූපවාහිනිය ඉස්සරහින් ඉඳගත්තොත්, මේ රූප වලට මගේ සිත ඇලෙන්න ගන්නවා. රූපවාහිනියේ දෙනෝ දාහක් රූප පෙන්නද්දි මගේ සංකල්පීය රූපත්, සංකල්පීය ශබ්දත් ඇහෙන්න ගන්නවා, පේන්න ගන්නවා’. අපි හිතලා කරන දෙයක් නෙවෙයිනේ තියෙන්නේ්. මෙතැන තියෙන්නේ හේතුවක් ඇති කල්හි ඵලය ලැබීමක්.
කාන්දම් ඇඳුමක් ඇඳන් ඉන්නකල් යකඩ කෑලි, බෙලෙක් කෑලි ඇවිල්ලා, ඇඟේ ඇලෙන එක නවත්තන්න බැහැ. ඔබ තුළ සංකල්පීය රාගය පවතිනකල් ඒ සංකල්පීය රාගයට අදාළව රූප, ශබ්ද පේනකොට, ඇහෙනකොට, ‘වේදනා පච්චයා තණ්හා’ කියලා ඇලෙන එක හෝ ඇලිච්ච රූපයන්හි බැහැගන්න එක ‘තණ්හා පච්චයා උපාදානං’ හෝ ‘උපාදාන පච්චයා භවෝ’ කියලා ඊට අනුකූලව කර්ම භවයක් සකස් වෙන එක නතර කරන්න බැහැ. ඒවා ධර්මතා.
“ධම්මෝ ධම්මේ අභිසන්දෙන්ති, ධම්මෝ ධම්මේ පරිපූරෙන්ති”
ධර්මයෝම ධර්මයෝ පවත්වාගෙන යනවා, ධර්මයෝම ධර්මයෝ පුරවනවා. හේතු සකස් කළොත් ඵලය ලැබෙනවා. රාග විඤ්ඤාණ යම් මට්ටමකට ප්‍රඥාවෙන් මෙල්ල කරගන්න පුළුවන් කෙනෙක් නම් ප්‍රශ්නයක් නැහැ. එහෙම නැතුව රාග විඤ්ඤාණය බලවත් මට්ටමින් තියෙන කෙනෙක් ගිහිල්ලා රූපවාහිනිය ඉස්සරහ ඉඳගත්ත ගමන් එයා දන්නෙම නැහැ, එයාගේ හිත අර රූප වල, ශබ්ද වල ඇලෙන්න ගන්නවා. ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ, එයින් කර්ම සමුදය වෙනවා. මේ බව නුවණින් දැකලා සිහි කරනවා, ‘මම ගිහිල්ලා රූපවාහිනිය ඉස්සරහ ඉඳගත්තොත් කර්ම සමුදය වෙනවා. නිකන් ඉන්න බැරුව කර්මය රැස් කරනවා තව සංසාරෙ දුක් විඳින්න. ආයෙ ඉපදුණොත් සිද්ධ වෙන්නේ ජාති, ජරා, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස, රාග, ද්වේෂ, මෝහ කියන එකොළොස් ගින්නෙන් දැවි දැවී ඉන්න. රූපවාහිනියක් බලන්න ගිහිල්ලා සංසාරෙ දික් කරගන්න ඕනේ නැහැ’ කියලා, ඔහු ඒ ආසාව හිතින් අකාමකා දානවා ‘ආසවක්ඛයා නිබ්බානං’ ඒ නිසා හිත නිවනට පත් වෙනවා.
අර තුච්ඡ නින්දිත, රූප, ශබ්ද බලන්න, ඉඳගත්තා නම් මාරයාගේ පෙට්ටිය ඉස්සරහ, හිත රාගයේ, ද්වේෂයේ, මෝහයේ ගිනි හලක් බවට පත්වෙනවා. ඒක නුවණින් දැකලා, ඒ අවබෝධය භාවිතා කරපු නිසා, ආස්‍රව ක්ෂය වුණා, හිත නිවිලා ගියා.
තමන් අවබෝධ කරපු දහම භාවිත කළොත් ගිනි නිවෙනවා, භාවිතා නොකළොත් ගිනි ඇවිලෙනවා. සරල දෙයක් තේරුම් ගන්න තියෙන්නේ්. අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කිරීමට භාවනාව කියනවා.
වාඩිවෙලා භාවනා කිරීමක් නෙවෙයි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. අනුසයන් නැසීමේදී විතරක් එක තැනකට වෙලා, සියලු ව්‍යවහාරයන්ගෙන් වැළකිලා ඉන්න වෙන කාලයක් එනවා. අනුසය නසන්න බැහැ එහෙම නැතුව. ඒ මනෝ සංචේතනා සකස්වෙන එක නවත්වන ක්‍රියාදාමය. එතකොට සිද්ධ වෙනවා ගැඹුරු නිශ්චල භාවයකට එන්න, දැඩි හුදකලාවකට පත්වෙන්න. එහෙම නැතුව මේ ගිහි මට්ටමේ ඉන්න පිරිස් වලට එහෙම භාවනාවක් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා නැහැ කොහෙවත්. ‘මහානාම ආගතඵල’ සූත්‍රයේ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අනුදැන වදාරනවා ගිහියන්ට අනුස්සති හයක්. වැඩ කරන ගමන්, අඹු දරුවෝ පෝෂණය කරන ගමන්, ගෘහ සයනයේ සැතපෙන ගමන්, තමන්ගේ එදිනෙදා වැඩකටයුතු ඔක්කොම කරන ගමන්, මේ අනුස්සති හය වඩන්න කියලා. බුද්ධානුස්සතිය, ධම්මානුස්සතිය, සංඝානුස්සතිය, සීලානුස්සතිය, චාගානුස්සතිය, දේවතානුස්සතිය කියන අනුස්සති හය. ගිහි ජීවිතයේ ඉඳගෙනම තමන්ගේ හිතේ කෙළෙස් යම් මට්ටමකට දුරු කරගන්න පුළුවන්, සීයට සීයක් නෙමෙයි. ගෘහවාසිව ඉන්න කෙනෙක්ගේ කෙළෙස් සහමුලින්ම නිවිලා ගියොත් ගෘහවාසයක ඉන්න බැහැ, තවදුරටත්.
මිනිහෙක් මඩ කාණුවක නිදාගෙන ඉන්නවා, කසිප්පු බීලා. හොඳටම මත්වෙලා. ඒ මනුස්සයාට නැගිටලා යන්න සිහියක් නැහැ, ඕන කමකුත් නැහැ. කවුරු හරි කියනවා ‘උඹ මඩ කාණුවක ඉන්නෙ, නැගිටලා පලයන් ගෙදර’ කියලා. ‘නැහැ නැහැ. මේක මට සැපයි’ කියලා ඒකා ඉන්නවා එතැන. කවුරු කොහොම කිව්වත් බේබද්දා නැගිටලා යන්නේ නැහැ. ඔහොම ඉන්නකොට, ටික ටික වෙරි හිඳිලා යනවා. දැන් කවුරුවත් කියන්න ඕනේ නැහැ, තමන්ම නැගිටලා යනවා. සිහිය එන්න එන්න, තමන් හිටියේ මෙන්න මෙබඳු තැනකයි කියලා තමන්ටම පේන්න ගන්නවා. කවුරුවත් නොකිව්වත් තමන් එතනින් ඉවත් වෙලා යනවා. සිහිය ආපු බේබද්දෙක්ට කවුරුහරි ඇවිල්ලා, ‘‘නැහැ නැහැ, ඔය කාණුව සැපයි, ඔය මඩ කාණුවෙම හිටපන්” කියල කිව්වත් ඉන්න බැහැ. තමන්ට සිහිය ඇවිල්ලා දැන් ඇත්ත පේන්න ගත්තා. ඒ වගේ, මේ කාම රාගයෙන් මත් වෙලා ඉන්නකන් ආදීනව පේනවා අඩුයි. එතකොට තමයි ගෘහ වාසයක රැදෙන්නෙ. මේ කාමයේ ආදීනව හොඳට පේන්න ගන්න කොට, මත අඩු වෙනකොට බලෙන් රඳවන්න හැදුවත් ඉන්නෙ නැහැ ගෘහ වාසයක.
ඔබ කාමරාගය දුරු කර ගන්න උත්සහ ගන්නවා නම්, ඒ ගෘහ ජීවිතයෙන් නික්මෙන්නයි උත්සාහ ගන්නේ. දරුමල්ලෝ පෝෂණය කරමින් ගෙවන ජීවිතය තුළ තව යුතුකම් වගකීම් තියෙනවා නම්, කාමරාගය ඉක්මනින් සිඳ ගන්න උත්සාහ ගන්න එපා. එහෙම උත්සාහ අරගෙන යම් ආකාරයකින් කාමරාගය, වස්තු කාම, ක්ලේශ කාම වශයෙන් සිඳිලා ගිය දවසට, ගෘහවාසයක ගෙවන එක මහා අසහනයක් බවට පත්වෙනවා,
බේබද්දාගේ වෙරි ගොඩක්ම හිඳිලා, ඒත් කවුරු හරි පිරිසක් ඔහුට නැගිටින්න නොදී, බලහත්කාරයෙන් හිරකරගෙන, කාණුවේ තියාගෙන හිටියොත් ඒ මිනිහට අසහනයක් හටගන්නේ. කළින් නම් හොඳටම වෙරි වෙලා ඉන්නකොට ඒකෙ ලැගගෙන හිටියා සැපයි කියලා. දැන් වෙරි හිදිලා ගියාට පස්සේ ඔහුට ඉන්න බැහැ. ඇත්ත පේන්න ගත්තා.
ගිහියෝ, පැවිද්දන් කරන භාවනා කරන්න ගිහිල්ලා කාමරාගය සිදුනොත් සකදාගාමි මාර්ගයටත්, සකදාගාමි ඵලයටත් ලං වෙලා ඊටත් එහාට යන්න ගියොත්, ගෘහ ජීවිතය කඩාගෙන වැටෙනවා. ඒකට සූදානම් නම් ඒ දේ කළාට කමක් නැහැ. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය සෙල්ලමක් නෙමෙයි, සංසාරෙන් සමු ගන්නවා කියන එක විහිළුවක් නෙමෙයි, අත්හදා බැලීමක් නෙවෙයි. ඒ පරම නිෂ්ඨාවක්, සදාතනික ගමනක්. මුහුදට පනින්න ඕනේ හොඳටම පීනන්න පුළුවන්නම්. සෙල්ලමට පීනනවා කියලා පැනලා අන්තිමටම ගිලිලා මැරෙන්නයි වෙන්නේ. ඒ වගේ නිවන් මග වඩනවා කියන එක, ආවට ගියාට කරන්න පුළුවන් වැඩක් නෙවෙයි. ‘සක්ඛො උජූ ච සූජූ ච’ මේක සෘජු කරගත්ත සිතකින් කරන්න ඕනෑ වැඩක්. ඒ කියන්නේ ඒකාන්තයෙන්ම නිවනට හිත පිහිටලා කරන්න ඕන වැඩක් ඒක. ‘රැවුලත් ඕනෑ. කැඳත් ඕනෑ. දෙකම ඕනෑ.’ කියලා කරන්න පුළුවන් වැඩක් නෙවෙයි. ගෘහවාසයේ ඉන්න අය පැවිද්දෝ කරන වැඩ කරන්න ගිහිල්ලා ගෘහ ජීවිත විනාශ කරගෙන, අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේටත්, ශ්‍රී සද්ධර්මයටත්, ආර්ය මහා සංඝ රත්නයටත් නිගරු කරලා තමයි නවතින්නේ. අන්තිමට වෙන්නේ බණ කියපු භික්ෂුවටත් බනිනවා. ආර්ය උපවාද කරගෙන, නිරයට යන්න පාර කපා ගන්නවා. එක්කෙනෙක් නිවනට යනවා ගෙදර අනිත් ඔක්කොම නිරයට යනවා. මොකද ඒකට හේතුව? නුසුදුසු විදිහට වැඩේ කරන්න ගියා.
කාමරාගය දුරු වෙන්න නම් අසුභය වඩන්නේ මෙහෙමයි කියලා දේශනා කරන්න පුළුවන්, ‘භාරද්වාජ’ සූත්‍රය ඇසුරෙන්, ඒ වගේම සතර සතිපට්ඨානය ඇසුරෙන්. අසුභය වඩන්න ගියොත් ගෘහ ජීවිතය ටික දවසකින් අප්‍රිය තැනක් බවට පත් වෙනවා. එහෙම වීර්යයක් තියෙන කෙනෙක් ඉන්නවනම් උතුම් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්‍රාවකයෙක් මුණගැහිලා කියන්න, ‘ස්වාමිනි, මට මේ ගෘහවාසයෙන් නික්මෙන්න ඕනෑ. මට මේ කාමරාගය දුරු කරගන්න ඕන. ඒකට මට ධර්මය දේශනා කරන්න’ කියලා. එතකොට උන්වහන්සේලා අසුභය වඩලා හරි අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත වශයෙන් හරි සමථ හෝ විදර්ශණා හෝ ක්‍රමයකට කාමරාගය දුරු කරගන්නා ආකාරය පිළිබඳව දේශනා කරයි. එදාට ගෘහවාසයෙන් නික්මිලා පැවිද්දට එන්න පුළුවන්කම ලැබෙයි. යුතුකම් වගකීම් ඉෂ්ඨ කරමින් තව කාලයක් ගෘහවාසයෙ රැඳෙන්න වෙන කෙනෙක් නම්, කිසිම ආකාරයකින් කළබල වෙලා කාමරාගය නැසෙන ආකාරයට භාවනා කරන්න ලෑස්ති වෙන්න එපා. එහෙම කරලා අන්තිමටම බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ත්‍රිවිධ රත්නයට නිගරු කරන තැනට වැඩ සිද්ධ කරන්න එපා. ඒක ඔබටත් කරගන්න අවැඩක් වෙනවා, සාසනයටත් කරන මහා විනාසයක් වෙනවා.
අගාරික, අනගාරික කියන ප්‍රතිපදා දෙකක් තියනවා. අගාරික ප්‍රතිපදාවේදි කාමයේ හැසිරෙන ගමන්, අනුස්සති වඩමින් ඉන්න පුළුවන්. අනුස්සති හය වඩන එක, එක තැනකට වෙලා ඇස් දෙක වහගෙන කරන්න ඕනේ භාවනාවක් නෙවෙයි. එදිනෙදා තමන්ගේ ජීවිතයේ වැඩ කටයුතු මධ්‍යයේම සිහියෙන් යුක්තව සිහි කරන්න අවශ්‍ය කරන, කුසල නිමිති හයක් තමයි ඒ අනුස්සති හයෙන් පෙන්වන්නේ. හැබැයි ඒ හය සිහි කළා කියලා, දරුණුවට කෙළෙස් නිවෙන්නේ නැහැ, ඒ ඒ මොහොතේ සමාධිමත් සිතකින්, යුක්තව වාසය කරන්න ඉහාත්ම සුඛ විහරණය සලසා දෙනවා. කෙළෙස් නිවන්න නම් සියලු ආශ්වාදයන්, කාමයන් දුක්ඛ වශයෙන්, එහි ආදීනව වශයෙන්, එහි දෝෂය වශයෙන් දකින්න ඕනේ. ගැඹුරට විනිවිද බලන්න ඕනේ. එහෙම බලනකොට ඔබට තවදුරටත් ගෘහවාසයේ රැඳී සිටින්න බැරිවෙනවා. ඔබට අවශ්‍ය ගෘහවාසයේ ඉහාත්ම සුඛ විහරණයෙන් යුක්තව වාසය කරන්න නම්, වඩන්න බුද්ධානුස්සතිය, ධම්මානුස්සතිය, සංඝානුස්සතිය, සීලානුස්සතිය, චාගානුස්සතිය, දේවතානුස්සතිය.
මහානාම ආගතඵල සූත්‍රය, මහානාම ශාක්‍ය කුමාරයාටයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළේ. උන්වහන්සේ අසුභානුස්සතිය දුන්නේ නැහැනේ. අසුභය කියන්නේත් අනුස්සතියක්. හැබැයි උන්වහන්සේ දුන්නේ ඔය හය විතරයි. අසුභානුස්සතිය දුන්නා නම් ශාක්‍ය කුමාරයාට ගිහිගෙයි වාසය කරන්න බැරි වෙනවා. ඔය හය වැඩුවහම වෙන්නේ කෙළෙස් සහමුලින්ම නිවිලා යන එකක් නෙවෙයි. තදංග, විෂ්කම්භණ කියන ක්‍රමයට යටපත් වෙලා යාමක්. ඉතාම සුළු වශයෙන් නිවෙනවා. වැඩි හරියක් වෙන්නේ් යටපත් වෙන එක. නමුත් ඒක සුවදායකයි, ගෘහවාසයක සතුටින්, සැනසීමෙන්, ජිවත් වෙන්න. ඊට එහා තියන ධ්‍යාන සමාපත්ති, විදර්ශනා වඩන්න බුදු පියාණන්වහන්සේ ගිහියන්ට අනුදැන වදාරන්නේ නැහැ. ඔබ අහලා ඇති ‘අනාථපිණ්ඩිකෝවාද’ කියලා සූත්‍රයක් ගැන. අනාථපිණ්ඩික සිටුතුමා කියන්නේ, අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අග්‍රදායකතුමා. බුදුපියාණන් වහන්සේව කොච්චර මුණගැහිලා තියෙනවාද? අනේපිඬු සිටුතුමාටම දේශනා කරපු සූත්‍ර විශාල ප්‍රමාණයක් තියෙනවා. සිටුතුමාගේ නිවසට නිතර නිතර ඒ අසිරිමත් වූ මහා ශාස්තෘන් වහන්සේ දානයට වඩිනවා. සිටුතුමාගේ හොදම යාළුවෝ දෙන්නා, අග්‍රශ්‍රාවක මහා උතුමන් වහන්සේ, සාරිපුත්තයන් වහන්සේ සහ අති උත්තරීතර වූ ඒ මහා ධර්ම භාණ්ඩාගාරික ආනන්ද හාමුදුරුවෝ. මොන වගේ තත්ත්වයක්ද අනේපිඩු සිටුතුමාට තිබිලා තියෙන්නේ? එතුමා සෑහෙන කාලයක් මේ සාසනයේ වැඩ කටයුතුවලටත් දායක වෙලා, ජේතවනාරාමය පවා හදලා, බුදුපියාණන් වහන්සේ ප්‍රමුඛ රහතන් වහන්සේලා දහස් ගානකට දවස ගානේ දන් දීලා, අවසානයේ මියයන දවසේ එතුමාගේ හිසේ වේදනාවක් ඇති වෙනවා. පණිවිඩයක් එවනවා, බුද්ධ පුත්‍රයෙක්ට නිවසට වඩින්න කියලා.
ඒ වෙලාවේ හිතවත්කමට, සාරිපුත්ත අග්‍ර උතුමාණන් වහන්සේත් ආනන්ද හාමුදුරුවෝත් තමයි වඩින්නේ. සාරිපුත්තයන් වහන්සේ දකිනවා සිටුතුමා මිය යන්නයි යන්නේ කියලා, ධර්මය දේශනා කරනවා, ගැඹුරට.
සියලු ස්කන්ධයන් අනිච්ච වශයෙන්, දුක්ඛ වශයෙන්, අනත්ත වශයෙන්, අසුභ වශයෙන් දකිමින්, කාම රාගය සිඳෙන තැනටයි ධර්මය දේශනා කරන්නේ. දැන් ප්‍රශ්නයක් නෑනේ, ඔහුගේ අවසානයනේ. මේ මහා සිටුවරයෙක්, හොඳට කාමභෝගීව ජීවත් වෙච්ච කෙනෙක්, අප්‍රමාණ ධනයක් තිබිච්ච කෙනෙක්. මාසෙකට සැරයක් පොළිය වශයෙන් ගැල් පන්සියයක රත්තරන් ගෙනාපු කෙනෙක්. මිය යන්නයි යන්නේ. දැන් ඉතින් කාම රාගය තිබුණා කියලා ඇති ඵලයකුත් නැහැ. ඒ නිසා සාරිපුත්තයන් වහන්සේ, අනේපිඬු සිටුතුමාගේ කාමරාගය සිඳෙන මට්ටමට ධර්මාවබෝධය ඔසවා තබන්න, අනාගාමි ඵලයට ඔසවා තබන්න, ධර්මය දේශනා කරනවා. සෝවාන් ඵලයෙනේ හිටියේ, අඩුම තරමින් අනාගාමී වෙලා මැරෙන්න. එහෙම වුණානම් සුද්ධාවාස බ්‍රහ්ම ලෝකයට යන්නේ. එහෙනම් නිවනට අතිශයින් ළඟාවෙනවා. සෝවාන් ඵලයෙ ඉඳලා මැරුණහම සංසාරෙ අඩුම තරමේ භව හතක් යනව සත්තක්ඛත්තු පරම නම්. කෝලංකෝල නම් දෙකක් වත් යනවා.
සෝවාන් ඵලයේ ඉඳලා මැරෙනකොට සංසාරෙ භව හතකට සීමා වුණාට වසර කෝටි ගානක් යන්න තියෙනවා. අනාගාමි ඵලයට පත් වුණා නම් නිවනට තවත් පියවරකින් ලං වෙනවානේ කියලා හිතාගෙන, සාරිපුත්තයන් වහන්සේ, මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය ගැඹුරට දේශනා කළා.
කාට හරි හඳ පෙන්නනකොට ඇඟිල්ල දික් කරලා, හඳ දිහා බලන්නේ නැහැ, ඇඟිල්ල දිහා බලන් ඉන්නවා වගේ, අනේපිඬු සිටුතුමා, සාරිපුත්තයන් වහන්සේ බණ දේශනා කරන විදිහ සහ ඒ දහම් කාරණා වල තියෙන විමතිය ගැන කල්පනා කරමිනුයි සිටියේ. සාරිපුත්තයන් වහන්සේ දේශනා කරනවා. අනේපිඬු සිටුතුමා සාරිපුත්තයන් වහන්සේ දිහා බලාගෙන ඉන්නවා. බණ දේශනා කරලා ඉවර වෙලා සාරිපුත්තයන් වහන්සේ දේශනාව නතර කරපු ගමන් අනේපිඬු සිටුතුමා වැළපෙන්න ගත්තා. ‘ඇයි වැළපෙන්නේ’ කියලා ඇහුවම, ‘අනේ සාරිපුත්තයන් වහන්ස, ඔබ වහන්සේලා කොච්චර කාලයක් ඇසුරු කළාද? බුදුපියාණන්වහන්සේව කොච්චර කාලයක් ඇසුරු කළාද? අග්‍රශ්‍රාවකයන් වහන්සේව කොච්චර කාලයක් ඇසුරු කළාද? ආනන්ද හාමුදුරුවෝ කොච්චර කාලයක් ඇසුරු කළාද? රහතන් වහන්සේලා කීදෙනෙක් ඇසුරු කළාද? ඔබ වහන්සේලා කොච්චර මේ නිවසට වැඩම කරලා තියෙනවද? අනේ මෙච්චර කාලයක් ඔය ධර්මය ඇයි මට දේශනා කළේ නැත්තේ? මෙච්චර ගැඹුරු ධර්මයක් තියෙනවා කියලා මම දැනන් හිටියේ නෑනේ’ කියලා. අනාගාමී ඵලයට පත්වෙන මට්ටමේ ධර්මයක්වත් ඔහු අහලා තිබුණේ නැහැ ඒ වෙනකොට. එතකොට කිව්වේ මොකක්ද සාරිපුත්තයන් වහන්සේ, ‘සිටුපුත්‍රය, බුදුපියාණන් වහන්සේ රජස් කෙළෙස් දුරු කරන්නා වූ, නිවන් මාර්ගය ගිහියන්ට දේශනා කරන සීමාවක් තියෙනවා. ඒ සීමාවෙන් එපිටට දේශනා කරන්නේ නැහැ කියලා’. කෙළෙස් සහමුලින්ම නිවා ගන්නා වූ බුද්ධ පුත්‍රයන්ට තමයි ධර්මය ගැඹුරටම දේශනා කරන්නේ. ගිහියන්ට මූලික ධර්මාවබෝධය, සත්‍යය ඥාණයන් පහළ කරගන්න මට්ටමට විතරයි ධර්මය දේශනා කරන්නේ. එතකොට අනේපිඬු සිටුතුමා ඉල්ලීමක් කළා. ‘අනේ ස්වාමීනී, කෙළෙස් අඩු, රජස් අඩු කුලපුත්‍රයන් කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් ගැඹුරු ධර්මය ඔවුන්ට දේශනා කරන්න’ කියලා.
එතුමා එහෙම ඉල්ලීමක් කළාට, ඒක බුද්ධ ආඥාවට උඩින් යන ඉල්ලීමක් වෙන්න බැහැනේ. ඒ කියන්නේ් බුදුපියාණන් වහන්සේවත්, සාරිපුත්තයන් වහන්සේවත් ඒ බුද්ධ ප්‍රතිපදාව වෙනස් කරන්නේ නැහැ. බුදු පියාණන්වහන්සේ කියන්නේ මහා කාරුණික උත්තමයන් වහන්සේ. සියලු ලෝ සතුන් කෙරෙහි එක හා සමානයි උන්වහන්සේ. ධර්මාවබෝධය ලද අයටත් එකයි, ධර්මාවබෝධය නොලද අයටත් එකයි. අම්මා ඒ අපේ. අම්මට හොඳ පුතත් එකයි, නරක පුතත් එකයි. උගත් පුතත් එකයි, නූගත් පුතත් එකයි. අම්මා එහෙමයි. මේ අම්මත් එහෙමයි. මේ අම්මා, පේන නොපෙනෙන, ලඟ දුර වසන, සියලු ලෝ සතුන්ගේ අම්මා. ඒ අසිරිමත් වූ අමා මෑණියන් වහන්සේ. ඒ නිසා උන්වහන්සේ සියලුම ලෝ සතුන් කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් දේශනා කරන මේ ධර්මය, කෙනෙක්ට නිර්වාණාවබෝධය පිණිස හේතුවෙන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට සුගතිගාමී වෙන්න ඒ ධර්මය උපකාරී වෙන්න පුළුවන්. හැබැයි එසේ දෙකටම නැති අයට සතර අපායට යන්න කියලා උන්වහන්සේ ඒ ධර්මය දේශනා කරන්නේ නැහැ.
ඒ කිව්වේ, එක ගෙදරක කෙනෙක් නිවනට පත් වෙන කොට අනෙක් අය සතර අපායට ඇදලා දමන්න උන්වහන්සේ සූදානම් නැහැ. එනිසා තමයි අගාරික ප්‍රතිපදාවක් හැටියට ගිහියන්ට බණ ඇහුවට සියලු කෙළෙස් නසා ගෙන ඉක්මන් වෙලා ගෘහවාසය නසාගන්න තැනට බණ නොකිව්වේ. ගෘහවාසයේ රැඳිලා ඔවුන්ට ඉන්න පුළුවන් සත්‍ය ඤාණ තුළින්. ඒ කියන්නේ උපරිම සෝවාන් ඵලයට ඇවිල්ලා. සකදාගාමී ඵලයට ආවොත් ගෘහ ජීවිතයේ දී යම් දුරස්ථ භාවයක් ඇතිවෙනවා.
ඊට වඩා එහාට ගියොත් එහෙම ගෘහවාසය කඩා බිඳ වැටෙනවා. දැන් ගෙදරක ස්වාමියා නම් ඒ ධර්මය අසා අවබෝධ කරගෙන ඒ තත්ත්වයට එන්නේ, එතකොට ගෙදර එයාගෙන් යැපෙන අනිත් අය අනාථ වෙනවා. ගෙදර අනෙක් එක්කෙනෙක්ට වත් මේ නිවන කියන්නේ, ධර්මය කියන්නේ මොකක්ද කියලවත් වැටහීමක් නැත්නම්, ඒ චිත්ත ස්වභාවය, නිවුණු ස්භාවය ඒ කෙළෙස් දුරු වන ස්වභාවය, තේරුම් ගන්න බැරිව, ඒකට නිග්‍රහ කරන්න පුළුවන්. ඒ ධර්මයටත් නිග්‍රහ කරන්න, පුළුවන්. ඒ ධර්මය දේශනා කරන කරන්නා වූ භික්ෂුවටත් නිග්‍රහ කරන්න, පුළුවන්. ඒ නිසා ඒ අය අප්‍රමාණ අකුසලයක් රැස් කරගන්නවා. සමහරවිට ඒ අයටත් නිවන් දකින්න හේතු තිබිච්ච අය.
එහෙනම් අපි කරන්න ඕනේ මොකක්ද? අර ගෘහවාසයේ රැඳෙන අනිත් අයටත් ප්‍රසාදයක් ඇතිවෙන අන්දමින් හැසිරෙන්න ඕන. යම් ස්වාමියෙක් හෝ බිරිඳක් හෝ ධර්මාවබෝධය ලබලා, ඒ අය හැසිරෙන්නේ ගෙදර අනිත් අයට අප්‍රසන්න වන ආකාරයෙන් නම්, ඒ අයගේ හැසිරීම තුළ අනෙක් අයට ධර්මය එපා වෙනවා නම්, කොච්චර අවැඩක්ද සිද්ධ වෙන්නේ? එහෙම වුණාම කොහොමද අනිත් අය ධර්මය අවබෝධ කරගන්නේ? කොහොමද සංසාරෙන් එතෙර වෙන්නේ?
හරියාකාරව ධර්මය අවබෝධ කරගන්න, මහා කළබලයක් ඇති කර ගන්න එපා. ඔබට ඒකට හේතු තියෙනවා නම්, ඒ කියන්නේ දැන් ගෘහ වාසයෙන් නික්මිලා එන්න පුළුවන් පරිසරයක් ගොඩනැඟිලා නම් තියෙන්නේ, එතැනින් එහාට තියෙන බැම්ම පනින්නේ කොහොමද කියලා කල්පනා කරන්න.
තවදුරටත් ගෘහවාසයේ රැඳෙන්න හේතු තියෙද්දි, ‘ඉක්මනින් මම කෙළෙස් නිවනවා’ කියලා හිතලා මග වඩන්න ගිහිල්ලා, කාමරාගය සිඳ ගත්තහම ගෙදර ඉන්න අනිත් අයට එයා අප්‍රසන්න කෙනෙක් බවට පත් වෙන්න ගන්නවා. අනිත් අයගේ අවබෝධය පහළ මට්ටමක නම් තියෙන්නේ ඒ අයට පේනවා ඊට පස්සේ, ‘අපි කෙරෙහි දයාවක් අනුකම්පාවක් නැහැ. මහ ගලක් වගේ මිනිහෙක් වෙලා. පන්සලට ගියාට පස්සෙනේ මේ ඔක්කොම වුණේ. අර හාමුදුරුවෝ තමයි ඔලුව කෑවේ’ කියලා දොස් නගන්න, අපවාද කරන්න පටන් ගන්නවා. අර මිනිසුන්, දවසින් දවස, ඒ වෛරී සිතින් අප්‍රමාණ අකුසල් රැස් කරගෙන නිරයට යනවා. ඒ නිසා තමයි අමාමෑණි බුදුපියාණන් වහන්සේ, සියලු ලෝ සතුන් කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් ධර්මය නිසි අන්දමින් නිසි පමණට දේශනා කළේ. ගිහියන්ට පැවිද්දන්ගේ ධර්ම දේශනා කරන්නේ නැහැ. දෙගොල්ලන්ටම එකම ධර්මය උචිත නම් මොකටද ගිහි පැවිදි කියලා භේදයක්? භික්ෂු, භික්ෂුණි, උපාසක, උපාසිකා කියලා ඕනේ නැහැනෙ. බුද්ධ ශ්‍රාවකයෝ කියලා එක කුලකයයි ඉන්නේ එහෙනම්. ඔක්කොටම එක මට්ටමේ ධර්මයක් අනුගමනය කරන්න පුළුවන් කමක් තියෙනවා නම් පැවිද්දට එන්න ඕනෙත් නැහැ. එහෙනම් ගෘහවාසයේ ඉදලම ඔය වැඩේ කරන්න පුළුවන්. මොකටද ගෘහ වාසය අතහැරලා, සියලු දෙනා අත්හැරලා, සියල්ල අත්හැරලා පැවිද්දට එන්නේ්?
යමෙක් සෝවාන් ඵලයට පත්වෙලා නම් ඉන්නෙ ඔහුට ඊළඟට කාමරාගය දුරු කර ගන්නයි තියෙන්නේ. කාමරාගය දුරු වෙනකොට තමයි පටිඝය දුරු වෙන්නේ. ඒ දෙක සම්ප්‍රයුක්ත ධර්ම දෙකක් එකට එකක් බැඳිලා තියෙන්නේ. කාමරාගය දුරු වෙනකොට පටිඝය දුරුවෙනවා. පටිඝය දුරු වෙනකොට කාමරාගය දුරු වෙනවා. එක්කෝ මෛත්‍රිය වඩන්න ඕන, එක්කෝ අසුභය වඩන්න ඕන. ඔය දෙකින්ම වෙන්නේ එකම දෙයක්. දැන් සෝවාන්ඵල ලාභීයෙක් ඉන්නවා, ගෘහවාසයෙ රැඳෙන්න තව හේතු තියෙනවා. එතකොට එහෙම කෙනෙක්ට කියනවා අසුභය වඩව් කියලා. “ඉමමෙව කායං උද‍්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්‍ථකා තචපරියන‍්තං පූරං නානප‍්පකාරස‍්ස අසුචිනො පච‍්චවෙක‍්ඛති” ‘හිසේ සිට පාදාන්තය දක්වා සමකින් වැසුණා වූ නානාප්‍රකාර අසූචියෙන් සැදුණා වූ මේ කුණුකය දෙස නුවණින් බලව් මහණ’. කියන එක ‘නුවණින් බලව් ගහපතිය’ කියලා දේශනා කළේ නැහැ. එහෙම කිව්වොත් ඔබට පුළුවන්ද උදේ ඉඳලා රෑ වෙනකන් ඔය වැඩේ කර කර ඉන්න. ටික දවසක් යනකොට මොකක්ද වෙන්නේ කියලා බලන්න කාට හරි හදිස්සියක් තියෙනවා නම්, කරලා බලන්න. එහෙම පොඩ්ඩක් වැඩුවා කියලා සම්පූර්ණයෙන් වැඩෙන්නේ නැහැ. සංඥා වැඩිලා ටික දවසක් ආයේ වඩන්නෙ නැතිව හිටයහම ඒක යටපත් වෙලා යනවා. ‘ආසේවිතාය භාවිතාය බහුලීකතාය.’ එක දිගටම අසුභ සංඥාව වැඩුවොත් ඕන්න කාමරාගය සිඳිලා යනවා.
ගෘහවාසයේ ඉන්න කෙනෙක්ට අසුභය වඩන්න කිවුව ගමන් ගෘහවාසය විනාසයි. පවුලේ හතර දෙනෙක් ඉන්නවා නම් හතර දෙනාම ඒ වැඩේ කරන්න ඕනෑ. එතකොට ගැටීමක් ඇති වෙන්නේ නැහැ.
කාමයේ ආදීනව මෙනෙහි කළ පමණින්ම ඔබේ සියලු කාම රාගයන් සිඳෙන්නේ නැහැ. කාමරාගය ඇතුළු විඤ්ඤාණයන් හෙමින් හෙමින් නැසෙන්නේ. අසුභය වගේ භාවනාවක් එක දිගටම වැඩුවොත් කාමරාගය වේගයෙන් සිඳිලා යනවා. පටික්කූල සංඥාව, ඒ කියන්නේ අසුභ සංඥාව වේගයෙන් වැඩෙන්න ගත්තහම සියලු ස්පර්ශයන් පිළිබඳව, විශේෂයෙන්ම කය පිළිබඳ ස්පර්ශයට ඇති කැමැත්ත, දුරුවෙලා යනවා. පුරුෂයාට ස්ත්‍රී කය පිළිබඳව තියෙන ආසාව, ස්ත්‍රීයට පුරුෂ කය පිළිබඳව තියෙන ආසාව තමයි අවසානයේ ඇරගන්නම බැරි එක. ඒක තමයි පැවිද්දට ඇවිල්ලත් හිර වෙන තැන.
පැවිද්දෙක්ටත්, ගිහියෙක්ටත්, ලොකු වෙනසක් තියෙනවා ජීවිතේ. ගිහියෙක්ටත් ප්‍රිය රූප බලන්න පුළුවන්, පැවිද්දෙක්ටත් පුළුවන්. ඇවැත් නැහැ. ගිහියෙක්ටත් ප්‍රිය ශබ්ද අහන්න පුළුවන්, පැවිද්දෙක්ටත් පුළුවන්. ප්‍රශ්නයක් නැහැ. ගිහියෙක්ටත්, සුවඳ විලවුන් වල ආස්වාදය, විඳින්න පුළුවන්, පැවිද්දෙක්ටත් පුළුවන්. ඒකටත් ඇවැත් නැහැ. ගිහියෙක්ටත් රස ආහාර ගන්න පුළුවන්. දිව පිනවන්න පුළුවන්. පැවිද්දෙක්ට ඒ ටික ගිහියටත් වඩා කරන්න පුළුවන්. ඒත් ගැටලුවක් නැහැ. ප්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්න ඕන. ඇවැත් නෙමෙයි ඒවා. ඇහැ, කන, නාසය, දිව කියන හතර පැවිද්දටත් පිනවන්න පුළුවන් චීවරයක් ඇදගෙන හිටියාට, ගිහියටත් පුළුවන්. ඊළඟට ගිහියටත් පුළුවන් මනසින් විවිධාකාර ධර්මයන් ඒ කියන්නේ් අදහස් මෙනෙහි කරමින් ආස්වාදය විඳින්න, පැවිද්දටත් පුළුවන්. ඒකටත් ඇවතක් නැහැ. එහෙනම් ඇවැත් තියෙන්නේ මොකටද? ‘කාය සම්ඵස්සය’. පැවිද්දන්ට කය නම් පිනවන්න හම්බවෙන්නේ් නැහැ සෙල්ලමටවත්.
කයට ඇවැත් පනවලා තියෙන්නේ හැම ආකාරයෙන්ම, පාරාජිකා දක්වා තියෙනවා. පාරාජිකා, තුලැසි, දුකුලා, සංඝාදිසේස, පචිති මේ සියලුම ඇවත් පනවලා තියෙන්නේ. ගිහියෙක්ට ලැබෙන නිදහස පැවිද්දාට අහිමි වෙලා යන්නේ කාය සම්ඵස්සය කියන තැනදී. ස්ඵර්ශ කාමය. ගෘහ වාසයෙන් නික්මිලා පැවිද්දට ආපු දවසට ප්‍රධාන වශයෙන් අහිමි වෙලා යන්නේ ස්ඵර්ශකාමය. අනිත් කාමයන් ටික අත් විඳින්න පුළුවන්.
භික්ෂුවක් ඇහැ, කන, නාසය, දිව, මන පිනවනවා කියන එක ලෝකයාට ලොකු ප්‍රශ්නයක් නෙවෙයි. ලෝකයාට ඒක පේන්නෙත් නැහැ. ඒ ගැන හිතන්නෙත් නැහැ, අහන්නෙත් නැහැ. හැබැයි යම් පැවිද්දෙක් කය පිනවනවා කියල දැක්කොත්, ස්ත්‍රින් හෝ පුරුෂයන් ඇසුරු කරමින්, ස්ඵර්ශ කාමයෙන් වින්දනයක් ලබනවා කියලා පෙනුනොත්, පන්සලත් කුඩු කරලා දායි. භික්ෂුවට ඒ හොඳටම ඇති භික්ෂුත්වය නසාගෙන, විනාශ වෙලා, පැවිදි ජීවිතය අහිමි කරගන්න. ඒක උපරිම තැනට ගියාම පාරාජිකාවක් දක්වා, ‘පැරදුණා’ වෙනවා. පරාජිකා වෙලත් දිගටම භික්ෂූත්වයේ හිටියොත්, උපසම්පදා භික්ෂුවක්, ඒ භික්ෂුව සළකන්නේ ‘මළ භික්ෂුවක්’ හැටියට. භික්ෂුවක් වශයෙන් පෙනී සිටියත් ඔහු පරාජිතයෙක්, ශාසනික වශයෙන් මරණයක් හිමි වෙච්ච කෙනෙක්. ස්ඵර්ශකාමයට බුදුපියාණන් වහන්සේ කිසිම ආකාරයකින් අවසරයක් දීලා නැහැ. ස්ත්‍රී පුරුෂ අවයවවත් පරාමර්ශනය කරන්න එපා කියලා ඇවත් පනවලා තියෙන්නේ. ස්ඵර්ශකාමය තමයි අත්හැර ගන්න බැරිම. රූප කාමය, ශබ්ද කාමය, ගන්ධ කාමය, රස කාමය අත්හැර ගන්න ලේසියි. ගොඩක් අය පැවිදි වෙලාත් සිවුර තියලා ආපහු යන්නේ ස්ඵර්ශකාමය උවමනාවෙලා. එහෙනම් පැවිද්දෙක් විදියට මේ මග වඩනකොට ස්ඵර්ශකාමය දුරු කරගන්න ඕන.
පැවිද්දා ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය බලවත් කෙනෙක් නම්, අනිච්ච වශයෙන්, දුක්ඛ වශයෙන්, අනත්ත වශයෙන් ස්ඵර්ශකාමය විතරක් නෙමෙයි සියලු කාමයන්ගේ ආදීනව දකිමින්, වාසය කිරීමෙන් කාමරාගය සිඳ ගන්න අවස්ථාව උදා වෙනවා. ප්‍රඥාව දුර්වල කෙනෙක් නම් අසුභ භාවනාව බහුලව වැඩිය යුතුයි. හිසේ සිට පාදාන්තය දක්වා සමකින් වැසුණා වූ නානාප්‍රකාර අසුචියෙන් සැදුණා වූ මේ කුණු කය දෙස නුවණින් බලමින්, “අත්‍ථි ඉමස‍්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන‍්තා තචො මංසං නහාරු අට‍්ඨි අට‍්ඨිමිඤ‍්ජා” යනාදි වශයෙන් කයේ් පවතින්නා වූ අසුභයන් පිළිබඳව විමර්ශනය කරමින් දකින්න ඕනේ. ධාතු වශයෙන්, කුණප වශයෙන්, දකින්න ඕන.
භික්ෂු-භික්ෂුණී කියන අපේ සබ්‍රහ්මචාරීන් මේ දේශනාවට සවන් දෙනවා නම්, ඒ උතුමන්ට අපි සිහිපත් කරනවා මහා රාහුලෝවාද සූත්‍රය බලන්න. මේ ශරීරයේ පවතින කුණපයන්, ධාතු වශයෙන් සහ කුණප වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නේ කොහොමද කියන කාරණා පිළිබඳ විග්‍රහයක් ඇතුළත් වෙනවා.
ඒ ඒ මට්ටම් වල අයට ඒ ඒ කෙළෙස් නිවාගන්න භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නාවූ යම්කිසි ප්‍රතිපදාවක් තියෙනවා. ඒ ප්‍රතිපදාව හැමෝටම එක සමාන වෙන්නේ නැහැ. ගිහියන්ට එකක් පැවිද්දන්ට තව එකක්. එතැන විභේදනයක් තියෙනවා ගිහි-පැවිදි කියලා. ඒ නිසා භාවනාව ගැන ඔබ ඇහුවහම ඔබට දෙන්න තියෙන උපදේශය තමයි අන්න අර අනුස්සති හය වඩන්න කියලා.
බුද්ධානුස්සති, “ඉතිපි සෝ භගවා අරහං” යනාදී වශයෙන් ධම්මානුස්සතිය ‘ස්වාක්ඛාතෝ භගවතා’ යනාදී වශයෙන් සංඝානුස්සතිය ‘සුපටිපන්නෝ’ යනාදී වශයෙන් සීලානුස්සතිය, තමන්ගේ සීලය කොයි ආකාරයෙන්ද මෙනෙහි කරන්න ඕනේ, චාගානුස්සතියෙදි කොයි විදිහටද පරිත්‍යාගය ගැන මෙනෙහි කරන්න ඕනේ, දේවතානුස්සතියෙදි තමන් ගුණයෙන් දෙවියන් හා සමාන වෙන්නේ කොහොමද යනාදී වශයෙන් ඒ අනුස්සති හය වැඩෙන ආකාරය ගැන, වඩන ආකාරය ගැන, දක්වලා තිබෙනවා. ඒ සූත්‍ර දේශනාව අරගෙන කියවන්න. එතැන බුද්ධ, ධම්ම. සංඝ කියන ප්‍රධාන අනුස්සති තුනම තියෙනවා. අති උත්තරීතරවූ තුනුරුවන් ගුණ සිහිකරමින් ගෘහ වාසයේ රැඳෙන්නේ. ඒ ධර්මය ඔබට හොඳටම ඇති ගෘහවාසයේ සතුටින් වාසය කරන්න. හෙමින් හෙමින් නිවන් මගත් වඩන්න. කවදා හරි දවසක ඔබට හිතෙනවා නම් දැන් ගෘහවාසයෙන් නික්මෙන දවස ඇවිල්ල තියෙන්නේ කියලා, කළ්‍යාණ මිත්‍රයෙක් හම්බවෙලා අහන්න, ‘ස්වාමීනි, මට මේ කාමරාගය දුරු කරගන්න පුළුවන් ක්‍රමයක් දේශනා කරන්න’ කියලා.
ගොඩක් අය හිතාගෙන ඉන්නවා බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ මේ ගෘහවාසයෙදී කාමයන් පරිහරණය කරන්න එපා කියලා. ගෘහවාසයේ ඉන්නෙ කාමයන් පරිහරණය කරන නිසානේ. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ ගෘහවාසය තුළදි කාමමිථ්‍යාචාරයේ යෙදෙන්න එපා කියලා. කාම සමාචාරයේ යෙදෙන්න එපා කියලා නෙමෙයි. දැන් සමහරු ඉන්නවා මේ ධර්මය පටලවගෙන. ආහාරය ගන්නේ කුසගින්න නිවා ගන්න විතරක් නෙවෙයි, ගෘහවාසයක නම් ඔබ රස ගුණත් බලනවා. දැන් ආහාරය හදනකොට සමහරු හිතනවා, රස තෘෂ්ණාවෙන් මිදෙන්න නම් නීරස විදිහට ආහාර ගන්න ඕනෑ කියලා. එක්තරා භික්ෂුවක් එහෙම බණ කියලා, ඒ උපාසකම්මලා කෑම උයනවා ලුණු දාන්නේ නැතුව. තේ හදනවා සීනි දාන්නේ නැතුව. රසට හැදුවොත් ඇලෙයි කියලා. මෙලෝ ධර්මයක් දන්නේ නැති සැමියා, ‘මේ ගෑනිට පිස්සු හැදිලා පන්සලට ගියාට පස්සේ’ කියලා අල්ලන් තඩි බාන්න පුළුවන්. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ රසට කෑම කන්න එපා කියලා නෙමෙයි. රසයේ ඇලෙන්න එපා කියලා.
මේ ධර්මය වරද්ද ගත්තට පස්සේ හිතෙනවා බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන්නේ බොහොම අසීරුවෙන් ජීවත් වෙන ක්‍රමයක් කියලා. එහෙම වුණම වෙන්නේ ඔබේ ජීවිතය මහා අසහනයට පත් වෙන එක. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන්නේ සහනයෙන් ජීවත් වෙන්න. ඔබ කාමයන් පරිහරණය කරන්න ගිහි ජීවිතයෙදි. හැබැයි ඒ සියල්ල අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, අනත්ත බව, අසුභ බව නුවණින් දැකලා. එතකොට, “යෝ තස්සායේව තණ්හාය අසේස විරාග නිරෝධෝ උපාදාන නිරෝධා” කියලා ඒ කාමයන් කෙරෙහි තියන උපාදානය ක්‍රමානුකූලව නිරුද්ධ වෙලා යනවා. යකඩයක් රත් වෙලා තියෙනවා. මේ බව දන්න කෙනෙක් ඉන්නවා, නොදන්න කෙනෙක් ඉන්නවා. රත් වෙලා බව දන්න කෙනාටත්, නොදන්න කෙනාටත් මේ යකඩෙ උවමනා වෙනවා. රත්වෙලා බව දන්න කෙනා ඒ යකඩය පරිහරණය කරද්දි අත පිච්චෙන්නේ නැතිවෙන්න මොකක් හරි උපක්‍රමයකින් තමයි යකඩය පරිහරණය කරන්නේ. දන්නේ නැති කෙනා, යකඩය කෙළින්ම අතින් අල්ලලා අතත් පුච්ච ගන්නවා. කාමය දුකක් බව නුවණින් දැක්කට පස්සේ ඔබ කාමය තදින් අල්ලන්නේ නැහැ. ඒකයි ‘උපාදාන නිරෝධෝ’ කිව්වේ. “යෝ තස්සායේව තණ්හාය අසේස විරාග නිරෝධෝ උපාදාන නිරෝධා” තාමත් රූප සැපයි කියලා පේනවා, තවම සංකල්පීය රාගය තියෙන නිසා, රාග විඤ්ඤාණය ඉතුරු නිසා. ශබ්ද සැප වශයෙන් ඇහෙනවා. ගන්ධ සැප වශයෙන් දැනෙනවා. රස සැප වශයෙන් දැනෙනවා. ස්ඵර්ශ සැප වශයෙන් දැනෙනවා. අදහස් සැප වශයෙන් දැනෙනවා. හැබැයි එකකටවත් සිත ඇලෙන්නේ නැහැ. මේ සියල්ල දුකක් බව නුවණින් දැකලා තියෙන නිසා. ගෘහවාසයේ රැඳෙන්න ඕන නිසා ඒ දේවල් පරිහරණය කරන්න වෙනවා. ඒවා පරිහරණය කරන්නේ ‘අනිස්සිතොච විහරථ’. නිශ්‍රයෙන් තොරව, ඒවා කෙරෙහි තියෙන තෘෂ්ණාව යම් මට්ටමකට දුරු කරලා. සීයට සීයක්ම දුරු කරා කියන්නේ නැහැ. එතකොට ‘‘නචකිඤ්චි ලෝකෙ උපාදියති’’ ලෝකෙ උපාදාන වෙන්න කිසිවක් නැතිව යනවා. තණ්හාව යම්සේද, එසේය උපාදානය. තණ්හාව යම් ආකාරයට ක්ෂය වීගෙන යනවා නම් උපාදාන වන්නේ මොනවාද? ඇලුම් කරන්න දෙයක් ලෝකෙ නැත්නම් එදාට සිතින් අල්ලා ගන්න දේකුත් නැතිවෙලා යනවා. ගෘහවාසයේ රැඳෙන ඔබ කාමයන් අවබෝධයෙන් පරිහරණය කරන්න. කාමය දුකයි අසාරයි කියලා දැක්කට පස්සේ, ඒ අසාර කාමය පස්සේ ගිහිල්ලා මොකටද පාපයන් රැස් කරගන්නේ කියලා, මෙල්ල වෙනවා සිත. ඒ නිසා කාම සමාචාරයට සීමා වෙනවා. ඔබට සතුටින් ජීවත් වෙන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. නිවන් මග වඩනවා කියලා කියන්නේ අසහනයෙන් ජීවත් වෙන එකට නෙවෙයි. සමහරු පුදුම අසහනයකින් ජීවත් වෙනවා, ඇහුවොත් නිවන් මග වඩනවාලු. පිට මනුස්සයෙක් මේක දැක්කහම හිතනවා නිවන් මග වඩන මනුස්සයා මෙයාකාර අසහනයකින් ජීවත් වෙන්නේ ඇයි කියලා. ඒ මිනිස්සු ජීවිතේට බණක් අහන්නවත්, නිවන ගැන කතා කරන්නවත් කැමති වෙන්නේ නැහැ.
සමහරුන්ට තියෙනවා කලබලයක් තමන්ට හරියාකාරව ප්‍රත්‍යක්ෂයක් එන්න කලින් ප්‍රත්‍යක්ෂයක් ආවා වගේ රඟපාන්න. මේ ශ්‍රේෂ්ඨ ධර්මයේ හැසිරෙන එක, රඟපෑමක් එහෙම නෙවෙයි. දැන් ඔබට රෝගයක් තියෙනවා නම්, බෙහෙතක් බීලා හොඳ වෙන්න ඕන. හොඳ වෙන්න ඉස්සෙල්ලා, නැත්නම් බෙහෙත පත්තියන් වෙන්න ඉස්සෙල්ලා, සුව වුණා වගේ රඟපාන්න ගියොත්, ඔබමයි අමාරුවෙ වැටෙන්නේ. වෛද්‍යවරයා නිසි බෙහෙත දෙන්නෙ නැතුව යනවා. ලෙඩේ හොඳ වෙලානේ. ලෙඩේ හොඳ නැත්නම් ඇත්තටම, ‘හොඳ නැහැ තාම, දොස්තර මහත්තයෝ. මෙච්චර රිදෙනවා අච්චර රිදෙනවා’, කියලා කියනවා. හැබැයි මේ ධර්මය ඉස්සරහදි මානය එනවා. ‘අපිට මේක තේරිලා තියෙන්නේ. මෙච්චර කාලයක් තිස්සේ බණ අහලා තියෙන්නේ්. දැන් ඔක්කොම හරි’ කියලා. මානය තුළ, තමන්ට ප්‍රත්‍යක්ෂ වෙච්ච බව හඟවන්න යනවා. සමහරවිට ඔහුට ප්‍රත්‍යක්ෂ අවබෝධය නොලැබී, දෘෂ්ඨියකින් සිත වැහිලා, ධර්මයත් අහිමි වෙලා යනවා. ඒ අය කතා කරන දේවල් දිහා බැලුවහම, එයාලා ජීවත් වෙන රටාව දිහා බැලුවම, පුදුම අසහනයක් තියෙන්නේ. බණ අහන්නෙ නැති, ධර්මයක් අහපු නැති අය ඊට වැඩිය සහනයෙන් ජීවත් වෙනවා. එතකොට මොකක්ද නිර්වාණ අවබෝධයෙන් ලැබිච්ච සුවය? ඉහාත්ම සුඛ විහරණය කෝ? “ඒතං සංතං ඒතං පණීතං
යදිදං සබ්බ සංඛාර සමතෝ සබ්භූපදි පටි නිස්සග්ගෝ
තණ්හක්ඛයෝ විරාගෝ නිරෝධෝ නිබ්බාණංතී”
එයම ශාන්ත වේ. එයම ප්‍රනීත වේ. කුමක්ද? රාග, ද්වේෂ, මෝහයන්ගේ නිරුද්ධ වීම. රාග, ද්වේෂ, මෝහ මාත්‍රයක් හරි නිරුද්ධ වෙනවා නම් ඒ සිතේ සහනයද, අසහනයද, ඇති වෙන්නේ කියලා බලන්න. ධර්ම මාර්ගයේ ගමන් කරන කෙනෙක්ගේ සිතේ අසහනය නම් තියෙන්නේ, එක්කො හරියට ධර්මය අවබෝධ කරගෙන නැහැ, එහෙම නැත්නම් අවබෝධ වෙච්ච ධර්මය හරියාකාරව භාවිතා කරන්න දන්නෙ නැහැ. එහෙම නොවෙන්න හිතේ තියෙන්න ඕනේ හැමතිස්සෙම සහනය, සුවය, ඒ ඒ මට්ටම් වලින්. සෝවාන් පුද්ගලයාට ඒ මට්ටමේ සහනයක්. සකදාගාමී පුද්ගලයාට ඒ මට්ටමේ සහනයක්, යනාදී වශයෙන් තම තමන් ඒ ඉන්න තත්ත්වය අනුව තමන්ට ඒ ඵලයේ සුවය දැනෙන්න ඕන. ඒක තමයි මේ ධර්මයේ තියෙන අසිරිමත් භාවය. ධර්මාවබෝධය නොමැතිව, දහම් දැනුමක් ඇති කරගෙන, ඒ දැනුමෙන් ජීවිතය හසුරුවන්න ගිහාම, ඒ මිනිසුන්ගේ ජීවිතවල මහා අසහනයක් ඇතිවෙනවා.
ගෘහ ජීවිතයේ, කාමයන් පරිහරණය කරන්න, ඒ සියල්ල අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, අනත්ත බව, අසුභ බව නුවණින් දකිමින්. එතකොට ක්‍රමානුකූලව, “යො ඡන්ද රාග විනයො ඡන්දරාග පහාණං ඉදං නිස්සරණං” කියලා ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ නිරුද්ධ වෙලා යනවා. සියලු වගකීම්, යුතුකම් වලට පයින් ගහලා දාලා, බලහත්කාරෙන් මේ වැඩේ කරන්න ගියොත්, ඉතාම අඩු කාලයකින් ලොකු අමාරුවක වැටෙනවා, ඔබත් ඔබ වටේ ඉන්න පිරිසත්. ඊට පස්සේ ගෘහ ජීවිතවල මහා අසහනයන් ඇති වෙලා, ආරවුල් ඇති වෙලා, ඒ මිනිස්සු හැඬු කඳුළෙන් ජීවත් වෙනවා. කළබලේට හෝ කාටවත් පේන්න වඩන එකක් නෙමෙයි, නිවන කියන්නේ. සමහරු කියනවා මේක ඉක්මනින් ඉවරයක් කරගන්න ඕන. ප්‍රායෝගික භාවිතයේදී ඉක්මනින් ඉවර කරන්න පුළුවන්ද කියල තමන්ටම තේරෙන්න ගනියි. ගොඩ ඉන්න අය වතුරේ පීනන අයටත් උපදෙස් දෙන්න යනවා. අන්තිමට තමන්ගේ් මගත් වහ ගන්න ඉඩ තියෙනවා.
මේ හැම දෙයක්ම නිවැරදි වෙන්න ඕනේ අවබෝධයෙන්. එසේ නොවෙන්නට නිවන් මග කියලා කියන්නේ දැනුමක් විතරක් වෙනවා. ඒ දැනුම තුළ හිර වෙලා අන්තිමට මේක දන්නවා, අරක දන්නවා, කිය කිය ඉන්නවා මිසක්, කෙළෙස් එහෙමම තිබිලා, කිසිම දෙයක් අත් හැරිලත් නැහැ, කිසිම නිරෝධයක් සිද්ධ වෙලත් නැහැ. තමන් එක තැනමයි හැමදාමත්. එතකොට වෙලා තියෙන්නේ ‘ජානතෝ’ විතරයි. දැන ගැනීමක් විතරයි ධර්මය. ‘පස්සතෝ’, පත්තියං වෙලා නැහැ, ප්‍රත්‍යක්ෂ වෙලා නැහැ.
සංයුක්ත නිකායෙ, බොජ්ඣංග සංයුත්තයෙ, ‘බොජ්ඣංග’ සූත්‍රයේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බමුණාට පෙන්වලා දුන්නා.
‘‘බමුණ යමෙක් අසන ලද ධර්මය නුවණින් සිහි කරන්න ගත්තට පස්සේ මොකද වෙන්නේ? ඒ ධර්මය භාවිත වෙන්න පටන් ගන්නවා. යෝනිසෝ මනසිකාරයෙන් සති බොජ්ඣංගය වැඩෙනවා. සති බොජ්ඣංගය ප්‍රත්‍ය වෙලා ධම්මවිචය බොජ්ඣංගය වැඩෙනවා. ධම්මවිචය බොජ්ඣංගය ප්‍රත්‍ය වෙලා විරිය බොජ්ඣංගය වැඩෙනවා. විරිය බොජ්ඣංගය ප්‍රත්‍ය වෙලා ප්‍රීති බොජ්ඣංගය වැඩනෙවා. ප්‍රීති බොජ්ඣංගය ප්‍රත්‍ය වෙලා පස්සද්ධි බොජ්ඣංගය වැඩෙනවා. පස්සද්ධි බොජ්ඣංගය ප්‍රත්‍ය වෙලා සමාධි බොජ්ඣංගය වැඩෙනවා. සමාධි බොජ්ඣංගය ප්‍රත්‍ය වෙලා උපේක්ෂා බොජ්ඣංගය වැඩෙනවා. මෙන්න මේ ආකාරයෙන් බමුණ එකකට එකක් ප්‍රත්‍ය වෙලා බොජ්ඣංග හටගන්නවා” කියලා.
ඒ තමයි භාවනාව, බුදු පියාණන් වහන්සේගේ. එහෙනම් ඒ සියලු භාවනා වැඩුනෙ කොතනින්ද? තමන් අසන ලද ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කිරීම තුළින්. ‘සබ්බාසව සූත්‍රයේ’ ‘භාවනාය පහාතබ්බා’ හත්වෙනි අංගය මොකක්ද? බොජ්ඣංග වැඩීමයි භාවනාව. එහෙමනම් සප්ත බොජ්ඣංග වඩන එකටයි, භාවනාව කියන්නේ බුදු දහමේ.
“විවේක නිශ්‍රිත විරාග නිශ්‍රිත නිරෝධ නිශ්‍රිත වොස්සග්ග පරිනාමී සති බොජ්ඣංගය ධම්මවිචය විරිය ප්‍රීති පස්සද්ධි සමාධි උපේක්ෂා” යනාදී වශයෙන් ඒ බොජ්ඣංග ධර්ම විග්‍රහ කරනවා,
කිසි පින්වතෙක් කළබල වෙන්න එපා. ‘අනේ ඕවා ගැන අපි දන්නෙ නෑනේ’ කියලා. දන්නෙ නැති නිසා තමයි, ඒ ගැන දැනගන්න අපි මේ දහම් සාකච්ඡාව ආරම්භ කළේ. ඒ නිසා නිවන සොයන, නිවන් මග වඩන, නිවන් මග සොයන, සෑම පින්වතෙක්ම නිරන්තරයෙන්ම මේ සාකච්ඡාවත් සමග රැඳිලා ඉන්න, කොයි ලෝකෙ හිටියත් කමක් නැහැ. ශ්‍රී සද්ධර්මයයි බැබළෙන්න ඕනේ. සම්බුද්ධ ශාසනයයි, එසවෙන්න ඕනේ. බුදුපියාණන් වහන්සේයි, බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අමා ධර්මයයි බැබළෙන්නේ. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ගුණයන් බැබළෙන්න ඕනෑ මේ ලෝකෙ.
එහෙනම් අරමුණක සිත රඳවා ගෙන ඉන්නවා කිව්වම අකුසල අරමුණක සිත රඳවාගෙන ඉන්න පුළුවන්. ඒක මිච්ඡා සමාධියක්. කුසල අරමුණක රඳවා ගෙන ඉන්න පුළුවන්, ඒක කුසල සමාධියක් එහෙම නැත්නම් සම්මා සමාධිය. ලෞකික පින් දහම් වල සිත අරමුණු කරගෙන ජීවත් වෙන එකට කියනවා ලෞකික සම්මා සමාධිය. කාමයෙන් වෙන් වීම අරමුණු කරගෙන, කාමයේ ආශ්වාදයේ ආදීනව නුවණින් මෙනෙහි කරමින් වාසය කරද්දී වැඩෙන්නේ ලොකෝත්තර කුසල සමාධිය, ලොකෝත්තර සම්මා සමාධිය හෙවත් ආර්ය ආනන්තරික සමාධිය. “යම‍්බුද‍්ධසෙට‍්ඨො පරිවණ‍්ණයී සුචිං
සමාධිමානන‍්තරිකඤ‍්ඤමාහු
සමාධිනා තෙන සමො න විජ‍්ජති
ඉදම‍්පි ධම‍්මෙ රතනං පණීතං
එතෙන සච‍්චෙන සුවත්‍ථි හොතු”
කියලා දේශනා කරද්දී සක්වල ධාතුව පවා කැළඹිලා ගියා. සමාධි අතර යම් සමාධියක් ඇත්නම් ආනන්තරික සමාධියයි, ආර්ය උත්තමයන් වහන්සේලා, බුදු රජාණන් වහන්සේලා, සමාධියක් වශයෙන් අනුදැන වදාරන්නේ, වර්ණනා කරන්නේ. ඒ බුද්ධ ශ්‍රේෂ්ඨයන් වහන්සේලාගේ වර්ණනාවට ගෝචර වන්නා වූ ආනන්තරික සමාධියක් ඇද්ද, ඒ සමාධිය වඩවන්නා වූ යම් ධර්මයක් ඇද්ද, ඒ ධර්මයයි මේ විශ්වයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම ධර්මය යනාදී වශයෙන් සත්‍යක්‍රියා කරන්න පුළුවන්. එහෙනම් ඒ ශ්‍රේෂ්ඨ කුසල සමාධිය වැඩෙන්නේ, ආර්ය සමාධිය වැඩෙන්නේ, ආනන්තරික සමාධිය වැඩෙන්නේ, ඔබ කාමයේ ආශ්වාදය ආදීනව නුවණින් දකින කල්හි. ඒ ධර්මය නුවණින් භාවිතා කරද්දී, ඒ වැඩෙන්නා වූ අංගයන්ට තමයි සප්ත බොජ්ඣංග කියන්නේ.
කෙනෙක්ට ඕන නම් ඒක එක තැනක වාඩිවෙලා ඇස් දෙක වහගෙන කාමයේ ආශ්වාදය ආදීනවය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න පුළුවන්.
එක අරමුණක සිත රැඳවීම නෙමෙයි භාවනාව කියන්නේ, කුසල අරමුණක සිත රැඳවීමයි. එක අරමුණක් කිවුවහම දෙන්න පුළුවන් වැරදි අරමුණක් වුණත් ඔන්න ඕක ගැන හිත හිත හිටහල්ලා කියලා. එතකොටත් ඒක භාවනාවක් වෙනවා එහෙම ගත්තොත්. අකුසලයට හැමතිස්සෙම ඇදි ඇදී යන සිත කුසල නිමිත්තක අඛණ්ඩව රඳවාගෙන ඉන්න පුළුවන් හැකියාවටයි කියන්නේ භාවනාව කියලා. කුසල නිමිත්තක හිත රඳවාගෙන සිටීම හිටගෙන, ඉඳගෙන, සැතපිලා, ඇවිදිමින් පුළුවන්. ‘ආසේවිතාය. භාවිතාය. බහුලීකතාය’. හොඳට මේක ප්‍රගුණ වුණාට පස්සේ තමයි සතර ඉරියව්වේදීම වැඩෙන්න ගන්නේ. සමහරවිට ආරම්භයේදී ඉඳගෙන ඉඳලම ප්‍රගුණ කරගන්න පුළුවන්. එක එක්කෙනාගේ සමාධි ඉන්ද්‍රියෙ දුර්වලකම් තියෙනවා. ඒ නිසා හැමෝටම එක විදිහට වැඩෙන්නේ නැහැ.
කෙනෙක් වාහනයක් පදවන මුල් සමයේදී වාහනය හරියාකාරව පදවන්න බැහැ. කාණුවටත් වැටෙනවා, ගස්වලත් වදිනවා, බිත්තිවලත් හැප්පෙනවා, අවශ්‍ය තැනට නෙමෙයි යන්නේ. සුක්කානමත් අත් දෙකින්ම බදාගෙන මහ බයෙන් තමා පාරේ යන්නේ. සමහරවිට වාහනයක් ඉස්සරහින් එනකොට අයින් කරලා නවත්ත ගන්නවා. පුදුමාකාර පරිස්සමකින් තමයි මුලින් ගියේ. වාහනය ධාවනය කිරීමේ හැකියාව ප්‍රගුණ වෙනකොට, කතා කරකර, එක අතකින් ෆෝන් එකත් ඔබාගෙන, තව අතකින් යම්තම් සුක්කානමත් අල්ලගෙන, ඇඟිල්ලෙන් සුක්කානම කරකවමින් වාහනය අරන් යනවා, දහසක් දේවල් කරමින්. ඒ මට්ටමට වාහනය පැදවීම ප්‍රගුණ වුණා. මුලදී ලර්නර්ස් කියන මට්ටමේ දී පුදුමාකාර බයකින්, තැතිගෙන තමයි වාහනය පදවගෙන ගියේ. දිගින් දිගට ඒ වැඩේ කරනකොට ඒකෙ තියෙන ඔක්කොම වික්‍රමයන් ටික පාන්න පුළුවන් වෙනවා.
ඒවගේම භාවනාවත් න්‍යාය ධර්මය භාවිතා කරන්න ගත්තහම එකපාරටම ප්‍රගුණ වෙන්නේ නැහැ. මුලදි ටිකක් ආයාසයෙන් වෙර දරමින්, වැඩිකාලයක් ඒ වෙනුවෙන් වෙන් කරමින්, භාවනාව ප්‍රගුණ වන මට්ටමට එන්න ඕනෑ. භාවනාව කිව්වේ මේ න්‍යාය ධර්මය භාවිත කිරීම. හැම තිස්සෙම විඤ්ඤාණ සකස් වෙද්දි අනිච්ච වශයෙන්, දුක්ඛ වශයෙන්, අනත්ත වශයෙන් දකින්න පුහුණු කරන්න ඕන. මුලදි එකපාරටම ප්‍රගුණ වෙලා එන්නේ නැහැ. ටිකක් ආයාසයෙන් කරන්න ඕන. වාහනය එලවන්න වෙනම පිට්ටනියකට ගිහිල්ලා, කවුරුවත් නැති තැනකට ගිහිල්ලා තමයි මුලදි පුරුදු වෙන්නේ. පස්සේ මිනිස්සු එන, වාහන එන, ඕනෑම පාරක යන්න පුළුවන්කම ලැබෙනවා. ඒ වගේ මුලදි මේ න්‍යාය ධර්මය භාවිත කිරීම ප්‍රගුණ වෙනකම්, ටිකක් ආයාසයක් දරලා, පරිශ්‍රමයක් වෑයමක් දරලා, වෙනම ඉඳගෙන කරන්න ඕන වැඩක්. ඒක හොඳට ප්‍රගුණ වෙනකොට මිනිස්සු දහසක් දෙනා අතර වුණත් හිටගෙන, ඉඳගෙන, සැතපිලා, ඇවිදිමින් කියන ඕනෑම ඉරියව්වකදී, ඒ විදර්ශනා වඩන්න සමාධිය වඩන්න පුළුවන් කම ලැබෙනවා. ඒක ධ්‍යාන සමාපත්ති වල ලෝකෝත්තර ධ්‍යාන දක්වාම වැඩෙනවා.
ඒ ප්‍රශ්නෙට දෙන්ඩ තියෙන උත්තරය නැවතත් සිහිපත් කළොත්, සංක්ෂිප්ත වශයෙන්. භාවනාව යනු තමන් අවබෝධ කරපු ධර්මය, නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ව්‍යවහාර කිරීමයි, ජීවිතය තුළ භාවිතා කිරීමයි. රූපවාහිනිය බලන්න අදහසක් ආපුහාම ඔබට පුළුවන් නම් ඒ ආශාව මැඩගන්න, අන්න ඔබ භාවිතා කළා න්‍යාය ධර්මය. මේ විදිහට ජීවිතයේ වළක්වන්න පුළුවන් දේවල් තියෙනවා. හැමදේම බැහැ. ගෘහ ජීවිතයක ඔබට ඒ එන සියලු ආසාවන් ටික මැඩලන්න පුළුවන්කම ලැබුණොත් ඔබගේ මාර්ගය වැඩීම වේගවත් තමයි. හැබැයි එතකොට ගෘහ ජීවිතය අත්හරින්න වෙනවා. ගෘහ ජීවිතයෙදි අත්හැරලා දැමිය හැකි ටිකක් තියෙනවා, අනවශ්‍ය දේවල්. දැන් මෙච්චර කාලයක් සැපයි කියලා වින්දනය බලාපොරොත්තුවෙන් කරපු නිෂ්ඵලම, කාටවත්ම තුට්ටුවක් වටින්නේ නැති දේවල් තියෙනවා. ගෘහ වාසයේ පැවැත්මට අවශ්‍ය ටික නෙමෙයි. එතැනින් එහා, මේ ලෝකෙ තියෙන පලහිලව් බල බල පැය ගානක් ඔය රූපවාහිනිය ඉස්සරහ ඉන්නේ, තමන්ට ඇති වැඩකුත් නැහැ, අනුන්ට ඇති වැඩකුත් නැහැ. වෙළෙන්දන්ට වැඩක් තියෙනවා එකෙන්. මේ වගේ දේවල් ඔබට පුළුවන් අත්හැරලා දාන්න. ඇහැ පිනවීම පිණිස පාවිච්චි කරපු ක්‍රම. දැන් ඔය නිකරුනේ ගීත අහමින් ඉන්නවා. තේරුමක් නැති වැඩක්. ඒ වෙලාවට පුළුවන්නේ බණක් අහන්න. අන්න න්‍යාය ධර්මය භාවිතා කරන හැටි. ගුවන්විදුලියට සවන් දෙනවා. අවශ්‍ය දෙයක් අහන්න.
අනවශ්‍ය කොටසක් තියෙනවා, ඇහැ, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස පිනවීම සම්බන්ධයෙන්. ඒ දේවල් පරිහරණය කරන කොට විදර්ශනා ඥාණයෙන් යුක්තව ඒ දේවල් පරිහරණය කරන්න පුළුවන් නම් කමක් නැහැ. හැබැයි ඔබේ සිත දුර්වල නම්, ඔබේ විඤ්ඤාණ බලවත් නම්, ඔබ යන්න එපා එතැනට. යකඩ වස්ත්‍රයක් නම් ඇඳන් ඉන්නෙ ගින්දරක් ගාවට ලං වුණාට කමක් නැහැ. ඇවිල්ලෙන්නෙ නැහැනේ. හැබැයි පුළුන් වස්ත්‍රයක් නම් ඇඳන් ඉන්නෙ, යන්න එපා ගින්දරක් තියෙන තැනකටවත්. ඇවිලෙනවා, රාග විඤ්ඤාණය දුර්වල වෙච්ච මට්ටමකදී, ප්‍රඥාවෙන් ඒ සිත දමනය කර ගන්න පුළුවන් මට්ටමකට මාර්ගය වැඩිලා නම් ඉන්නෙ, ඒ රූප දැක්කත් ඔබට ප්‍රශ්නයක් නැහැ. ඒ රූපවලින් ඔබව කළඹවන්න, නිවන් මග අහුරන්න, කම්පා කරවන්න, කෙළෙස් නංවන්න බැහැ. ඔබ ඉන්නෙ රාග විඤ්ඤාණ බලවත් ස්ථානයක නම්, ඒ රූපේ විනාශය පිණිස හේතු වෙනවා. තමන්ට විනාශය පිණිස පවතින, ගෘහවාසයේ පැවැත්මට අවශ්‍ය නොවන රූප අත්හැරලා දාන්න. අන්න න්‍යාය භාවිතා කළා, එහි ආදීනව දැක්කා. ඒ නිසා සංසාරෙ ගොඩනැගෙන ආකාරය දැක්කා. දුක සමුදය වන ආකාරය නුවණින් මෙනෙහි කළා. එතකොට මොකද වෙන්නේ අර ආසාව සිතින් දුරු වෙලා යනවා.
ඒ වගේම ශබ්ද, සංගීතය වෙන්න පුළුවන්. ගෘහවාසයට අවශ්‍ය ටික ඉතුරු කරගෙන අනිත් ටික අත්හැරලා දානවා. ඒක ප්‍රඥාවෙන්, අවබෝධයෙන්, ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින්, එහි ආදීනව දකිමින්, කළ යුත්තක්. ඊළඟට ගන්ධයන්, රසයන්, ස්පර්ශයන්, අදහස් යනාදී වශයෙන්, ඒ සියලුම ආකාරයන්හි ගෘහවාසයේ පැවැත්මට අවශ්‍ය නොවන්නාවූ, මෙතෙක් අර තුච්ඡ නින්දිත සිතේ බලවත් ආසාවන් නිසා පවත්වාගෙන ගිය කාමයන් කොටස අත්හැරලා දාන්න පුළුවන්. එතකොට තමයි ඒ කාම විෂමාචාරය, නැත්නම් දුරාචාරය, දුරුවෙලා යන්නේ.
සමාජයේ අති බහුතරයක් දෙනා කාම විෂමාචාරයේ යෙදෙනවා. ධර්මාවබෝධයෙන් පුළුවන්කම ලැබෙනවා ඒ විෂමාචාර කියන කොටස සම්පූර්ණයෙන්ම අත්හැරලා දාන්න. ඒ ඒ අයගේ රාග විඤ්ඤාණ අනුව ඒක සිද්ධ වෙන වේගය අඩු වැඩි වෙන්න පුළුවන්. හැමෝම එකම විදිහට විඤ්ඤාණ දුරු කරන්නේ නැහැ. කිසිම කෙනෙක් තව කෙනෙක්ව සංසන්දනය කරන්න යන්න එපා නිවන් මාර්ගයේදී. එකිනෙකාගේ පාරමිතා ශක්තිය වෙනස්, ඉන්ද්‍රිය ධර්ම වෙනස්, ප්‍රඥාව වෙනස්. ඒ නිසා එකිනෙකාගේ කෙළෙස් නිවෙන්නේ එක එක ක්‍රමයට. එක එක මට්ටමට. තව කෙනෙක් දිහා බලලා තමන්ගේ කෙළෙස් ගැන නිර්ණායකයකට එන්න එපා. එහෙම ආවොත් ඔබ අමාරුවේ වැටෙනවාමයි. ඒ නිසා තමා දිහා බලන්න. තමාගේ සිත දිහා බලාගෙන මේ ගමන යන්න. අනුන්ගේ දිහා බලාගෙන යන්න එපා මේ ගමන. කන්ද නගින කොට කන්ද මුදුන බලන්නේ නැතුව, බිම බලාගෙන යනකොට දන්නෙම නැතුව කන්ද මුදුනට ගිහිල්ලා. කන්ද උඩ බලාගෙන කන්ද නගින්න ගියොත්, මේ කන්ද නැගලා කොහොම කවදා ඉවර කරගන්නද කියලා, අධෛර්යට පත්වෙලා, සමහරවිට කන්ද පාමුල වාඩිවෙලා ඉන්නත් පුළුවන්. අනුන්ගේ සීලය ගැනයි අනුන්ගේ අවබෝධය ගැනයි, මනින්න යන්න එපා. ඒක කරන්න පුළුවන් වැඩක් නෙවෙයි. බොහෝ දෙනෙක්ගේ එහෙම තියෙනවා ලක්ෂණයක්. ඒකත් තමන්ගේ මග වහගන්නා වූ වැඩක්. තව කෙනෙක්ගේ සීලය හෝ අවබෝධය ගැන කෙනෙක්ට නිර්ණායකයක් දෙන්න බැහැ. ඒක ඔබ කරගන්නා වූ මහා විනාශයක්. මොකද මතුපිටින් පේනවට වඩා අභ්‍යන්තරය ගැඹුරු වෙන්න පුළුවන්. එතකොට මතුපිට පෙනෙන ස්වභාවයන් බලලා අභ්‍යන්තරය ගැන තීරණ දෙන්න ගියොත් මහා විනාශයක් කරගන්නේ.
පිළින්දවච්ඡ මහරහතන් වහන්සේ අරහත්භාවයට පත් වුණත්, “ඒයි වසලයා, මෙහෙ වරෙන්. මොකක්ද යකෝ ඒ කරන්නේ” කියලා වසල වාදයෙන් කතා කරලා තියෙන්නේ. පිළින්දවච්ඡ, පිළුණු වචන. ඒ නිසා සමහරු ආර්ය උපවාද කරගෙන නිරයටත් ගිහින් තියෙනවා. භික්ෂුවක් හෝ භික්ෂුණියක් හෝ මතුපිටින් හැසිරෙන ස්වභාවය බලලා, සතුටින්, විනෝදයෙන් කටයුතු කරන කෙනෙක් වගේ පෙනිලා මෙයාගේ සීලයක් නැහැ, යනාදී වශයෙන් විග්‍රහයන්ට ගිහිල්ලා විනාශ වෙච්ච අය ඉන්න පුළුවන්, එනිසා ඒ දේවල් ගැන මනින්න යන්න එපා. මේ නිවන් මාර්ගයේ යනකොට කරන්න තියෙන හොඳම දේ තමයි තමන්ගේ සිත දිහා බලාගෙන යන්න. අනුන්ගේ දිහා බලාගෙන නම් යමෙක් නිවන් මග වඩන්නේ ඒකාන්තයෙන්ම ඔලුව වද්ද ගන්නවාමයි කොහේ හරි කළුගලක. එහෙම නැත්නම් වැටෙනවාමයි ප්‍රපාතයකට.
පාරේ යනකොට පාර දිහා බලන් යන්නේ නැතුව පාරේ යන මිනිස්සු දිහා බලාගෙන යනවා. ඒකාන්තයෙන්ම විපතකට පත් වෙනවා, වාහනයකට හරි යටවෙයි. පාරේ යනකොට පාර දිහා බලාගෙන යන්න. නිවන් මග යනකොට මේ මාර්ගය දිහා බලාගෙන යන්න. මාර්ගය දිහා බලනවා කියන්නේ සත්‍යය වශයෙන්ම තමන්ගේ සිත දිහා බලාගෙන යන එක. මේ ඔක්කොම භාවනාවේ කොටස්, නැත්නම් භාවනාව කියලා වාඩිවෙලා කර්මස්ථානයක් අරන් කිය කියා ඉන්නවා. ගිනි නිවේවා කිය කියා ඉන්නවා. එහෙම නිවෙනවාද ගිනි, අවබෝධයෙන් නිවෙන ගින්නක් මිසක්.
ගිනිගන්නවා ‘ගේ’. මිනිහෙක් ඔය මිදුලේ වාඩි වෙලා ‘මේ ගෙදර ගිනි නිවේවා, මේ ගෙදර ගිනි නිවේවා’ කිය කියා ඉන්නවා. අර ගින්දර නිවන්න වතුර කලයක්වත් ගෙනල්ලා හලන්නේ නැහැ. ගින්දර නිවන්න මෙලෝ දෙයක් කොරන්නේ නැතුව ගිනි නිවේවා කිය කියා හිටියට, ගෙදර ගින්දර නිවෙනවාද? ඒ වගේ සමහරු ඉන්නවා, තමන් හරියාකාරව ධර්මය අහන්නෙත් නැහැ, ඒ ධර්මය අසා අවබෝධ කර ගන්නේත් නැහැ. අවබෝධ වෙන න්‍යාය ධර්මයන් ජීවිතයේ භාවිතා කරන්නේත් නැහැ. කොහේ හරි වාඩිවෙලා ‘ගිනි නිවේවා ගිනි නිවේවා’ කිය කියා ඉන්නවා. ඊට පස්සේ කියනවා, භාවනා කළා කියලා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අවබෝධයක් මිස ඔය ලෝකයා පනවන භාවනාව නොවෙයි. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ භාවනාව යනු ඒ අවබෝධය භාවිත කිරීමයි. එහෙනම් ඉස්සෙල්ලා අවබෝධයට පත් වෙන්න එපැයි.
එහෙමනම් තමන්ගේ් ජීවිතය අර විදිහට තමන්ට බැහැර කරන්න පුළුවන් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධම්ම බැහැර කිරීමේදී, අවබෝධ කරපු හේතුඵල න්‍යාය ධර්මය භාවිතා කරන්න. මෙසේ වුණොත් මේ විදිහට රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා සකස් වෙනවා, කර්ම සමුදය වෙනවා, කර්ම භවය පිහිටනවා, සංසාර ජාතිය සකස් වෙනවා, දුක පහළ වෙනවා. මෙසේ වුණොත් මෙන්න මේ ආකාරයෙන් රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා නිරුද්ධ වෙනවා. සංඛාර නිරුද්ධ වෙනවා. කර්ම නිරුද්ධ වීම නිසා කර්ම භවය නිරෝධ වෙනවා. ජාතියක් ඇතිවීමට හේතු නැති වෙලා යනවා, ඒ නිසා නිවනට පත් වෙනවා, යනාදී වශයෙන් ඒ න්‍යාය ධර්මය, හේතුඵල න්‍යාය ධර්මය, නුවණින් දකිමින් වාසය කරන්න. ඒ දකිමින් වාසය කරද්දී තමන්ට එන එන අරමුණක් පාසා ඒ න්‍යාය ධර්මය භාවිතා කළාද, අන්න එන එන අරමුණක් විදර්ශනා කළා වෙනවා.
සියලු අරමුණු විදර්ශනා කළොත් ගෘහවාසයක යෙදෙන ඔබේ ගෘහ ජීවිතය කඩාගෙන වැටෙන්නත් පුළුවන්. මොකද අඹුසැමියන් වශයෙන් දරුමල්ලන් වශයෙන් එකිනෙකාගේ යුතුකම් ඉෂ්ඨ සිද්ධ කරන්න තියෙනවා. ඒ දේවල් බැහැර කරලා ගෘහවාසයක් පවත්වාගෙන යන්න බැහැ. ඒ නිසා ගෘහවාසයක දී පන්සලේ විදිහට හැසිරෙන්න එපා. පන්සලේදී ගෘහවාසයේ විදිහට හැසිරෙන්න එපා, කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා. පැවිදි ප්‍රතිපදාවයි, ගිහි ප්‍රතිපදාවයි කියන්නේ දෙකක්. ඒ නිසා ඒ දෙකේ වෙනස හොඳින් වටහාගෙන එකිනෙකාට ගැළපෙන මට්ටමින් භාවනාව සිද්ධ කරන්න ඕනෑ. භාවනාව කියලා ඔක්කොටම එකක් කරන්න කිව්වහම විනාශ වෙලා යනවා ගිහියො. තමන් අවබෝධ කරපු න්‍යාය ධර්මය භාවිත කළ හැකි දුරක් තියෙනවා ගිහියන්ට, පැවිද්දන්ට ඊට වඩා පුළුවන්. එතකොට පැවිද්දන් අනුගමනය කරන මට්ටම ගිහියන්ටත් දුන්නහම ඉතුරු වෙයිද ගිහි ජීවිතයක්. ගිහියෙක්ට තියෙනවනම් එච්චර වීරියක් ලෝකෝත්තර ධ්‍යාන වඩලා මේක අවසානයක් කරන්න, එහෙනම් මොකටද ගෘහ ජීවිතයේ ඉන්නෙ? එහෙනම් එන්න පන්සලට.
ලෝකයාට පේන්න නිවන් මග වඩන්න කිසි කෙනෙක් උත්සාහ ගන්න එපා. එහෙම කළොත් ඔබ විනාශයට පත් වෙනවා. මොකද නිවන් මග වඩනවා කියන එක තව කෙනෙක්ගෙන් ලාභ, කීර්ති, ප්‍රශංසා උපයන්න, පරිෂ්කාර රැස් කරන්න කරන දෙයක් නෙවෙයි. නිවන් මග වඩන්නේ සත්‍යය වශයෙන්ම තමන්ගේ චිත්තසන්තානය පිරිසිදු කරගෙන, කෙළෙස් නිවාගෙන ඒ සදාතනික අමා නිවනට පත් වෙන්න. සියලු ආස්වාදයන්ගෙන් සිත මුදවාගෙන සැනසීමට පත් වෙන්න. අරයගෙන් හොඳ නාමෙ ගන්න, මෙයාගෙන් හොඳ නාමෙ ගන්න, එහෙම අහුකොන් තිබුණොත් ඒකාන්තයෙන්ම වැඩ වරද්දා ගන්නවා. මොකද නිවන් මග වැඩීමේදී නිවන හැර වෙනත් බලාපොරොත්තුවක් තිබුණොත් ඒකාන්තයෙන්ම වනසා ගන්නවාමයි. ධර්මාවබෝධය ලද කෙනෙක් වුණත්, අනිවාර්යෙන්ම මාර්ගය අහුරා ගන්නවා. ඒ නිසා භාවනාව යනු තමන් අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කිරීමයි. ඒ භාවිත කිරීමේදී තමන් දැනගන්න ඕන තමන්ට සුදුසු පරිද්දෙන් ඒ ධර්මය භාවිතා කරන්න.
බෙහෙත් දෙනවා පොඩි ළමයාටයි වැඩිහිටියාටයි. පොඩි ළමයට තියෙන්නෙත් වැඩිහිටියට තියෙන ලෙඩේමයි. වැඩිහිටියට දෙන මාත්‍රාව නෙමෙයි පොඩි ළමයට දෙන්නේ. පොඩි ළමයා, පණ්ඩිත පොඩි ළමයෙක් වෙලා කල්පනා කරනවා, මං පෙති භාගයක් බොන්නේ මොකටද? තාත්තට පෙති දෙකක්ම බොන්න කිව්වා, මාත් පෙති දෙකක්ම බොනවා, කියලා පෙති දෙකක්ම බිව්වොත්, සමහරවිට මැරිලා යන්නත් පුළුවන්. එහෙනම් ඒ ළමයාගේ තරමට එයාට භාවිතා කරන්න කිව්වේ පෙති භාගයයි. වැඩිහිටියගේ තරමට පෙති දෙකක් භාවිතා කරන්න කියලා කිව්වා.
පැවිද්දාගේ තරමට ගිහියා මේ ධර්මය භාවිතා කරන්න ගිය දවසට ගිහියා අමාරුවේ වැටෙනවා. එනිසා ඔබට හොඳම අනුස්සති තමයි මං අර ඉස්සෙල්ලා දේශනා කළේ, මහානාම ආගතඵල සූත්‍රයේ, ඇතුළත් වන්නා වූ බුද්ධානුස්සති, ධම්මානුස්සති, සංඝානුස්සති, සීලානුස්සති, චාගානුස්සති, දේවතානුස්සති. ඒ අනුසාරයෙන් භාවනාව වඩන්න.
එහෙමනම් අවසාන වශයෙන් කියන්න තියෙන්නේ අරමුණක සිත රඳවා ගෙන ඉන්නවා නෙවෙයි, කුසල නිමිත්තක සිත රඳවාගෙන ඉන්න එක. අකුසලයට හැම තිස්සෙම දුව දුව ඇදි ඇදී යන සිත, කාමයේ ආශ්වාදය ආදීනව නුවණින් විමසමින් කුසල නිමිත්තේ රඳවාගෙන සිටීමයි භාවනාව. ඒකට වෙලාවක් කලාවක් තැනක් නොතැනක් ඉරියව්වක් විශේෂයෙන් නැහැ. සතර ඉරියව්වේ දී ම කළ හැකි දෙයක්.
චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අවබෝධ කරගෙන යම් දුරක් ඒ මාර්ගයේ යනකොට, සමහරවිට අවබෝධ කරගෙන එන මාර්ගයේදී, තුච්ඡ නින්දිත සිතේ ස්වභාවය දැනගන්න හම්බ වෙනවා.
හාම්පුතෙක් ඉන්නවා. මොහු යටතේ වැඩ කරනවා අහිංසක අතවැසියෙක්. හාම්පුතාට තියනවා දේපල පහක්. ගොවිපළක්, කඩයක්, කුඹුරක්, වළව්වේ දේපල, බැංකුවක ධනය. අතවැසියා හාම්පුතා කියන ඔක්කොම දේවල් කරනවා. හාම්පුතා අත වැසියාගෙන් සේවය ගන්නේ නොමිලේ, මේ පහ පෙන්නලා. “ඔය කුඹුරත් උඹේ. කඩෙත් උඹේ. ගොවිපළත් උඹේ. වළව්වේ තියෙන සේරම දේපළත් උඹේ, බැංකුවේ තියෙන සල්ලිත් උඹේ” කියලා අතවැසියාව ගොනාට අන්දලායි තියෙන්නේ. අතවැසියා මෝඩ මනුස්සයෙක්. හාම්පුතාගේ කපටිකම තේරෙන්නේ නෑ. අසරණ අතවැසියා ගොවිපලේත් වැඩ කරනවා. කුඹුරෙත් වැඩ කරනවා. කඩෙත් වැඩ කරනවා. වළව්වෙත් වැඩ කරනවා. බැංකුවටත් යනවා. මුළු වලව්වේම වැඩ ටික කරනවා. හාම්පුතත් හරීම හොඳයි.
අතවැසියා හිතන් ඉන්නෙ “මම තරම් වාසනාවන්ත මිනිහෙක් තවත් නැහැ. මට හම්බවෙච්ච හාම්පුතා මොන තරම් හොඳ කෙනෙක්ද? මේවා ඔක්කොම මට දෙනවා” කියලා. ඉතින් හාම්පුතත් දැක්ක තැන හිනා වෙනවා, හොඳින් කතා කරනවා. හාම්පුතාටත් ඕනෑ තමන්ගේ වැඩටික මේ මෝඩයා ලවා පවත්වාගෙන යන්නනෙ. මේ අසරණ අතවැසියා විඳින දුක දකිනවා කරුණාවන්ත සත්පුරුෂයෙක්. මේ සත්පුරුෂයා ඇවිල්ලා අත වැසියාට කියනවා, “මනුස්සයෝ, උඹ වගේ ගොනෙක්. උඹට ඔය එකක්වත් දෙන්නෙ නැහැ. ඔය මිනිහා මහ දුෂ්ඨයෙක්. උඹට ඔය හොඳ මුහුණ පෙන්නගෙන ඉන්නෙ. උඹට ඔය ගොවිපොළ අයිතිත් නෑ. ඔය කුඹුර අයිතිත් නැහැ. ඔය කඩපොළ අයිතිත් නැහැ. මේ වළව්වේ තියෙන කිසිම දෙයක් අයිතිත් නෑ. බැංකුවේ තියෙන සල්ලිත් උඹේ නෙවෙයි. ඔය ඔක්කොම මේ දුෂ්ඨ මිනිහට අයිති ඒවා. ඌ ඔය ඔක්කොම උඹට අයිතියි කියලා පෙන්නන්නෙ බොරුවට. උඹ ලවා මේ ටික පවත්වාගෙන යන්න” කියලා තේරුම් කරල දෙනවා. ඒ කරුණාවන්ත පුරුෂයා කෙරෙහි විශ්වාසයක් අතවැසියාට තියෙනවා. ඔහු මේ කාරණා කියන්නේ කිසිම ප්‍රතිලාභයක් අපේක්ෂාවෙන් නෙවෙයි, තමන්ගේ යහපත පිණිසයි කියලා අතවැසියා දකිනවා. අත වැසියාගේ ප්‍රඥාව අවදි වෙනවා. ඔහු ඊට පස්සේ තේරුම් ගන්නවා මේ දුෂ්ඨ හාම්පුතා මෙච්චර කාලයක් මාව රවට්ටලා තියෙන්නේ. මේ එකක්වත් ඇත්ත වශයෙන්ම මට දෙන්නෙ නැහැ. අර කරුණාවන්ත සත්පුරුෂයා පෙන්වලා දෙනවා “මෙන්න මේ හේතු නිසා මේ ඔක්කොම දුෂ්ඨයාටයි අයිති. උඹට හොඳ මුහුණ පෙන්නගෙන අහිංසක උඹව රවට්ටගෙන උඹෙන් වැඩ ගන්නවා” කියලා. අතවැසියා තෙරුම් ගන්නවා මෙච්චර කාලයක් තමන් රැවටිච්ච බව. ඒත් දැන් යන්න තැනක් නැහැ එකපාරටම, වළව්ව අතහැරලා. දැන් අර බලාපොරොත්තු ටික ටික ඔහුගේ හිතින් අත් හැරෙනවා. අර කරුණාවන්ත සත්පුරුෂයා කොච්චර කිව්වත් යටි හිතේ බලාපොරොත්තුවක් තව තියෙනවා, ‘හාම්පුතා මට මේ ටික දෙයිද දන්නෙ නෑ. මේවා මට අයිතිද දන්නෙ නෑ’ කියලා. ඒ බලාපොරොත්තුව ඉතුරු වෙච්ච නිසා, ඔහු ඒ හාම්පුතා වෙනුවෙන් කරන සේවය සුළු වශයෙන් ඉස්සෙල්ලා අඩුවෙනවා.
සත්පුරුෂයා තවදුරටත් කියනවා “ඔය හරියන වැඩක් නෙමෙයි, උඹට අයිති නෑ ඕවා” කියලා. හැමදාම කියද්දි, අතවැසියාට දේපල ගැන තියෙන ආසාව ටික ටික අඩුවෙලා යනවා. ඒ දේවල් තමන්ට අයිති නැති බව වැටහෙන්න වැටහෙන්න, ඒ දේ වෙනුවෙන් වෙහෙසීම අඩු වෙනවා. දැන් වෙනදා වගේ උනන්දුවෙන් ඒ කෙරෙහි කටයුතු කරන්නෑ. මේක පේනවා හාම්පුතාට. දැන් මෙච්චර දවසක් හරි සතුටින් හිනා වෙලා හැමතිස්සෙම දුක සැප හෙව්ව, බොහෝම කරුණාවෙන් ආමන්ත්‍රණය කරපු හාම්පුතාගේ යථා ස්වභාවය ඔන්න මතු වෙන්න ගන්නවා. “කවුරුහරි මූට ඇත්ත කියලා. දැන් මූ දන්නවා මේ කුඹුරවත්, ගොවිපළවත්, කඩ පොළවත්, වළව්වේ තියෙන ධනයවත්, බැංකුවේ තියන ධනයවත්, අයිති නැති බව. ඒ නිසා තමයි දැන් මේ අතවැසියා අදිමදි කරන්නේ. ගොවිපළට යන්න කිව්වහමත්, කඩපළට යන්න කිව්වහමත් අදි මදි කරනවා. ඒ දේවල් කෙරෙහි කිසි උනන්දුවක්, උවමනාවක් නෑ. දැන් ඒ කෙරෙහි තියන ඡන්දරාගය කැමැත්ත අඩු වෙලා යනවා අතවැසියාගේ හිතින්. දැන් මේක බලන් ඉන්න හාම්පුතාගේ ප්‍රචණ්ඩත්වය එන්න එන්න වැඩි වෙනවා. කළින් හොඳ මූණ දාගෙන ලස්සනට හිනා වෙලා, හැම තිස්සෙම හොඳ කිය කිය හිටපු හාම්පුතා දැන් අතවැසියාට එරෙහි වෙන්න ගන්නවා. අතවැසියට ගර්ජනය විතරක් නෙමෙයි අත වැසියාට කියනවා “උඹට කවුරුහරි කාලකණ්නි මිනිහෙක් හම්බවෙලා තියෙනවා. ඔය කාලකණ්නි මිනිහා තමයි උඹට මේ බොරු කියලා තියෙන්නේ” කියලා, අතවැසියාට ඇත්ත පෙන්නලා දීපු යමෙක් ඉන්නවා නම්, එයාට නිගරු කරන්නත් පටන් ගන්නවා. “ඔය කාලකණ්නියා අහුවුණොත් එහෙම ඕකව මම තියන්නේ නෑ” යනාදී වශයෙන්. අතවැසියාට ඇත්ත අවබෝධ වීගෙන එනකොට හාම්පුතාට මේ ටික පවත්වාගෙන යන්න බැරි වෙනවා. ඒ නිසා හාම්පුතා ඇත්ත පෙන්නලා දෙන කෙනාට නිගරු කරන්න පටන් ගන්නවා.
එතකොට තමයි අතවැසියාට තේරෙන්නේ හාම්පුතා මෙච්චර කාලයක් වෙස් මුහුණක් දාගෙන ඉදලා තියෙන්නේ, මුගේ නියම ස්වභාවය ආවහම මූ මහා ප්‍රචණ්ඩ දාමරික එකෙක්, අකාරුණික මිනිහෙක් කියලා. ඇත්ත දැනිලා ඇත්තට අනුකූලව කටයුතු කරන කොට තමයි අර හාම්පුතාගේ යථා ස්වභාවය එළියට එන්නේ. මෙන්න මේ විදිහට මේ උපමාවෙන් අර කුඹුර, ගොවිපළ, කඩපොළ, වළව්වේ ධනය, බැංකුවේ ධනය; ඒ තමයි රූප, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ කියන ස්කන්ධ. මේ ස්කන්ධ මමය, මගේය, කියලා හිත විසින්ම හදලා තියන මුලා දෘෂ්ඨි ටිකට තමයි සත්වයා ගොදුරු වෙලා ඉන්නෙ. හැම කෙනෙක්ම ලෝක සත්වයෙක් විදිහට ඉන්නෙ මේ ස්කන්ධ ටික මමය, මගේය කියලා හිතාගෙන ඉන්න තාක් කල්. මේ හිත තමයි හාම්පුතා. අර අතවැසියා තමයි සිතේ මුලාවට ලක් වෙලා රූප, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ කියන මේ ස්කන්ධ මමය මගේය කියලා හිතාගෙන හිත ඇතුළෙ සකස් වෙලා ඉන්න අර සංකල්පීය සත්වයා. එයා තමයි ලෝක සත්වයා කියන්නේ. ඒ කිව්වේ තමන්ගේම සිත නැමැති හාම්පුතාට වහල් වෙලා, තමන්ගේ සිතට වහල්කම් කරන්නා වූ ලෝක සත්වයා. ඒ වහල් භාවයෙන් මිදීමට තමයි විමුක්තිය කියන්නේ. තමන්ගේම සිතෙන් නිදහස් වීම. තමාගේම සිත කිව්වම ඒකත් අමුවෙන් ගන්න එපා, මම මගේ කියලා ගන්න ධර්මතාවයක් මෙතන තියෙනවා කියලා. නමුත් ඒක සම්මුතියේ අපට දේශනා කරන්න වෙනවා එහෙම.
සිත තමයි තමන්ගේ හාම්පුතා. සිතේ පදයට නටන්න ගිහිල්ලා තමයි සිතේ වහලෙක් වෙලා තියෙන්නේ. යමෙක් සිතේ ආසාවන්ගෙන් මෙහෙයවන්න බැරි මට්ටමකට එනකොට, ඔහු සිතින් නිදහස් වෙනවා. ඒ නිදහස්වීමට තමයි විමුක්තිය කියන්නේ. ඒ සිතින් සම්පූර්ණම නිදහස් වුණහම ‘අකුප්පා චේතෝ විමුක්ති’ හෙවත් අර්හත් ඵලයට පත්වෙනවා. අතවැසියා, හාම්පුතාගෙන් නිදහස් වෙන්ඩ යනකොට තමයි තේරෙන්නේ, හාම්පුතාගේ යථා ස්වභාවය. තුච්ඡ නින්දිත සිත කියන කියන පදයට නටාගෙන රූපයත් මගේ, වේදනාවත් මගේ, සංඥාවත් මගේ, සංඛාරයත් මගේ, විඤ්ඤාණත් මගේ, යනාදී වශයෙන් තදින් මේ දේවල් සිතින් අල්ලාගෙන ඉන්න තාක් කල් තුච්ඡ නින්දිත සිත, හොඳ මූණ පෙන්නපු හාම්පුතා වගේ. මොනව හරි බලුකමක්, අසමජ්ජාති වැඩක්, විෂමාචාරයක්, කිව්ව පමණින් ඒ කටයුත්තට බොහෝම උවමනාවෙන් ගිහිල්ලා ඒ දේවල් කරපු නිසා සිතේ තියන දාමරික භාවය, ප්‍රචණ්ඩභාවය, දුෂ්ඨ භාවය, කුරිරු භාවය, තුච්ඡ නින්දිතකම පෙනුනෙ නෑ එදා. ඒ තුච්ඡ නින්දිත බව හංඟගෙන හිටියා. මොකද කියන කියන පදයට නටන වහලෙක් හිටියේ.
දැන් අති උත්තරීතර වූ අමාමෑණි මහා ශාස්තෘවරයාණන් වහන්සේගේ ඒ පරම නිර්මල ශ්‍රී සද්ධර්මය අසා අවබෝධයට පත් වෙලා, තුච්ඡ නින්දිත සිතින් නිදහස් වෙන්නයි යන්නේ. ‘මේ සිත තමයි මාරයා. මේකා තමයි හාම්පුතා. මූට ඕන විදිහට වහල්කම් කරලා තමයි මේ සංසාරෙ ආවේ කියලා දැනගෙන, මේ සිතින් නිදහස් වෙන්න, ඒ ආර්ය උත්තමයා කටයුතු කරන්න පටන් ගත්ත ගමන්, තුච්ඡ නින්දිත සිතේ යථා ස්වභාවය පේන්න ගන්නවා. මේ දහම් මාර්ගයට එනකොට, දහම් මාර්ගයේ යම්කිසි දුරක් යනකොට, තුච්ඡ නින්දිත සිත, උතුම් වූ ශ්‍රී සද්ධර්මය ලෝකයාට දේශනා කරපු අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේට නිගරු කරන්න පටන් ගන්නවා. ඉතාම නින්දිත වදන්වලින් කතා කරන්න ගනියි. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ රූපය විකෘති කරලා පෙන්නයි. ගින්දර ගොඩක් කරලා පෙන්නයි. අසූචි ගොඩක් කරලා පෙන්නයි. නිරුවත් කරලා පෙන්නයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙරෙහි මහා ප්‍රතිවිරෝධයක් නංවයි හිත ඇතුළෙ. මේ අනතුරට ලක් වෙච්ච බොහෝ දෙනෙක් මේ වෙනවිට සුවපත් වෙලා ඉන්නවා. ඒ අය මේ දුක මහා පුදුම විදිහට හංගගෙන හිටියා. අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේට නිගරු කරනවා හිත ඇතුළෙන්. එතකොට මේ පුද්ගලයාගේ ධර්ම ඥානයේ තියන යම්කිසි දුර්වලකමක් නිසා, දන්නෙ නැහැ එතන සිද්ධ වෙන්නේ මනසිකාරයක් බව. එතන චේතනාවක් සකස් වෙන්නේ නෑ. නමුත් ඔවුන්ට සිතෙනවා, තුච්ඡ නින්දිත සිත පෙන්වනවා, ‘උඹට හොඳ අකුසලයක් වෙන්නේ බුදුහාමුදුරුවන්ට බැනලා’ කියලා. එහෙම පෙන්න පෙන්න බනිනවා. එතකොට අර පුද්ගලයාට හිතෙනවා, ‘අනේ මට වෙච්ච විපතක්. මට මොකක්ද මේ වෙලා තියෙන්නේ? මට පිස්සු හැදීගෙන එනවද?’ කාටවත් කියන්න බෑ. කොහොමද කියන්නේ, හිත ඇතුළෙන් බුදුපියාණන් වහන්සේට කුණුහරුපෙන් බනිනවා කියලා. නැත්නම් අර වගේ මොකක් හරි විකෘතියක් කරලා පෙන්වනවා කියලා. බිරිඳටවත්, සැමියාටවත් යාළුවෙක්ටවත් කියන්න බෑ. කිව්ව ගමන් කියන්න පුළුවන්, ‘ඕක තමයි අපි කිව්වේ බණ අහන්න එපා, පිස්සු හැදෙනවා’ කියලා. ඒ නිසා අසරණ වෙනවා පුදුමාකාර විදිහට. ඒ අසරණභාවය නිසාම, සමහරවිට ඒ අය ධර්මයෙන් දුරස් වෙනවා.
එක් තරුණයෙක්ට, ඔහුගේ සිත විසින්, නිරුවත් කරලා බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වනවා. ඒ නිසා බුදු පියාණන් වහන්සේගේ රූපය තියෙන තැනටවත් යන්න කැමති වුණේ නැහැ. ඔහුට බියක් ඇති වුණා මේකෙන් මහා අකුසලයක් සිද්ධ වෙනවා කියලා. ඊට පස්සේ බුද්ධ වන්දනාවටවත් එන්නේ නැහැ.
“චෙතනාහං භික්ඛවෙ කම්මං වදාමි”
චේතනාවෙන් කර්මය රැස් වෙන්නේ. මනසිකාර වලින් කර්ම රැස් වෙන්නේ නැහැ.
කාමයට එරෙහිව යනකොට ඒ සිතෙහි ඇති වෙනවා, කාමයට එරෙහි ප්‍රතිවිරෝධයක්. ඒ ප්‍රතිවිරෝධය දරා ගන්න බැරි වුණහම සිත විසින් ව්‍යාකූල සිතුවිලි ඇති කරනවා. එතකොටයි දැනගන්න හම්බ වෙන්නේ, මේ ප්‍රපංච ධර්ම මම මගේ කියලා ගන්න හොඳ ඒවා නෙමෙයි, සිත කියන්නේ වෙනම ක්‍රියාකාරිත්වයක් කියලා. එදාටයි තේරෙන්නේ මෙබඳු සිතක් පවත්වාගෙන යාම මහා භයංකාර වැඩක් කියලා. මේ වගේ තත්ත්වයකට යමෙක් මුහුණ දුන්නොත්, කිසිම ආකාරයකින් බියට පත් වෙන්න එපා, මෙතැනදි මනසිකාරයක් සකස් වෙන්නේ. මනසිකාරයෙන් කර්ම රැස් වෙන්නේ නැහැ. සිතේ ඇතිවෙන සිතිවිල්ලක් මිසක් ඔබ චේතනාත්මකව ඇතිකරගන්නා වූ දෙයක් නෙවෙයි.
හැබැයි මෙහෙම දෙයක් තියෙනවා. මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අහපු නැති සමහර මනුස්සයන්ට, නිවන් අවබෝධය ලබන්න හැකියාව තිබුණත්, පෙර අකුසල විපාකයක් හරි මොනව හරි හේතුවක් නිසා ඒක වැළකිලා යන්න, ඒ අයගේ හිතෙත් ඇති වෙනවා ඔය වගේ අකුසල විතර්ක. ඔය වගේ මනසිකාර. සිත මමය කියලා ගත්ත අඥාන පෘතග්ජනයා ඒ සිතුවිල්ලටම බැහැ ගන්නවා “ඒක මටනෙ හිතුණෙ. එහෙම තමයි මම හිතන්නේ” කියලා.
එක්තරා නවකතාකරුවෙක් හිටියා, කුඩා කාලයේ ඉඳලම බෞද්ධ පරිසරයක හැදිච්ච, හොඳ දහම් ඥානයක් තිබිච්ච, පිරිවෙනක ඉගෙන ගත්ත කෙනෙක්. පස්සේ කාලෙක නවකතාකරුවෙක් වශයෙන් ප්‍රකට වුණා. ඒ නවකතාකරුවා නවකතාවක ලිව්වා බුදුපියාණන් වහන්සේ කොච්චර කුසල් දහම් රැස් කර ගත්තත්, අවසානයේ අනුන්ගෙන් හිඟා කාලයි ජීවත් වුණේ, පාපය ඵල දුන්නා කියලා. ඔහුගෙ හිත විසින් ඇති කරා ඒ වගේ පාපතර සිතුවිල්ලක්. බුදුපියාණන් වහන්සේ සාර අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් තිස්සේ දාන පාරමිතාව පුරමින් කොච්චර පින් දහම් රැස්කර ගත්තත්, අවසානයේ ගෙයින් ගෙට හිඟා කමින් යන්න සිද්ධ වුණා කියලා. පිඬුසිඟා යාමට මේ කියන්නේ. ඒකෙම තව තැනක තියෙනවා බුදුපියාණන් වහන්සේ කොච්චර පින් දහම් කරලා තිබුණත්, කොච්චර මිනිසුන්ට බණ කිව්වත්, කොච්චර සත්වයාට නිවන් අවබෝධ කරලා දුන්නත්, පරිනිර්වාණයට පත් වෙන්න යනකොට වතුර ඩිංගක් දෙන්න කෙනෙක් හිටියෙ නෑ කියලා. දැන් ඒ පුරුෂයාට හිතිච්ච දේවල් මේ. ඔහුගේ තුච්ඡ හිතේ ආපු අදහස් මේ. ධර්මය ඇහුවේ නෑ, ධර්මයක් ගැන වැටහීමක් තිබුණේ නෑ, ලෝකෙ තියෙන නිස්සාර වූ සාහිත්‍ය සාරයි කියලා හිතාගෙන ඒකෙ බැහැගෙන හිටපු නිසා, ධර්මය පැත්තකට විසි කරපු නිසා, ඒ අඳබාල නවකතාකරුවා තමාගේ හිතේ ඇති වෙච්ච ඒ අකුසල සිතුවිල්ල යථාර්ථයක් බවට පත්කරගෙන, “මටනේ මේක හිතුණේ, මට හිතිච්ච දේ හරි” කියලා හිතාගෙන නවකතාවකටත් ලිව්වා. දැන් ඒ නවකතාව කී දෙනෙක් කියවලා ඒ ඔලමොට්ටල අදහස් සමාදන් වෙන්න ඇද්ද? ඒ නිසා ඔහු මරණින් පසුව සුගතියට යන්න හේතුවක් නැහැ. මහා භයානක වැඩක් කර ගත්තේ.
මේ විදිහෙම අදහස් දරන්නා වූ විශාල පිරිසක් ඉන්නවා, වියතුන් කියලා. ඒ අයගේ හිත් වලත් ඔය විදිහටම බුදුපියාණන් වහන්සේට එරෙහිව විරෝධයක් එල්ල වෙනවා. ශ්‍රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගන්න හේතු තියෙන අය. මාරයා කියන තුච්ඡ නින්දිත සිතේ ස්වභාවය දන්නෙ නෑ. කළ්‍යාණ මිත්‍රයෙක් ඇසුරු කරපු නැති නිසා තමන්ගේම හිතේ ඇතිවෙන මනසිකාරය තුච්ඡ හිතේ මායා ධර්මයක් කියලා දන්නෙ නෑ. සිත මමය කියලා කය මමය කියලා ගත්ත අසෘතවත් පෘථග්ජනයා හිතන්නේ ඒ සිතුවිලි ඔක්කොම මගේය කියලා. ඒ නිසා ඒ සිතේ ඇතිවන්නා වූ ඒ අකුසල සිතිවිලිත් මම මගේ කරගෙන ඒ අඥානයා ඒ සිතුවිල්ලෙ බැහැ ගන්නවා. ඒ සිතුවිල්ල සමාදන් වෙලා, චේතනාවක් පිහිටුවාගෙන, ඊට පස්සේ දේශනාවලදී, පොත් ලියද්දි, විවිධාකාර කටයුතුවලදී, බුදුපියාණන් වහන්සේට නිග්‍රහ වන අන්දමින් කතා කරනවා. විනාශ වෙලා යනවා සංසාරේ. සතර අපායට වැටිල කල්ප ගාණක් තිස්සේ නිරවලත් දුක් විඳින්න සිද්ධ වෙනවා. අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේට එක වචනයකින් නිගරු කළා නම් ඇති, චේතනාවෙන්, සංසාරේ කල්ප කෝටි ගානක් දුක් විඳින්න. ඒ තරම් අසිරිමත් වූ ගුණ කඳක් බුදුපියාණන් වහන්සේ කියන්නේ. අසිරිමත් වූ උන්වහන්සේගේ ගුණය මෙච්චරක් කියන්න බැහැ. ඒ අනන්ත ගුණයකට එක වචනෙකින් නිග්‍රහ කළා නම් ඇති, ඒ මිනිහා විනාශ වෙලා යනවා. ඒ මිනිස්සුගෙත් සිත්වල ඇතිවෙච්ච අකුසල සිතුවිලි, මනසිකාර, ඒ අයට තේරුම් ගන්න බැරි වුණා, හිතේ ඇතිවෙන මායා ධර්මයක් කියලා. ඒනිසා ඒ අය හිතුවා “මේක මටනේ හිතෙන්නේ, මගේ හිතේනේ ඇති වුණේ, ඒ නිසා මට ඇතිවෙච්ච සිතුවිල්ලක්” කියලා, ඒ සිතුවිල්ලට මමත්වයක් ආරෝපණය කරලා වැනසිලා ගියා. නමුත් දැන් මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අසා, අවබෝධයක් ඇවිල්ල තියෙන නිසා, දැන් ඒ අය සමාදන් වෙන්නැ. නමුත් ඒ අයට මෙතනින් ගැලවෙන හැටි දන්නෙ නෑ.
ඒ ප්‍රශ්නය අහපු පින්වත් මහත්තයාගේ හිතේ ඒ විදියට නිගරුවක් වෙනවා. නමුත් එතුමා දන්නවා මේක තමා හිතාමතා චේතනාවෙන් කරන දෙයක් නොවේ කියලා. දැන් ධර්මය අහන්නේ නැති, ධර්මාවබෝධය නැති, තැනක හිටියා නම් ඒකාන්තයෙන්ම ඒ සිතුවිල්ල සමාදන් වෙලා, වචනයෙනුත් බුදුපියාණන් වහන්සේට නිගරු කරන කෙනෙක් බවට පත් වෙලා. යාළුවොත් එක්ක කනකොට බොනකොට බුදුපියාණන් වහන්සේට නිගරු වෙන දේවල් තමයි කියන්නේ.
මේ තුච්ඡ නින්දිත සිත දමනය කරන්නේ නැතුව මේ මනුස්ස ජීවිතේ ගෙවිලා ගියොත් ඔබ ඒ තරම් අඥාන ඔලමොට්ටල වැඩක් කරගත්තේ නෑ සංසාරෙ තවත්. මේ ලැබිලා තියෙන්නේ උපරිම අවස්ථාවක්.
ඒ ඇති වන සිතිවිලි, මනසිකාර, කිසිම ආකාරයකින් පාපයක් වෙන්නේ නෑ. ඒ ගැන සිතමින් තැවෙන්න ගියොත්. නම් කුක්කුච්චය කියන අකුසලය සකස් වෙනවා.
අර තරුණයාට බුදුපියාණන් වහන්සේ නිරුවත් කරලා පෙන්නනවා. ‘අයියෝ වෙච්ච දෙයක්. බුදුපියාණන් වහන්සේ නිරුවත් වෙලා පේනවා. මටනම් ආයෙ බුදු පිළිම වහන්සේ නමක් ගාවටවත් යන්න බැහැ. බුද්ධ කියන වචනෙවත් අහන්න බැහැ, කියලා පැත්තකට වෙලා හිටියා, කරන දේ දන්නැති නිසා. මේ සිත ජය ගන්න නම්, සිත දක්වන ප්‍රතිචාරයට ප්‍රතිවිරුද්ධ එකක් කරන්න ඕනෑ. ඒ තරුණයාට ඔය හොද කර්මස්ථානයක්. තුච්ඡ නින්දිත සිත භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ රූපය නිරුවත් කරලා පෙන්නනකොටම ඔහු හිතන්න පටන් ගන්න ඕන, “තුච්ඡ නින්දිත සිත උඹ මට ලොකු උපකාරයක් කරන්නේ, උඹ ඔය පෙන්නන්නෙ සියලු කෙළෙස් වලින් මේ සිත නිරුවත් කළ යුතු බවයි. උඹ ඒකයි මේ මට පෙන්වන්නේ. සියලු තණ්හා, දිට්ඨි, මාන ඉවත් කරලා, සිත නිරුවත් කරලා සියලු කෙළෙස් නසලා, නිරුවත් ප්‍රභාෂ්වර සිතක් කරන්න කියලයි උඹ මට මතක් කරලා දෙන්නෙ” කියලා දිගින් දිගටම ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව හිතන්න ගත්ත ගමන්, සිත මේ වැඩේ නතර කරලා දමනවා.
කෙනෙක්ට බුදුපියාණන් වහන්සේ අසූචියක් බවට පත් කරලා පෙන්නනවා. අසූචි දැක්කත් බුදුරජාණන් වහන්සේ සිහිපත් වෙනවා. එතකොට ඒ පුද්ගලයා මහා අසහනයට පත් වුණා, බුදු පියාණන් වහන්සේ සිහිපත් වෙන වාරයක් වාරයක් ගානේ අසූචියට සමාන කරලා බුදුහාමුදුරුවන්ව පෙන්නුවාම මහා තැතිගැන්මක්, අසහනයක්, පීඩාවක් හිතේ හට ගත්තා. එයා හිතන්න ඕනේ, ‘තුච්ඡ නින්දිත සිත උඹ මට හොඳ උදව්වක් කරන්නේ. උඹ මට පෙන්නන්නෙ මේ කාමය අසූචියක් බව. තථාගතයන් වහන්සේ ලෝකයාට දේශනා කළේ ‘මිල්ල සුඛං’ කාමය අසූචියක් බව. ගූත කූප සූත්‍රය පෙන්වන්නේ කාමය අසූචියක් බව. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ රූපය දකින කොට උඹ මට සිහි කරල දෙන්නෙ කාමය අසූචියක් බව. උන්වහන්සේ කාමය අසූචියක් වශයෙන් වදාළ බව’ යනාදී වශයෙන් තුච්ඡ නින්දිත සිතට එරෙහිව කර්මස්ථානයක් වශයෙන් ගත්ත ගමන් ඉතාම නුදුරු කාලයකදී සිත ඒක අත්හැරලා දානවා. ඌරාගේ මාළු ඌරාගේ ඇගේම තියලා කපන්න ඕනේ. තවත් කෙනෙක්ට ගින්දරක් වශයෙන් බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වන්න ගත්තා. බුදුපියාණන්වහන්සේ දකිනකොටම ගිනිජාලාවක් වශයෙන් පේනවා. මොකක්ද ඔහුට දෙන කර්මස්ථානය, ‘තුච්ඡ නින්දිත සිත උඹ මට ලොකු උදව්වක් කරන්නේ, මොකක්ද රාග, ද්වේශ, මෝහ කියන්නේ ගින්දරක් උඹ ඒක තමයි මට මේ සිහි කරලා දෙන්නෙ’ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා,
“තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අග‍්ගී – රාගග‍්ගි, දොසග‍්ගි, මොහග‍්ගී”
“රාග, ද්වේශ, මෝහ කියන්නේ ගින්දරක්. බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වා දුන්නේ මේ සංසාරෙම දුක් ගින්දරක් බව. මේ ගින්දර නිවා දමන්නයි බුදු පියාණන් වහන්සේ අපට දේශනා කළේ. උන්වහන්සේ ඒ ගින්දර නිවා දැමීමයි නිවන හැටියට දේශනා කළේ. තුච්ඡ නින්දිත සිත, උඹ මට හැම මොහොතකම පෙන්වා දෙන්නෙ මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ ගින්දරයි” කියලා සිහි කරපු ගමන් ඒ ගින්දර නිවිලා යනවා. ආයෙ කරන්නේ නෑ ඒ වැඩේ.
යම් ආකාරයකින් බුදුපියාණන් වහන්සේට එරෙහිව ඔබේ සිත බනිනවා නම්, ඔබ ඒ වචනම පාවිච්චි කරමින් සිතට දොස් නගන්න. සිතට දෝෂාරෝපණය කරන්න, සිතට බැන වදින්න. තුච්ඡ නින්දිත සිත යම්කිසි ප්‍රතිවිරෝධයක් දක්වනවා නම්, ඒකම අනිත් පැත්තට සිතට එරෙහිව යොදාගන්න ඕන. සිතට එරෙහිව, කාමයට එරෙහිව, යොදා ගත්ත ගමන් සිත නවත්තනවා ඒ වැඩේ, ඉතාම නුදුරු කාලයකදී. ආයෙ ඒ වැඩේ කරන්නේ නෑ.
එහෙනම් ඔබගේ හිත බුදුපියාණන් වහන්සේට බනිනවා නම් ඔබ ඒ වචනම පාවිච්චි කරමින් සිතට දොස් නගන්න. ‘තුච්ඡ නින්දිත සිත උඹ මට උදව්වක් කරන්නේ, බුදුපියාණන් වහන්සේ උඹව දමනය කරන්න කියලයි දේශනා කළේ. ඒ නිසා මම උඹව දමනය කරනවා. මං මේ කාමයන්ගෙන් අත මිදෙනවා’ යනාදී වශයෙන් හොඳ කර්මස්ථානයක් මෙනෙහි කර ගන්න. හොඳ වීර්යයක් නගා ගන්න වෙලාවක් ඒක. එහෙනම් තමන්ට කොයි විදිහෙන්ද බුදුපියාණන් වහන්සේ පිළිබඳ වැරදි ප්‍රතිරූපයක් මවන්නේ, ඒ ප්‍රතිරූපයම කාමයට ආරෝපණය කරලා, කාමයට දොස් නගන්න පටන් ගන්න, එතකොට ඔය සිත ඒ වැඩේ වහාම නතර කරලා දානවා.
සිත ඔබට එරෙහි වන හැම මොහොතකම ඔබ කරන්න ඕනේ සිත ගන්න උපක්‍රමයම සිතට එරෙහිව අරගෙන සිතට දමා ගහන්න. ‘ඌරගේ මාළු ඌරගේම ඇඟේ තියලම කපලා දාන්න’. එතකොට සිත අත ඇරලා දානවා ඒ ක්‍රියාදාමය. මේක හොඳට අත් දකින්න පුළුවන්, නිවන් මග වඩමින් ඉස්සරහට යනකොට පුදුමාකාර ප්‍රති විරෝධ නංවන්නේ සිත. බුදුපියාණන් වහන්සේට දොස් නගනවා. ශ්‍රී සද්ධර්මයට දොස් නගනවා. ආර්ය මහා සංඝ රත්නයට දොස් නගනවා. තව ටික දවසකින් ඔබේ සිත ඇතුළෙන් මේ භික්ෂුවට බනින්න පුළුවන්. පුදුම වෙන්න එපා. තුච්ඡ සිත මේ ධර්මයට බිය වෙලා. ඒකයි භික්ෂුවට දොස් නගන්නේ. අන්න එදාට ඔබ දක්ෂ වෙන්න සිත විසින් මතු කරන අකුසල සිතුවිල්ලට, මනසිකාරයට ගොදුරු නොවී, සිතට එරෙහිව දොස් නගන්න.
එක්තරා උපාසකම්මා කෙනෙක් කිව්වා බුදුපියාණන් වහන්සේගේ රූපයක් දැක්කගමන් ඇයට පේන්නෙම මේක ගල් ගොඩක්, මේක සිමෙන්ති ගොඩක්, මේකේ මොන ගුණයක්ද තියෙන්නේ? අන්න එහෙම.
ඉතින් මේ විදිහට මේ ධර්ම මාර්ගයට පැමිණෙන, ධර්ම මාර්ගයේ ගමන් කරන අයට, තමන්ගේ සිත ප්‍රතිවිරුද්ධතා නංවයි. හැම කෙනෙක්ම නුවණින් දකින්න. තමන්ගේ සිත යම් ආකාරයකින් තමන්ට බාධාවක් කරනවා නම්, ඒ බාධාවම, සිතට එරෙහි උපක්‍රමයක් වශයෙන් යොදාගන්න. බුදුපියාණන් වහන්සේට නිග්‍රහ කරන්න ගන්නකොටම ඔබ සිතට නිග්‍රහ කරන්න, ‘තුච්ඡ නින්දිත සිත මේ භයානක සංසාරෙ, භවයෙන් භවයට මැරි මැරී, එකොළොස් ගින්නෙන් දැවි දැවී, එන්න සිද්ධ වුණේ, උඹ කියන දේ අහලා. අද මම අහන්නේ බුදුපියාණන් වහන්සේ කියන දේයි. තුච්ඡ නින්දිත සිත උඹ ගැරහුම් ලැබිය යුතුයි. උඹ නින්දා ලැබිය යුතුයි. උඹ තුච්ඡ ධර්මයක්’ කියලා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එසේ සිතට දොස් නගන්න කියලා දේශනා කරලා තියනවා වංගීස සූත්‍රයේ. වංගීස හාමුදුරුවෝ, බල්ලාට වගේ සිතට බනින්නෙ. වංගීස රහතන් වහන්සේගේ ථේරාපදාන‍යෙත් තියෙනවා, උන්වහන්සේගේ සූත්‍රයකත් සිතට නිගරු කිරීම තියෙනවා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පැහැදිලිවම දේශනා කරනවා මේ හිතට දෝෂාරෝපණය කරන්න. ඉස්සෙල්ලාම සටන තියෙන්නේ අනුන් එක්ක නෙමෙයි. තමන්ගේම සිතත් එක්ක. අපි මෙච්චර කාලයක් කළේ අනුන්ට දොස් නගපු එකනේ. අනුන්ට ටොකු ඇනපු එකනේ. දැන් තමන්ටම ටොකු ඇන ගන්න. තමන්ටම දොස් නගන්න. තමන්ටම එරෙහිව සටන් කරන්න. එතකොට ඔය සිත ක්‍රමානුකූලව දැනගන්නවා, ආයෙ මේ පුද්ගලයව මේකෙන් අල්ලගන්න බෑ කියා. මේ දේවල් ඇහුවහම සමහර කෙනෙක්ට තේරෙන්නෙ නැති වෙන්න පුළුවන්, සිතේ මේ වගේ ද්වයතාවක් තියෙනවද කියලා. ඔව්, ද්වයතාවක් තියෙනවා. මේ බව දක්වන තැනක් තමයි මහාවෙදල්ල සූත්‍රය, අසිරිමත් වූ සාරිපුත්ත අග්‍රශ්‍රාවක උතුමන් වහන්සේගේ දේශනාව. බුද්ධ භාෂිතයක් හැටියට උන්වහන්සේ සාධුකාරයක් දීලා අනුමත කරලා ඉවරයි. මහා වේදල්ල සූත්‍රයේ පැහැදිලිව දක්වනවා, ප්‍රඥාවෙන් යම් තීරණයක් ගත්තොත්, විඤ්ඤාණය ඒක ඒ මොහොතේදීම දැනගෙන, ඒ තීරණයට එරෙහිව ක්‍රියාත්මක වෙනවා කියලා. සියුම් දහම් කාරණාවක්. සමහරවිට ඔබට තේරෙන්නේ නැති වෙන්න පුළුවන්. මොකද ඒක ප්‍රත්‍යක්ෂයෙන් වැටහෙන්න ඕන කාරණාවක් නිසා. ප්‍රඥාවෙන් ඔබ තීරණයක් ගත්තොත් භාවනා කරන්න ඕන, බණ අහන්න ඕන, නිවන උදෙසා මේ ක්‍රියාමාර්ගයෙ යෙදෙන්න ඕන, යනාදී වශයෙන්, තුච්ඡ නින්දිත සිත, රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ වලින් කොහොම හරි ප්‍රඥාවේ තීරණය යටපත් කරනවා. අන්තිමට වෙන්නේ ඔබට ඒ කියපු වෙලාවට එහෙම දෙයක් සිහිකරන්නවත් බැරි වෙන්න ඔබේ සිත අහුරලා දානවා, රාග, ද්වේෂ, මෝහ වලින්. මේ සිත එහෙම එකක්. ප්‍රඥාවෙන් ගන්න හැම තීරණයක්ම අභිබවන්න විඤ්ඤාණය කටයුතු කරනවා. මේ ව්‍යසනයෙන් කවදද ගැලවෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ? ප්‍රඥාව බලවත් වෙලා විඤ්ඤාණය දුර්වල වෙච්ච දවසට. දැන් බල්ලෙක් හොඳට කාලා ඉන්න කල් ඌ පාර අයිනෙන් යනකොට කන්න පනිනවා, බුරනවා. හැබැයි සතියක් විතර මූට කන්න නොලැබුණොත්, නිකන් ඉන්නෙ නෑ බුරනවා. හැබැයි වෙනදා තරම් කටේ සද්දේ නෑ. යන්තම් ඔළුව උස්සලා බුහ් බුහ් ගානවා පුළුවන් හැටියට. ඒ වගේම මේ තුච්ඡ නින්දිත සිතත් මුලදී ප්‍රඥාව දුර්වල මට්ටමේ, විඤ්ඤාණ බලවත් මට්ටමේ තියෙනකොට, ප්‍රඥාවෙන් ගන්න තීරණයට කිසිම ආකාරයකින් ඉඩක් දෙන්නෙ නෑ. යටපත් කරලම දානවා, අර බල්ලා හොඳට කාලා, මස් කටු කාලා වැඩිලා ඉන්නවා වගේ. කොයි විදියකින් හරි සත්පුරුෂයන් ඇසුරු කරමින්, ශ්‍රී සද්ධර්මය අසමින්, නුවණින් මෙනෙහි කරමින්, ඒ ධර්මයට අනුකූලව හැසිරෙමින් හෙමින් හෙමින්, රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරු කරමින් ප්‍රඥාව බලවත් කල දවසට, එදාටත් අර විඤ්ඤාණ නිකන් ඉන්නෙ නෑ, එදාටත් එරෙහි වෙන්න හදනවා. හැබැයි අර දවස් ගානක් තිස්සේ නිරාහාරව සිටිය බල්ලා වගේ. පුරුද්දට ඌ ඔලුව උස්සලා බුරනවා. ඒ වගේ ප්‍රඥාවෙන් ඔබ තීරණයක් ගත්ත දවසට, අද මං බණ අහනවා භාවනා කරනවා කියලා එදාටත් අර රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා තිබුණත් පොඩ්ඩක් උත්සාහයක් දරනවා අර ප්‍රඥාවේ තීරණය වලක්වන්න. ඔහොම ඔහොම කවදහරි දවසක අර බල්ලා මැරිල යනකම්ම ඌ ඔලුව උස්ස උස්ස බුරනවා, ඔලුව බිම තියාගෙන හරි බුහ් ගාන්න බලනවා. ඒ වගේම විඤ්ඤාණ සහමුලින්ම නිරුද්ධ වෙලා යනකම් ප්‍රඥාවට එරෙහිව කුමන හෝ ආකාරයකින් බලපෑමක්, ප්‍රතිවිරෝධයක් නංවන්න උත්සහ කරනවා. ඒ ප්‍රතිවිරෝධය තමයි ඔබ ඔය දකින්නේ හිත ඇතුළෙ ඉඳන් බුදුපියාණන් වහන්සේටත් නිගරු කරනවා කියලා. මෙය කිසිම ආකාරයකින් ඔබට අකුසලයක් නොවේ. මොකද චේතනාවක් සකස් වෙන්නෑ. ඔබේ හිත දන්නවා, තුන් හිතකින්වත් භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ නාමයට අබමල් පියල්ලක අහිතක් නැති බව. එසේ තිබියදීත් මේ සිත නිගරු කරන්නේ එසේ සද්ධර්මයෙන් රාග, ද්වේශ, මෝහ නිරුද්ධ වෙනකොට, ආහාර නිරුද්ධ වෙලා යනකොට ඇතිවෙච්ච කිපීම නිසා.
සිත ඔබට එරෙහි වෙන හැම වෙලාවකම ඔබ සිතට එරෙහිව දොස් නගන්න. සිත බුදුපියාණන් වහන්සේට දොස් නගන්න ගත්ත ගමන්ම ඔබ කාමයට දොස් නගන්න ගන්න ප්‍රඥාවෙන්. “තුච්ඡ නින්දිත මාරය” කියලා සිතට දොස් නගන්න. සිතට මාරයා කියලා තමයි ආමන්ත්‍රණය කරන්නේ, ‘පවිටු මාරය’ කියලා. කාමයට දොස් නගන්න. වහාම නවත්තනව සිත ඔය වැඩේ. මොකද සිතට ඒක පුදුම අවාසිදායක වැඩක්. එයින් පස්සේ කවදාවත් ආයෙ ඔබට එරෙහිව ඒ වැඩේ කරන්නේ නෑ, මොකද ඔබේ උපක්‍රමය තේරුම් ගත්තා. ඊට පස්සේ බලන්නේ වෙන උපක්‍රමයකින් ඔබව කොටු කරන්න. ඒකයි කළ්‍යාණ මිත්‍රයන් ඇසුරෙන්, සබ්‍රහ්මචාරීන් ඇසුරින්, ඒ ධර්මය අසමින් ඒ සාකච්ඡා පවත්වමින් යන්න කියන්නේ. ඒ වගේම, ‘උඹට දැන් පිස්සු. උඹට දැන් ජීවත් වෙලත් වැඩක් නෑ’ එහෙමත් කියනවා.
සත්‍ය වශයෙන්ම ඔය තත්ත්වයට මුහුණ දෙන්නේ ඒකාන්තයෙන්ම නිවන් මගට පැමිණෙන අය. ඒ අය සියයට සීයක්ම කාමයෙන් නිවන පැත්තට හැරිච්ච ගමන් තුච්ඡ නින්දිත සිත කිපෙන්න ගන්නවා. ඒ කිපීම තමයි ඔය විවිධාකාර ස්වරූපයෙන් පෙන්නන්නේ, විකෘති රූප මවමින්, දෝෂාරෝපණ එල්ල කරමින්, බුදුපියාණන් වහන්සේට, ශ්‍රී සද්ධර්මයට, ආර්ය මහා සංඝ රත්නයට නිගරු කරමින් හැසිරෙන්නේ සිත, අර තමන්ගේ ආහාර ටික නොලැබී යන නිසා දැන්. බුදුපියාණන් වහන්සේට දොස් නඟන හැම වාරයකම ඔබ කාමයට දොස් නඟමින් කාමයේ ආදීනව සිහි කරන්න පටන් ගන්න. එතකොට සිතට ඒක මහා අවාසියක් වෙනවා. සිත වහාම ඒ වැඩේ අත් හැරලා දානවා. හැබැයි ඒ වැඩේ අත්හැරලා දැම්මා කියලා, ඔබ ඊට පස්සේ ඒ වැඩේ නොකර ඉන්න එපා. දිගින් දිගට, දිගින් දිගට කාමයේ ආදීනවම දකින්න. කාමයේ ආශ්වාදයේ ආදීනවම දකින්න. කාමය, ආශ්වාදය, නිසා ඇස, කණ, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස පිනවන්න ගිහිල්ලා නේද මේ සියලුම හත්ඉලව්වලට මුහුණ දුන්නේ, අනන්ත සංසාරයේ ඉඳලා මේ මොහොත වෙනකම් අනන්ත අප්‍රමාණ දුක් වින්ඳේ මේ නිසා නේද? මෙතනින් එහාටත් ගියොත් එහෙම ආයෙ දුක්විඳින්න වෙන්නෙත් මේ කාමය නිසා නේද? මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ චේතනා හෙවත් සංඛාර උපදින්නේ ආශ්වාදය නිසා නේද? එහෙනම් මේ සංඛාර උපද්දවන්නා වූ මේ කාමයේ ආශ්වාදය සැපක් හැටියට දකින්න පුළුවන්ද?
“යං කිඤ‍්චි දුක්ඛං සම‍්භොති සබ‍්බං සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා, සඞ‍්ඛාරානං නිරොධෙන නත්ථි දුක්ඛස්ස සම‍්භවො”
යම් කිසි දුකක් සමුදය වෙනවා නම්, හටගන්නවා නම්, ඒ සියල්ල සංස්කාර ප්‍රත්‍යයෙන්, ඒ කිව්වේ රාග, ද්වේශ, මෝහ චේතනා ප්‍රත්‍යයෙන් තමයි හට ගන්නේ. කර්ම ප්‍රත්‍යයෙන්. ‘සංඛාරානං නිරෝධේන’ ඒ සංඛාරයන්ගේ හෙවත් රාග, ද්වේශ, මෝහ චේතනාවන්ගෙ නිරුද්ධ භාවයක් ඇත්ද, ‘නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවෝ’ එවිට දුකේ පහළවීමක්, සකස්වීමක්, හට ගැනීමක් නැත. එහෙනම් දකින්න ඕනෑ මේ කාමය ඇති කල්හි සංඛාර හටගන්නවා, කාමයෙන් වෙන් වූ කල්හි සංඛාර නිරුද්ධ වෙනවා කියලා. ඒ න්‍යාය ධර්මය දකිමින් වාසය කරන්න. ඒ තමයි නිවන් මග.
“පභස‍්සරමිදං භික්ඛවෙ චිත්තං. තඤ‍්ච ඛො ආගන‍්තුකෙහි උපක‍්කිලෙසෙහි උපක‍්කිලිට‍්ඨං”
‘පභස‍්සරමිදං, භික්ඛවෙ, චිත්තං’ කිව්වේ මොකක්ද?
‘මහණ, මේ චිත්තය කියන ස්වභාවය ප්‍රභාෂ්වරයි’. මොකක්ද චිත්තය කිව්වේ, “ආරම්මණ විජානණ ලක්ඛණං චිත්තං” අරමුණක් දැනගන්නා වූ ලක්ෂණයටයි සිත කියන්නේ. ඒ සිත ප්‍රභාශ්වරයි. අරමුණක් දැනගන්නා වූ සිත. නමුත් ප්‍රශ්නේ තියෙන්නේ මේකයි. කෙනෙක්ට ඒ අරමුණක් විතරක් දැනගන්නා වූ සිතක් නෙමෙයි උපදින්නේ. භවයෙන්. භවාංග වෙලා, ප්‍රතිසන්ධි සිතක් විදිහට ඇවිල්ලා තියෙන්නේ, අරමුණක් දැනගෙන නතර වෙන සිතක් නෙවේ. එහෙම වුණානම් අරිහත් උපතින්ම. ඇවිල්ලා තියෙන්නේ ගති චිත්තයක්. රාග, ද්වේශ, මෝහ ගති සහිත චිත්තයක්. රාග, ද්වේශ, මෝහ අනුශයන් සහිත චිත්තයක්. ඒක කොහොමද දැනගන්නේ. ඒකයි එකිනෙකාගේ රූප එක එක විදිහ.
“සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ්ඤාණං. විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමරූපං” සංඛාර යම්සේද විඤ්ඤාණ එසේයි. විඤ්ඤාණ යම්සේද නාමරූප එසේයි. එතකොට ඒ ප්‍රතිසන්ධි චිත්තය යම්කිසි ස්වභාවයක් පවතිනවාද රාග, ද්වේශ, මෝහ අනුශයන්ගේ, ඊට අනුකූලයි ඒ රූපය. ඒක තමයි නාමරූප කියන්නේ. ඒ නිසා තමයි දහ දෙනෙක් ගත්තොත් රූප දහයක් වෙන්නේ. රාග ගතිය වැඩි කෙනාගේ ඊට අනුකූලව යම්කිසි ප්‍රියමනාප භාවයක් ඒකෙ තියනවා. ද්වේශ ගතිය වැඩි කෙනාගේ ඊට අනුකූලව යම්කිසි ආකාරයක අධර්මිෂ්ඨ භාවයක් ඒ රූපයේම සකස් වෙනවා. මෝහ ගතිය වැඩි කෙනාගේ උපතින්ම ඒ මෝඩ ලක්ෂණ යම්කිසි ආකාරයකින් විද්‍යාමාන වෙන්න ගන්නවා. උපතින්ම ආපු රූපයේ ස්වභාවයක් තියෙනවානේ. ඒ රූපයේ ස්වභාවය සකස් කෙළේ කවරෙක් විසින්ද? ඒ චිත්තය විසින්. එහෙනම් චිත්තය උපතින්ම ප්‍රභාශ්වර වුණානම් කාටවත් රූපයක් උරුම වෙන්නේ නැහැ. ඒකයි අරහතුන් වහන්සේගේ රූපයක් නැත්තේ. ඒකයි නැවත උපතක් නැත්තේ. ප්‍රභාශ්වර සිතකට රූපයක් නැත. රූපය තියෙන්නේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ සහිත කිළුටු චිත්තයකට. නැත්නම් විඤ්ඤාණ වලට තමයි නාමරූප තියෙන්නේ. ප්‍රභාශ්වර චිත්තයට නාමරූප නැහැ. නාමරූප තිබුණනම් අරහතුන් වහන්සේත් කොහේ හරි ගිහිල්ලා මරණින් පසු, උන්වහන්සේගේ පරිනිර්වාණයෙන් පස්සේ ආයෙ උපදිනවා, සංඛතයි එහෙම වුණොත්. නිවන අසංඛත වෙන්නේ නෑ එහෙමනම්. එහෙමනම් ප්‍රභාශ්වර චිත්තයේ නැහැ කිසිවක්. ප්‍රභාශ්වර චිත්තය කියන්නේ දැන ගැනීමක් විතරයි.
“ආරම්මණ විජාණන ලක්ඛණං චිත්තං”
අරමුණක් දැනගැනීම තමයි සිත කියන්නේ. සාමාන්‍ය මනුස්සයෙක්ට, අරිහතුන් වහන්සේගෙන් මෙහා කෙනෙක්ට, ඔය සිත කියන එක අරමුණක් දැනගෙන නතර වෙන්නේ නැහැ. අරමුණක් දැනගෙන නතරවන ස්වභාවයට තමයි අර කිව්වේ,
‘දිට්ඨෙ දිට‍්ඨමත‍්තං භවිස‍්සති’ රූපයක් දැක්කා. අරමුණ දැනගත්තා එච්චරයි. එතනින් එහාට ලුහුබැදීමක් නැහැ රාගයෙන් හෝ ද්වේශයෙන් හෝ මෝහයෙන් හෝ එම රූපයේ. ඒ වගේම,
“සුතෙ සුතමත‍්තං භවිස‍්සති, මුතෙ මුතමත‍්තං භවිස‍්සති. විඤ‍්ඤාතෙ විඤ‍්ඤාතමත‍්තං භවිස‍්සති.”
එහෙනම් අරමුණක් දැනගන්නා ස්වභාවයේ නතර වුණහම ඒ කියන තත්ත්වයට එනවා. එතකොට මොකක්ද වෙන්නේ.
‘තතො ත්‍වං බාහිය න තෙන ’ බාහිය ඔබ එවිට මෙහිත් නැත. “යතො ත්‍වං බාහිය න තෙන’ බාහිය, ඔබ එවිට එහිත් නැත. ඒ කිව්වේ යමෙක් යම් අරමුණක් දැනගන්නා වූ මට්ටමින් නතර වුණොත්, ඒක අවබෝධයෙන් සිද්ධ වෙන දෙයක් මිසක් බලහත්කාරයෙන් කරන්න පුළුවන් එකක් නෙවෙයි. අවබෝධයෙන් එතෙන්ට ඒ සිත ආවහම “තතො ත්‍වං බාහිය න තෙන’ බාහිය, ඔබ මෙහි පිහිටන්නේ නැත. ඒ කිව්වේ, කර්ම භවයේ පිහිටන්නේ නෑ. “යතො ත්‍වං බාහිය න තෙන’’ එතකොට මොකද වෙන්නේ? බාහිය ඔබ එහි පිහිටන්නෙත් නැත. පුනර්භවයේ පිහිටන්නෙත් නෑ. ඇයි?
‘නත්ථි කම‍්මභවො නත්ථි උප‍්පත‍්තිභවො’
“තතො ත්‍වං බාහිය න තෙන. යතො ත්‍වං බාහිය න තෙන, තතො ත්‍වං බාහිය න තත්ථ. යතො ත්‍වං බාහිය න තත්ථ, තතො ත්‍වං බාහිය නෙවිධ, න හුරං, න උභයමන‍්තරෙන එසෙවන‍්තො දුක‍්ඛස‍්සා”ති.
බාහිය යම්කිසි අරමුණක් රූපයක් වශයෙන්, ශබ්දයක් වශයෙන්, ගන්ධයක්, රසයක්, ස්පර්ශයක් වශයෙන් ධර්මයක් වශයෙන් දැන ගත්තාද ඒ මාත්‍රයේ සිත නතර වුණා නම්, දැනගත්තා පමණයි, දැන ගැනීමක් හැර එතනින් එහාට රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් ඒ රූපය, ශබ්දය, ගන්ධය, රසය, ස්පර්ශය පිළිබඳව ලුහු බැඳීමක් නැත්නම්, කර්ම රැස් වෙන්නේ නැහැ. ‘සළායතන නිරෝධෝ ඵස්ස නිරෝධා. ඵස්ස නිරෝධෝ වේදනා නිරෝධා” දැන් ඇහෙන් අරමුණක් දැනගන්න මට්ටමට ආවහම එතන තියෙන්නේ චක්ඛු ඉන්ද්‍රිය මිසක් චක්ඛායතනය නෙමෙයි. එහෙනම් එතනට එනකොට මොකද වෙන්නේ සළායතන නිරෝධයි. එහෙනම්
“සළායතනනිරොධා ඵස‍්සනිරොධො. ඵස‍්සනිරොධා වෙදනානිරොධො. වෙදනානිරොධා තණ‍්හානිරොධො. තණ‍්හානිරොධා උපාදානනිරොධො”
‘උපාදාන නිරෝධෝ භව නිරෝධා’. කර්ම භවයත් නිරුද්ධයි. එහෙනම් මොකෝ වෙන්නේ, “තතො ත්‍වං බාහිය න තෙන’, බාහිය, ඔබ මෙහි පිහිටන්නේ නැහැ. “ යතො ත්‍වං බාහිය න තෙන’, ’බාහිය, එවිට ඔබ එහි පිහිටන්නේ නැහැ’.
“තතො ත්‍වං බාහිය න තෙන. යතො ත්‍වං බාහිය න තෙන, තතො ත්‍වං බාහිය න තත්ථ. යතො ත්‍වං බාහිය න තත්ථ, තතො ත්‍වං බාහිය නෙවිධ, න හුරං, න උභයමන‍්තරෙන එසෙවන‍්තො දුක‍්ඛස‍්සා”ති.”
“බාහිය කර්ම භවයෙ පිහිටියේ නැත්නම් පුනර්භවය පිහිටන්නෙත් නෑ. බාහිය කර්ම භවයෙ පිහිටන්නේ නැත්නම් පුනර්භවයෙත් පිහිටා නැත්නම් ඒ අතරමැද පිහිටන තැනකුත් නෑ. එහෙනම් බාහිය ඔබ මෙලොවත් පරලොවත් නොපිහිටිය සිතින් නිවනට පත් වෙයි. සියලු දුකින් නිදහස් වෙයි” කියලා දේශනා කරද්දී උන්වහන්සේ අරිහත් ඵලයෙහි පිහිටියා. ඒ ධර්මයේදී පැහැදිලිව පේනවා, අරිහත් ඵලයට පත්වෙලා සංසාර ගමන අවසන් වෙන්නේ ඒ චිත්ත ස්වභාවය නිසා. එහෙනම් එතනට එන්න ඕනේ. දැන් අර බාහිය දාරුචීරිය උතුමන් වහන්සේට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනාව කරද්දී ඒ අරිහත් ඵල චිත්තය තිබුණ නෙවෙයි. බාහිය මෙතෙන්ට ආවොත් මෙහෙම වෙනවා කියලයි දේශනා කළේ. බාහිය, මේ අරමුණක් දැනගන්නා වූ චිත්තයට ඇවිල්ලා සීමා වුණොත් ‘ආරම්මණ විජානන ලක්ඛණං චිත්තං’ කියන ස්වභාවයට ඇවිත් නතර වුණොත් බාහිය එවිට මේ කර්ම භවයෙත් පුනර්භවයෙත් පිහිටන්නේ නැතුව සියලු දුකින් නිදහස් වෙලා ‘නිබ‍්බන‍්ති ධීරා යථායම‍්පදීපො’. පහනක් නිවුනා සේ කොහේ ගියාද මොනව වුණාද කියලා හොයාගන්න බැරිව සහමුලින්ම ඒ විඤ්ඤාණය නිරුද්ධ වෙලා යනවා. කොහෙවත් යන්නේ නැහැ. හේතු තියෙනකං ඒ විඤ්ඤාණය පැවතුණා. හේතු නිරුද්ධ වීමෙන් ඒ විඤ්ඤාණය සදහටම නිරුද්ධ වුණා. එතනට ආවොත් තමයි බාහිය, එහෙම වෙන්නේ, කියලා දේශනා කළහම ඒ උතුමන් වහන්සේගේ මහා ප්‍රඥාවෙන් ඒක අවබෝධ වෙලා ඒ මොහොතේම සියලු කෙළෙස් නැසිලා ගියා. එතෙන්ට එන්න කියලයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ ‘පබස්සර මිදං භික්ඛවේ චිත්තං’ දැන් ඔය ප්‍රශ්නෙට උත්තරේ හෙව්වොත් එහෙම, සංසාරෙ මුල හොයන්න වෙනවා. සිත හටගත්තේ කවද්ද? එහෙනම් ඒ සිත හටගන්න මුල්ම අවස්ථාවේදී මේ සිත පිරිසිදුව තිබිලා තියනවා. එතකොට මහ ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙනවා. එතකොට කවද්ද කොහොමද මේක වුණේ? ඔය ප්‍රශ්නය ඇවිල්ලා කීදෙනෙක් අහනවද බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන්. බුදුහාමුදුරුවෝ ඨපනීයයි. උත්තර දුන්නේ නැහැ. දුන්නට වැඩක් නැහැ. තේරුම් ගන්න බැහැ. ඉපදුණේම ගති චිත්තයක්. රාග, ද්වේශ, මෝහ අනුසයන් සහිත චිත්තයක් සකස් වුණේ, රහතන් වහන්සේ කෙනෙක් ඉපදුණා නෙමෙයිනේ. ඉපදුණේම රාග, ද්වේෂ, මෝහ සහිත චිත්තයක්. එහෙනම් ඒ සිත සකස් වුණේ ඊට පෙර පැවැති සිතේ කර්ම විපාක වශයෙන්. ඒ සිත සකස් වුණේ කොහොමද? ඒ සිතත් ගති චිත්තයක්. එහෙනම් ඒ සිත සකස් වුණේ කොහොමද? ඊට ඉස්සෙල්ලා තිබිච්ච චිත්තයේ කර්ම විපාක වශයෙන්. ඒ සිත කොහොමද සකස් වුණේ යනාදී වශයෙන් ඔහොම බලාගෙන ගියොත් සංසාරයේ මුලටනේ යන්න වෙන්නේ. අන්න එතනට ගිහිල්ලයි ඔය ප්‍රභාශ්වර චිත්තය එදා තිබුණාද කියලා හොයාගන්න වෙන්නේ. ඉතින් ඔය ප්‍රශ්නයට උත්තර දීලා නෑ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ. ඒ නිසා අපටත් ඕකට උත්තරයක් හොයන්න හම්බ වෙන්නේ නැහැ. මොකද ඒ උත්තරේ කොහොම එකක්ද කියල අපි දන්නෙත් නැහැ. කිසිම කෙනෙක් ඇහුවට ඒ ප්‍රශ්නයට උන් වහන්සේ උත්තර දීලා නැත්තේ උත්තරේ අපිට තේරුම් ගන්න බැරි තරම් සංකීර්ණ එකක්.
සිතේ මුල් ස්වභාවය කෙසේද කියලා තේරුම් ගන්න පුළුවන්ද අපට? මේ දැන් ක්‍රියාත්මක වන චිත්තයේ ස්වභාවය බුදුපියාණන් වහන්සේ පට්ඨාන විසි හතරකින් දේශනා කරනවානේ. ප්‍රත්‍ය විසි හතරකින්. ලෞකික ප්‍රත්‍ය දාසයයි. ලෝකෝත්තර ප්‍රත්‍ය අටක් වශයෙන්, ඔය කියන සූවිසි පට්ඨානය කියලා. සූවිසි පට්ඨානය බලන්නකො පොඩ්ඩක්. සිංහල පරිවර්තනයක්වත් සිංහලෙන් නෙමේ, ලෝකෙ කිසිම භාෂාවකින් පරිවර්තනයක් නැහැ. පාලි භාෂාවෙන් විතරයි ඒක තියෙන්නේ. ඒක පරිවර්තනය කරන්න පුළුවන් සමතෙක්වත් මහා පොළොවෙ පහළ වෙලා නැහැ. අග්‍රශ්‍රාවක සාරිපුත්ත උතුමන් වහන්සේටයි අභිධර්ම දේශනාව සහමුලින්ම ගෝචර වුණේ. වෙන කාටවත් ගෝචර වුණේත් නැහැ. ඒ තරම් ගැඹුරුයි. වර්තමාන සිතේ ක්‍රියාකාරීත්වය පට්ඨාන විසි හතරකින් විග්‍රහ කරහම ඒක තේරෙන් නැත්නම්, මේ සිතේ මුල් ස්වභාවය කෙසේ හටගත්තද කියලා උන්වහන්සේ දේශනා කළා නම් මක්වෙයිද? අපිට දෙනවා රෙදිකඩක්, පිරුවටයක්. හොඳටම කිලිටු වෙලා තියෙන්නේ. කුණු ගෑවිලා තියෙන්නේ. දැන් කියනවා සබන් කෑල්ලකුත් දීලා ඔය පිරුවටය හොඳට හෝදන්න. හොඳට හේදුවහම ඕකෙ තියෙන සේරම කුණු ටික යනවා. මෙහෙමත් කියනවා, ඔය රෙදි කඩ මුලින් හොඳට පිරිසිදුව තිබිච්ච එකක්. පස්සේ තමයි පිටින් ආපු කුණු ගෑවිලා ඕක කිළිටු වෙලා තියෙන්නේ. වන්දනාවක යන්න ඔබට මේ පිරුවටය දුන්නේ. ඔබ වන්දනාවේ යන්න නම් පිරුවටය සහමුලින්ම සුද්ද කරන්න ඕන. මතුපිටින් ගෑවිලා තියෙන කුණුත් අයින් කරන්න ඕනේ. අභ්‍යන්තරයෙ බැහැගෙන තියෙන තද පැල්ලනුත් ඉවත් කරලා ඔය පිරුවටය සහමුලින්ම පිරිසිදු සුදු පිරුවටයක් බවට පත් වුණොත් ඔබට ඒ සදාතනික වන්දනාවේ යන්න පුළුවන්. දැන් අපිට කිව්ව දේ අපි කරන්න ඕනෑ. මේ රෙදි කඩ පිරිසිදු කරන්න කිව්වේ. දැන් අපි ඒක කොරන්නෙ නැතුව මෙහෙම හිත හිත හිටියොත්, කවද්ද දන්නෙ නෑ මේ රෙදි කඩ හටගත්තේ. කවුද, කොයි රටේද දන්නෙ නෑ මේ රෙදි කඩ නිෂ්පාදනය කළේ. මොන යන්ත්‍රයෙන්ද දන්නෙ නැහැ මේක හැදුවේ. කවද්ද දන්නෙ නෑ මේකෙ මුලින්ම කුණු ගෑවෙන්න ගත්තේ. ඒ එක ප්‍රශ්නයක්වත් අපිට අදාළ ඒවා නෙමෙයි. මොකද ඒ එක ප්‍රශ්නයකටවත් උත්තර හෙව්වා කියලා ඔය රෙද්දෙ තියෙන කුණු ඉවත්වන්නේ නැහැ. කුණු ඉවත් වෙන්න නම් අපි එක දෙයයි කරන්න ඕනේ, ඒකෙ සබන් ගාලා හොඳට උලලා උලලා, ගලේ ගහලා, අපුල්ලලා හරි, කොයි විදිහෙන් හරි ඒකෙ කූණු ටික යවන්න ඕනේ. අනවශ්‍ය දේවල් අපි හොයන්න ගියොත් එහෙම වෙන්නේ, අපිට අන්න අර රෙදි කඩ පිරිසිදු කරගෙන ඒක සුදු පිරුවටයක් බවට පත්කරගෙන සදාතනික වන්දනාවේ යන්න තියෙන කාලය අහිමි වෙන එක. අපි හොයන්න ඕනේ කොහොමද මේ රෙදි කඩ ඉක්මනින් සුද්ද කරගන්න පුළුවන් ක්‍රමය කියලා. මොකද අපට දේශනා කරල තියෙන්නේ එච්චරයි.
ඒ වගේම ඒ රෙදිකඩේ මුල් ස්වභාවය හොයන්න ගියොත් එහෙම ඒකාන්තයෙන් ඔබට වෙන වැඩක් කරන්න හම්බ වෙන්නේ නැහැ. මොකද මුල හොයාගන්න බැහැ. එහෙමනම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළේ මේ සිතේ, මූලික ස්වභාවය වෙන්නේ අරමුණක් දැනගැනීම විතරයි. හැබැයි අරමුණක් දැනගැනීම විතරයි කියන තැනට එන්න නම් ඒ හිතේ රාග, ද්වේශ, මෝහ කියන සියලු අනුසයන් නැසෙන්ඩ ඕන. අන්න එතකොටයි ‘චිත්ත’ කියන ස්වභාවයට එන්නේ. එතනින් මෙහාට ආවහම තමයි විඤ්ඤාණ වෙන්නේ.
“පභස‍්සරමිදං, භික්ඛවෙ, චිත්තං, තඤ‍්ච ඛො ආගන‍්තුකෙහි උපක‍්කිලෙසෙහි උපක‍්කිලිට‍්ඨ”න්ති”
“යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ‍්ඩරං මනො මනායතනං මනින්‍ද්‍රියං විඤ්ඤාණං විඤ‍්ඤාණක‍්ඛන්‍ධො තජ‍්ජා මනොවිඤ‍්ඤාණධාතු”
කියලා පියවර දහයක් දක්වා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්නලා දෙන්නෙ ඒකයි. අන්න පෙන්වනවා මේක චිත්ත ස්වභාවයෙන් නතර වෙලා නැහැ. විඤ්ඤාණ ස්වභාවයට ඇවිල්ල තමයි අපි දැනගෙන තියෙන්නේ. එහෙමනම් චිත්ත කියන ස්වභාවයට එන්නනම් සියලු රාග, ද්වේශ, මෝහ නැසෙන්න ඕනේ. ඒ සිතේ ස්වභාවයට තමයි චිත්ත කියන්නේ. චිත්ත කියන ස්වභාවයට ආවහම තමයි අරමුණක් දැනගැනීම කියන තැන නතර වෙන්නේ. චිත්ත කියන ස්වභාවයෙන් මෙපිටට, අර විඤ්ඤාණ කියන මට්ටමේ තියෙනකොට හැමතිස්සෙම වෙන්නේ අරමුණක් දැනගෙන මදි. ඒක හොයා යන්නත් ඕන. ඒකයි “ඉදංපච්චේතා” කියන්නේ. ඒ ප්‍රත්‍ය ඔස්සේ ගමන් කරන්නත් පටන් ගන්නවා. අවිජ්ජාව තියෙනවනෙ. ඒ නිසා නිකන් ඉන්න බැහැ. එක්කෝ රාගයෙන් හඹාගෙන යනවා. එක්කෝ ද්වේශයෙන් හඹාගෙන යනවා. එක්කෝ මෝහයෙන් හඹාගෙන යන්න ගන්නවා. මොකක් හෝ ලුහු බැඳීමක් තියෙනවා. එතකොට කෙනෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන් අපි ගස් ගල් දැක්කහම හඹාගෙන යන්නේ නෑනේ කියලා. නෑ හඹා යාමක් තියෙන්නේ. මෝහයෙන් හඹාගෙන යන්නේ. මොකක්ද? මම මේක දැක්කා කියලවත් හිතෙනවනේ අඩුම තරමින්.
මම මේක දැක්කෙ කියන එක තුළ තියෙන්නේත් අවිජ්ජාව. මෝහය. මම කියන්නේ කවුද? සිතද, කයද? අන්න එතකොට එතන එහෙනම් මම කියලා එන්නාවූ විපල්ලාසයෙම තියෙනවා දෘෂ්ඨීයක්. එහෙනම් ඒක ඇවිල්ලා මානය. අනුසයන් තියෙන නිසානෙ එහෙම වෙන්නේ, මම දැක්කා කියලා. තෝර ගන්න ඕනේ එහෙනම්, අරිහත් ඵලයෙන් මෙහා ඉන්න කිසිම කෙනෙක් ප්‍රභාශ්වර සිතින් අරමුණු අත් දකින්නේ නැහැ. ඒ අය දකින්නෙම කිළුටු සිතකින්. ඒ නිසා කුමන හෝ ආකාරයක විකෘතියක් දකින්නේ. ප්‍රකෘතිය නෙමෙයි. සීයට සීයක් ප්‍රකෘතිය දකින්නේ රහතන් වහන්සේ. උන්වහන්සේට විතරයි රූපය රූපයක් හැටියටම පමණක් දැකලා, යථා රූපය දැකලා, නිහඬ වෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ශබ්දයේ යථා ශබ්දය අහලා, ඒ හැම එකකම යථා ස්වභාවය දකින්නේ උන්වහන්සේ විතරයි, එතනින් මෙහා ඉන්න අය මොනවා හෝ විකෘතියක් ඇතිකරගන්නවා. රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් විකෘති කර ගන්නවා. අඩුම තරමේ අර රාග, ද්වේශ දෙක දුරුවෙලා යනකොට අර අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයා පවා මේ රූපය මමනෙ දැක්කේ කියලා මෝහයෙන් විකෘති කර ගන්නවා, මම දැක්ක රූපයක් කියලා. ඊට පස්සේ ඊට අනුකූලව මානයක් උද්ධච්චයක් නැගිලා එනවා. ඊට පස්සේ අවිජ්ජාවෙන් නිගමනයක් දෙනවා ඒ රූපය පිළිබඳව. ඒක නිසා යථාරූපය නෙමෙයි හැමතිස්සෙම දකින්නේ විකෘති වෙච්ච රූපයක්. රාග, ද්වේශ, මෝහ අනුශයන් සුළු හෝ මට්ටමකින් තියෙනකල්, කොච්චර උත්සහ කළත් යථා රූපය පේන්නේ නෑ.
ධ්‍යාන වැඩුවොත්, ලෝකෝත්තර චතුර්ථ ධ්‍යානයට පත්වුණොත්, පූර්ණ නොවුනත් ධ්‍යානය, අවිජ්ජා අනුසය යටපත් වෙලා තියෙන නිසා, ඒ චිත්ත ස්වභාවය නම් අරිහතුන් වහන්සේගේ චිත්ත ස්වභාවය. කෙනෙක්ට ලෝකෝත්තර චතුර්ථධ්‍යානය පූර්ණ වුණේ නැතත් ධ්‍යානයට සම වදින්න පුළුවන් නම් අන්න එයාට අරිහතුන් වහන්සේගේ චිත්ත ස්වභාවය මොකක්ද කියලා අත් දකින්න පුළුවන්. යම් දවසක ඒ ධ්‍යානයේ දිගින් දිගට, යෙදිලා ධ්‍යානය පූර්ණ වුණොත්, අරිහත් ඵලය පූර්ණ වෙනවා. එතනින් එහාට කරන්න දෙයක් නැහැ. මොකද චතුර්ථධ්‍යානය පූර්ණයි කියන්නේ ලෝකෝත්තර සම්මා සමාධිය පුර්ණයි. සම්මා සමාධිය පූර්ණ නම් ආයෙත් කරන්න දෙයක් නෑ, අරිහත් ඵලය පුර්ණයි. ඒ කියන්නේ ඒ ඵල චිත්තයෙ, ලෝකෝත්තර චතුර්ථධ්‍යානයේ තියෙන චිත්ත ස්වභාවය තමයි අරිහතුන් වහන්සේගේ චිත්ත ස්වභාවය. ආර්ය උපේක්ෂාව. එහෙම නැත්නං උපේක්ෂා ඒකාග්‍රතාවය. නැත්නම් උපේක්ෂා සති පාරිශුද්ධිය පිහිටන සිත. එතකොට ලෝකෝත්තර චතුර්ථධ්‍යානයේ චිත්ත ස්වභාවය තමයි අරිහතුන් වහන්සේගේ සාමාන්‍ය චිත්ත ස්වභාවය. යම්කිසි කෙනෙක් ධ්‍යානයෙන් එතෙන්ට ඇවිල්ලා, දිගින් දිගට ඉඳලා, අර අනුසය නසාගන්න සමත් වුණොත්, මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා, අවිජ්ජා අනුසය නැසෙනවත් එක්කම ඉතුරු ධර්මතා දෙකක් නැතිවෙලා යනවා. එතකොට වෙන්නේ මොකක්ද? අන්න අරිහතුන් වහන්සේගේ ඵල චිත්තයෙ පිහිටියා වෙනවා. එතකොට අරිහතුන් වහන්සේ කෙනෙක්. ඒ අරිහත් ඵල කියන චිත්තය තමයි මේ ලෝකෝත්තර චතුර්ථධ්‍යානයෙන් පෙන්වන්නේ. එහෙනම් එතෙන්ට ඇවිල්ලා යම්කිසි කෙනෙක් ඒ සිත පූර්ණ කළා කියන්නේ, ඒ සිතේ තියෙන සියලු අනුසයන් නැසුවා කියන එක. එහෙනම් ඒ මට්ටමට ආපුහාම මොකද වෙන්නේ, අන්න අකුප්පා චේතෝ විමුක්තියෙන් පූර්ණයි.
“දසහඞ‍්ගෙහි සමන‍්නාගතො අරහා’ති වුච‍්චතීති”
කියලා ඊට පස්සේ ඒ ඵල චිත්තයට අදාළ සම්මා ඥාන, සම්මා විමුක්ති කියන අංග දෙකත් එක්ක අරිහතුන් වහන්සේ වශයෙන් උන්වහන්සේ හඳුන්වනවා ඊට පස්සේ. චිත්තය කියන්නේ අරමුණක් දැනගැනීමේ ස්වභාවයයි. එතෙන්ට එන්න තමයි මේ මග වඩන්නේ, වෑයම් කරන්නේ. අරමුණක් දැනගෙන නතර වෙන්න පුළුවන් වෙච්ච දවසට තමයි “තතො ත්‍වං බාහිය න තෙන. යතො ත්‍වං බාහිය න තෙන’’ කියලා” බාහිය, කර්ම භවයෙත් පිහිටන්නේ නැතුව, පුනර්භවයේත් පිහිටන්නේ නැතුව, සියලු භවයන්හි පිහිටන්නේ නැතුව නිදහස් වෙනවා” කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළේ. ඒ චිත්ත ස්වභාවයට ආවට පස්සේ. කළින් ඒ චිත්ත ස්වභාවය නෑ. එතෙන්ට එන්න කියලයි උන් වහන්සේ දේශනාකරන්නේ, චිත්ත පාරිශුද්ධියෙන්. විසුද්ධිය කිව්වේ ඒකයි. හිත විසුද්ධ කරගන්නවා. කෙළෙස් ටික අයින් කරගන්න ඕන හිතේ. එතකොට තමයි එතෙන්ට එන්නේ. එහෙම නැතුව කලින්ම ඒක තියෙනවා නම් අපිට කොරන්න දෙයක් නෑනේ.
එතකොට පරිවර්තනය කරපු කෙනා ඒක වරද්දලා පරිවර්තනය කරලා තියෙන්නේ. භවාංග චිත්තය පාරිශුද්ධ එකක් නම් ඉපදිලා තියෙන්නේ අරිහතුන් වහන්සේ කෙනෙක්. අභිධර්ම පොතක සඳහන් වෙනවානේ ‘උපදින දරුවාගේ සිත ප්‍රභාශ්වරයි’ කියලා. ඕක තමයි අල්ලාගෙන තියෙන්නේ. ඔය කියලා තියෙන්නේ. උපදින සිත ප්‍රභාශ්වරයි කියලා කිව්වට පස්සේ හිතුවා, එහෙනම් උපදින සිත කියන්නේ භවාංග චිත්තයනෙ. එහෙනම් ඒක පිරිසිදුයි කියලා තමයි මේ කියන්නේ, ‘පභස්සර මිදං භික්ඛවෙ චිත්තං’ මේ භවාංග චිත්තය ප්‍රභාෂ්වරයි කියලා කිවුවා කියලා. එහෙම එකක් නෙවෙයි කියන්නේ. මේ උපන් සිත පිරිසිදුයි කියල කොහෙවත් එහෙම සඳහන් වෙන්නේ නෑනේ.
‘පභස්සර මිදං භික්ඛවෙ චිත්තං’ කියලනෙ සදහන් වෙන්නේ. එක එක්කෙනා හිතලු දාගෙන මේ ධර්මය පටලෝ ගන්නවා. තවත් අයවත් පටලෝනවා. තමන් තේරුම් ගන්න තමන්ගේ හිත පිරිසිදුද, අපිරිසිදුද, එච්චරයි. ඔබට හිතනවා නම් ඔබේ හිත සාකල්‍යයෙන්ම පිරිසිදුයි කියලා එහෙනම් ඔබට කොරන්න දෙයක් නෑ.
‘ඛීණා ජාති වුසිතං බ්‍රහ‍්මචරියං කතං කරණීයං නාපරං ඉත්‍ථත‍්තායාති පජානාමී”ති”
කොරන්න දෙයක් නෑ. බඹසර වැස අවසන්. දැන් ඔබටම තේරෙනවා නම් ඔබේ හිත අපිරිසිදුයි කියලා, එහෙනම් කොහෙන්ද ප්‍රභාශ්වර චිත්තයක් ඔබ තුළ. ඒකයි හොඳටම තේරුම් ගන්න ඕන. ප්‍රභාශ්වර චිත්තයට ආපු දවසක, දැනගන්න හම්බ වෙයි ප්‍රභාශ්වර චිත්තය කියන්නේම අරමුණක් දැනගන්න ස්වභාවය විතරයි. තමන් ඇවිල්ලා ඒ තත්ත්වය දකින්න වෙනවා මිසක්, තවත් කෙනෙක්ට පැහැදිලි කරලා දෙන්න පුළුවන් දෙයක් නෙවෙයි. දෙන්නෙක්ට එක හා සමාන රෝගයක් තියෙනවා. එක් කෙනෙක්ගේ රෝගය සුව වුණොත්, එයා, ”සුවය කියන්නේ මෙබදු එකක්, මේ රෝගය සුව වුනාම මෙන්න මේ වගේ සහනයක් දැනෙන්නෙ” කියලා අනිත් කෙනාට කොච්චර කිව්වත් වැඩක් නෑ, එයාට රෝගය තියෙනවා නම්. එයාටත් ඒ සුවය අත් දකින්න නම් එයා කරන්න ඕනේ ඒ සුවේ හැටි අහ අහ ඉන්න එක නෙමෙයි. එයා අහන්න ඕන කොහොමද ඒ සුවය උදා කරගත්තේ. එතකොට අර පුද්ගලයා කියයි මේ ප්‍රතිකාර මං ගත්තා. මේ විදිහට පිළිපැද්දා. මේ විදිහට බෙහෙත් බිවුවා. එතකොට මගේ රෝගය සුව වුණා. එයත් කරන්න ඕන ඒ ටික. එතකොට එයාට සුවය අත් දකින්න හම්බ වෙනවා. එහෙම නැතුව ඒ සුවය කොයි වගේද? කොයි විදිහටද දැනෙන්නෙ? ඔය වගේ දේවල් හෙවුවට වැඩක් නෑ. ඒ ඵලයන් වල ස්වභාවය තව කෙනෙක්ට පැහැදිලි කරන්න පුළුවන් දෙයක් නෙවෙයි. තමන්ම අත්දකින්න ඕනෑ ස්වභාවයක්. තමන්ගේ හිත දිහා බලන්න. තමන්ගේ හිත අපිරිසිදු ද, වහාම පිරිසිදු කර ගන්න. පිරිසිදු කර ගත්ත දවසට ඒ ප්‍රභාශ්වර චිත්තය අත් දකින්න හම්බ වෙයි. එදාට තමයි ‘ආරම්මණ විජානන ලක්ඛණං චිත්තං’ කියලා අරමුණක් දැනගන්නා වූ ලක්ෂණයෙන් හිත නතර වෙන්නේ.
කර්මය තීරණය කරන්නේ. කවුරුවත් ක්‍රියාත්මක කරන්න කෙනෙක් නැහැ. දෙවියෙක්වත් බ්‍රහ්මයෙක්වත් එතන නැහැ.
“කම‍්මස‍්සකොම‍්හි කම්මදායාදො කම්මයොනි කම්මබන්ධු කම‍්මපටිසරණො යං කම්මං කරිස‍්සාමි කල්‍යාණං වා පාපකං වා තස්ස දායාදො භවිස‍්සාමි”
කර්මයයි තීරණය කරන්නේ. අපි මෙහෙම උදාහරණයක් ගමු. ඔන්චිල්ලාවක් එහාට තල්ලු කරනවා. ඔන්චිල්ලාව එහාට ගිහිල්ලා මොකද වෙන්නේ? ආපහු එනවා. දැන් ඒක එවන්නේ කවුරුහරි එහා පැත්තෙ ඉදලද? එතන ඉන්නවාද මහාබ්‍රහ්මයා, දෙවියන් වහන්සේ, නැත්නම් කවුරු හරි එතන ඒ ඔංචිල්ලාවේ එහා පැත්තෙ ඉඳලා තල්ලු කරන කෙනෙක් ඉන්නවද මෙහෙ පැත්තට. නෑ. එහෙනම් කොහොමද ඔංචිල්ලාව මේ පැත්තට එන්නේ? ඔංචිල්ලාව තල්ලු කරනකොට ඒ ක්‍රියාව තුළින් ගොඩනැගුණා ශක්තියක්. එතන ගොඩනැඟුණේ විභව ශක්තිය. ඒ විභව ශක්තිය විසින් ආපස්සට ඒ ඔංචිල්ලාව අරගෙන එනවා. කර්මය කියන්නේ අන්න එහෙම එකක්. ඒ ශක්තිය විසින්ම ඊට අදාළ ප්‍රතිවිපාකයක් සකස් කරගෙන ආ පස්සට එනවා. ඒකටයි කර්මය කියන්නේ. එතකොට ඔංචිල්ලාව කවුරුවත් මේ පැත්තට තල්ලු කරන්නේ නැහැ. නමුත් ඔංචිල්ලාව එනවා. මොකද ඒ ක්‍රියාවෙන්ම ගොඩනැඟුණු විභව ශක්තියක් ඒක. ඒ විභව ශක්තිය විසින් නැවත ඊට විරුද්ධ ප්‍රතික්‍රියාවක් හදාගෙන මේ පැත්තට එනවා. ඒ වගේ අපි කර්මයක් සිද්ධ කරනකොට චේතනාවෙන් යම්කිසි කර්මයක් රැස් වෙනකොට ඒ කර්ම ශක්තිය විසින්ම නැවත ඊට සුදුසු ප්‍රතිවිපාකයක් හදාගෙන ආපස්සට එනවා. ඒ ශක්තිය විසින්ම තමයි ප්‍රතිවිපාකය හදාගෙන එන්නේ. අර විභව ශක්තියෙන් ඔංචිල්ලාව අරන් එනවා වගේ. ඒ නිසා එතන කවුරුවත් නෑ. දෙවියෙක්වත්, බ්‍රහ්මයෙක්වත්වත්. කරවන්නෙක් නැහැ. ඒ කර්ම ශක්තිය විසින්මයි විපාකය හදාගෙන නැවත අරන් එන්නේ.
භික්ෂුව කිවුවා ම භික්ෂූන් වර්ග දෙකක් ඉන්නවා. ග්‍රාමවාසී භික්ෂුවක් ඉන්නවා. ආරාණ්‍යවාසී භික්ෂුවක් ඉන්නවා. මිනිස්සුන්ගෙ පාංශකූල වලට යනවා, මිනිස්සුන්ගේ පිරිතට, බණට, දානෙට නිරන්තරයෙන් ගමන් කරමින් ග්‍රාමවාසී භික්ෂූව තමයි ගමත් එක්ක සම්බන්ධ වෙලා ඉන්නෙ. ඒක වුණේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මයේ අර්ථය යට ගියාට පස්සේ, පැවිදි වෙන උත්තමයන්ට මුකුත් කරගන්න දෙයක් නැතිවුණා. නිවන් දකින්න බැරිනම් ඉතින් රටට, සමාජයටවත් සේවයක් කරන්න ඕන කියන තැන ඉඳගෙන තමයි උන් වහන්සේලා ඒ වැඩේ කළේ. එහෙම නැතුව උන්වහන්සේලාට කරන්න දෙයක් නැතුව නෙමෙයි. කෙනෙක්ට නිවන පිළිබඳ අවබෝධය තිබුණා නම් ඒකාන්තයෙන් ම ඒ නිවන් මග තමයි ගමන් කරන්නේ. භික්ෂුවට චීවර, පිණ්ඩපාත, සේනාසන, ගිලානපච්චය කියන මේ සිව්පසය පිරිනමන්නා වූ ගිහියාගේ සුභසිද්ධිය සළකා බලන්න ඕනේ. ඔවුන්ට බුක්තානුමෝදනා සිද්ධ කරන්න ඕනේ. අනුමෝදනා සිද්ධ කරන්න ඕනේ. අනුශාසනා සිද්ධ කරන්න ඕනේ. අර්ථයෙන් ධර්මයෙන් පහදා දෙන්න ඕනේ. ඒ වගේ ඔවුන්ට යම්කිසි ආකාරයක උපකාරයක් අවශ්‍ය නම් ඒ උපකාරයට ඉදිරිපත් වෙන්න ඕන. මොකද ‘අත් වැඩ පර වැඩ සමව සිතන්නේ’. දැන් යම් භික්ෂුවක් තනියම මේ මග යනවා. මට විතර යි නිවන් දකින්න ඕන, අනිත් අයට ඕන්නෑ කියලා හිතාගෙන කටයුතු කළා නම් මේ ලෝකෙ කිසිම මනුෂ්‍යයෙකුට බණ පදයක් අහන්න හම්බවෙන්නේ නැහැ නේ. තනියම ත්‍රිපිටකය කියවලා තමයි තේරුම් ගන්න වෙන්නේ. ත්‍රිපිටකයත් හම්බ වෙන්නේ නැහැ, එදා වාසය කරපු උත්තමයෝ ග්‍රන්ථාරූඩ කළේ නැත්නම්. බුදුපියාණන් වහන්සේ පරිනිර්වාණයට පත් වෙනකොට ම එහෙනම් ශාසනෙත් අවසන් වෙලා යනවා. භික්ෂූන් කියන්නේ පුළුල් හදවතක් තියෙන පිරිසක්. ඒ අයට ඔය ප්‍රශ්නෙ එන්නේ නෑ. භික්ෂුවකට පොදු සමාජය උදෙසා යම්කිසි මෙහෙවරක් කරන්න පුළුවන් නම් ඒ උතුම් මෙහෙවර උදෙසා ඇප වෙන්න ඕන, කැප වෙන්න ඕන. බුදු පියාණන් වහන්සේ සාර අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් තිස්සේ පෙරුම් පිරුවා, අප උදෙසා. එදා දීපංකර බුදු පියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී පාද මූලයේදී අපගේ සුමේධ තාපසතුමාට ඒහි භික්ඛු භාවයෙන් අරිහත් ඵලයට පත්වෙන්න හේතු වාසනා තිබුණා. ‘මහණ, මෙහි එව’ කිව්ව නම්, ‘ඒහි භික්ඛු’ කිව්වනම් අරිහත්. ඒ වන විට ශ්‍රාවක පාරමිතාවක් ඒ මට්ටමට පිරිලා තිබිච්ච උත්තමයෙක්.
එහෙනම් අපගේ අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේ මහබෝසතාණන් වහන්සේ වශයෙන් එදා පරිනිර්වාණයට පත්වෙන්නේ දීපංකර බුදු පියාණන් වහන්සේගේ සාසනයේ. එහෙනම් මීට සාර අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයකට පෙර හෙවත් මහා කල්ප ලක්ෂයකට පෙර යි පරිනිර්වාණයට පත් වෙන්නේ. මහා කල්පයකට තියෙනවා අසංඛ්‍ය කල්ප හතරක්. එකයි බින්දු 140 කියන්නේ අසංඛ්‍ය කල්පයක වර්ෂ ප්‍රමාණය. ඒක සුළු සංඛ්‍යාවක් ද කියලා හිතලා බලන්න. එකයි බිංදු 12 ක් කියන්නේ කෝටි ලක්ෂය යි. කෝටියේ ඒවා ලක්ෂය යි. එකයි බිංදු 13 ක් කියන්නේ කෝටියේ ඒවා දස ලක්ෂයක්. එකයි බිංදු 14ක් කියන්නේ කෝටියේ ඒවා කෝටියක්. ඔහොම ගියාම එකයි බින්දු 140ක් කියන්නේ මොකක්ද? ඒකට කියනවා අසංඛ්‍යයක් කියලා. ගණන් කරන්න බැරි සංඛ්‍යාවක්. ඒ අසංඛ්‍ය ඒවා හතරක් තියෙනවා මහා කල්ප එකට. බෝසතානන් වහන්සේ පෙරුම් පුරපු සමස්ත කාලය මහා කල්ප ලක්ෂයක්. එහෙනම් අපි වර්ෂ ප්‍රමාණය බලාගන්ඩ නම් එකයි බින්දු 140 වැඩි කරන්න ඕන හතරෙන්. උත්තරේ වැඩි කරන්න ඕනේ ලක්ෂයෙන්. එකයි බින්දු 140 × 4 × ලක්ෂය. එතකොට එනවා දළ වශයෙන් අපගේ මහ බෝසතාණන් වහන්සේ ඒ අසිරිමත් වූ බුද්ධත්වය උදෙසා පෙරුම් පුරන ලද කාලය වර්ෂ කෝටි ප්‍රකෝටි සත සහස්‍ර ප්‍රමාණයක්. ගණන් කරගන්න බැහැ අපට. එච්චර කාලයක් උන්වහන්සේ දුක් වින්දා අපි වෙනුවෙන්. තමන් වහන්සේ වෙනුවෙන් නෙමෙයි. කවුරුහරි කියනවා නම් තමන් වහන්සේ වෙනුවෙන් කියලා ඒ ධර්මය නොදන්නා ඔලමොට්ටලයො.
“තමන් වහන්සේට පරිනිර්වාණයට පත් වෙන්න උවමනාව තිබුණ නම් එදා දීපංකර බුදු පියාණන් වහන්සේගේ සිරිපා මුල දී පරිනිර්වාණයට පත් වෙන්නේ. එසේ නොවී මේ සංසාරයේ අනන්ත අපරිමාණ කැපකිරීම් කර කර, තමන් සතු උපභෝග පරිභෝග සියලු වස්තූන් දන්දෙමින්, තමන්ගේ ශරීරයේ සියලු අවයව දන් දෙමින්, තමන්ගේ ජීවිතය පවා දන් දෙමින්, සමතිස් පාරමිතා පුරමින්, අනන්ත කාලයක් අනන්ත අප්‍රමාණ දුක් විඳිමින්, මේ මහ පොලොවෙ මැරි මැරී වැටෙමින්, නැවත නැගී සිටිමින් වීරියෙන්, ඒ උතුම් මහා බෝසත් පාරමිතා පූර්ණය කරගෙන ඇවිල්ලා අසිරිමත් වූ සම්මා සම්බුද්ධත්වයටත් පත්වෙලා, විවේකයක් ගන්නෙ නැතුව අවුරුදු හතළිස් පහක් තිස්සේ එක දිගට ධර්මය දේශනා කරලා, ඒ අසිරිමත් වූ බුද්ධ මෙහෙවර සිද්ධ කළේ ඇයි? තමන්ට යමක් ගන්න ද? සියලු ලෝ සතුන් කෙරෙහි අප්‍රමාණ මහා කරුණාවෙන්.”
ඒ මහා කරුණාවෙන් මාත්‍රයක්වත් භික්ෂුවකට කාන්දු වෙන්නේ නැත්නම් ඒ භික්ෂුවක් නොවෙයි. එහෙනම් කෙනෙක්ට හිතෙනවා නම් පැවිද්දට පත් වුණා ම ‘මිනිස්සුන්ට මෙහෙවර කරන්න වෙනවා. ඔය වැඩ කර කර මට ඉන්න බැහැ. මට ඕනෑ පැවිද්ද විතරයි’ කියලා කියනවා නම් ඒ පුද්ගලයා තුළ කරුණාවක් නැහැ. බුදු පියාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්‍රාවකයන් තුළ කරුණාව පිහිටනවා. තමන්ගේ වැඩේ කරගත්තත් අනුන්ගේ වැඩේටත් පොඩ්ඩක් හරි දායක වෙලා ඒ අයටත් උපකාරයක් සළසනවා. ඒක තමයි භික්ෂූන්ගේ ස්වභාවය. ඉතින් එහෙම කෙනෙක්ට භික්ෂුවක් වෙන්න පුළුවන්. අරහෙම හිතෙන කෙනෙක් සදාතනිකව ම ගිහියෙක් විදිහට තමයි ඉන්න වෙන්නේ. මොකද එබඳු කැපකිරීමක් කරන්න බැරි කෙනෙක්ට භික්ෂූත්වය ගැළපෙන්නෙ නැහැ.
ගිනි ගන්නා කැලේක මිනිහෙක් ඉන්නවා. ඒ මිනිහට කියනවා ‘ඔන්න ඔය කැලේ ගිනි ගන්නවා. උඹව දැවිලා විනාශ වෙලා යයි. ඒක නිසා ඊට ඉස්සෙල්ලා අන්න අර පාරේ පැනලා පලයන්, කියලා. ‘කොහෙටද යන්න කියන්නේ?’ ‘කොහෙට හරි කමක් නෑ පැනලා පලයන් ඉස්සෙල්ලා. ඔය මහ කැලෑව ගිනි ගන්නවා. දැන් ඕක ඇතුළෙ හිටියොත් උඔව පිච්චිලා වැනසෙනවා. තාම පුංචි පාරක් ඉතුරුවෙලා තියනවා. ඔතනින් පැනලා එළියට පලයන්. එළියට ගියොත් උඹට නිදහසක්, සැනසීමක්, ගැලවීමක් හොයාගන්න පුළුවන් වෙයි. අඩුම තරමින් ගිනි ගන්නා කැලෙන් හරි එළියට යන්න පුළුවන් වෙයි’ කියලා කිවුවා ම ඒ මිනිහා ඇහුවොත්, ‘හොඳට ම විශ්වාස ද කැලෙන් ඔය පාරදිගේ එළියට ගියා ම පිච්චෙන්නෙ නැති තැනක් හම්බ වෙයි කියලා?’. ඥානයක් තියෙන මිනිහෙක් නම් මොකද කරන්නේ? තාමත් පිච්චුනේ නැති කුඩා අඩි පාරක් පේන්න තියෙනවා. ඕක දිගේ කොහොම හරි දුවලා බලනවනේ. ගිනිගන්නා වූ කැලෑවෙන් ඉස්සෙල්ලා එළියට යන්න එපෑ. ඊට පස්සේ ගිනි ගන්නේ නැති තැනක් හෙමීට හොයාගන්න බැරියෑ. පැවිද්දට ආවා ම දුෂ්කර යි කියලා කියන්නේ ගෘහ ජීවිතයේ බොහෝම සැපදායක තැනක් වගේ. එහෙනම් ඉතින් බුදුපියාණන් වහන්සේට වැරදිලා තියෙන්න ඕන. පැවිද්දෙ තරම දන්නැතිකම ඒ තියෙන්නේ. ‘සාමඤ්ඤ ඵල’ සූත්‍රය අරගෙන බලන්න ඕන.
භික්ෂුවක් හැටියට එදිනෙදා අභිසමාචාරික වතාවත් තියෙනවා. බුද්ධ පූජාව තියනවා. බුද්ධ වන්දනාව සිද්ධ කරනවා. පිරිත් ටිකක් කියනවා. ඒ කිසි දෙයක් නිවනට පරිබාහිර දේවල් නෙවෙයි. ඒ සියල්ල නිවනට අදාළ යි. යම්කිසි ආකාරයකින් අර භික්ෂුවකගේ නිදහස සීමා වෙන්නේ ධර්මය දේශනා කරන්න ගියොත් විතරයි. බණ දේශනා කරන්නෙ නැති භික්ෂූන් වහන්සේලා පැත්තකට වෙලා පාඩුවේ තමන්ගේ දහම් මාර්ගය වඩාගෙන යනවා. ත්‍රිපිටකය පරිශීලනය කරමින්, ශ්‍රී සද්ධර්මය අසමින්, ඒ ධර්මය තුළ කිඳා බහිමින් උන්වහන්සේලා නිහඬව ඉන්නවා. උන්වහන්සේලාගේ ආරක්ෂා වෙලා නැද්ද විවේකය උපරිමයෙන්? යම් භික්ෂූවක් ධර්මය දේශනා කරන කොට විවේකය අඩු වෙනවා. අපහසුතාවක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. කායික වශයෙන් විශාල තෙහෙට්ටුවකට පත් වෙන්න පුළුවන්. එහෙම වුණාට ‘තමන්ගෙන් ලෝකයාට යහපතක් වුණා නේ ද?’ කියලා ඇතිවෙනවා මහා සතුටක්, පස්සේ හරි. ඉතින් ඒ සතුට ඇති වෙන්නේ නැත්නම් කිසිම කෙනෙක් බණ කියන්නේ නෑ නේ. බණ කියන්නේ ලෝකයාට, කිසිවක් ලබන්න ද ලෝකයාගෙන්. අඩුම තරමින් ඔබගෙ ප්‍රශංසාවක්වත් එපා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන් කියන්නේ, මේ ධර්මය හොඳින් අහලා අවබෝධ කරගෙන, ඒ ධර්මය හොඳින් ධාරණය කරගෙන, සියලු රාග, ද්වේශ, මෝහ නසමින්, මේ භයානක සංසාරෙන් එතෙර වෙන්න. එච්චරයි බුදුපියාණන් වහන්සේ වෙනුවෙන් ඔබ කරන පූජාව. බුදුපියාණන් වහන්සේටත්, බුද්ධ ශ්‍රාවකයන්ටත්, කරන ගෞරවය ඒකයි. කායික තෙහෙට්ටුවක්, පීඩාවක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. විවේකයට බාධාවක් වෙන්න පුළුවන්. මේ ක්‍රියාවෙන්, තවත් පිරිසකට යහපතක් වුණා නේ ද කියලා හිතන කොට, මහා සතුටක් උපදිනවා. එපමණක් නොවෙයි, ඒ ධර්ම දානය සිද්ද කරමින් රැස් කරගන්නා ඒ පින ම තමන්ට උපකාර වෙනවා, නිවන් මග වඩා පූර්ණය කර ගන්න.
“යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං”
වපුරන විදිහට යි අස්වැන්න ලැබෙන්නේ. මොකුත් වපුරන්නේ නැතිව ඉන්නවා නම් මනුස්සයෙක් කන්න වෙන්නේ පස් තමයි. ප්‍රඥාව තියෙන මනුස්සයෙක් නම් තමන්ට ගෘහ ජීවිතයෙ ඉඳගෙන මේ කෙළෙස් නිවාගන්න බැරි බව පේනවා. තමන්ම ප්‍රඥාවෙන් ඒ තීරණය අරගෙන, නික්මිලා ගෘහ වාසයෙන්, එනවා පැවිද්දට. ගිනි ගන්නා වූ කැලේක ඉන්න මිනිහා, තව මොහොතක් හරි රැදිලා හිටියොත් තමනුත් සුන්නද්දූලි වෙලා යනවා කියලා තේරුම් ගත්තට පස්සේ, ඉස්සරහට හම්බවෙන කැලේ කෙබඳු කැලයක් ද කියලා හොය හොයා ඉන්නෙ නැතුව, ඉතුරු වෙලා තියෙන අඩි පාරෙන්, පැනගන්නවා එළියට, ඥානවන්තයෙක් නම්. ගෘහ වාසයෙ තියෙන්නේ සැප ද? ගෘහවාසයෙ තියෙන්නේ ගින්දරක්. ඒ ගින්දරේ දැනටමත් දැවි දැවී ඉන්න මනුස්සයෙක් පැවිද්දට ඇවිල්ලා දැවෙයි ද කියලා කල්පනා කර කර ඉන්නව නම්, සිද්ද වෙනවා ඒ ගින්දරෙන් දැවිලා විනාශ වෙලා යන්න කවදහරි දවසක.
“පඤ‍්ඤවතො අයං ධම‍්මො නායං ධම‍්මො දුප‍්පඤ‍්ඤස‍්ස”
උතුම් වූ පැවිද්ද කවදාවත් අවතක්සේරු කරන්න එපා, කිසිවෙක් විසින්. කවුරු හරි එහෙම කළොත්, එයා කරගන්නේ අනන්ත අප්‍රමාණ අ වැඩක්. අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා ‘සාමඤ්ඤඵල සූත්‍රයෙ’, මහණ, මා ‘පැවිද්ද තරම් කිසිවක් වර්ණනා කරන්නේ නෑ’. අසිරිමත් වූ පැවිද්ද මොන තරම් නිදහසක් ද, මොන තරම් ශාන්තියක් ද? ඒකෙදි කරන්න වෙන වත් පිළිවෙත් දුකක් කියලා හිතෙනවා නම් ඒ පුද්ගලයාට පුළුවන් ගෘහ වාසෙ ම රැඳිලා ඉන්න. ප්‍රශ්නයක් නැහැ. එබඳු මනුස්සයා පැවිදි වුණා කියලා, සාසනයට අර්ථයක් සිද්ධ වෙන්නේත් නැහැ. ගොඩ ඉන්න මිනිහෙක් වතුරෙ පීනන එක ගැන නිර්ණායක දෙන්න හොඳ නැහැ. ගොඩ ඉන්න මිනිහා කොහොමද වතුර ගැන දන්නෙ. ගෘහ වාසයෙ ඉන්න මිනිහා කොහොමද පැවිද්ද ගැන දන්නෙ. පිටින් දකින දේවල් බලලා නිර්ණායක වලට එලඹෙන එක තමයි බොහෝ දෙනෙක් කරන වැරැද්ද. පැවිද්දට ඇවිල්ලා විඳින දුක් ගැන කල්පනා කරනවා. සිත නැමැති මාරයාට ඒ තරම් වහල් වෙලා. සිත නැමැති මාරයා කියන්නේ යන්න එපා පැවිද්දට. පැවිදි ජීවිතය ඊට වඩා කරදරයි. සිත නැමැති මාරයාට වහල් වෙලා, උතුම් වූ පැවිද්දට නිග්‍රහ කරලා, ඒ ශාසනික අර්ථයන් නසාගන්නවා. ඒ නිසා, ඔබ කිසි කෙනෙක් ඒ තත්ත්වයට එන්න එපා. ඒ දේවල් කරන්න එපා. උතුම් වූ පැවිද්ද කියන්නේ අසිරිමත් වූ අවස්ථාවක්. සංසාරෙ අප්‍රමාණ පින් කරලා තියෙන කෙනෙක්ට පැවිදි වෙන්න අවස්ථාව උදා වෙයි. අපගේ අසිරිමත් වූ ශාන්තිනායක සම්මා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේ පැවිදි උතුමෙක්. කෙනෙක් පැවිද්දට ගැරහුවොත් අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ පැවිද්දටත් එක්ක යි නිගරු වෙන්නේ.
🪷 තථාගතයන් වහන්සේ නිවන උදෙසා දේශනා කළේ කුමක්ද?” කියන ප්‍රශ්නය තමයි ප්‍රඥාවන්ත අරිය ශ්‍රාවකයන් තුළ හැම මොහොතකම තියෙන ගැටලුව වෙන්නේ. ඉතින් ඒ ප්‍රශ්නය තමයි නානාප්‍රකාර පද ව්‍යඤ්ජන, අක්ෂර භාවිත කරමින් අපෙන් අහන්නේ. කවුරු කොහොම ඇහුවත් හැම ප්‍රශ්නයකම අවසාන නිෂ්ඨාව වෙන්නේ නිවන, හැම ප්‍රශ්නයකින්ම මතු කරන්නේ නිවන. තම තමන්ගේ අවබෝධයට දැනුමට අනුකූලව ඒ ප්‍රශ්න නැගුවත් අවසාන පියවර වෙන්නේ නිවන් මග එළිපෙහෙළි කර ගැනීම. ඒ නිසා හැම ප්‍රශ්නයකම මතුවන සාරය නිවන, හැම ප්‍රශ්නයකටම දිය යුතු පිළිතුරුවල සාරය නිවන. 🪷බුදුපියාණන් වහන්සේ ලෝකයාට දේශනා කරපු උත්තරීතර නිර්වාණ මාර්ගය, විවිධාකාර දහම් පරියායයන්ගෙන් තමයි දේශනා කළේ. ඒකට හේතුව, දස පාරමිතා පුරලා මේ උතුම් මනුෂ්‍ය භවයක් උදා කරගෙන, පරම උත්තරීතර ශ්‍රී සද්ධර්මය අසා අවබෝධ කරගන්නට අවශ්‍ය කරන ත්‍රිහේතුක ප්‍රතිසන්ධිය ලබාගෙන, ඉපදිච්ච ඒ අරිය ශ්‍රාවකයෝ, ශ්‍රද්ධා, වීර්ය, සති, සමාධි, ප්‍රඥා කියන මේ ඉන්ද්‍රිය ධර්මයන්ගේ විවිධත්වයෙන් යුක්තයි. අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේට තමන්ගෙ ශ්‍රාවකයන්ගේ මේ ඉන්ද්‍රිය ධර්ම වෙන් කරලා දැක ගැනීමේ හැකියාවක් තිබුණා. ඒ අසමසම වූ අසාධාරණ ඥානයට කියන්නෙ ඉන්ද්‍රිය පරොපරියත්ත ඥානය කියලා. ඒ අසිරිමත් වූ මහා ඥානයෙන් දැක්කා බුදුරජාණන් වහන්සේ, මේ මේ පුද්ගලයන්ගේ මේ මේ ඉන්ද්‍රිය වැඩිලා, ශ්‍රද්ධාව වැඩිලා, වීර්යය වැඩිලා, මෙන්න මේ මේ ඉන්ද්‍රියයන්ගේ දුර්වලකම් තියෙනවා, මේ මේ ශ්‍රාවකයන්ගේ සති ඉන්ද්‍රිය වැඩිලා, සමාධි ඉන්ද්‍රිය වැඩිලා, ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය වැඩිලා, මේ මේ ඉන්ද්‍රියන්ගේ දුර්වලකම් තියෙනවා යනාදී වශයෙන්. ඒ අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේ මුලින්ම ඒ ඉන්ද්‍රිය ධර්මයන්ගේ යම් සමවායක් ඇති කරලා, විවිධාකාර ජාතක කතා, උපමා කතා ආදී ඒ දහම් පරියායන් අනුගමනය කරමින්, ඒ ශ්‍රාවක පින්වතුන්ගේ ඉන්ද්‍රිය ධර්ම සමවායකට ගෙනල්ලා තමයි චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය දේශනා කරන්නේ. අදටත් ඒ පරියාය, එහෙම නැත්නම් අනුපුබ්බ දේශනාව, අනුපූර්ව දේශනාව භික්ෂූන් අතින් සිද්ධ වෙනවා, ඒ ඒ භික්ෂූන්ට නැණ පමණට ගෝචර වන ආකාරයට.
🪷ඉන්ද්‍රිය ධර්මයන්ගේ නානාත්වය නිසා හැම කෙනෙක්ටම එකම දහම් පරියායක් අවබෝධ වෙන්නේ නෑ. ඒ නිසා බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ දහම් පරියාය විවිධාකාර විභංග වශයෙන් දේශනා කරනවා, කොටස් කර කර බෙදමින්, පෙන්වමින් දේශනා කරනවා. ඊට අමතරව ප්‍රධාන පරියාය තුනක් යටතේ උන්වහන්සේ ලෝකයාට ධර්මය දේශනා කරනවා. ත්‍රිලක්ෂණ පරියාය, චතුරාර්ය සත්‍යය පරියාය, පටිච්ච සමුප්පාද පරියාය. මේ දහම් පරියායන් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ වෙන වෙන දහම් කොට්ඨාස මතු කිරීමේ අදහසින් නෙවෙයි. ත්‍රිලක්ෂණය, චතුරාර්ය සත්‍යය, පටිච්ච සමුප්පාදය කියන්නේ එකම දහම් න්‍යායක්, පරියාය තුනක්. එකම ධර්ම න්‍යායක් තමයි මේ තුනේම ඇතුළත් වෙන්නේ.
🪷යම් යම් කාලවලදී ගිහි, පැවිදි පින්වතුන් අදහස් දක්වන්නට යාමේදී ත්‍රිලක්ෂණය කියන්නේ එකක්, චතුරාර්ය සත්‍ය කියන්නේ තව එකක්, පටිච්ච සමුප්පාදය කියන්නෙ තවත් එකක් කියලා, විග්‍රහ කරපු තැන් දැකලා ඇති. එතකොට හිතනවා කෙනෙක්ට ත්‍රිලක්ෂණය වෙනම අවබෝධ කරගන්න ඕනේ, චතුරාර්ය සත්‍යය වෙනම අවබෝධ කරගන්න ඕන, පටිච්ච සමුප්පාදය වෙනම අවබෝධ කරගන්න ඕන කියලා, මෙන්න මෙහෙම දෘෂ්ඨියකට එනවා. නමුත් ඒක සාකල්‍යයෙන්ම වැරදියි. ත්‍රිලක්ෂණය, චතුරාර්ය සත්‍යය, පටිච්ච සමුප්පාදය කියන්නේ තුනක් නෙමෙයි එකක්. කොහොමද අපි ඒක තේරුම් ගන්නේ? විග්‍රහ කරගන්නේ?
තරුණයෙක් හිටියා සැවැත් නුවර අනිත්ථිගන්ධ කියලා. ඒ තරුණයා පෙර භවයක තාපසයෙක් විදියට හිටියා අනාර්‍ය දැහැන් මතු කරගෙන. අනාර්‍ය දැහැන්වල ලක්ෂණයක් තමයි රූප රාගයයි වැඩෙන්නේ. ඒ නිසා කාම රාගයෙන් වෙන්වෙලා වසන්නේ, තාපසයෝ. ඔහු මිය ගියාට පස්සේ බඹලොව ඉපදුණා, බ්‍රහ්ම ලෝකයේ ස්ත්‍රී ඇසුරක් නෑ. එහි වසර කෝටි ගාණක් ඉඳලා, එයින් චුත වෙලා ඉපදුණා සැවැත් නුවර සිටු කුලයක දරුවෙක් වෙලා, අනිත්ථිගන්ධ නමින්.
මේ තරුණයාට, සාංසාරික ගති චිත්තයේ තිබුණ කාමරාගයෙන් වෙන්වෙලා වාසය කිරීමේ ලක්ෂණය පිහිටියා කුඩා කල සිට. ඒක ගති විඤ්ඤාණවල ස්වභාවයක්. ඔහුගේ කාමරාග අනුසය යටපත් වෙලා තිබුණේ. ඔහු ඉපදිච්ච දවසේ ඉදලාම ස්ත්‍රී ඇසුරට කැමති නැහැ. කිරි මව්වරු කිරි දෙන්න ලං වෙනකොට විලාප ගහලා අඩනවා. ඔහුට කිරි දෙන්න සිදුවුණේ සළු වලින් වහලා, ස්ත්‍රීන්ව නොපෙනෙන හැටියට.
ඔහු තරුණයෙක් විදිහට වැඩුනත් ස්ත්‍රි ඇසුරට ප්‍රිය කළේ නැහැ. කාමරාග අනුශය ඒ තරම්ම යටපත් වෙලා.
දෙමව්පියෝ මොහුගේ කල වයස හරි යාගෙන එනකොට විවාහයක් කරමු කියලා යෝජනා කරා. ස්ත්‍රියක් හා වාසය කිරීම ඔහුට අප්‍රියජනක ක්‍රියාවක් වුණා. “සිටු පුත්‍රයෙක් මෙහෙම තනියම වාසය කරන්න බැහැ, අපිත් යම් දවසක වයසට ගිහිල්ලා මැරිලා යනවා, උඔට යන කල දවසක් තියෙන්න ඕනේ” කියලා දෙමව්පියෝ පුත්‍රයාට දිගින් දිගටම බල කළා. බේරෙන්න බැරි තැන මේ තරුණයා නිර්මාණකරුවෙක් ගෙනැල්ල, මනුෂ්‍ය ලෝකෙ මෙබඳු රූපයක් ඇතියි කියලා හොයන්න බැරි තරමේ අලංකාර රූපයක් රත්තරන් වලින් තනලා, දෙමව්පියන්ට කිව්වා මෙන්න මේ වගේ ස්ත්‍රියක් ලැබුණොත් විවාහ වෙනවා කියලා. ඔහු හිතුවේ එහෙම ස්ත්‍රියක් ලැබන්නේ නැහැ කියලා. දෙමව්පියෝ රන්රුව දීලා අතවැසියන්ට කිව්වා නගරයක් ගානෙ මේක අරන් ගිහිල්ලා ඊට සමාන ස්ත්‍රියක් මුණගැසුනු වහාම දැනුම් දීපල්ලා කියලා. සාගල නුවරදි මේ පිරිසට අහන්න ලැබුණා මේ රූපයට සමාන ස්ත්‍රියක් ඉන්නවා කියලා, ඒ නගරෙ සිටුවරයෙක්ගේ දියණියක්. ඇය කොච්චර රූමත් ද කියනවා නම් සත් මහලක උඩම මහලේ තමයි ඇය ජීවත් වුණේ, සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයකුට ඇහැ ගැටෙන්නේ නැති ආකාරයට. අතවැසියො ටික සිටු මන්දිරය ලඟ පාරේ ඒ රන් රූපය තියලා, ඒ ගෙදර කෙනෙක් එන අවස්ථාවක් බලලා හැංගිලා හිටියා. කිරි මවක් මේ රූපය දැකලා “දියණිය නුබ මොකක්ද මෙතන කරන්නේ කියලා” අර රූපයට තමන්ගේ දුව කියලා රැවටිලා පහරක් ගැහුවා. ඒ වෙලාවේ තමයි ඇය දැනගත්තේ මේක ඇත්ත රූපයක් නෙමෙයි රන් රූපයක් කියලා. අර අතවැසියෝ ඇවිල්ලා ඇහුවාම, ඇය කිව්වා “මේ වගේම දියණියක් අපිටත් ඉන්නවා” කියලා. අතවැසියෝ සාගල නුවර සිටුවරයා ගේ දියණිය පිළිබඳ තොරතුරු ලබාගෙන, සැවැත්නුවරට ඇවිල්ලා අනිත්ථිගන්ධ තරුණයාගේ දෙමව්පියන්ට මේ බව දැනුම් දුන්නා. ඉපදිච්ච දවසේ ඉඳලම ස්ත්‍රියක් ඇසුරට එනවටවත් කැමති නැති, ලං වෙනවටවත් කැමති නැති, කසාද බඳින්න බැහැ කියලා විලාප ගහපු මේ අනිත්ථිගන්ධ තරුණයාට මේක ඇහුණා.
දැන් මොකද උනේ? මේ ගැන හිතන්න පටන් ගත්තා. අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා, සංඛාර පච්චයා විඤ්ඤාණං…
දැන් ඔහු තුළ සංකල්පීය රාගය වැඩෙන්න ගත්තා.
කාමරාග අනුසය බලවත් වෙන්න පටන් ගත්තා. ඇය ගැනම හිතනවා. ඔහු අර රන්රුව ඇසුරෙන් ඇයගේ රූපය හිතෙන් මවාගෙන ඒ රූපය සංකල්පීය වශයෙන් ගොඩනඟනවා. අන්න බලන්න පින්වතුනි කාමය වැඩෙන හැටි. මේ තරුණයා තාම දැක්කේ නැහැ මේ යුවතිය. අතවැසියන් කියපු තොරතුරු ඔස්සේ, “මේ රූපයටත් වඩා ලස්සන නං ඇය මෙබඳු රූපයක් ඇති කෙනෙකු විය යුතුයි”, කියලා සංකල්පීය රූපයක් හිතේ මවාගෙන, දැන් ඒ රූපයට ආදරය කරන්න පටන් ගත්තා.
ඔහු කැමැති වුණා විවාහයට. ඔහු තුළ දැන් අර කාම රාග අනුසය වැඩිල ආවා. දෙමව්පියන්ට කිව්වා “මං කැමතියි මේ තරුණිය විවාහ කරගන්න”. නැකැත් බලලා සාගල නුවර සිට අර සියුමැලි රූමත් තරුණිය රැගෙන එනවා පෙරහැරෙන් සැවත් නුවර කරා. ඇය ඉතාම සුකුමාල ජීවිතයක් ගත කරපු තරුණියක් නිසාම, සියුමැලි නිසාම, ඒ රථවල ගැස්සි ගැස්සි එන ගමනේ ගමන් වෙහෙස නිසා අතරමගදී මියගියා. දැන් අනිත්ථිගන්ධ බලන් ඉන්නවා තමන්ගේ ප්‍රේමවන්තිය එනකන්.
ඔහුට අවසානයේ අහන්න ලැබුනා ඇය අතරමඟදී මියගිය බව. මේ බව ඇසීමත් සමගම අනිත්ථිගන්ධ විලාප ගසමින් අඬන්න පටන් ගත්තා. හදවතින් මවාගත්ත සංකල්පීය රූපයට ආදරය කරමින් ඇයව දකින්න නොඉවසිල්ලෙන් බලා සිටිය අනිත්ථිගන්ධට ඒ අවස්ථාව උරුම වුණේ නැහැ. ඔහු විලාප ගසමින් අඩනවා. ඔහුව සනසන්න බැහැ කිසිවෙකුට. කුඩා කාලයේ ස්ත්‍රියක් ළඟටවත් යන්න අකමැති වුන තරුණයා දැන් ස්ත්‍රියක් නිසා විලාප ගසමින් අඩනවා. මොහුගේ ශෝකය සංසිඳවන්න කිසිවෙකුට බැහැ.
එක්තරා උදෑසනක අපගේ අසිරිමත් වූ මහා සාස්තෲවර, මහා කාරුණික සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේ මහා කරුණා සමාපත්තියට සම වැදිලා බලනකොට දැක්කා සැවැත්නුවර මෙන්න මේ අනිත්ථිගන්ධ තරුණයාව. උන්වහන්සේ බැලුවා ඔහුගේ ඉන්ද්‍රිය ධර්මතා සහ හේතු සම්පත්. ඔහුට සෝවාන් වීම සඳහා හේතු වාසනාව තියෙනව. අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේ ඔහුගේ නිවසට පිඬු සිඟා වැඩියා මහා කරුණාවෙන්. අනිත්ථිගන්ධ බොහෝම ශෝකයෙන් ඉන්නවා ගෙදෙට්ට වෙලා, කල්පනා කර කර අඩමින්, වැලපෙමින්, හූල්ලමින්.
බුදුපියාණන් වහන්සේ අනිත්ථිගන්ධ ගෙන් ඇහුවා,
“තරුණය කුමක් නිසාද නුඹ ශෝක කරන්නේ?”
“ස්වාමීනි මෙබඳු ස්ත්‍රියක් මා විවාහ කර ගැනීමට බලාපොරොත්තුවෙන් හිටියා, ඒ ස්ත්‍රිය පෙරහරෙන් එද්දි අතරමඟදී මිය ගියා. ඇයගේ වියෝවෙන් මං ශෝක කරන්නේ”.
“අනිත්ථිගන්ධ ඔබ දන්නවාද ඔබට ශෝකය හට ගන්න හේතුව මොකක්ද කියලා”
“ නැහැ ස්වාමීනි”
“අනිත්ථිගන්ධ ඔබ ඒ රූපයට බෙහෙවින් ආදරය කළා , ඔබ ඒ රූපයට ඡන්ද රාගයෙන් බැඳුණා, ආසාවෙන් බැඳුනා, ඒ ස්ත්‍රිය ඔබ දෑසටවත් දකින්නේ නැතුව, ඒ රූපය හිතින් මවාගෙන ඒ රූපයට ආදරය කරලා ඔබ විදින දුක පේනවද?”
අනිත්ථිගන්ධ තරුණයාටයි අසිරිමත් වූ සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ගාථාවෙන් ධර්මය දේශනා කළේ.
කාමතෝ ජායතී සොකො කාමතෝ ජායතී භයං කාමතෝ විප්ප මුත්තස්ස නත්ථි සෝකෝ කුථෝ භයං. “අනිත්ථිගන්ධ කාමය නිසා ශෝකය උපදිනවා, බය උපදිනවා. දැන් නුඹට සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ ඒක තමයි. නුඹ ඒ රූපයට කැමැත්තෙන් බැඳුනා. ආශ්වාදය පිණිස කැමැත්තෙන් බැඳෙන ලක්ෂණයට තමයි කාමය කියන්නෙ. සංකල්පීය වශයෙන් රාගයක් ඇතිකරගත්තා. මෙබඳු රූපයක්, මෙබඳු ශබ්දයක්, මෙබඳු ගන්ධයක්, මෙබඳු රසයක්, මෙබඳු ස්පර්ශයක්, මෙබඳු අදහසක් ඇසුරු කිරීමෙන් සැප උපදිනවාය කියලා සංකල්පයක් ඇති උනා.
ඒ සංකල්පයට තමයි කාමය කියන්නේ. මෙන්න මේ සංකල්පීය රාගය හෙවත් මේ කාමය නිසයි නුඹට මේ ශෝකය බය හටගත්තේ”.
“අනිත්ථිගන්ධ කාමයෙන් වෙන් උනාද එවිට ශෝකයකුත් නැත, භයකුත් නැත. ශෝකයක් නැති තැන කුමන බයක්ද?” කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ දහම් ව්‍යාකරණය මතු කරනකොට ඒ ගාථාවෙ අර්ථය අවබෝධ කරගෙන, ප්‍රත්‍යක්ෂ කරගෙන, ප්‍රඥාවෙන් ස්පර්ශ කරගෙන අනිත්ථිගන්ධ තරුණයා සෝවාන් ඵලයේ පිහිටනවා. උතුම් වු ප්‍රථම මාර්ගඵලයට පත්වෙනවා.
🪷මේ ධර්මය අවංක අයට. ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දකින අයට. නැතුව ඇත්ත තුළ අසත්‍යයෙන් වෙස් මූණු දාගෙන වසන් වෙලා ඉන්න අයට නෙමෙයි.
🪷එතකොට අන්න තමන්ට එනවා තීරණයක් මේ ලෝකෙ ඉන්න ජඩම මිනිහෙක් කියලා තමන්.
🪷අන්න එහෙම දැක්කොත් තමා කෙනෙකුට පුළුවන් වන්නෙ ඒ ජඩ භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ මුග්ධ භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ අධම භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ නීච භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න.
🔥 එහෙම නැතුව රාගයෙන් ද්වේෂයෙන් මෝහයෙන් ඔත්පොල වෙලා ඉන්න ගමන්, මම හරි හොඳ මිනිහෙක් මම යහපත් මිනිහෙක් කියලා තමුන්ට තමන්ම නම්බු නාමයක් සම්මානයක් දුන්නොත් ඒ සංසාර දුකටයි පියවර තැබුවේ. සංසාර දුකයි උරුම කර ගත්තේ
දැන් මේ ලෝකෝත්තර ධර්මයද තේරෙන්නෑ කියන්නේ? මේ ලෝකේ ඉන්න දුස්ප්‍රාඥයෝ හැමතිස්සෙම උත්සාහ ගන්නේ, මේ ධර්මය තමන්ට තේරෙන්නැත්තම් අනිත් මනුස්සයවත් ඒ විනාශයට ඇදලා දාන්න, වලට ඇදලා දාන්න. වලේ ඉන්නේ එකාගේ ලක්ෂණය තමයි ගොඩ යන්න දෙන්නැහැ කාටවත්. තමන්ට ගොඩයන්න බැරි නම් අනිත් ඔක්කොම දෙනාත් වලට ඇදල දාන එක තමයි අසත්පුරුෂයාගේ හැටි. ඒ වගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය හරියට අහල අවබෝධ කරගත්තේ නෑ, එක්කෝ අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් අවස්ථාවේදී ඊට හරියට කන් දුන්නේ නෑ, කුමන හෝ මානයක් නිසා මොකක් හෝ තියෙන දුස්ප්‍රාඥකමක් නිසා තමන් ධර්මය හරියට අවබෝධ කරගන්නැතුව අනිත් ලෝකයාට දෙනවා නිර්ණායක, “මේ ධර්මය ලෙහෙසියෙන් තෝර ගන්න බෑ, මේ ධර්මය බුදුපියාණන් වහන්සේගේ. ඒ නිර්වාණය එහෙම අවබෝධ වෙන්නේ නැහැ, කෙනෙක්ට”. ඒ අය අවබෝධ කරගෙන නිර්වාණය, නිවනට පත් වෙලා, සියලු කෙලෙස් නසලා වගේ කතාව කියන්නේ. හිතලා බලන්න කොයිතරම් දුස්ප්‍රාඥයෝද කියලා. ඔබට ඕන තරම් ඒ වගේ අය මුණගැහිලා ඇති. ඒ අසත්පුරුෂයෝ කරන විනාසය මෙතෙක් කියන්න බෑ. තමනුත් වැනසිලා, තව විශාල පිරිසකට සංසාරේ වලක් කපලා දෙනවා, මහා අගාධයක් නිර්මාණය කරලා දෙනවා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන්, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මග අනුගමනය කරන්නාවූ භික්ෂුවක් හැටියට කියන්න තියෙන්නේ, තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය අවබෝධ කළ නොහැකි නම් ඔබට අවබෝධ කළ හැකි දෙයකුත් නෑ කියලා ලෝකෙ.
මොකද බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ පහසුවෙන් අවබෝධ කළ හැකි මට්ටමට උන්වහන්සේගේ අසමසම මහා ප්‍රඥාවෙන් පෙරළ පෙරළා හදලා, අසමසම වූ ඒ උත්තරීතර වූ සිව්පිළිසිඹියා බුද්ධ ඥානවලින් විග්‍රහ කරලා දීපු ධර්මයක් තෝර ගන්න බැහැ කියලා කියනවා නම් කෙනෙක්, එතන තියෙන්නේ දුස්ප්‍රාඥකමම විතරයි.
දැන් එක්තරා රෝගීයෙක් යනවා වෛද්‍යවරයෙක් ගාවට. දැන් මේ රෝගියාට තියෙනවා රෝගයක්. අපි හිතමු පිළිකාව කියලා. දැන් වෛද්‍යවරයා ගාවට යන මේ රෝගියාට තියෙන බලාපොරොත්තුව වෙන්න ඕන මේ පිළිකාව හොඳ කරගන්න එක. ඒක නිසානේ දුක් විඳින්නේ.
ඒක හොඳ කරගන්නේ නැතුව, කොහේද මේ පිළිකාවට පර්යේෂණ පවත්වන රසායනාගාර තියෙන්නේ? කවුද මුලින්ම පිළිකාවට බෙහෙත් හොයා ගත්තේ? පිළිකා හොඳ කරගත්තු අය කොහේද ඉන්නෙ? පිළිකා වර්ග මොනවාද? යනාදී වශයෙන් විවිධාකාර ගවේෂණයන් කරන්න පුළුවන්. ඕවා ගැන හිත හිත හිටියොත්, බෙහෙත් ගන්න එක පැත්තකින් තියලා, මොකද වෙන්නේ?
දැන් ඔහුට බොහොම සුළු කාලයක් තව තියෙන්නේ, ප්‍රතිකාර අරන් සුවපත් වෙන්න, වේදනාව සමනය කර ගන්න. දැන් හිතන්න ඕන ඒ ගැන ද? නැත්නම් අර ප්‍රශ්න ගැන ද? ඔහුට වඩාත්ම අවශ්‍ය ප්‍රතිකාරය ද? නැත්නම් ගවේෂණය ද? ඔබ දුක් විඳිනවා නම් දුක් විඳින්නේ ඔබේම සිතේ හට ගන්න රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා නිසා. එක වෙලාවකට රාග චේතනා සකස් වෙනවා. ඒකෙන් දැවෙනවා. කාම දාහයට පත්වෙනවා. කැමති රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම ලබා ගන්න බැරිව දුක් වෙනවා. ලබාගෙනත් දුක් වෙනවා. ඒ ගැන හඬනවා. වැළපෙනවා. හළියනවා. හූල්ලනවා. පොළොවේ පස් කනවා.
තව වෙලාවකට ද්වේෂයෙන් තැවෙනවා. ගැටෙනවා. පෙළෙනවා. දෝමනස්සයට පත් වෙනවා. මූණ එල්ලගෙන ඉන්නවා. තව වෙලාවකට මෝහෙන් බයට පත්වෙනවා. ශෝකයට පත් වෙනවා. අසහනයට පත්වෙනවා. ආතතියට පත් වෙනවා. විශාදයට පත්වෙනවා. මානයට, අහංකාරයට, උඩඟුකමට පත් වෙනවා. ඒවායින් දැවෙනවා, තැවෙනවා, පෙළෙනවා. එතකොට තමන්ගේ හිතේ ශෝකය, පරිදේවය මේ සියල්ලම හටගන්නවා. ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස සියල්ලම හටගන්නවා. රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් දැවෙනවා. දැන් එහෙනම් ඉස්සෙල්ලාම අපි කරන්න ඕනෑ මෙන්න මේ හිතේ හටගන්නා වූ මෙන්න මේ දුක්ඛයන් කොහොමද සමනය කරන්නේ, මේ ගින්දර නිවා ගන්නේ කොහොමද, කියලා සොයා ගන්න එකයි. එහෙම නම් බුදු දහම යනු මේ හිතේ හටගන්නා වූ මේ සියලු එචිත්ත වේදනාවන් ඇතුළු මේ සියලුම කායික මානසික පෙළීම්, පීඩාවන්, අසහනයන් මේ සියල්ලම දුරු කරගන්නා ආකාරය දේශනා කිරීම මිසක් ලෝකයෙ දිග, පළල දේශනා කිරීම නෙමෙයි. ඒවා ලෝකයාට අදාළ කාරණා. දැන් බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන් සමහර ප්‍රශ්න අහනකොට ඨපනීය කියලා නිහඬ වෙච්ච අවස්ථා තියෙනවා ඒවා වැඩකට නැති ප්‍රශ්න.
රෝගියෙක් දොස්තර ගාවට ගිහිල්ලා, බෙහෙතක් ඉල්ලනකොට, වෛද්‍යවරයා කියනවා, “මෙන්න මේ බෙහෙත බොන්න” කියලා. එතකොට රෝගියා කියනවා, “බෙහෙත හැදුවේ කවුද? කවද්ද? කොහෙදිද? මොන රසායනාගාරයේද? කවුද මුල් වුණේ? ඔය ටික දැනගන්න ඕනෑ. නැත්නම් මම ඔය බෙහෙත බොන්නේ නෑ” කියලා කිව්වොත් කාටද පාඩු වෙන්නේ, දොස්තරටද? ඒ රෝගියාම ඒ වේදනාවෙන් විපතට පත් වෙනවා? ඒ වගේ බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන් සමහර බමුණෝ, ඇවිල්ලා අහපු ප්‍රශ්න තියෙනවා. විශ්වයේ කෙළවර කොතනද? ඔවුන්ට තේරුම් ගන්න බැරි ප්‍රශ්න ඒවා. ඇහුවට වැඩකුත් නෑ. උත්තරයක් දුන්නට තේරුම් ගන්නත් බෑ ඒක. දැන් අර ගුවන් යානයක යන්න යන මගියෙක්, ගුවන් යානයේ යන එක පැත්තකින් තියලා, ඒකෙ ඉන්න ඉංජිනේරුවෙක්ගෙන් අහනවා, “කොහොමද මේ ගුවන් යානය ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ? කොහොමද උඩ යන්නේ? ඔය එංජින් එක වැඩ කරන්නේ කොහොමද? ඕක දැන ගන්නකම් මං ඔය යානෙට ගොඩ වෙන් නෑ” කියලා කිව්වොත් කාටද පාඩු වෙන්නේ? බුදුදහම කියලා කියන්නේ දුකෙන් අත මිදීමක් මිසක්, ලෝකය ගැන දැන ගැනීමක් නෙවෙයි. එහෙනම් ඇයි බුදුපියාණන් වහන්සේ අර වගේ දේශනා කරලා තියෙන්නේ කියලා ඔබ ඇහුවොත් ඒකට දෙන්න තියෙන උත්තරයක් තමයි, මේ ලෝකයා තර්ක වාද ඉදිරිපත් කරන්න ගන්නකොට ලෝකයාගේ අදහස් සමනය කරන්න භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සියල්ල දන්නා බව ලෝකයාට දේශනා කරන්න තමයි සමහර වෙලාවට විශ්වය ගැන, ලෝක ධාතුව ගැන දේශනා කරලා තියෙන්නේ. ‘සහස්ස විඤ්ඤාපන ලෝකධාතුව’ කියලා සූත්‍රයක් තියෙනවා. ‘සංයුක්ත නිකායේ’. ඒකෙ තියනවා චක්‍රාවාට සියක් කෝටියක් ගැන, මහා සහස්සී ලෝක ධාතුවක් කියලා මහා අවකාශ කලාපයක් ගැන, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කරපු දේශනාවක් තියෙනවා. ඒවා දේශනා කරලා තියෙන්නේ මිනිසුන්ගේ සැක දුරු කර ගන්න. නිවනට අදාළ කාරණා නෙවෙයි.
අපි දැනගන්න ඕන මෙච්චරයි. මේ හිතේ පවතින ගින්දර නිවා ගන්නේ කොහොමද? අනිත් කිසිවක් දැන ගත්තා කියලා ඔබේ සිතේ ගින්දර නිවෙන්නේ නෑ. විශ්වයේ කෙළවර කොතනද කියලා දැනගත්තා කියලා ඔබේ හිතේ ගින්දර නිවෙන්නේ නෑ. ඔබ මේ ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්සයන්ගෙන් නිදහස් වෙන්නේ නෑ. අපි මරණින් පස්සේ උපතක් නෑ කියලා හිතමුකෝ, ලේසියට. හැබැයි මේ ජීවිතය පේන්න තියෙනවා නේද? මේ ජීවිතේ ශෝකය, බය, දුක, අසහනය, පෙළීම, හටගන්නේ නැද්ද? ඒවායින් නිදහස් වෙලා ඉන්න එක සුවයක් නෙමෙයිද? මෙලොව වශයෙන්ම සිතේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ ගින්දර හටගන්නේ නැත්නම්, ඒක සුවයක් නෙමෙයිද? නුවණින් කල්පනා කරලා බලන්න. එතකොට ඔබට තේරෙයි, බුදු දහම තුළින් අපි ළඟා කර ගත යුතු අවබෝධය කියන්නේ, අන්න ඒ සිතේ පවතින සුවය උදාකර ගැනීම. සිත දමනය කර ගැනීම. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ, සිත පිරිසිදු කර ගැනීම ගැන. අකුසල සිත කියන්නේ අපිරිසිදු සිත. කුසල සිත කියන්නේ පිරිසිදු සිත. රාගය නිසා, ද්වේෂය නිසා, මෝහය නිසා මේ සිත අපිරිසිදු වෙනවා. මේ අපිරිසිදු වෙන ස්වභාවයට කෙළෙස් කියනවා. කෙළෙස් නිසා තමයි සත්වයා දුක් විඳින්නේ. තමන් තුළින්ම ධර්මය දකින්න. ඔබේ සිත පිරිසිදුව පවතින මොහොතේදී ඔබ ඉන්නෙ සුවය තුළ.
මේ වෙලාවේ වුණත් ඔබ මේ ධර්මය හොඳින් ශ්‍රවණය කරන කෙනෙක් නම් ඔබේ හිතේ පවතින්නේ සුවයක්. කාමච්ඡන්ද, ව්‍යාපාද, ථීනමිද්ධ, උද්ධච්චකුක්කුච්ච, විචිකිච්ඡා ආදී නීවරණ නැගිලා නම් මේ වෙලාවෙත්, ඔබේ සිතේ තියෙන්නේ අසහනයක්. ධර්මය අපට උපකාර වන්නේ සිතේ සහනය උදාකර ගන්න. සිත පිරිසිදු කරගන්න.
අසිරිමත් වූ මහා ශාස්තෘවරයාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ සිත පිරිසිදු කර ගන්න කියලයි. ඒ ධර්මය තමයි මේ උත්තරීතර වූ චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය කියන්නේ. සිත අපිරිසිදු වෙන්නේ කාමය, කාමය පිළිබඳ බලාපොරොත්තු නිසා. ඒ නිසා අන්න ඒ කාමය දුක වශයෙන් දකිමින්, ඒ බව අවබෝධ කරගෙන, නුවණින් මෙනෙහි කරන්න ගත්තහම, ඒ සිත පිරිසිදු වෙනවා. අන්න ඒ චිත්ත පාරිශුද්ධිය තමයි උන්වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. පිරිසිදු සිතක තියෙන්නේ සුවය. අපිරිසිදු සිතක තියෙන්නේ දුක. ලෝකයෙ පලහිලව් හොයන්න ගියාම වෙන්නේ හිත අපිරිසිදු වෙන එක. ඔබට ලැබිච්ච මේ වටිනා මනුස්ස භවය අහිමි වෙලා යන එක. ඕවා ගැන හිත හිත ඉන්නකොට කොයි වෙලාවක හරි පණ යන එක. ඊට පස්සේ ආයෙ සංසාරෙ දික් ගැහෙන එක. ඔබ හිතාගෙන හිටියත් නැතත් ආයෙ උපදීද නැද්ද කියලා පටිච්චසමුප්පන්නව ඒ දේ සිද්ධ වෙනවා. ඒකට ඔය තියෙන සැක සංකා දුරුකර ගන්න නම්, “අවිජ‍්ජාපච‍්චයා භික්ඛවෙ සඞ්ඛාරා. සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ්ඤාණං” යනාදී වශයෙන් මේ සිත ඇතුළෙම ගොඩනැගිලා ගමන් කරන මේ සසර චක්‍රය සකස් වෙන ආකාරය ගැන, න්‍යායාත්මකව අවබෝධ කරගන්න. ආයෙ කාගෙන්වත් අහන්න දෙයක් නැහැ. විද්‍යාගාරයක පර්යේෂණයකින් ඔප්පු කරන්න දෙයක් නෑ. මැරිලා උපදිනවාද, පුනර්භවයක් ඇද්ද, යනාදී වශයෙන් ප්‍රශ්න ඇති වෙන්නෑ. ඇයි න්‍යායාත්මකව පේන්න ගන්නවා, මෙය මෙසේ ඇති කල්හි මෙසේ ඵලයක් ලැබෙනවා යනාදි වශයෙන්.
දර ඇති කල්හි ගින්දර හටගන්නවා, ඒ ගැන සැකයක් නෑනේ. දර දාන්න දාන්න ගින්දර ඇවිලෙනවා. ඉතින් ඒ ගැන සැකයක් නෑ. එතකොට අවිජ්ජාව ඇති කල්හි හිතේ සංඛාර හෙවත් රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා උපදිනවා. ඒ ගැන සැකයක් ආයෙ ඇති වෙන්න හේතුවක් නෑ. තමන්ටම අත් දකින්න පුළුවන්. දැන් ඔබ කාමය සැපයි, සැපයි කියලා හිත, හිත ඉන්නකෝ. එහෙම හිත, හිත ඉන්න වාරයක් ගානේ ඔබේ හිතේ රාග චේතනා හට ගනී. ද්වේෂ චේතනා හටගනී. මෝහ චේතනා හට ගනී. ඒ ඒ අවස්ථාවන්ට අනුකූලව. ඉතින් ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ?
“සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ්ඤාණං” කියලා. ඊට පස්සේ ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනාවලින් රාග සිත් උපද්දනවා. ද්වේෂ සිත් උපද්දනවා. මෝහ සිත් උපදිනවා. ඊට පස්සේ මොකද වෙන්නේ, “විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමරූපං” කියලා. ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ සිත්වලින් පඤ්චඋපාදානස්කන්ධ ක්‍රියාවලියක් සකස් කරනවා ඒ මොහොතේ දීම. ඊට පස්සේ මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධ ක්‍රියාවලිය නිසා ඇහැ, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස, රාගායතන වශයෙන් ද්වේෂායතන වශයෙන් මෝහායතන වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙන්න ගන්නවා. ඒ අවස්ථාවට කියනවා “නාමරූපපච‍්චයා සළායතනං” කියලා. ඊළඟට ඒ ආයතන නිසා ඒ ඒ ස්පර්ශයන් හටගන්නවා. චක්ඛායතන, සෝතායතන, ඝානායතන, ජිව්හායතන, කායායතන, මනායතන ආදී ආයතන රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙනකොට ඊට අනුකූල ස්පර්ශයන් හටගන්නවා. ඒ අවස්ථාවට කියනවා “සළායතනපච‍්චයා ඵස‍්සො” කියලා.
ඒ සංස්පර්ශය නිසා හටගන්නවා වේදනා. ඒවට කියනවා “ඵස‍්සපච‍්චයා වෙදනා”. රාග සම්ඵස්සෙන් සැප වේදනාවත් ද්වේෂ සම්ඵස්සයෙන් පටිඝ වේදනාවත්, මෝහ සම්ඵස්සයෙන් අදුක්ඛමසුඛ වේදනාවත් සකස් වෙනවා.
වේදනාව නිසා හටගන්නවා තණ්හා. “වෙදනාපච‍්චයා තණ්හා” සැප වේදනාවට තණ්හාවත්. දුක් වේදනාවට පටිඝයත්, අදුක්ඛමසුඛයට උද්ධච්ච, කුක්කුච්ච, විචිකිච්ඡා කියන ඒ වේදනාත් හට ගන්නවා.
ඊට පස්සේ තණ්හා නිසා “තණ‍්හාපච‍්චයා උපාදානං” කියලා, ඇල්ම නිසා දැඩි බැඳීමක් හටගන්නවා.
ඊට පස්සේ “උපාදානපච‍්චයා භවො” කියලා ඊට අනුකූලව කර්ම භවයක් හදාගෙන මිය යනවා. මිය ගියහම, ඒ කර්ම භවයෙන් උප්පත්ති භවයක් හදලා දීලා නැවත පුනර්භවයක් සකස් වෙනවා.
සමස්ත දහමම දකින්ඩ එක ඉන්ද්‍රියකින් මදි. ශ්‍රද්ධා, වීර්යය, සති, සමාධි, ප්‍රඥා කියලා අංග පහක් තියෙනවා, අප තුළ. ප්‍රඥාවට නොපෙනෙන දේ ශ්‍රද්ධාවෙන් දකින්ඩ ඕනේ.
උදාහරණයක් ගත්තොත් සතර අපාය, නිරය, අප කාටවත් පේන්නේ නෑ. කිසිම විද්‍යාඥයෙක්ට මේවා තියෙනවා කියලා ඔප්පු කරන්නත් බෑ. හැබැයි නිරය තියෙනවා. අණ්වීක්ෂය කියන උපකරණය හොයාගත්තේ නැත්නම්, අද ‘කොරෝනා’ කියන රෝගය මොන වගේ එකක්ද කියලා හොයාගන්න බෑ කාටවත්. එහෙනම් ‘කොරෝනා’ හදන්නෙ කවුරු හරි අමනුෂ්‍යයෙක්, එහෙම නැත්නම් දෙවියන්ගේ සාපයක් කියලා හිතාගෙන ඉන්න පුළුවන්. අණ්වීක්ෂය හොයා ගත්තු නිසා දැනගත්තා ක්ෂුද්‍රජීවීයෙක් කියලා එකෙක් ඉන්නවා කියලා. ඇහැට පේන්නේ නැති, අණුක ජීවීන්. “යෙකෙචි පාන භූතත්තී තසා වා ථාවරා වා අනවසෙසා දීඝා වා යෙ මහන‍්තාවා මජ‍්ඣිමා රස‍්සකා අණුකථූලා”
අණුක ජීවින් ගැන බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන්නේ අණ්වීක්ෂය හොයාගන්න ඉස්සෙල්ලා. හැබැයි ලෝකයා ඒක බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළාට පිළිගත්තේ නෑ, අණ්වීක්ෂය හොයාගත්තට පස්සේ පිළිගත්තා.
දැන් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා ප්‍රේතයෝ ඉන්න බව. ප්‍රේත ලෝක දොළහක් තියෙනවා. ගූථ ඛාදක, පාංසු පිසාච, කුණාපාස, වත්තාසාදී. ඕක පිළිගන්නෑ. විද්‍යාඥයෝ ඔප්පු කරේ නෑනේ තාම. හෙට අනිද්දට කිරිලියන් තාක්ෂණය තියෙන හොඳ උපකරණයක් ඇවිල්ලා, අපට ඇහැට නොපෙනෙන මෙන්න මේ වගේ ජීව කොට්ඨාස, භූතයෝ, ප්‍රේතයෝ කියලා කොටසක් ඉන්නවා, කියලා පිළිගත්ත දවසට අන්න ඔබත් පිළිගන්නවා. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළාට මදි. අන්න ඒක තමයි කියන්නේ අශ්‍රද්ධාව කියලා. එහෙනම් ශ්‍රද්ධාව කියන්නේ මොකක්ද? බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධය ගෞරවයෙන් විශ්වාස කිරීම.
අති උතුම් වූ ශ්‍රී සද්ධර්මය පට්ඨාන ප්‍රකරණය දක්වා ගිහිල්ලා බැලුවහම අපේ ඇඟේ ලොමු ඩැහැ ගැන්වෙනවා. ඒ තරම් ගැඹුරට මේ ධර්මය විභංග කර කර දේශනා කරලා තියෙනවා. මේ සිත පිළිබඳව මේ කය පිළිබඳව මේ සියලු නාම රූප ධර්ම පිළිබඳව අති ගැඹුරු විග්‍රහයන් තියෙන්නේ. ඒ විග්‍රහයන් ඒ ආකාරයෙන් දේශනා කරපු බුදුපියාණන් වහන්සේ, දේශනා කරපු කිසි දෙයක් අසත්‍ය නොවෙයි කියන මහා ගෞරවනීය විශ්වාසයක් අප තුළ ඇති වෙනවා. ඒකට තමයි ශ්‍රද්ධාව කියන්නේ. ඒ නිසා තමන්ගේ ප්‍රඥාවෙන් තේරුම් ගන්න බැරි ඇතැම් දහම් කොට්ඨාස ශ්‍රද්ධාවෙනුයි අපි අවබෝධ කරන්නේ. අපට නිරය පේන්නේ නෑ ඇහැට, හැබැයි අපි එය ඇති බව අවබෝධ කරගන්නේ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධය විශ්වාස කිරීමෙන්. ඒ නිසා සමහර දහම් කාරණා වලදි අපට ප්‍රඥාව නෙමෙයි ශ්‍රද්ධාවත් අවශ්‍ය වෙනවා. ශ්‍රද්ධා, වීර්යය, සති, සමාධි, ප්‍රඥා කියලා ඉන්ද්‍රිය ධර්ම පහක් තියෙන්නේ ඒකයි. ඒ නිසා සමහර දහම් කාරණා තමන්ගේ ඥානයට ගෝචර නො වුණහම ඒක නැහැ කියලා කියන්න ඉක්මන් වෙන්න එපා. අපට මේ ලෝකෙ පේන්නේ ඉතාම සුළු කොටසක් විතරයි. නොපෙනෙන පැත්තමයි වැඩි.
බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ මොකක්ද? “අත‍්තානං ත්‍වං ගවෙසස‍්සු කිං නිරත්‍ථං විහඤ‍්ඤසි” තමාගේ සිත පිළිබඳව සොයන්න. ‘කිං නිරත්‍ථං විහඤ‍්ඤසි’. ඇයි වැඩකට නැති දේවල් වලට වෙහෙසෙන්නේ. සිත පිළිබඳව සොයන්න. මේ ධර්මය කාටවත් බලහත්කාරයෙන් පටවන ධර්මයක් නෙමෙයි. ප්‍රඥාවන්තයෝ තම තමන්ගේ නැණ පමණින් අවබෝධ කළ යුතු ධර්මයක්. ඔබ තීරණය කරන්න. ඔබට සුවය උදාවෙන්නේ, ලෝකෙ ගැන, විද්‍යාව ගැන, සෙවීමෙන්ද? එහෙම නැත්නම් තමන්ගේ සිත අවබෝධ කරගෙන, ඒ සිතේ තියෙන රාග, ද්වේෂ, මෝහ දුරු කර ගැනීමෙන්ද? ඔබට හිතෙනවා නම් අර ක්‍රමයටයි සුවය උදා වෙන්නේ කියලා ඒ ක්‍රමය අනුගමනය කරන්න. හැබැයි ඔබට හිතෙනවා නං හිතේ තියෙන රාග, ද්වේෂ, මෝහ දුරු කර ගැනීමෙන් තමයි සුවය උදා වෙන්නේ කියලා, තව තවත් මේ ධර්මයට කන් දෙන්න. නොදන්නා වූ ධර්මයක් ඇත්නම් තව තවත් ඒ ගැන විමර්ශනය කරන්න, විචාරය කරන්න. කළ්‍යාණ මිත්‍රයන්ගෙන් ඒ ගැන අසා දැනගන්න. අන්න ඒ විචාරය තුළින් අවබෝධයට පත් වෙයි. ඒ නිසා මේ ධර්මය හුදෙක්ම ලෝකය පිළිබඳ දැනුමක් එහෙම නෙවෙයි.
මේ ධර්මය සිත පිළිබඳ අවබෝධයයි. කෙනෙක්ට සිත පිළිබඳව අවබෝධ කරගන්න විශ්වයේ කෙළවර කොහේද, ඉර හඳ තාරකා වලට තියෙන දුර මොන වගේද, පිටසක්වල තවත් ජීවීන් ඉන්නවාද, ඔය කිසි දෙයක් වැඩක් නෑ. ඔය එක දෙයක්වත් නිසා නෙමෙයි අපි දුක් විඳින්නේ. හැම මිනිහෙක්ම දුක් විඳින්නේ තමා තුළම පවතින අවිජ්ජාව හෙවත් කාමය සැපයි කියලා හිතාගෙන ඉන්න මුළා සහගත මානසිකත්වය නිසාමයි. අපි ඥානවන්තයෝ නම් අප්‍රමාදීව කරන්න ඕනෑ තමන් තුළ පවතින මෙන්න මේ අනවබෝධය දුරු කරගන්ඩ කටයුතු කරන එක.
ලෝකෙ පහළ වුණානේ ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් කියලා කෙනෙක්. ඒ වගේම භෞතික විද්‍යාවේ කෙළ පැමිණි තවත් විවිධාකාර විද්‍යාඥයෝ. ඔය අය ඔක්කෝම විද්‍යාවෙන් අරවා මේවා කරානේ. දැන් එක්කෙනෙක්ටවත් ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස ඉක්මවලා යන්න පුළුවන් වුණාද? දැන් ඔවුන් මරණින් පසු කොහේද ඉන්නෙ කියලා බැලුවොත් දිවැස් ඥානයකින්, සතර අපාගත වෙලා ඉන්නවා කියලත් දකින්න පුළුවන්. එතකොට වැඩක් ඇති දෙයක් ද ඒ කරලා තියෙන්නේ?
දැන් ලෝකෙ පැවැත්මට අවශ්‍ය වැඩ කොටසක් ඔවුන් කරගන්න ඇති. හැබැයි මනුස්සයෙක් විදියට ඉපදිලා මේ ලැබෙන ඉතාම සුළු කාලය ඇතුළත, අපි ඥානවන්ත නම්, ඇයි මෙහෙම මැරි මැරී උපදින මේ සංසාර ගමනක යන්නේ? කොහොමද මේ සංසාර ගමන සකස් වෙන්නේ? ඇයි මේ දුක් විඳින්න වෙලා තියෙන්නේ? ඇයි තමන්ටත් අනුන්ටත් මේ හිතේ අසහනය, ශෝකය, දුක, බය හට ගන්නේ? යනාදී වශයෙන්, සිතේ යථාර්ථය පිළිබඳව ගවේෂණය අප්‍රමාදීව කරන්න ඕනේ. ඒ ගවේෂණය කරන්නේ නැතුව තව ලෝකයෙ මොන තරම් දේවල් ගවේෂණය කළත් තේරුමක් නෑ. ඔබ ඔහොම ඉන්නවා, ජරාවට පත් වෙනවා, වයසට යනවා, අන්තිමටම මරණයට පත් වෙනවා. ඒක නවත්තන්න බැහැනේ, මොන දේ කරත්. එහෙනම් අන්න ඒ ක්‍රියාවලිය නවත්තන්න පුළුවන් ක්‍රමයක් ඇත්නම්, “අප්පමාදො අමතපදං” අප්‍රමාද වුණොත් අමරණීයත්වයට පත් වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා හොඳට මතක තියාගන්න සෙවිය යුත්තේ එක දෙයයි. හිත පිරිසිදු කර ගන්නේ කෙසේද? “කිංකුසලගවේසී” කුසලය කිව්වේ කුමක්ද? සිත පිරිසුදු කර ගැනීම. සිත පිරිසුදු කර ගැනීමේ හැකියාවට තමයි කුසලය කියන්නේ. නමුත් අති බහුතරයකට තියෙන්නේ මොකක්ද? හිත අපිරිසිදු කර ගැනීමේ හැකියාව. ඒකට කියනවා අකුසලය. සිත පිරිසිදුව තියන් ඉන්න පුළුවන් අය කුසලය තුළ ඉන්නෙ. එහෙනම් ඔබ ඥානවන්තයෙක් නම්, ඔබ සදාතනික සුවය සොයා යන කෙනෙක් නම්, ඔබ පරම අමා නිවන බලාපොරොත්තු වෙන කෙනෙක්නම්, කොටින්ම ඔබ මේ මරණය තෙක් සුව සහනයෙන් ජීවත් වෙන්නවත් බලාපොරොත්තු වෙනවා නම්, හිත පිරිසිදුව පවත්වා ගෙන යන්නේ කෙසේද කියලා සොයන්න. ඒ ගවේෂණයට අති උත්තරීතර වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය තුළ, ඕනෑ තරම් ක්‍රමවේද අපට ලැබිලා තියෙන්නේ.
ඒ නිසා ලෝකෙ තියෙන විද්‍යාව, භෞතික විද්‍යාව, රසායන විද්‍යාව, නැත්නම් ක්ෂුද්‍ර ජීව විද්‍යාව, ඔය විද්‍යා එක්ක බුදුරජාණන් වහන්සේගේ විද්‍යාව ගළපන්න බෑ. ඒකට හේතුව බුදුපියාණන් වහන්සේගේ විජ්ජාව ඉස්සරහා ඔය ඔක්කොම අවිජ්ජා.
අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත කියන ලක්ෂණ තුන කෙටියෙන් නමුත් පැහැදිලි කරොත්; බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙක් ලෝකෙ පහළ වෙන්නේ මොකටද? බුදුපියාණන් වහන්සේ පහළ වෙන්නේ ලෝකෙට මේ යථාර්ථය පෙන්වා දෙන්න. උන්වහන්සේ මේ යථාර්ථය ආකාර තුනකින් පෙන්වා දෙනවා. මේක හොඳට තෝරගන්න.
ලෝකයෙ සියලුම ධර්මතා අනිච්ච ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. අනත්ත ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි, යනාදී වශයෙන් ලෝකෙ යථාර්ථය උන්වහන්සේ ලක්ෂණ තුනක් වශයෙන් පෙන්වනවා. එතකොට ඒකට කියනවා ත්‍රිලක්ෂණය කියලා.
ඒ වගේම උන්වහන්සේ පෙන්නනවා, මේ ලෝකයෙ යථාර්ථය සත්‍යය හතරක් වශයෙන්. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍යය, දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා ආර්ය සත්‍යය. එකම යථාර්ථය ලක්ෂණ තුනක් වශයෙන් පෙන්නනකොට ඒකට අපි ත්‍රිලක්ෂණය කියනවා. සත්‍යය හතරක් වශයෙන් පෙන්නද්දි අපි ඒකට චතුරාර්ය සත්‍යය කියනවා.
ඒ වගේම ලෝකයේ යථාර්ථය උන්වහන්සේ පෙන්නනවා ධර්මතා දෙකක් වශයෙන්. සමුදය ධර්ම සහ නිරෝධ ධර්ම කියලා. අන්න එතකොට අපි ඒකට කියනවා පටිච්ච සමුප්පාදය කියලා.
අනිච්ච ලක්ෂණය, හේතු ඵල වශයෙන් උදාවෙන හේතුඵල වශයෙන් නිරුද්ධ වන ලක්ෂණය වශයෙන් පෙන්වනවා. ඒ නිසාම සියලු ධර්මතා නිශ්චිත පැවැත්මක් නැති අවිනිශ්චිත පැවැත්මකින් යුක්ත විපරිණාමීය ධර්මතා බව උන්වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා.
මේ ලෝකයෙ සියලු ප්‍රපංච ධර්ම, මම යනුවෙන් මගේ යනුවෙන් අරගෙන දුක්ඛස්කන්ධයක්ම සමුදය කරලා දෙන ධර්මතා පමණයි කියලා පෙන්වා දෙනවා. ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස කියන දුක්ඛස්කන්ධය පමණයි මේ ධර්මතා තුළින් සමුදය කරලා දෙන්නෙ කියලා පෙන්වා දෙනවා. ලෝකෙ පැවැත්ම කියන්නේ තනිකරම ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස ගොඩක් විතරයි. දැන් පණ ඇති ද්‍රව්‍ය වස්තු තියෙනවා. පණ නැති ඒවත් තියනවා. පණ ඇති ජීව පදාර්ථ තියෙනවා. පණ නැති පදාර්ථ තියෙනවා. අපි ඒවට කියනවා සචේතනික වස්තු සහ අචේතනික වස්තු කියලා. පණ ඇති ලෝකය සහ පණ නැති ද්‍රව්‍ය වස්තු. ජීව ලෝකය සහ අජීව ලෝකය. පණ ඇති, සිතිවිලි සහිත, සිතක් සහිත පදාර්ථ ලෝකයෙ තියනවා. ඒවට කියනවා සචේතනික භූත. පණ නැති, සිතිවිලි නැති, චිත්ත ක්‍රියාවලියක් නැති, සචේතනික පැවැත්මක් නැති ද්‍රව්‍ය වස්තු තියෙනවා. අපි ඒවට කියනවා අචේතනික භූත. මේ සියලු භූතයන්ට, මේ සියලු සකස් වීම් වලට, සියලු භෞතිකයන්ට, සියලු සංඛතයන්ට උරුම ප්‍රධාන ධර්මතා දෙකක් තියෙනවා. ජරාවයි මරණයයි පණ ඇති දේටත් උරුමයි, පණ නැති දේටත් උරුමයි. පණ ඇති වුණත් ජරාව තියෙනවා. පණ නැති වුණත් ජරාව තියෙනවා. පණ ඇති වුණත් මරණය තියෙනවා. පණ නැති වුණත් මරණය තියෙනවා.
දැන් අපි ගත්තොත් පණ නැති දේක මරණය කියලා කියන්නේ මොකක්ද? යම්කිසි ද්‍රව්‍ය වස්තුවක් තියෙනවා, ඒක කැඩිලා බිඳිලා විනාශ වෙනවා. ඒක තමයි එකේ මරණය. ඒක අතුරුදහන් වෙනවා. ඉතින් ඒ වගේම පණ ඇති දේවල් වලටත් මරණය තියෙනවා. ඉතිං එහෙමනම් මෙන්න මේ ජරාවත් මරණයත් කියන මේ ලක්ෂණ දෙක සියලු ධර්මතාවන්ට උරුමයි. ඒ නිසා සියලුම ධර්ම ජරා ධර්ම. සියලුම ධර්ම මරණ ධර්ම. එහෙනම් මේ ලෝකය කියලා කියන්නේම ජරාවක් සහ මරණයක්. ලෝකය තුළ තියෙන්නේම ජරයි. මරයි. ජරමර. එහෙනම් ලෝකය මම කියලා මගේ කියලා අරගෙන අත්පත් කරගෙන ඉන්න තාක්කල් ලෝක සත්වයාට මුහුණ දෙන්න සිද්ධවෙන්නේ, ජරාවටයි මරණයටයි. ජර මරමයි තියෙන්නේ හැමදාම ජීවිතේ. මොකද ජරමර ලෝකයක්නේ ලං කරගත්තේ.
මේ ජරාවයි මරණයයි කියන්නේ දුක. ඒකම තමයි දුක වෙන්නේ. කිසිම කෙනෙක් ජරාවට පත් වෙන්න කැමතිත් නෑ. තමන් ප්‍රිය කරන දෙයක් ජරාවට පත් වෙනවාට කැමතිත් නෑ. කිසිම කෙනෙක් මරණයට පත්වෙන්න කැමතිත් නෑ. තමන් ප්‍රිය කරන දෙයක් මරණයට පත් වෙනවාට කැමතිත් නෑ. නමුත් ඒ සියල්ල ජරාවෙන් මරණයෙන් යුක්තයි. එහෙනම් මේ ජරාව මරණය කැටි කරගත්ත ඒ අතරතුර තවත් ව්‍යාධි, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස ආදී අනන්ත අප්‍රමාණ දුක් ගැවසී ගත්ත, උපද්‍රව ගැවසී ගත්ත දුක්ඛ ස්කන්ධයක්, ලෝකය කියන්නේ. එහෙනම් නැවත නැවත සකස් වෙන්නේ දුක. එහෙනම් අන්න දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් ඒ බව දකිනවා. ඊළඟට අනත්ත ලක්ෂණයෙන් දකින්නේ මේ සියල්ල අසාර බව. සියලු ධර්මතා, සමුදය වන සියලු ධර්මතා, රූප, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යනාදී ස්කන්ධ වශයෙන් ගත්තත්, එහෙම නැත්නම් චක්ඛායතන, සෝතායතන, ඝාණායතන, ජිව්හායතන, කායායතන, මනායතන, රූපායතන, සද්ධායතන, ගන්ධායතන, රසායතන, ඵොට්ටබ්බායතන, ධම්මායතන ආදී ආයතන වශයෙන් ගත්තත්, එහෙම නැත්නම් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්ම වශයෙන් අවිජ්ජා , සංඛාර, විඤ්ඤාණ, නාම රූප, සළායතන යනාදී පටිච්ච සමුප්පාද ධර්ම වශයෙන් ගත්තත්, එහෙම නැත්නම් පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, ආකාශ, විඤ්ඤාණ කියන ධාතු වශයෙන් ගත්තත්, මේ සියලු ධර්මතා ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍යයයි, ආත්මයකට අයිති කොටස් නෙවෙයි, ආත්මීය පැවැත්මක් ඇති ධර්මතා නොවෙයි. ඒ නිසා ඒ ලක්ෂණයට අනත්ත ලක්ෂණය කියනවා. එහෙනම් ලෝකෙ තියෙන සියලුම ධර්මතා මෙන්න මේ කියන අනිච්ච ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. ඒ කියන්නේ හේතු ඵල වශයෙන් උදා වෙච්ච උදය ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. හේතු නිරෝධයෙන් නිරුද්ධ වෙන, හේතු භංග කිරීමෙන් නිරුද්ධ වෙන නිරුද්ධ ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. අනත්ත ලක්ෂණයෙන් යුක්තයි. මුළු ලෝකයම අනිච්චයි, දුක්ඛයි, අනත්තයි. මුළු ලෝකෙම නිශ්චිත පැවැත්මක් නැති, නැවත නැවත දුකම සමුදය කරන, මම කියලා මගේ කියලා ගතහැකි ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍ය ලෝකයක්. මේවා ධර්මතා විතරයි. ධර්මතාවලට ආත්මයක් පනවන්න බෑ. ‘සබ්බේ ධම්මා අනත්තා’ සියලු ධර්මතා ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍යයි.
කෙනෙක්ට ත්‍රිලක්ෂණය අවබෝධ වුණොත් චතුරාර්ය සත්‍යයයි, පටිච්ච සමුප්පාදයයි ඒ එක්කම අවබෝධ වෙනවා. චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වුණොත් ත්‍රිලක්ෂණයයි, පටිච්චසමුප්පාදයයි ඒ එක්කම අවබෝධ වෙනවා. පටිච්චසමුප්පාදය අවබෝධ වුණොත් ත්‍රිලක්ෂණයයි, චතුරාර්ය සත්‍යයයි ඒ එක්කම අවබෝධ වෙනවා.
හැබැයි හොඳට තේරුම් ගන්න ඕනේ පද වශයෙන් නෙමෙයි අවබෝධ වෙන්නේ අර්ථ වශයෙන්. පද වශයෙන් තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව ධර්ම ඥානයකින් එන එකක්, ඒක හැමෝටම නෑ. මොකද යමෙක් චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ කරගත්තා කියලා ලෝකයාට ඒක දේශනා කරන්න යන්නේ නෑ. එහෙම දේශනා කිරීමේ හැකියාවෙන් යුක්ත එබඳු ශ්‍රාවකයන්ට ඒ ඥාණ පිහිටනවා. ඒ ධර්ම ඥාණ. ඒවට තමයි අර සිව්පිළිසිඹියා ඥාණ කිව්වේ. එතකොට ඒ විශේෂ ඥාණ පිහිටියහම තමයි ඒවා පද වශයෙනුත් ගෝචර වෙලා මතක හිටලා ධාරණය වෙලා අර්ථ වශයෙනුත් මතු කරන්න පුළුවන් හැකියාව එන්නේ. ඒවට තමයි අර පටිසම්භිදා ඥාණ කියන්නේ. නමුත් සාමාන්‍ය ශ්‍රාවකයෙක්ට ඒ ඥාණ නැති නිසා ඒ අයට ධර්මාවබෝධය අර්ථ වශයෙන් විතරයි එන්නේ, පද වශයෙන් එන්නේ නෑ.
ඒ නිසා චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වෙච්ච ඕනෑ තරම් සෝවාන් පුද්ගලයෝ ලෝකෙ පහළ වෙන්න පුළුවන්. එහෙම අයට තව කෙනෙක්ට තමන්ට අවබෝධ වෙච්ච දේ කියාගන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්, හරියාකාරව. ඇයි ඒ? පද මතක නෑ. හැබැයි අර්ථ වශයෙන් ඔවුන් තමන්ට අවබෝධ වෙච්ච දේ කියන්න පුළුවන්. මේ ලෝකෙ ගන්න හරයක් නෑ. කාමය සාරයක් නෑ. කාමය කියන්නේ දුකක් කියන එක ඔවුන්ගේ වචනවලින් ඔවුන්ට වැටහෙන ආකාරයෙන් දේශනා කරන්න පුළුවන්. හැබැයි අර බුදුපියාණන් වහන්සේ පනවන්නා වූ පදවලින් දේශනා කරන්න බැරි නිසා ඔවුන්ට ඒ දේශනා කිරීමේ හැකියාවක් නැති වෙන්න පුළුවන්. නමුත් අවබෝධය ඒ විදිහටම තියෙනවා. විශාඛා සිටු දේවියට අවබෝධය තිබුණා. ඛුජ්ජුත්තරා උපාසිකාවටත් අවබෝධය තිබුණා. දෙන්නම සෝවාන්. හැබැයි විශාඛා සිටු දේවියට බණ කීමේ හැකියාව තිබුණේ නෑ. ඛුජ්ජුත්තරා උපාසිකාවට බණ කීමේ හැකියාව තිබුණා. එහෙනම් ඇයට සිව්පිළිසිඹියා ඥාණත් පිහිටියා. විශාඛා සිටු දේවියට පිහිටියේ නෑ.
ලක්ෂණ වශයෙන් හෝ සත්‍යය වශයෙන් හෝ ධර්මතා වශයෙන් අවබෝධ වුණහම ඊට අනුකූල නමක් ඒකට යෙදෙනවා. ලක්ෂණ වශයෙන් අවබෝධ කරගැනීමට ත්‍රිලක්ෂණය කියනවා. සත්‍යය වශයෙන් අවබෝධ කරගැනීමට චතුරාර්ය සත්‍යය කියනවා. සමුදය සහ නිරෝධ ධර්ම වශයෙන් අවබෝධ කරගැනීමට පටිච්චසමුප්පාදය කියනවා.
අනිච්ච ලක්ෂණය අනුලක්ෂණ නවයක් යටතේ දකින්න ඕනේ. අනිච්චතෝ, පභංගුතෝ, පලෝකතෝ, අද්ධුවතෝ, විභවතෝ, සංඛතතෝ, විපරිණාම ධම්මතෝ, මරණ ධම්මතෝ යනාදී වශයෙන් ඒකෙ තියනවා ලක්ෂණ නවයක්. මේ විදිහට අනිච්ච ලක්ෂණය, අනුලක්ෂණ නවයක් යටතේත්, දුක්ඛ ලක්ෂණය, අනුලක්ෂණ විසිපහක් යටතේත්, අනත්ත ලක්ෂණය, අනුලක්ෂණ හයක් යටතේත් යනාදී වශයෙන් ලක්ෂණ හතළිහක් තුළින් දකින්න ඕනේ, අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත කියන ත්‍රිලක්ෂණය. එතකොට තමයි මේවා ගැඹුරට ගැඹුරට අවබෝධ වෙන්න ගන්නේ. ලෝකය කියන්නේ මොකක්ද? ලෝකය භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා ආකාර කිහිපයකට. ප්‍රධාන වශයෙන් ‘ලෝකසමුදය’ කියන සූත්‍රයේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ලෝකය හටගන්නා ආකාරය සමුදය වශයෙන්, ඒ ලෝකය නිරුද්ධ වෙන ආකාරය අත්ථංගම වශයෙන්, පෙන්වලා දෙනවා.
‘මහණ, ඇසත් රූපයත් ස්පර්ශවෙලා, චක්ඛු විඤ්ඤාණය සකස් වෙනවා. මේ වෙලාවෙදි, යම් හෙයකින් රාගයෙන් නම් මේ ස්පර්ශය සිද්ධ වුණේ, එතන රාග සම්ඵස්සයක් හටගන්නවා. යම් හෙයකින් මේ ස්පර්ශය ද්වේෂයෙන් නම් සකස් වුණේ, ද්වේෂ සම්ඵස්සයක් සකස් වෙනවා. යම් හෙයකින් මෙතන මෝහ චෛතසිකයක් නම් සකස් වුණේ, මෝහ වේදනාවක් සකස් වෙනවා. ස්පර්ශ වෙනවා කියන්නේ සිත. ස්පර්ශ වුණොත් ඇහැයි රූපයයි අතරට සිත එන්නේ.
ඇහැයි රූපයයි අතරට රාග සිතක් යෙදුණොත්, රාග සම්ඵස්සය හටගන්නවා. ඇහැයි රූපයයි අතරට ද්වේෂ සිතක් යෙදුනොත් ද්වේෂ සම්ඵස්සය සකස් වෙනවා. ඇහැයි රූපයයි අතරට මෝහ සිතක් යෙදුණොත්, මෝහ සම්ඵස්සය සකස් වෙනවා. එහෙනම් ඊට අනුකූලයි වේදනාව. රාග සම්ඵස්සය නිසා සැප වේදනාව සකස් වෙනවා. ද්වේෂ සම්ඵස්සය නිසා දෝමනස්ස සහගත වේදනාව සකස් වෙනවා. මෝහ සම්ඵස්සය නිසා අදුක්ඛමසුඛ වේදනාව හෙවත් උද්ධච්ච කුක්කුච්ච, විචිකිච්ඡා සහගත වේදනාව සකස් වෙනවා.
දැන් අපි ඔතනින් රාග වේදනාව විතරක් ගමු. දැන් කොහොමද ලෝකෙ සමුදය වෙන්නේ කියලා. ඇහැත් රූපයත් අතරට රාග සිතක් යෙදෙනවා. ඒ වෙලාවෙ හටගන්නවා චක්ඛු විඤ්ඤාණයක්. අන්න ඒකට තමයි කිව්වේ
“චක‍්ඛුඤ‍්ච පටිච්ච රූපෙචුප‍්පජ‍්ජති චක‍්ඛුවිඤ‍්ඤාණං”
ඒ චක්ඛු විඤ්ඤාණය නිකං නෙමෙයි සකස් වුණේ. රාගයෙන් යුක්තව, ඒ ප්‍රත්‍ය තුන එකට සම්බන්ධ වෙලා. ඒ පුද්ගලයා ඇහැටත් ප්‍රිය කළා. ඇහැ පිළිබඳ ඡන්දරාගයකුත් පැවතියා. රූපයටත් ප්‍රිය කළා. රූපෙ පිළිබඳ ඡන්දරාගයකුත් පැවතියා. රූප දැකීමටත් ප්‍රියකළා. චක්ඛු විඤ්ඤාණය පිළිබඳ ඡන්දරාගයකුත් පැවතියා. එහෙනම් ඇහැ පිළිබඳ ඡන්දරාගයත්, රූපය පිළිබඳ ඡන්දරාගයත්, චක්ඛු විඤ්ඤාණය පිළිබඳ ඡන්දරාගයත් කියන මේ ඡන්දරාග තුනම එකට එකතු වුණහම මොකද වෙන්නේ,
“චක‍්ඛුඤ‍්ච පටිච්ච රූපෙචුප‍්පජ‍්ජති චක‍්ඛුවිඤ‍්ඤාණං. තිණ‍්ණං සඞ‍්ගති ඵස‍්සො”
කියලා ස්පර්ශය සකස් වෙනවා. රාග සම්ඵස්සයක්. එහෙනම් එතනින් එහාට මොකද වෙන්නේ? ‘ඵස‍්සපච‍්චයා වෙදනා’ කියලා, සෝමනස්ස සහගත සුඛ වේදනාවක් සකස් වෙනවා. සැප වේදනාවක් සකස් වෙනවා, ආස්වාදයෙන්. දැන් මොකද වෙන්නේ, ‘වෙදනාපච‍්චයා තණ්හා’ ඒ වේදනාවට තණ්හාවෙන් ඇලෙනවා සිත. ‘තණ‍්හාපච‍්චයා උපාදානං’ එහිම බැහැ ගන්නවා සිත. තදින් අල්ලා ගන්නවා සිත. ‘උපාදානපච‍්චයා භවො’ ඒ අල්ලා ගැනීම නිසාම සිතේ කර්මය සමුදය වෙනවා. එයින් සකස්වෙනවා කර්ම භවය. ‘උපාදානපච‍්චයා භවො, භවපච‍්චයා ජාති’ ඒ සමුදය වෙච්චි කර්ම මගින් නැවත ජාතියක් සකස් කරනවා පටිච්ච සමුප්පන්නව.
“ජාතිපච‍්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක‍්ඛදොමනස‍්සුපායාසා සම්භවන්ති. (එවමෙතස‍්ස කෙවලස‍්ස දුක‍්ඛක‍්ඛන්‍ධස‍්ස සමුදයො හොතී). අයං ඛො භික්ඛවෙ ලොකස‍්ස සමුදයො”
ඔන්න ඔය ආකාරයෙන් මහණ, ලෝකය සමුදය වෙනවා. ලෝකය සකස් වෙනවා. ඔන්න ලෝකය. ලෝකය කිව්වේ මේ ජාති, ජරා, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස, රාග, ද්වේෂ, මෝහ කියන දුක්ඛස්කන්ධයට. ඒකයි කිව්වේ, ‘දුක්ඛෙ ලොකො පතිට‍්ඨිතොති’ ලෝකෙ සැපයි කියලනේ හිතාගෙන ඉන්නෙ.
‘‘ලස්සන ලෝකෙක ඉපදීලා – නූපන් හෙට ගැන නොතැවීලා අද සැනකෙලියේ වල්මත් වීලා – රසෝගයේ රැඳී ඉමූ රහයි ජීවිතේ”
කියලා තමයි අපිට හිතෙන්නේ, අඥාන කමට. පස්සේ දවසක තමයි දැනගන්නේ ‘නසයි ජීවිතේ’ කියලා. එදාට ප්‍රමාද වැඩියි, එතකොට හිතෙනවා ‘වහයි ජීවිතේ’ කියලා. එතකොට තමයි වස බොන්නත් හිතන්නේ, ලෝකෙ සැපක් කියලා හිතාගෙන ඉන්නෙ අඥානයෝ.
දැන් හැම තිස්සෙම මේ අඥානයා කියන වචනය පාවිච්චි වෙනවා. මොකද්ද අඥානයා කියන්නේ? නිග්‍රහයක්ද? ඔව්, නිග්‍රහයක් තමයි. ‘ඥා’ කියන්න දැනගන්නවට. ‘ඥාන’ කියන්නේ දැනගත්තා. ‘අඥාන’ කියන්නේ, දැනගත්තේ නෑ. මොකක්ද? බුදුපියාණන් ෂපවහන්සේ දේශනා කරපු ධර්මය. දැනගන්න වෙලාවක් තිබුණේ නෑ. ලෝකෙ පලහිලව් ඔක්කොම හොය හොයා හිටියා. අරහේ වෙන්නේ මොනවාද? මෙහේ වෙන්නේ මොනවාද? අරයා කරන්නේ මොනවාද? මෙයා කරන්නේ මොනවාද? අල්ලපු ගෙදර වෙන්නේ මොකක්ද? අනුන්ගේ වගතුග, ඕපාදූප ඔක්කොම හොය හොයා හිටියා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අහන්න වෙලාවක් තිබුණේ නෑ. ඒ නිසා අඥානයි. අඥානයා තුළයි ලෝකය සමුදය වෙන්නේ.
“අයං ඛො භික්ඛවෙ ලොකස‍්ස සමුදයො”
ඔන්න ඕකයි මහණ, ලෝක සමුදය කියන්නේ. එහෙනම් ලෝක නිරෝධය මොකක්ද? එහෙනම් යමෙක් උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අහනවා. අවබෝධ කරගන්නවා, අහලා දැනගන්නවා, මේ ඇහැ තුළින්වත්, මේ රූප තුළින්වත් මේ චක්ඛු විඤ්ඤාණය තුළින් වත්, සැප නෙමේ උදා වෙන්නේ දුක කියලා. ඇහැට ඇලුම් කිරීමත්, රූපයට ඇලුම් කිරීමත්, චක්ඛු විඤ්ඤාණයට ඇලුම් කිරීමත්, ‘ඒවං උපසංහරති’ ඔය විදිහට කනට ඇලුම් කිරීමත්, ශබ්දයට ඇලුම් කිරීමත්, සෝත විඤ්ඤාණයට ඇලුම් කිරීමත්, ඔය විදිහට නාසයට ඇලුම් කිරීමත්, ගන්ධයට ඇලුම් කිරීමත්, ඝාන විඤ්ඤාණයට ඇලුම් කිරීමත්, දිවට ඇලුම් කිරීමත්, රසට ඇලුම් කිරීමත්, ජිව්හා විඤ්ඤාණයට ඇලුම් කිරීමත්, කයට ඇලුම් කිරීමත්, ස්පර්ශයට ඇලුම් කිරීමත්, කාය විඤ්ඤාණයට ඇලුම් කිරීමත්, මනසට ඇලුම් කිරීමත්, ධර්මයන්ට ඇලුම් කිරීමත්, මනෝ විඤ්ඤාණයට ඇලුම් කිරීමත්, කියන මෙන්න මේ දහ අට ආකාරයටම සකස්වන්නෙ දුක කියලා අවබෝධ වුණහම, ඒ සියලු චක්ඛු, සෝත, ඝාන, ජිව්හා, කාය, මනෝ කියන ඒ අභ්‍යන්තර ධර්ම ගැනත්; රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම කියන බාහිර ධර්ම ගැනත්; ඒ දෙකේ ස්පර්ශයෙන් සකස් වන්නාවූ විඤ්ඤාණ ගැනත් ඇති ඡන්දරාගය, ඇසුරු කිරීමෙන් සැප උපදිනවා කියන ඒ සංකල්පීය රාගය, දුරුවෙලා යනවා.
එතකොට මොකද වෙන්නේ? ඡන්ද රාගයෙන් තොර ඇහැක්, ඡන්ද රාගයෙන් තොර රූපයක්, ඡන්ද රාගයෙන් තොර චක්ඛු විඤ්ඤාණයක් එකට ස්පර්ශව ඉන්නෙ. ඒ නිසා එතනින් එහාට සකස් වෙන්නේ නැහැ, රාග සම්ඵස්සයක්. එහෙනම් එතන යෙදෙන්නෙ ස්පර්ශයක් විතරයි.
“චක‍්ඛුඤ‍්ච පටිච්ච රූපෙ චුප‍්පජ‍්ජති චක‍්ඛුවිඤ‍්ඤාණං. තිණ‍්ණං සඞ‍්ගති ඵස‍්සො” වෙන්නෙ නෑ එතකොට. එතකොට ස්පර්ශය නිරුද්ධ වෙනවා.
“ඵස‍්සනිරොධා වෙදනානිරොධො. වෙදනානිරොධා තණ‍්හානිරොධො. තණ‍්හානිරොධා උපාදානනිරොධො. උපාදානනිරොධා භවනිරොධො”
උපාදාන වෙන්න දෙයක් නැත්නම් හිතට, ඒ භවයේ, කර්ම භවයක් සකස් වෙන්න හේතු නෑ. එහෙමනම් කර්ම භවය නිරුද්ධයි. එහෙනම්,
‘නත්ථි කම්ම භවො නත්ථි උප්පත්ති භවො’
කර්ම භවයක් නොමැති කල්හි උප්පත්ති භවයක් නැත.
එහෙනම් කර්මය නිරුද්ධ වෙච්ච තැන ජාතිය නිරුද්ධ වෙනවා. එහෙමනම් කර්ම භවය අවසන් වෙච්ච තැන ජාතිය අවසන් වෙනවා. මෙන්න මේ කර්ම භවය නිරුද්ධ කරලා මේ සංසාර දුකින් එතෙර වෙන කෙනාටයි උතුම් වූ ‘බෞද්ධයා’ කියලා කියන්නේ. භවය නිරුද්ධ කරලා දාන කෙනාටයි බෞද්ධයා කියන්නේ. ’භවය උදුරා දමන්නා’ කිව්වේ ඒකයි. අනිත් ඔක්කොම අබෞද්ධ. උපතින් නෙමෙයි බෞද්ධ වෙන්නේ, අම්මා තාත්තා බෞද්ධ වුණා කියලා, අම්මයි තාත්තයි උපතින් පන්සල් ගියා කියලා, සුදු ඇඳගෙන හිටියා කියලා, උතුරු සළුවක් දාගෙන පන්සලේ වාඩි වෙලා හිටියා කියලා, මහා සෑය වටේට කංචුකයක් ඔලුව උඩ තියාගෙන සාදු සාදු කියලා බෙර ගගහා ගියා කියලා, බෞද්ධ වෙන්නෑ. බෞද්ධයා කියන්නේ අවබෝධයකට. බෞද්ධයෙක් වෙන්නේ උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ කරගත්තට පස්සේ. මොකක්ද අවබෝධය? කර්ම භවය නිරුද්ධ කරන්නේ කෙසේද කියලා අවබෝධ වෙච්ච කෙනාට බෞද්ධයා කියනවා.
“භවනිරොධා ජාතිනිරොධො. ජාතිනිරොධා ජරාමරණං, සොකපරිදෙවදුක‍්ඛදොමනස‍්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස‍්ස කෙවලස‍්ස දුක‍්ඛක‍්ඛන්‍ධස‍්ස නිරොධො හොතීති අයං ඛො භික්ඛවෙ ලොකස‍්ස අත්‍ථගමො”
‘ඔන්න ඕකටයි මහණ, ලෝකය අවසානය කියන්නේ. නිරුද්ධ වීම කියන්නේ, නිවන කියන්නේ’. එහෙනම් ලෝකය අවසාන වෙච්ච තැන පවතින්නේ නිවන. එහෙමනම් මේ ලෝකය කියලා කියන්නේ මොකක්ද? මෙන්න මේ ඇස, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස, රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම එකට එක මේ ඡන්දරාගයෙන් ස්ඵර්ශවෙලා සකස් වන්නා වූ මේ දුක්ඛ සහගත ක්‍රියාවලියටයි ලෝකය කියන්නේ.
ඔය කිව්ව ටික තේරුණා නම් පද වශයෙන් නැති වුණාට අර්ථ වශයෙන් ලෝකය අනිච්චයි, දුක්ඛයි, අනත්තයි කියලා අවබෝධයි.
ඔබ දැක්කා ලෝකය සමුදය වෙන්නේ හේතුවක් ඇති කල්හි. ආශ්වාදය සැපයි. ආශ්වාදය වටිනවා. කාමය සැපයි. කාමය වටිනවා. කාමය සැපක් කියලා ඒ කාමයට වටිනාකමක් හිතින් දීලා තියෙන තරමට, ඒ අනවබෝධය කෙනෙක්ගෙ සිතේ තියෙන තරමට, එයා ඒ ආශ්වාදය පිණිස ඇහැටත් ඡන්දරාගයෙන් බැඳිලා ඉන්නෙ. රූපයටත් ඡන්දරාගයෙන් බැඳිලා ඉන්නෙ. චක්ඛු විඤ්ඤාණයටත් ඡන්දරාගයෙන් බැඳිලා ඉන්නෙ. ඔය විදිහට ඇහැ, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස කියන හයටම ඡන්දරාගයෙන් බැඳිලා ඉන්නෙ. රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම කියන හයටම ඡන්දරාගයෙන් බැඳිලා ඉන්නෙ. චක්ඛු විඤ්ඤාණ, සෝත විඤ්ඤාණ, ඝාණ විඤ්ඤාණ, ජිව්හා විඤ්ඤාණ, කාය විඤ්ඤාණ, මනෝ විඤ්ඤාණ කියන විඤ්ඤාණ හයටත් ඡන්දරාගයෙන් බැඳිලා ඉන්නෙ.
ඔය ටික එකට එකක් ස්පර්ශවන මොහොතක් මොහොතක් පාසා රාග සම්ඵස්සය යෙදෙනවා. රාගසම්ඵස්සය යෙදෙන වාරයක් වාරයක් පාසා සැප වේදනා හට ගන්නවා. සැප වේදනා හට ගන්නා වාරයක් වාරයක් පාසා තණ්හාව, ඇල්ම හටගන්නවා. ඇල්ම හටගන්නා වාරයක් වාරයක් පාසා උපාදාන, තදින් බැස ගැනීමක්, අල්ලා ගැනීමක්, සිද්ධ වෙනවා සිත. ඒ තදින් බැස ගැනීමක් අල්ලා ගැනීමක් සිද්ධ වෙන වාරයක් වාරයක් පාසා කර්ම සමුදය වෙනවා. කර්ම භවයේ පිහිටනවා. කර්ම භවය සමුදය වෙන වාරයක් වාරයක් පාසා ජාතිය සකස් කරන්න අවශ්‍ය කරන ඒ කර්ම ශක්තිය, ඒ හේතු ධර්මතා ටික සකස් වෙනවා.
ඒ නිසා නැවත නැවත, මේ භයානක සංසාරයේ, මැරි මැරී ඉපදෙන්න හේතු සකස් වෙනවා, ඒ හිතේ. හේතුඵල වශයෙන් තමයි ලෝකය සමුදය වෙන්නේ.
බුදුපියාණන් වහන්සේ එහෙනම් ලෝකය කියලා දේශනා කරන්නේ, ලෝකය යනුවෙන් පනවන්නේ, මෙන්න මේ දුක්ඛ සහගත ක්‍රියාවලිය. අවසානයේ උන්වහන්සේ දේශනා කළේ, ‘ඉදං භික්ඛවේ ලෝකස්ස සමුදයො’ මෙන්න මෙහෙමයි ලෝකය සමුදය වන්නේ. ඇහැයි, රූපයයි, චක්ඛු විඤ්ඤාණ යයි රාගයෙන් ස්ඵර්ශ වෙලා. රාගයෙන් ස්ඵර්ශ වුණේ රාගය තිබිච්ච නිසා, ඒ සිතේ, සංකල්පීය රාගය. සංකල්පීය රාගය තිබුණේ අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රි සද්ධර්මය අහල අවබෝධ වුනේ නැති නිසා. කාමය සැපයි කියලමයි හිතන් හිටියේ. තමන්ට උවමනා විදිහට. ඒකට තමයි අඥානකම කිව්වේ. ‘ඥා’ දැනගත්තේ නෑ. ‘ඥාන’ දැනගන්නවා. ‘අඥාන’ දැනගත්තේ නෑ. මොකක්ද දැන ගත්තේ නැත්තේ? බුදු බණ. බුදු බණ දැන ගත්තේ නැති ඒ අඥාන ඔලමොට්ටලකම නිසා, ඒ සිතේ නැවත නැවත, රාගය සමුදය වුණා. අවසානයේ නැවත මේ දුක නැමැති ලෝකය ගොඩනැගුණා. එහෙනම් දුක, නැත්නම් මේ ලෝකය ගොඩනැගෙන්නේ, හේතු ඵල වශයෙන්. ඒ වගේම මේ ලෝකයෙන් යම් කිසි අත මිදීමක් තියෙනවා. ඒ ලෝකය අවසන් කිරීමක් තියෙනවා, ඒ ලෝකයෙන් එතෙර වීමක් තියෙනවා. ඒකත් අන්න අර හේතු නිරෝධයෙන්ම සිද්ධ වෙන දෙයක්. එහෙනම් මේ ලෝකය අනිච්ච ධර්මයක්. ඒ කිව්වේ, හේතුවක් නිසා හටගන්නා වූ, නිශ්චිතව නොපවතින්නා වූ, විපරිණාමීය ධර්මතා ගොඩක්. අන්න ඒ ලක්ෂණයට අනිච්ච කිව්වා. ඊළඟට පැහැදිලිවම ඒ අනිච්ච ලෝකය, ‘යදනිච්චං තං දුක්ඛං’ යමක් අනිච්ච නම් ඒකාන්තයෙන් ඒක දුකයි. දැන් බලන්න හේතුඵල වශයෙන් උදා වෙච්ච ලෝකය සැප ලෝකයක්ද? දුක ලෝකයක්ද?
“එවමෙතස‍්ස කෙවලස‍්ස දුක‍්ඛක‍්ඛන්‍ධස‍්ස සමුදයො හොති”
කියල දේශනා කරා මිසක් ‘ඒව මේතස්ස කේවලස්ස සුඛස්කන්ධයක්’ දේශනා කරාද, උන් වහන්සේ? එහෙම නැත්නම් මේ සැප ස්කන්ධයක් සමුදය වුණා කියලා දේශනා කරාද? නෑ, දුක්ඛස්කන්ධයක් සමුදය වුණේ. සුඛස්කන්ධයක් නෙමෙයි. ලෝකය කියලා සමුදය වෙන්නේ දුක්ඛස්කන්ධයක්. අපි දුක්ඛස්කන්ධය තමයි බදාගෙන විඳින්නේ සැපයි කියලා. ඥානයෙන් දකින්න ඕනෑ මේක. දැන් මේ බණ ටික අහන් ඉන්නවා වගේම නුවණින් හිතා බලන්ඩ ඕනේ මේ කියන කාරණා. එතකොට වැටහෙන්න ගන්නවා යථාර්ථය මේකයි කියලා. යථාර්ථය ප්‍රඥාවෙන් පිළිගත්ත කෙනාට තමයි මාර්ග-ඵල ලාභියා කියන්නේ. එදාට ආයෙ කාගෙන්වත් අහන්න ඕනේ නෑ, මට මාර්ගඵලයක් ලැබිලාද තියෙන්නේ, නැද්ද, කියලා. තමාගේම ප්‍රඥාවෙන් තීරණයක් එනවා යථාර්ථය මේකයි කියලා. සහතික දෙන්න ඕන නෑ, ඔයා සෝවාන්, ඔයා සකෘදාගාමී කියලා. සහතික දෙන්න පුළුවන් සමතෙක් මේ ලෝකෙ පහළ වෙන්නේ නෑ, බුදු පියාණන් වහන්සේ හැර. උන්වහන්සේ එහෙම සහතික දෙන්නෙ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ දහම යනු අවබෝධයක්. ඒ අවබෝධය අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත වශයෙන්, ලක්ෂණ තුනක් වශයෙන්, දකින අකාරයයි මේ කෙටියෙන්.
අනිච්ච වශයෙන්, එහෙම නැත්නම් හේතුඵල වශයෙන් සමුදය වුණේ දුකක්. දුක්ඛස්කන්ධයක්. අන්න ඒකට කිව්වා ‘යදනිච්චං තං දුක්ඛං’ ඒකාන්තයෙන් අනිච්ච වශයෙන් ගොඩනැගිච්ච ධර්මතා දුක්ඛ ස්කන්ධයක්. එහෙනම් ඒ දුක්ඛ ස්කන්ධය, මගේ කියලා මම කියලා ගතයුතු සාරයක් තියෙනවද? නමුත් ලෝකයා මගේ ජරාව, මගේ ව්‍යාධි, මගේ මරණය, මගේ ශෝකය, මගේ පරිදේවය, මගේ දුක්ඛ, මගේ දෝමනස්ස, මගේ උපායාස, දුක්ඛ ස්කන්ධයම මගේ කරගෙන.
“අසාරෙ සාරමතිනො”
අසාර වූ දුක්ඛස්කන්ධය සාරයි කියලා ඒකත් මගේ කරගෙන. මේ ධර්මතාවන්ට උරුම ලක්ෂණ ටිකක් ඒ. ඒ ටිකත් මගේ කරගෙන ලෝකයා ජීවත් වෙන්නේ. මගේ ජරාව, මගේ ව්‍යාධිය, මගේ මරණය. අනන්ත සංසාරෙ ඉඳලා මැරි මැරී එන වාර ගණන මෙච්චරක් කියන්න බෑ. මේ සංසාරෙ කවරෙක් විදිහටද එන්නේ? මනුස්සයෙක් විදිහටද? දෙවියෙක් විදිහටද? බ්‍රහ්මයෙක් විදිහටද? ස්ත්‍රියක් විදිහටද? පුරුෂයෙක් විදිහටද? කවුරු විදිහටද එන්නේ? නපුංසකයෙක් විදිහටද? මොකෙක් විදිහටද එන්නේ? මොන භාවයක්ද උරුම? මොන ආත්මභාවයක්ද ඔහුට නිච්ච වශයෙන් උරුම? ස්ත්‍රී ආත්ම භාවයක්ද? පුරුෂ ආත්ම භාවයක්ද? මිනිහෙක්ද? දෙවියෙක්ද? බ්‍රහ්මයෙක්ද? තිරිසනෙක්ද? නිර සතෙක්ද? මළ පෙරේතයෙක්ද? මොකෙක්ද? එහෙනම් මොකාගෙද අර සොහොන්කොත තියෙන්නේ? අර දුක්ඛස්කන්ධය මගේ කරගෙන.
ඉතින් මේ මෝඩ ලෝකයාට අසිරිමත් වූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ලෝකයට පහළ වෙලා, මේ මෝඩකම් දුරු කරගනිල්ලා කියලා තමයි දේශනා කරන්නේ. අන්න උන් වහන්සේ පෙන්නනවා, ‘උඹලා මේ සැපයි කියලා අරගෙන තියෙන්නේ, සාරයි කියලා අරන් තියෙන්නේ දුක්ඛස්කන්ධයක්. මම කියලා මගේ කියලා ගත යුත්තක් නොවේ ඔය අරන් තියෙන්නේ. මම කියලා මගේ කියලා ගත හැක්කකුත් නොවෙයි ඔය අරන් තියෙන්නේ’. මගේ ජරාව කියලා හිතුවාට මගේ ජරාව කියලා ගන්ඩ එහෙකුත් නෑ. මගේ ව්‍යාධි, මගේ මරණය, මගේ ශෝකය එහෙම ගන්ඩ දෙයක් නෑ, ඔය ධර්මතා. ධර්මතා වල කිසිවක් මම කියලා මගේ කියලා ගන්ඩ බෑ. ඒකයි කිව්වේ.
“සබ‍්බෙ ධම්මා අනත්තා”ති.”
අනත්ත කියන ලක්ෂණය, පරතෝති, රික්තතෝති, සුඤ්ඤතෝති, තුච්ඡතෝති, අසාරකතෝති, අනත්තතෝති කියලා ලක්ෂණ හයකින් පනවන්නේ. එතකොට දැන් එකක් විතරක් දැක්කට මදි. ඔය ඔක්කොම ටික දකින්න ඕන. එතකොට මෙන්න මේ දුක්ඛස්කන්ධය මම කියලා ගත යුත්තකුත් මෙහි නෑ. ඒ වගේම තමයි මම කියලා ගත හැක්කකුත් මෙහි නෑ. ඒ සියලු අර්ථයන්ගෙන් යුක්තවයි අනත්ත කියලා දේශනා කරන්නේ.
එහෙනම් අන්න තමන්ට දැන් පේන්න ගන්නවා හේතුඵල වශයෙන් සකස් වන්නා වූ ලෝකය නැමැති ධර්මතා පොදිය, ඒකාන්තයෙන් දුක්ඛස්කන්ධයක්. ඒ වගේම ඒ දුක්ඛස්කන්ධයේ මම කියලා, මගේ කියලා ගත හැකි හරයක්, සාරයක් නොමැති බව. ඒ ලක්ෂණ නුවණින් දකින කොට, අන්න ඒ ලක්ෂණ තුනට තමයි කියන්නේ අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත කියලා. එහෙම දැක්කහම මොකද වෙන්නේ? නැවත මේ අනිච්ච වූ, දුක්ඛ වූ, අනත්ත වූ මේ ලෝකය සකස් කිරීම නතර වෙලා යනවා, ඒ සිතින්. ඒකට තමයි අවිජ්ජාව දුරු වෙනවා කියන්නේ. අපි හිතලා නිවන් දැකීමක් නෑ. හොඳට මතක තියාගන්න හැමෝම. හිතලා සංසාරෙ ගොඩනගා ගැනීමකුත් නෑ. හිතලා නිවන් දැකීමකුත් නැහැ.
එහෙනම් මොකක්ද වෙන්නේ මෙතන? අර අනවබෝධයෙන් ඉන්න පුද්ගලයාව, සත්වයාව අවබෝධයට පත් වෙනවා. අනවබෝධය විසින් සසර ගොඩනගනවා. අවබෝධය විසින් නිවනට පත් කරනවා. එහෙම නැතුව මම කරනවා කියන දෙයක් මේක අස්සේ නැහැ. ගැඹුරින්ම බලාගෙන ගියහම. ‘මූලපරියාය’ කියලා මහා ගැඹුරු සූත්‍රයක් තියෙනවා. මූලපරියාය සූත්‍රයේ බුදු පියාණන් වහන්සේ අපට දේශනා කරනවා. ‘මහණ, මම නිවන් දකිනවා කියන එකත් දෘෂ්ඨියක්’ කියලා. මොකද මම කියලා කෙනෙක් පනවන්න බැහැ, සත්‍ය වශයෙන්, නිවන් දකින්නේ මමයි කියලා. එහෙම කියන්න කෙනෙක් සංසාරෙ ආවේ නෑ, අවිපරිණාමීය ආත්මයක්.
“සබ‍්බෙ ධම්මා අනත්තා” මේ සියලු ධර්මතා ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍ය නම් කවුරු නිවන් දකිනවා කියන්නද? එහෙනම් හොඳට දකින්ඩ ඕන නුවණින්. හේතුවක් ඇති කල්හි සකස් වන්නා වූ ධර්මතා පොදියක්, ධර්මතා ස්කන්ධයක්, දුක්ඛස්කන්ධයක්, හේතු නිරෝධයෙන්, හේතු භංග වීමෙන් නිරුද්ධ වී යාමටයි නිවන කියන්නේ. ඒකයි කිව්වේ,
“හෙතුං පටිච්ච සම්භූතං හෙතුභඞ‍්ගා නිරුජ‍්ඣති”
“යං කිඤ‍්චි සමුදයධම‍්මං සබ‍්බං තං නිරොධධම‍්මන‍්ති”
‘‘යෙ ධම්මා හෙතුප‍්පභවා තෙසං හෙතුං තථාගතො ආහ,
තෙසඤ‍්ච යො නිරොධො එවංවාදී මහාසමණො”ති.’’
යනාදී වශයෙන් ඔය හැම තැනකම පෙන්වන්නේ එකම ධර්මය, න්‍යාය. මොකක්ද? මේ සත්වයෙක්, පුද්ගලයෙක්, ආත්මයක් උපදිනවා, හටගන්නවා නෙවෙයි, හේතු ඵල වශයෙන් දුක්ඛ ස්කන්ධයක් සමුදය වෙනවා. එදාට මොකද වෙන්නේ, සිත විසින් නැවත මේ ක්‍රියාවලිය පවත්වන් යන්න ඕන නිසා, සිත ඇතුළෙන් මායාකාරී සත්වයෙක් නිර්මාණය කරගන්නවා. එහෙනම් මේ ලෝක සත්වයා කියන්නේ ඒ ඒ සිත් වලම මායාවක් විතරයි. මේ මායාවෙන් සදහටම නිදහස් වෙච්ච උත්තමයාටයි රහතන් වහන්සේ කියන්නේ, ඒකයි උන්වහන්සේ තුළ සත්වයෙක් නැත්තේ. එහෙනම් සත්වයා කියන්නේ හැම සිතකම ජීවත්වෙන මායාකාරී ප්‍රපංච ධර්මයක් පමණයි. මායාකාරී ප්‍රපංච සත්වයෙක් පමණයි. ඒ කියන්නේ, සංකල්පීය සත්වයෙක්. හිතේම, හිත විසින්ම සකස් කරපු සංකල්පීය සත්වයෙක් තමයි මේ ලෝක සත්වයා කියලා කියන්නේ. ඒ සංකල්පීය සත්ව භාවයෙන් නිදහස් වීමටයි අරිහත්භාවය කියන්නේ. එහෙමනම් එතෙන්ට එන්න නම් මොකක්ද වෙන්න ඕනේ, අර සංකල්ප ටික නසන්න ඕනේ. ඒ සංකල්ප ටික නසන්නේ කොහොමද? උතුම් වූ ධර්මය ඇසීමෙන්. තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය අසමින් ඉන්න කොට, ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න කොට, චිත්ත සංථානයේ පවතින සේරම මිච්ඡා සංකල්ප, ඒ මුලා සහගත සංකල්ප, ඒ අවිජ්ජාවෙ සංකල්ප නැසිලා යනවා.
සංකල්ප අවසන් වුණහම පිරිසිදු සිත විතරක් ඉතුරු වෙනවා. ‘ප්‍රභාෂ්වර සිත’. ඒ ප්‍රභාෂ්වර සිතත් එක්ක බැඳුණු විපාක කයක් තියෙනවා. අන්න ඒ උත්තමයාට, ඒ ස්වභාවයට රහතන් වහන්සේ කියනවා. එහෙම නැතුව රහතන් වහන්සේ කියලා අමුතු කෙනෙක් නෑ ලෝකෙ. රහතන් වහන්සේ කියන්නේ, පිරිසිදු සිතක් සහ විපාක කයක් විතරයි. එහෙනම් එතෙන්ට එන්න ඕනම කෙනෙක්ට හැකියාව තියෙනවා, ශ්‍රී සද්ධර්මය අසා අවබෝධ කරගන්න ඕන ඒකට. ඒ න්‍යාය ධර්මය, කොහොමද සිත පිරිසිදු කරන්නේ, කොහොමද සියලු රාග, ද්වේෂ, මෝහ නසන්නේ කියන අවබෝධය ඉස්සෙල්ලා ඇතිකරගන්න ඕන. ඒකට තමයි සෝවාන් ඵලය කියන්නේ. ඒ අවබෝධයට එන්න නම් උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අවබෝධ වෙන්න ඕන. කාමය දුක වශයෙන් අවබෝධ වෙන්න ඕන. කාමය දුක වශයෙන් අවබෝධ වුණා නම් දුක්ඛ ආර්යය සත්‍යය අවබෝධ වෙනවා. ඊට පස්සේ න්‍යාය ධර්මය තමන්ටම පේන්න ගන්නවා. ආය කාගෙන්වත් අහන්න දෙයක් නෑ. එහෙනම් කොහොමද රාග, ද්වේෂ, මෝහ උදාවෙන්නේ? කාමය සැපයි කියලා හිතලා. කොහොමද රාග, ද්වේෂ, මෝහ නිරුද්ධ වෙන්නේ? කාමය දුකයි කියලා එහි ආදීනව දකිනවා. කාමය, ආශ්වාදය සැපයි කියලා හිතන කල්හි ලෝකය සමුදය වෙනවා. කාමය, ආශ්වාදය දුකයි කියලා එහි ආදීනව දකින කල්හී ප්‍රඥාවෙන්, ලෝකය නිරුද්ධ වෙනවා.
එහෙනම් අන්න ඒ ලෝකය හේතුවකින් හටගන්න ලක්ෂණයටත්, හේතු නිරෝධයෙන් නිරුද්ධ වන ලක්ෂණයටත් ‘අනිච්ච ලක්ෂණය’ කියනවා. හේතු ඵල වශයෙන් ගොඩ නැගෙන්නා වූ ලෝකයේ පවතින යථා ස්වභාවය දුක්ඛ ස්කන්ධයක්. ඒ ලක්ෂණයට ‘දුක්ඛ ලක්ෂණය’ කියනවා. එහෙනම් ඒ දුක්ඛස්කන්ධය තුළ, මම කියලා මගේ කියලා ගතයුතු හරයක් නෑ, ගත හැකි හරයක් නෑ, සියල්ල ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍ය, ධර්මතා පොදියක් විතරයි. ඒ ලක්ෂණයට ‘අනත්ත ලක්ෂණය’ කියලා කියනවා.
ඒ ආකාරයෙන් මේ දුක්ඛස්කන්ධය නැමැති, මේ දුක නැමැති ලෝකයෙ යථා ස්වභාවය දකිනකොට කියනවා, අන්න ලෝකයෙ අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්තතාව දැක්කා කියලා. ඊට පස්සේ, තවදුරටත් ඔය ලෝකයෙ උපදින්න බලාපොරොත්තුවක් ඇති වෙන්නේ නෑ ඒ සිතේ. ඒ නිසා ඒ සිත නිවනට පත් වෙනවා.
ඕනෑම රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණයක සැඟවී පවතින කොටසක් තියෙනවා. ඉතාම සියුම් මනෝ සංඛාරයකින් ජීවත්වන්නා වූ විඤ්ඤාණ ස්වභාවයක්. ඒ කොටස තමයි අනුසය කියන්නේ. එතකොට, අනුසය කපා හරින්න නම් පැවිදි වෙන්න ඕන. ගිහි ගෙවල්වල ඉඳලා අනුසය කපා හරින්න බෑ. මොකද ඒකට හේතුව, මනෝ සංඛාරයත් නතර වෙන මට්ටමටකට එන්න ඕන, මනෝ සංඛාරයෙන් තමයි අනුසය ජීවත් වෙන්නේ.
උදාහරණයක් ගත්තොත් එහෙම, අපි සුදු පාට පිරුවටයක් ගන්නවා. මේ පිරුවටයේ කුණු ගෑවිලා තියෙනවා. ඊට පස්සේ අපි දෙනවා මේක හෝදන්න කියලා කාටහරි. එයා සබන් ටිකක් ගාලා මේක හෝදනවා. හේදුවහම මේ පිරුවටයේ උඩ ගෑවිලා තියෙන කුණු ටික ඉක්මනින් යනවා. දැන් පිරුවටය අරගෙන බැලුවහම තව සැඟවිච්ච කුණු ටිකක් තියෙනවා, ඒ ටික යන්නේ නෑ. ඊට පස්සේ ආයෙ සබන් ගාලා හෝදලා බලනවා. ඒත් ඒ ටික යන්නේ නෑ. මේ වගේ තදින් බැහැගත්ත කහට පැල්ලම් ටිකක් තියෙනවා. මේ ටික අරින එක ලේසි වැඩක් නෙමෙයි. අර නිකම්ම උඩ සබන් ටිකක් ගාලා ඉළුව පමණින් ඒ කුණු ටික යන්නේ නෑ. ඒ ටික යවන්න දැඩි ආයාසයක්, පරිශ්‍රමයක් දරන්න ඕනේ. ඒ වගේ, මේ සිතේ මේ ආශ්‍රව කියන මට්ටම් ටික ඉක්මනින් දුරු වෙනවා. මතුපිටින් පේන්න තියෙන කෙළෙස් ටික ඉක්මනින් දුරු වෙනවා. හැබැයි චිත්ත සන්තානයේ සැඟවිලා පවතින කෙළෙස් ටිකක් පවතිනවා. අර නිකන් ලිපක උඩ තියෙන ගිනිදැල් ටික නිමිලා ගියාට අළු යට ගිනි පුපුරු තියෙනවා වගේ. ඒක නසන එක තමයි අමාරුම වැඩේ. ඉතින් ඒක නසන්න නම්, අඛණ්ඩව විදර්ශනාවේ යෙදිලා ඉන්න ඕනේ ප්‍රඥා විමුක්තික ක්‍රමයට අනුව, අඛණ්ඩව හුස්මක් පාසා,
“අනිච‍්චානුපස‍්සී අස‍්සසිස‍්සාමීති සික‍්ඛති. අනිච‍්චානුපස‍්සී පස‍්සසිස‍්සාමීති සික‍්ඛති”.
යනාදී වශයෙන්, හුස්මක් ගන්න කොටත්, අනිච්චානුපස්සනා වෙන් යුක්තව ඉන්න ඕනේ. හුස්මක් පහ කරනකොටත් අනිච්චානුපස්සනාවෙන් ඉන්න ඕනේ. මොකක්ද ඒ කිව්වේ? ඒකෙ තේරුම, හුස්මක් හුස්මක් පාසා විදර්ශනා කරන්න කිව්වේ. මොකද හුස්මක් හුස්මක් පාසා විදර්ශනා කළොත් තමයි ආනන්තරික සමාධිය පූර්ණය වෙන්නේ.
මොකක්ද ‘ආනන්තරික සමාධිය’ කියන්නේ? ආර්යය සමාධිය. ආර්යය සමාධිය කිව්වේ ඇයි? ආනන්තරික සමාධිය කිව්වේ ඇයි? දැන් හුස්ම ගන්න කොටත් අනිච්චයි කියලා නම් අනුපස්සනා කරන්නේ, හුස්ම පහ කරනකොටත් අනිච්චයි කියලා නම් අනුපස්සනා කරන්නේ මේ දෙක අතර අන්තරයක් නෑ. ආනන්තරිකයි. අන්තරයක් නැති සමාධිය.
මෙනෙහි කරන වෙලාවට කාමය දුකයි කියලා වැටහෙනවා. නමුත් එළියට බැස්සට පස්සේ ආපහු සැපයි කියලා පේනවා. ඒකට හේතුව මොකක්ද? අර ධර්මය මෙනෙහි කරන වෙලාවේ සමාධිය තියෙනවා. ධර්මයෙන් පිට පැන්න ගමන්, සමාධිය විසිරිලා යනවා. එහෙනම් අන්න එතන අන්තරේ ඕන තරම් තියෙනවා සිතට කෙළෙස් නංවන්න. එහෙනම් එබඳු අන්තරයක් තියෙන සිතක, ඕන හැටියකට කෙළෙස් වැඩෙනවා. එහෙනම් අනුසය නසනවා කියන්නේ සදාතනික පරිනිර්වාණය කරා යනවා කියන එක. සදාතනික අවසානය. එතෙන්ට එනවා නම් කෙනෙක්, දහසක් වැඩ කර කර ලෝකයෙ පලහිලව් හොය හොයා ඔය වැඩේ කරන්න බෑ. ඒ වෙනුවෙන්ම කැප වෙලා, අඛණ්ඩ විදර්ශනාවකට බැහැගන්න ඕනෑ එහෙමත් නැත්නම් චේතෝ විමුක්තික ක්‍රමයට ධ්‍යාන සමාපත්ති ප්‍රගුණ කරමින්, ලෝකෝත්තර ධ්‍යාන වඩන්න පටන් ගන්න ඕනේ. එහෙනම් ලෝකෝත්තර ධ්‍යාන තුළින් ගිහිල්ලා චේතෝ විමුක්තියෙන් ඒ කියන්නේ, අඛණ්ඩව සමථය හෝ සමථ පූර්වංගම විදර්ශනාව කියන ක්‍රම වලට ධ්‍යාන සමාපත්ති ප්‍රගුණ කරමින් ඒ ධ්‍යානවලට සම වැදිලා, ත්‍රිලක්ෂණය මෙනෙහි කරමින් ඉඳලා හරි, එහෙම නැත්නම් ඒ ධ්‍යානය තුළ දිගින් දිගටම ඉඳලා ආහාරය නිරෝධ කරලා හරි, අනුසය නසන්න ඕන. එහෙමත් නැත්නම් ධ්‍යාන සමාපත්ති අනුගමනය කරන්නේ නැති කෙනෙක් නම් විදර්ශනා ක්‍රමයට මොහොතක් මොහොතක් පාසා හෝ හුස්මක් හුස්මක් පාසා.
“පච‍්චුප‍්පන‍්නඤ‍්ච යො ධම්මං තත්ථ තත්ථ විපස්සති, අසංහීරං අසංකුප‍්පං තං විද‍්වා මනුබෲහයෙ.”
‘පච්චුප්පන්නස්ස යෝ ධම්මං’ කිව්වේ ප්‍රථ්‍යයෙන් මේ ධර්මතා ඉපදෙන මොහොත. මොකක්ද ඒ මොහොත? වර්තමාන මොහොත කියන්නේ මොකක්ද කියලා ඇහුවොත් මොකද්ද දෙන උත්තරය? වර්තමාන මොහොත කියන්නේ, ඒ ඒ විඤ්ඤාණ සකස් වෙන මොහොත.
“චක්ඛුච පටිච්ච රූපෙච උප‍්පජ‍්ජති චක්ඛු විඤ්ඤාණං”
යනාදී වශයෙන් චක්ඛු විඤ්ඤාණය උපදිනවා නම් අන්න ඒක තමයි වර්තමාන මොහොත. දැන් මේ මොහොතේ ඔබේ සකස් වෙලා තියෙන්නේ සෝත විඤ්ඤාණයද, මනෝ විඤ්ඤාණයද ඒක තමයි වර්තමාන මොහොත. මේ මොහොත තමයි අපට දැනෙන්නේ. නිරුද්ධ වෙලා ගිය විඤ්ඤාණ දැනෙන්නේ නෑ. මෙතෙක් ඉපදිච්ච නැති විඤ්ඤාණත් දැනෙන්නේ නෑ. එහෙනම් දැනෙන්නේ කොයි විඤ්ඤාණයද? මේ මොහොතේ යම් විඤ්ඤාණයක් හටගෙන ඇත්ද ඒ විඤ්ඤාණය තමයි අපිට දැනෙන්නේ. ඒ කියන්නේ සිත. අතීතයේ නිරුද්ධ වෙච්ච සිත්වල දැනීම දැන් මේ වෙලාවේ නෑ. ඒවා නාම ගෝත්‍ර වශයෙන් පවතිනවා, මතක සටහන් විදිහට. අනාගතයේ උපදින්න තියෙන සිත්වල දැනීමත් මේ මොහොතේ නෑ. එහෙනම් මේ මොහොතේ පවතින්නේ මොන සිතද? මේ මොහොතේ හේතුවකින් සකස්වෙලා තියෙන සිත. ඒක තමයි වර්තමාන මොහොත.
“පච‍්චුප‍්පන‍්නස‍්සයො ධම්මං තත්ථ තත්ථ විපස්සති”
කිව්වේ අන්න ඒ වර්තමාන මොහොත. එහෙම නැත්නම් මේ මොහොතේ හේතුවකින් සකස් වෙච්ච විඤ්ඤාණයක් ඇත්නම් අන්න ඒ විඤ්ඤාණය. ‘තත්ථ තත්ථ විපස්සති’ ඒ ඒ මොහොතේදීම විදර්ශනා කරන්න ඕන අනිච්ච වශයෙන්, දුක්ඛ වශයෙන්, අනත්ත වශයෙන්. මේ සියලු විඤ්ඤාණත් හේතු ඵල වශයෙන්ම සකස් වුණ, දුකම ගොඩනගන අසාර වු ධර්ම බව. එතකොට මොකද වෙන්නේ? ඒ සියලු විඤ්ඤාණ කෙරෙහි තියෙන ඡන්දරාගය පහ වෙලා යනවා. විඤ්ඤාණ විතරක් නෙමෙයි, රූප, ශබ්ධ, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම. ඇස, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස ආදී වශයෙන්. ඊට පස්සේ සම්ඵස්සය. ඊළඟට, සම්ඵස්සජා වේදනා යනාදී වශයෙන්, සියලුම ආකාර පිළිබඳව ඡන්දරාගය පහ වෙලා යනවා, මොහොතක් පාසා, කෙනෙක්, මේ වර්තමාන මොහොත තුළ අඛණ්ඩව සිහිය පිහිටුවා ගෙන ඉන්නවා නම්. නමුත් එහෙම ඉන්න පුළුවන්ද? දෙවැනි ප්‍රශ්නයේ තිබුණා ගෙදරදි ධර්මය මෙනෙහි කරද්දී මෙහි සැපක් නැහැ, මේක දුක් ගොඩක් විතරක් කියලා පේනවා, නමුත් එළියට බැස්සට පස්සේ ආයෙ සැපයි කියලා පේනවා කියලා. ධර්මය මෙනෙහි කරමින් ඉන්න වෙලාවෙදි කුසල සමාධියක් වැඩිලා තියෙනවා, ඒකයි යථාර්ථය පෙනෙන්නේ. ඒ කියන්නේ පිරිසිදු සිතක් ඒ වෙලාවට තියෙන්නේ. ආයෙ එළියට බැස්ස ගමන් අකුසල සිත එනවා. අපිරිසිදු සිත. ඒ අපිරිසිදු හිතින් අවිජ්ජාව මතුවෙනවා. ඉතින් එහෙමනම් එතනදිම අපට පැහැදිලි වෙනවා අඛණ්ඩව පිරිසිදු සිත පවත්වා ගෙන යන්න ඕනෑ කෙළෙස් ටික අවසන් වෙන්න නම්. අනුසය නැසෙන්න නම් අඛණ්ඩව කුසල සිත වර්ධනය කරගන්න ඕනෑ. අඛණ්ඩව කුසල සිත වර්ධනය කරගන්න නම් අර සමථ ක්‍රමය හෝ විදර්ශනා ක්‍රමය කියන ක්‍රම දෙකින් එකක් අනුගමනය කරන්න ඕනෑ. එතකොට ගිහි පින්වතෙක්ට, ගිහි ගෙයි ගෙදර ඉඳලා ඔය වැඩේ කරන්න අමාරුයි. ගෘහවාසයක ඉඳගෙන දරුමල්ලො බලාගෙන, සැමියා, දරුවෝ, බිරිඳ ඥාති හිත මිත්‍රාදීන් එක්ක ගනුදෙනු කර කර ඔය වැඩේ කරන්න බැහැ. කවුරුහරි කියනවා නම් ගෘහ වාසයක ඉඳලා ඔය වැඩේ කරන්න පුළුවන් කියලා, ඉතින් අපි යෝජනා කරන්නේ, ඔබට ඕන නිවන නම්, පරිනිර්වාණය නම් ඉතින් මොකටද ගෘහවාසයේ ඉන්නෙ? එහෙනම් එන්න පන්සලට. එහෙනම් චීවරයක් දරාගන්න. එතකොට පුළුවන් ඔය වැඩේ කරන්න. දැන් ගිනි නිවා ගන්න ඕන නම්, අපි ගිනි ඇවිළෙන තැනක ඉඳලා හරියනවද? ගින්දර නැති තැනකට යන්න ඕනේ. ගෘහවාසය කියන්නේ ගින්දර ඇති තැනක්. ගින්දර ඇති තැනක ඉඳලා ගිනි නිවා ගන්න උත්සහ ගත්තට, කොහොමටවත් හරියන්නේ නෑ. එහෙනම් අනුසය නසාගන්න ඕනේනම් ගෘහ ජීවිතයක ඉඳලා ඒ වැඩේ කරන්න බැහැ, පැවිදි ජීවිතයකට එන්නම වෙනවා. දැන් අරිහත් ඵලයට පත් වෙච්ච උතුමන් වහන්සේලා ගැන සඳහන් වෙනවා ගෘහ ජීවිතයේ ඉඳගෙනම, එහෙම කීප දෙනෙක් ගැන, සුද්ධෝදන රජතුමා, ඊළඟට අර සාකේත නුවර බමුණුතුමයි, බැමිණිතුමියයි. ඒ අය විශේෂ අය. ඒ සාමාන්‍ය අය නෙමෙයි. ඒ සංසාරෙ විශේෂ පාරමිතා පුරා ගෙන ආපු උත්තමයෝ. ඉතින් ඒක අහලා අපිත් එහෙමයි කියලා හිතුවාට හරි යනවද?
බාහිය දාරුචීරිය උතුමන් වහන්සේ,
‘‘දිට්ඨෙ දිට‍්ඨමත‍්තං භවිස‍්සති, සුතෙ සුතමත‍්තං භවිස‍්සති, මුතෙ මුතමත‍්තං භවිස‍්සති. විඤ‍්ඤාතෙ විඤ‍්ඤාතමත‍්තං භවිස‍්සති’’
කියන ඒ ගාථාව අහලා රහත් ඵලයට පත්වෙනවා, ඉතාම සුළු කාලයකින්. ඕක අහලා හිතුවොත් හරි යනවද ඔය ගාථාව අහලා අපිත් රහත් වෙනවා කියලා. ඒ උත්තමයන් වහන්සේ සංසාරෙ වසර කෝටි ගාණක් තිස්සේ පාරමිතා පුරා ගෙන ආවා, ඒ උතුම් වූ අග්‍ර තනතුර ලබන්න. අඩුම කාලයකින් බණ අසා රහත් ඵලයට පත්වෙන, උතුම් වූ භික්ෂූන් වහන්සේ බවට පත්වෙන්න, ඒ ශ්‍රාවක භාවය ලබන්න. ඒ පාරමිතාව නිසා තමයි උන්වහන්සේ එතනට ආවේ. “යෙ ධම්මා හෙතුප‍්පභවා, තෙසං හෙතුං තථාගතො ආහ; තෙසඤ‍්ච යො නිරොධො, එවං වාදී මහාසමණො’’
කියන ගාථාව අහලා ඉවර වෙනකොට සාරිපුත්තයන් වහන්සේ සෝවාන් වුණා. දැන් ඔය ගාථාව විග්‍රහ කර කර කිව්වත් කෙනෙක්ට ලේසියෙන් එතනට එන්න පුළුවන්ද? ඒ පාරමිතාව අපට තියෙනවද? ඒ අග්‍රශ්‍රාවක උතුමන් වහන්සේගේ පාරමිතාව. ඒ නිසා මේ ධර්මය හොඳට තෝරගන්න ඕන, එක එක පුද්ගලයන්ගේ ඒ පුන්‍ය මහිමයන් අනුව පාරමිතාවන් අනුව ඒ දේවල් කරාට, ගෘහ ජීවිතයක ඉඳලා කෙනෙක්ට එතනට එන්න පුළුවන්ද? එහෙම තර්කයක් ආවට, අඥානකමට එන අදහසක් මිසක්, කවදාවත් එහෙම දෙයක් කරන්න බෑ. ගෘහ ජීවිතයක ඉඳලා කරන්න පුළුවන් නම් බුදුපියාණන් වහන්සේ මොකටද පැවිද්දක් දේශනා කළේ? ඒ නිසා හොඳට මතක තියාගන්න ඕනෑ, අනුසය නසනවා කියන්නේ අවසාන පියවර. අනුසය නසන්න ඉස්සෙල්ලා ආශ්‍රව නසා ගන්න ඕනේ. ආශ්‍රව නසා ගත්ත නම් ගෘහවාසයේ රැදෙන්නෙත් නෑ තව දුරටත්. අවසානයේ කරන්න තියෙන එක ඉස්සෙල්ලා අහලා හරියන්නේ නෑ. ඉස්සෙල්ලා කරන්න තියෙන එක ඕනෑ ඉස්සෙල්ලා කරන්න. දැන් අපි ඉස්සෙල්ලාම ලියන්න ඕනේ 5 වසරේ ශිෂ්‍යත්වය. ඊළඟට සාමාන්‍ය පෙළ. ඊළඟට උසස් පෙළ. ශිෂ්‍යත්වයවත් ලියන්නේ නැතුව උසස් පෙළ කරන හැටි ඇහුවට වැඩක් නැහැ.
ආශ්‍රව නැසුණු තැන, ආසාවන්ගෙන් තොරව ගෘහ වාසයක් පවත්වාගෙන යන්න බැහැ කෙනෙක්ට. විවිධාකාර ආශ්‍රවයන්ගෙන්නේ ඔය ගෘහවාසයේ රඳවගෙන ඉන්නෙ.
අනුසය කියන්නේ සැඟවෙච්ච ඉතාම ක්ෂුද්‍ර වු කෙළෙස් ස්වභාවය. ඒක පැවිද්දන් තුළත් තියෙනවා, අරිහත් ඵලයට පත් වෙනකම්, යම් යම් මට්ටම්වලින්. දිට්ඨි අනුසය, විච්කිච්ඡා අනුසය, කාමරාග අනුසය, පටිඝ අනුසය, මාන අනුසය, භවරාග අනුසය, අවිජ්ජා අනුසය යනාදී වශයෙන්, ඒ ඒ විඤ්ඤාණ වල අනුසයන් තියෙනවා. ඉතින් එතකොට ඒ අනුසයන් නසා ගන්නවා කියන එක අවසාන පියවරයි.
එතෙන්ට එන්න ඕනෑ පැවිදි වෙලා. ඒ ආවට පස්සේ අනුසය නසන ක්‍රම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, අනුසය පහාන සූත්‍රය, අනුසය සමුග්ඝාතක සූත්‍රය යනාදී වශයෙන් කිහිපයක්ම තියෙනවා. ඒ හැම සූත්‍රයකම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පැහැදිලිවම පෙන්වනවා අනුසය නසන්න නම් අඛණ්ඩව අනත්ත ලක්ෂණය සිහි කරන්න ඕනෑ. වඩන්න ඕනෑ. විශේෂ සංඥා තියෙනවා. විජ්ජාභාගීය සංඥා කියලා. ‘අනිච්චේ දුක්ඛ ලක්ෂණය, දුක්ඛේ අනත්ත ලක්ෂණය’ යනාදී වශයෙන් විජ්ජාභාගීය සංඥා තියෙනවා. තව තියෙනවා. සබ්බ ලෝකෙ අනභිරත සංඥා, සබ්බ සංඛාරේසු අනිච්ච සංඥා, ආනාපානසති සංඥා, මෙන්න මේවා බහුලව වඩන්න ඕන කියලා, අනුසයන් නැසෙන්න. ඒ සංඥා වඩන ගමන්, අනත්තානුපස්සනාවෙන් යුක්තව දිගින් දිගට වාසය කරන්න ඕන කියලා. ඒ විදර්ශනා ක්‍රමයට අනුකූලව. ඊළඟට සමථ ක්‍රමයට යනවනම් ධ්‍යාන සමාපත්ති වශයෙන් ප්‍රගුණ කරගන්න ඕනේ. ප්‍රථමධ්‍යාන, දුතියධ්‍යාන, තෘතියධ්‍යාන චතුර්ථධ්‍යාන යනාදී වශයෙන් ධ්‍යාන වඩන්න ඕන. එහෙම ගිහිල්ලා ධ්‍යාන පූර්ණ වුනොත්, අවසාන නිෂ්ඨාවට යනවා.
සමථ සහ විදර්ශනා කියන ක්‍රම දෙක බහුලව වඩන කෙනෙක් වෙන්න ඕන. සප්ත බොජ්ජංග අඛණ්ඩව වැඩෙන කෙනෙක් වෙන්න ඕනේ. සතර සතිපට්ඨානය අඛණ්ඩව වැඩෙන කෙනෙක් වෙන්න ඕනේ. ඉතින් ඒ දේවල් වඩන්න නම්, අනගාරික ප්‍රතිපදාවකට එන්න ඕනේ. අනුසය නසන්න ඕනේ නම් ඔබ අනගාරික ප්‍රතිපදාවට එන්න ඕනේ මුලින්ම. ඊට පස්සේ අනුසය නසන්න ඔබට අවශ්‍ය කරන ධර්ම කොට්ඨාශ ටික මතුවෙලා එනවා. ඒකට අවශ්‍ය කළ්‍යාණ මිත්‍ර සම්පත්තිය ලැබෙනවා. දැන් ඔබට පුළුවන්ද ගෘහවාසයක ඉඳගෙන හුස්මක් හුස්මක් පාසා අනිච්චානුපස්සනාවෙන් ඉන්න. දුක්ඛානුපස්සනාවෙන් ඉන්න. අනත්තානුපස්සනාවෙන් ඉන්න. පුළුවන්නම් අන්න අනුසය නැසෙනවා. ඒක ඇවිල්ලා විදර්ශනා ක්‍රමය. ප්‍රඥා විමුක්ති ක්‍රමය. චේතෝ විමුක්ති ක්‍රමයට අනුව ඔබට පුළුවන් ඕන්නම් ධ්‍යාන සමාපත්ති ප්‍රගුණ කරන්න. ධ්‍යාන සමාපත්ති ප්‍රගුණ කරලා ප්‍රථමධ්‍යාන, දුතියධ්‍යාන, තෘතියධ්‍යාන, චතුර්ථධ්‍යාන දක්වා ගිහිල්ලා ධ්‍යාන පූර්ණ කරගන්න පුළුවන්නම් එතකොටත් ඒ අනුසයන් නැසිලා යනවා. ඉතින් ගෘහ වාසයක දහසක් වැඩ මැද්දෙ නම් ඉන්නෙ, ඔබට පුළුවන්ද ඔය කිව්ව දෙකෙන් එකක් හරි කරන්න. අනුසය නසන්න නම් පූර්ණ ප්‍රතිපදාවකට එන්න ඕනේ. අනුසය නසන එක නිවන් මගේ අවසාන පියවර. අනුසයක් ලේසියෙන් නැසෙන්නේ නෑ. කවුරුහරි හිතනවනම් ඒක ලේසි වැඩක් කියලා එතනම තියනවා මිත්‍යාව. එහෙම නසන්න බෑ අනුසයන්.
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒකයි සතර සතිපට්ඨානය අඛණ්ඩව වඩවු කියනවා අවුරුදු හතක්. උපරිම අවුරුදු හතක් පනවල තියෙන්නේ ඇයි ඒ? ඒක එහෙම ලේසියෙන් නැසෙන්නේ නැති නිසා. මොකද අනුසය කියන එක හැමතිස්සෙම පවතින්නේ මනෝ සංඛාරයේ නිසා. ඒ කියන්නේ මනෝ සංචේතනා සකස් වෙනකොටත් අනුසය සකස් වෙලා ඉවරයි. උදාහරණයක් කිව්වොත්, දැන් ඔබ සාමාන්‍ය ජීවිතයේ රාගයේ කෙළෙස් සමනය කරගෙන ඉන්නෙ විතික්කම කියන මට්ටමට සමනය කරලා අවිතික්කම සීලයේ පිහිටලා ඉන්නෙ.
පරිවුට්ඨාන මට්ටමත් සමනය කරලා තියෙන්නේ. ඒ කියන්නේ ඔබේ සිතේ රාගය තිබුණට දැන් හිත මතුපිටට එන්නේත් නෑ. හිතෙන් එළියට පනින්නතේ නෑ. එළියට පනින ස්වභාවයට තමයි විතික්කම කියන්නේ. හිත මතුපිටට ඇවිල්ලා නළිය නළිය තිබෙන ස්වභාවයට තමයි පරිවුට්ඨාන කියන්නේ. එහෙනම් ‘අනුසය’ කියන්නේ මොකක්ද? හිත මතුපිටට එන්නේත් නැතුව යට හැංගිලා තියෙන ස්වභාවය. අනුසය, පරිවුට්ඨාන, විතික්කම. කෙනෙක්ගේ රාගය විතික්කම මට්ටමට ආවම තමයි ලෝකයාටත් පෙනෙන්නේ, රාගයෙන් කතා කරනවා, වැඩ කරනවා, ක්‍රියා කරනවා, උඩ පනිනවා නටනවා, නළියනවා, විනෝද වෙනවා. රාගය පරිවුට්ඨාන මට්ටමට ආවට කාටවත් පෙනෙන්නේ නෑ. හැබැයි ඒ පුද්ගලයා දන්නවා ඒ පුද්ගලයාගේ සිතේ අසහනයක් ඇති වෙනවා. රාගය හිත මතුපිටට ඇවිල්ලා, නළිය නළිය, නළිය නළිය, විතක්ක විචාර නංවමින් තියෙනවා. අනුසය මට්ටමේ රාගය තියේ නම් හිතේ එච්චර අසහනයකුත් නෑ. හැබැයි සියුම් අසහනයක් ඒත් තියෙනවා. අනුසය කියන්නේ හිත ඇතුළෙම, අභ්‍යන්තරයේම බැහැගෙන තියෙන ඉතාම සුළු මට්ටමේ රාග ස්වභාවය, කෙළෙස් ස්වභාවය. උදාහරණයක් ගත්තොත් අනුසය මට්ටමේ රාගය තියෙන කෙනෙක් එදිනෙදා විපාක ලෝකයෙ කටයුතු කරනවා. එයාට දකින්න හම්බෙනවා, ස්ත්‍රී හෝ පුරුෂ රූපයක්. තාම කාමරාගය අවසන් නැහැ. රාග අනුසය තාම තියනවා සංකල්පීය රාගය. තමන් අර මනාපයි, ප්‍රියයි කියලා හිතින් හදාගත්ත අර සංකල්පීය රූපයට සමාන විපාක රූපයක් පේන්න ගන්නවා.
මේ රූපය දකින කොටම ඒ රූපය සැපයි කියලා පේනවා. එතකොටත් අනුසය පෝෂණය වෙලා ඉවරයි. මොකද මනෝ සංචේතනා සකස් වෙලා ඉවරයි. මනෝ සංචේතනාමයි එතන අනුසය වෙන්නේ. ඒ මනෝ සංචේතනාව සකස් වුණා කියන්නේම අනුසය පෝෂණය වුණා. ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ ඒ පුද්ගලයා ඊට එහා රාගයකට පරිවුට්ඨාන හෝ විතික්කම මට්ටමට ආවේ නැතුවාට අර අනුසය කියන මට්ටමේ හැමදාම ඉන්නවා. එහෙනම් ඒ රූපය සැප රූපයක් වශයෙන් පේනකොටම එතන රාග අනුසය යෙදිලා ඉවරයි. අන්න ඒක තෝරගන්න. එහෙනම් දැන් ඔබම කල්පනා කරන්න ඒ මට්ටමේ අනුසයෙන් මිදෙන්නෙ කොහොමද? එහෙනම් මනෝ සංචේතනාවත් සකස් නොවී තියෙන්න ඕනේ. මනෝ සංචේතනාවක් සකස් නොවී තියෙන්න නම් මොකක්ද වෙන්න ඕනේ? අඛණ්ඩව ආසේවිතාය, භාවිතාය, බහුලීකතාය. කාමරාග අනුසය නසන්න නම්, අඛණ්ඩව අසුභ සංඥාවෙන් යුක්තව වාසය කරන්න ඕනේ. තුච්ඡ නින්දිත සිතට කිසිම අවස්ථාවක රාග මනෝ සංචේතනාවක්වත් සකස් කරගන්න ඉඩක් නොදී ඉන්න පුළුවන් දක්ෂයෙක් වෙන්න ඕනේ. එක්කෝ විදර්ශනා ක්‍රමයට අනිච්ච වශයෙන්, දුක්ඛ වශයෙන්, අනත්ත වශයෙන් මේ සියලු අරමුණු විදර්ශනා කරමින් අඛණ්ඩව මනෝ සංචේතනා සකස් වෙන්න නොදී වාසය කළ හැක්කෙක් වෙන්න ඕනේ. එහෙම නැත්නම් ආනාපානසති සමාධිය වර්ධනය කර ගෙන අන්න අර කිව්ව විදිහට ඒ සමාධියත් විදර්ශනාවත් දෙක එකට එකතු කරලා, එතන තියෙන්නේ සමාධියයි විදර්ශනාවයි දෙකම. සමථයයි, විදර්ශනාවයි දෙකම එකට යුගනද්ධව වඩන එකක්. සමථ පූර්වාංගම විදර්ශනාව, ඒ ක්‍රමයට වඩලා අනුසය නසන්න ඕනේ. එහෙම නැත්නම් ධ්‍යානයකට සමවැදිලා අඩුම තරමේ ප්‍රථම ධ්‍යානය පූර්ණය වෙන්න ඕනෑ. මෙන්න මේ කියන ක්‍රම වලට තමයි අනුසය නසන්න පුළුවන් වෙන්නේ. නැතුව නසන්න බැහැ. අනුසය කියන්නේ මනෝ සංචේතනා ස්වභාවය. මනෝ සංචේතනාවෙන් සකස් වන්නාවූ ඒ විඤ්ඤාණ කොටස් ලේසියෙන් නැසෙන්නේ නෑ. ඒකට හේතුව අපිට වචී සංඛාරය දුරුකර ගන්න ලේසියි. කාය සංඛාරය දුරුකර ගන්න ලේසියි. නමුත් මනෝ සංඛාරය දුරු කරගන්න බැහැ. එහෙමනම් වචී සංඛාරයන් දුරුවෙලා හිටියත්, කාය සංඛාරයන් දුරු වෙලා හිටියත්, මනෝ සංඛාර සකස් වෙන තුරු අනුසය බලවත් වෙනවා. අනුසය පවතිනවා. එහෙනම් යම් දවසක අනුසයෙන් නිදහස් වෙන්න පුළුවන්කම ලැබෙන්නේ ඊට අදාළ මනෝ සංචේතනා සකස් නොවෙන්නා වූ තත්ත්වයකදී.
එක්කෝ විදර්ශනා ක්‍රමයට අනුකූලව, අඛණ්ඩ විදර්ශනාවක් තුළ බැහැගෙන ඉන්න ඕනේ. එහෙම නැත්නම් අඛණ්ඩ ධ්‍යාන සමාපත්තියක නිරත වෙන්න ඕනේ. ඒක ප්‍රායෝගිකව කරන්න ගියාම බොජ්ඣංග වැඩෙන රටාවක් තියෙනවා. කෙනෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන් මේක හරි ලේසියිනේ ඕක කරන්න පුළුවන් කියලා. මුහුදේ කවුරුහරි මිනිහෙක් පීනනවා බලන් ඉඳලා අපිටත් හිතෙන්න පුළුවන් හරි ලේසියි මුහුදේ පීනන එක කියලා. ඒ පීනන මිනිහා තමයි ඒකෙ අමාරුව දන්නෙ. ඒ වගේ මේ අනුසය නසනවා කියලා නිකන් කිව්වට, කරන්න ගිහාම බලන්න ඕනේ ඒකෙ තියෙන තරම. එහෙම මනෝ සංචේතනා සකස් වෙන්න නොදී මේ හිත පවත්වාගෙන යන එක කොච්චර දුෂ්කර වැඩක්ද කියලා දකින්න පුළුවන් වෙනවා. ඒ විතරක් නෙමෙයි මේ සිත කොච්චර ප්‍රතිවිරෝධී ධර්මයක්ද, මේ සිත කොච්චර තුච්ඡ නින්දිත ධර්මයක්ද, මේ සිත කොච්චර වංචනික ධර්මයක්ද, කියලා අන්න එතකොටයි පේන්න ගන්නේ.
අනුසය කියන මනෝ සංචේතනාව සකස් කරගන්න, දන්න උප්පරවැට්ටි ඔක්කොම යොදනවා මේ සිත. මහා බලගතු සටනක් කරන්න ඕනෑ සිතත් එක්ක. ඒ සටන කරන්න බැහැ ගෘහ ජීවිතයක ඉඳගෙන. පැවිදි ජීවිතය තුළත් ඒක එච්චර අසීරු කර්තව්‍යයක් නම්, ගිහියන්ට කොහොමටවත් ඔය වැඩේ කරන්න බැහැ. මොකද යමෙක් ගිහි ජීවිතයේ ඉදගෙනම අරිහත් ඵලයට පත් වුණා නම් ඒ අසිරිමත් වූ ශාන්තිනායක සම්මා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේ නම් වූ මහා මේඝය වහින වෙලාවේ ඒ කෙළෙස් වැස්ස නිවිලා ගියේ. එහෙම නැතුව තනියෙන් කල්පනා කර කර ඉඳලා හරි, සමථය වඩලා හරි, ධ්‍යාන වඩලා හරි, නැත්නම් විදර්ශනා වඩලා හරි නෙවෙයි ඒ රහත් වුණේ. බුදුපියාණන් වහන්සේ ධර්මය දේශනා කරමින් ඉන්නකොට තමයි සුද්ධෝදන රජ්ජුරුවෝ රහත් වුණේ, සාකේත බමුණුතුමයි බැමිණිතුමියයි රහත් වුණේ. ඒ ගිහි අය ඒ අසිරිමත් වූ මහා මේඝටයි ඒ නිරාවරණය වුණේ. ඒ නිසයි කෙළෙස් ඉක්මනින් නිවිලා ගියේ.
ඉතින් එහෙම වෙනවා රාග විඤ්ඤාණවල බලවත් භාවය නිසා. දැන් කෙනෙක් සෝවාන් වුණ පලියට අරහතුන් වහන්සේ කෙනෙක් වුනේ නෑනේ. අරහත් වුනා නම් තමයි ඔය කියන ප්‍රශ්නෙන් මිදෙන්නෙ. ඉතින් එතෙන්ට එන්නයි එහෙනම් උත්සාහ දරන්න ඕනේ.
දැන් සෝවාන් වෙච්ච විශාඛා සිටු දේවිය දරුවෝ දාහතර දෙනෙක් හැදුවා. අවුරුදු හයේදී සෝවාන් වුණේ. අවුරුදු දාසයේදී කසාද බැඳලා පුතාලා හතයි දුවලා හතයි හැදුවා. බොහෝම කාමභෝගී ගෘහ ජීවිතයක් ගෙවලා තියෙන්නේ ඇය සිටුවරියක් විදිහට. හැබැයි සෝවාන් උපාසිකාවක්. අනේපිඬු සිටුතුමා, කුක්කුටමිත්ත වැද්දාගේ බිරිඳ. ඒ අය ඔක්කොම සෝවාන්. හැබැයි කාම ජීවිතයක් ගෙව්වෙනේ. එහෙමනම් මේ ධර්මාවබෝධය ලද සැනින් රාගය නිවිලා යන්නේ නෑ.
නිවසේ ඉඳිද්දි, ධර්මය මෙනෙහි කරද්දී, කාමය දුක බව වැටහෙනවා. එළියට බැස්සහම කාමය සැපයි කියලා හිතෙනවා. එතනම උත්තරේ තියෙනවනේ. එතනම තියනවා නේ කරන්න ඕන වැඩේ. නිදහසේ ඉඳගෙන දිගටම ධර්මය මෙනෙහි කරන්න. එතකොට ප්‍රශ්නයක් නැහැනේ.
විපල්ලාස තුනක් තියෙනවා සිතේ. විපරීත තුනක්. පළමු විපරීතය තමයි දිට්ඨි විපල්ලාසය. දිට්ඨි විපරීතය. දෙවන විපල්ලාසය තමයි සංඥා විපල්ලාසය. සංඥා විපරීතය. තුන්වෙනි විපරීතය තමයි චිත්ත විපල්ලාසය. චිත්ත විපරීතය. ඒ කියන්නේ විපල්ලාස තුනක්. විපරීත තුනක්. ඒ කියන්නේ මේ බොරුව ඇත්ත වශයෙන් පෙන්වූ මුලා සහගත ආකාර තුනක් තියෙනවා. එකක් දෘෂ්ඨියකින් පේනවා. එකක් සංඥාවකින් පේනවා. එකක් චිත්තයකින් පේනවා. මේ තුන සුද්ද සිංහලෙන් කිව්වොත් දෘෂ්ඨි කියන්නේ දැක්ම. සංඥාව කියන්නේ හැඟීම. චිත්තය කියන්නේ දැනීම. එහෙනම් දැක්මක් තියෙනවා. හැඟීමක් තියෙනවා. දැනීමක් තියෙනවා. එතකොට මෙන්න මේ කාමය සැපයි කියලා දෘෂ්ඨියක් තියෙනවා. කාමය සැපයි කියන හැඟීමක් තියෙනවා. කාමය සැපයි කියන දැනීමක් තියෙනවා. කාමය සැපයි කියන දිට්ඨිය. කාමය සැපයි කියන සංඥාව. කාමය සැපයි කියන චිත්තය කියන මේ විපල්ලාස තුනම, විපරීත තුනම ධර්මාවබෝධය ලද සැනින් දුරු වෙන්නේ නෑ. සෝවාන් පුද්ගලයාට දුරු වෙන්නේ දිට්ඨි විපල්ලාසය. ඒ කියන්නේ කාමය සැපයි කියන දෘෂ්ඨිය විතරයි ඉවත් වුණේ. කාමය සැපයි කියන හැඟීම දුරු වෙන්නේ නෑ. හැඟීම දුරු වෙන්නේ අනාගාමි ඵලයෙදි. සංඥාව කියලා අපි ඒකට කියන්නේ. එහෙමනම් සෝවාන් ඵලයට පත් වුණහම කාමය සැපයි කියන දෘෂ්ඨිය දුරු වීම නිසා කාම විෂමාචාරයෙන් මිදෙනවා මිසක්, කාම සමාචාරයෙන් මිදෙන්නෙ නෑ, සෝවාන් පුද්ගලයා. විරති චෛතසිකයවත් ඔහු තුළ පහළ වෙන්නේ නැහැ. විරති චෛතසිකය පහළ වෙන්නේ සකෘදාගාමි මාර්ගයේ ඉඳලා. තවදුරටත් කාමය අසාරයි, අනිච්චයි, දුක්ඛයි, අනත්තයි, අසුබයි යනාදී වශයෙන් සෝවාන් පුද්ගලයා කාමයේ ආදීනව දකින්න ගත්තට පස්සේ, සකෘදාගාමි මාර්ගයට එන්නේ. අන්න ඒ සකෘදාගාමි මාර්ගය තුළදි තමයි, විරති චෛතසික පහළ වෙලා වස්තු කාමයයි, ක්ලේශ කාමයයි දුරුවෙලා යන්නේ. එහෙනම් එතෙන්ට එනකම් කාම රාගය බලවත්ව තියෙනවා.
සකෘදාගාමි ඵලයේදී තමයි කාම රාගය අඩකින් අඩක් සිඳිලා යන්නේ. අනාගාමී ඵලයෙහි තමයි කාම රාගය සහමුලින්ම දුරු වෙලා යන්නේ. එහෙමනම් අන්න ඒක තෝරාගන්න ඕනෑ. සෝවාන් වුණොත් යමෙක්, ඒ ධර්මාවබෝධය ලද සැනින් සියලු කාම රාගයන් දුරු වෙලා යන්නේ නෑ. එයා දැන් ආයාසයෙන් යුක්තව, වීර්යයෙන් යුක්තව, කරන්න ඕනේ වැඩක් තියෙනවා, උපන් අකුසල් දුරු කරන්න ඕනේ. නූපන් අකුසල් නූපදවන්න ඕනෑ. උපන් කුසල් වැඩිදියුණු කරන්න ඕනේ. නූපන් කුසල් උපදවන්න ඕනේ. සතර සම්‍යක් ප්‍රධාන වඩමින් වීර්යයෙන් යුක්තව, ධර්මය මෙනෙහි කරමින් යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් යුක්තව, කාලය ගත කරන්න ඕන, ධම්මානුධම්ම පටිපත්තියෙන් යුක්තව.
එතකොට ක්‍රමානුකූලව ඒ රාග, ද්වේශ, මෝහ වල තියෙන සැඩ ගතිය ටික ටික අඩුවෙලා යනවා. කාම රාගය දුරුවෙලා යනවා. සෝවාන් පුද්ගලයාට වස්තු කාමය, ක්ලේශ කාමය එහෙන් පිටින්ම තියෙනවා. සකෘදාගාමි ඵලයට ළඟා වුණහම තමයි වස්තු කාමයයි, ක්ලේශ කාමයයි දුරු වෙන්නේ. ක්ලේශ කාම කියලා කියන්නේ ආශ්වාද වින්දනය නැවත නැවත බලාපොරොත්තු වෙන ස්වභාවය. සිත කෙළෙස ගන්න තියෙන කැමැත්ත, ආශ්වාදයෙන්. වස්තු කාමය කියන්නේ අන්න ඒ කෙළෙසීම ඇති කරන්නා වූ රූප, ශබ්ද, ගන්ධ. රස, ස්පර්ශ, ධර්ම ගැන තියෙන බලාපොරොත්තුව. මේ දෙකම දුරුවෙලා යනවා සකෘදාගාමි ඵලයේදී. දුරුවෙලා කියන්නේ සහමුලින්ම දුරුවෙලා යනවා නෙමෙයි. ඕලාරික මට්ටම දුරුවෙලා යනවා. වස්තු කාම, ක්ලේශ කාම සහමුලින්ම දුරුවෙන්නේ අනාගාමී ඵලයෙදී. ඒ නිසා තමයි තවදුරටත් අනාගාමි කෙනෙක්ට ගෘහවාසයක ඉඳලා තේරුමක් නැත්තේ. එතකොට තමයි එයාට පන්සලට එන්න හිතෙන්නේ. මොකද ආශ්වාදය පිළිබඳ කාමරාගය පිළිබඳ බලාපොරොත්තුවක් නෑ. කාම රාග විඤ්ඤාණය සහ මුලින්ම සිඳිලා. එතකොට කාමරාග ආශ්වාදයක් ඔහුට ඕනේ නෑ. ඒ නිසා කාම වස්තූන් අවශ්‍ය නැහැ. කාම වස්තූන් කියලා ලෝකෙ ජාතියක් නැහැ, මම කිව්වේ ඔහුගේ සිතේම සංකල්පීය වශයෙන් ගොඩනැගිච්ච කාම වස්තු. ඔහුම නිර්නායක දාගෙන ඔහුම සංකල්පීය වශයෙන් හඳුන්වනවා, මෙන්න මේවා කාම වස්තුන් කියලා. ඒවා තමයි ඔහු අත්හැරලා එන්නේ. ඒත් එතනින් එහාටත් ඒ අනාගාමී පුද්ගලයාට තවත් ආශ්වාදය ඉතුරුයි. රූපරාග ඉතුරුයි. අරූපරාග ඉතුරුයි. ඒ නිසා ඒ දෙකින් ඔහු ආශ්වාදයක් ලබනවා. රූපයෙන්, ශබ්දයෙන්, ඒ වගේම ධම්මයන්ගෙන් ආශ්වාදය ලබනවා ඔහු.
සෝවාන් ඵලයට පත් වුණ කෙනෙක් කාම රාගය සිඳුනේ නැති නිසා, ධර්මය මෙනෙහි කරමින් ඉන්න වෙලාවෙදි උපචාර සමාධියක් වැඩෙන නිසා, ඒ මොහොතේදී කාමරාගයෙන් නිදහස් වෙලා හිතට සුවයක් දැනෙනවා, කාමය අනිච්චයි, දුක්ඛයි, අනත්තයි කියලා. හිතේ තියෙන කෙළෙස් ටික දුරුවෙලා ගිහිල්ලා කුසල සමාධිය වැඩෙනවා. එතකොට තමයි අර පේන්න ගන්නේ මේ කාමය දුකක්. කාමයේ සැපක් නෑ. මේක මහා බොරුවක් කියලා අන්න වැටහෙන්න ගන්නවා. පේන්න ගන්නවා. මොකද සිත පිරිසිදු වෙලා. කෙනෙක් ඵලයට පත්වෙලා නම් ඉන්නෙ ඔහු එතැන ඵල චිත්ත ආවර්ජනයක් සිද්ධ වෙන්නේ. ඵල සමාපත්තිය කියන්නේ ඒකට තමයි. ඒ කියන්නේ යමෙක් මාර්ගඵලයට, සෝවාන් ඵලයට පත්වුණා නම්, ඒ ඵල චිත්තයේ ඉඳගෙන ධර්මය මෙනෙහි කරන්න ගන්නවා. ඒක තමයි ඵල සමාපත්තිය කියන්නේ. අමුතු එකක් නෙමෙයි.
එතකොට මොකද වෙන්නේ? ඒ ඵලයට සමවැදිලා ඒ ධර්මය මෙනෙහි කරන්න ගන්න කොට හොඳට පේන්න ගන්නවා යථාර්ථය. මොකද ඵල චිත්තය කියන්නේ ප්‍රඥා චිත්තයක්නේ. ඒ කුසල විපාක චිත්තයක්. එහෙනම් ඒකට පේන්න ගන්නවා, කාමයන්ගේ අසාර භාවය. එතකොට මොකද වෙන්නේ? කුසල සමාධිය වැඩෙනවා. සිත පිරිසිදු වෙනවා. සුවය දැනෙන්න ගන්නවා. විමුක්ති සුවය දැනෙන්න ගන්නවා. සමාධි සුවය දැනෙන්න ගන්නවා. සහනයක් හටගන්නවා හිතේ. සුවයක් හටගන්නවා සිතේ. ඒ ඒ මට්ටම් වල හැටියට. හැමෝටම එක මට්ටමේ සුවයක් දැනෙනවා කියලා හිතන්නත් එපා. මොකද එහෙම වෙන්නේ නෑ. ශ්‍රද්ධා, වීර්යය, සති, සමාධි, ප්‍රඥා කියන ඉන්ද්‍රිය ධර්මයන්ගේ තියෙනවා නානත්වයක්. එහෙනම් හැමෝටම එකම ආකාරයේ, සුවයක් දැනෙන්නේ නැහැ. එක එක්කෙනාට එක එක විදිහට දැනෙන්නේ. එහෙනම් එතනදි තේරුම් ගන්න ඕනේ, ඒ වගේ තත්වයක් අත්විඳින්න ලැබෙනවා නම් එතන යම්කිසි ආකාරයකින් ඵල චිත්ත ආවර්ජනයක් පවතින බව. ඒ වෙලාවට තමයි යථාර්ථය හොඳින් පේන්න ගන්නේ. නමුත් වෙලා තියෙන්නේ මොකක්ද? ඒ සමාධිය දිගටම පත්වාගෙන යන්න හැකියාවක් නෑ. මොකද එදිනෙදා ගෘහ ජීවිතයේ තව වැඩකටයුතු තියනවා. ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ? ඒ කටයුතු වලට නැවත අවිජ්ජාවෙන් යොමු වෙනකොට අන්න අර සමාධිය බිඳිලා යනවා. ඵල චිත්ත ආවර්ජණයක් සිද්ධවෙන්නේ නෑ, ඒ වෙලාවට. නැවතත් අකුසල් සිත් මතු වෙනවා. අකුසල් සිත් මතුවෙන කොට කාම සංඥාව නැගෙනවා. කාමය සැපයි කියන දෘෂ්ඨිය විතරයි දුරු වෙලා ගියේ. කාමය සැපයි කියන සංඥාව තාම පවතිනවනේ. ඒ හැඟීම. හැඟීම දුරු වෙන්නේ අනාගාමී ඵලයෙ දි. එහෙනම් සෝවාන් පුද්ගලයෙක් වුණත්, කාමය සැපයි කියන දෘෂ්ඨිය දුරුකරලා හිටියට, කාමය සැපයි කියන හැඟීම පවතින නිසා ඒ අය ඵල චිත්ත ආවර්ජනයේ යෙදෙන වෙලාවට, ඒ කාමය දුකයි යනාදී වශයෙන් පේන්න ගත්තට, ඒ ආවර්ජනයෙන් මිදිච්ච ගමන්, සමාධියෙන් බැහැර වෙච්ච ගමන්, ආපහු කාම සංඥාව නැඟිලා, කාමය සැපයි කියන සංඥාව නැඟිලා ආපහු ඒ මුළාවට පත් වෙනවා. ඒක ස්වභාවයක්.
ඒ නිසා එබඳු කෙනෙක් දිගටම ඒ සමාධිය වඩන්න අවශ්‍ය නම්, එහෙම නැත්නම් ඒ ව්‍යසනයෙන් මිදෙන්න ඕන නම්, කරන්න ඕනේ මොකක්ද? අඛණ්ඩව මෙනෙහි කිරීම. මේ විදිහට අඛණ්ඩව මෙනෙහි කළොත් කාමය දුකයි කියලා පේනවා. කාමයෙ සැපක් නෑ කියලා පේනවා. මේක දුක් ගොඩක් කියලා පේනවා. ආයෙ එළියට බැස්සම තමයි එහෙනම් මේ විනාසය තියෙන්නේ. එහෙනම් ඒ කෙනාට පුළුවන් වෙන්න ඕනෑ දිගින් දිගටම අර නිදහසේ ඉඳගෙන අර විදිහට ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරන්න. එහෙම පුළුවන්කම තිබුණොත් මොකද වෙන්නේ? අන්න ඉක්මනින්ම ඒ කාම රාග විඤ්ඤාණය දුරුවෙලා යනවා.
ඊළඟට අසුභය වඩන්න ඕන. දැන් මෙහෙමයි සමහර අයගේ සමාධි ඉන්ද්‍රිය බලවත්. සමහර අයගේ ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය බලවත්. ඒ නිසා අපට නිෂ්ඨාවටම දෙන්න බැහැ ඔයා මෙන්න මේ කර්මස්ථානය වඩන්න කියලා. එහෙම දෙනවා නම් වැරදියි. මොකද ඒ ඒ පුද්ගලයාගේ ඉන්ද්‍රිය නානත්වය තේරුම් ගන්නේ නැතිව අපට කර්මස්ථාන මෙන්න මේකයි කරන්න ඕනේ කියලා කියන්න බැහැ. තමන්ට වැටහෙන්න ඕන මාර්ගය පෙන්නුවට පස්සේ. අපිට කියන්න බැහැ, ‘ඔයා දුවලා යන්න, ඔයා බඩ ගාගෙන යන්න, ඔයා දන ගාගෙන යන්න,’ ‘ඔයා ඔලුවෙන් යන්න’. අපිට කියන්න බැහැ එහෙම. පපුවෙ අමාරුව තියෙන කෙනෙක්ට නම් දුවලා යන්න කිව්වට වැඩක් නෑ. ඒ මනුස්සයා දුවලා යන්න ගිහිල්ලා මැරෙන්නත් පුළුවන්. පාර පෙන්නුවට පස්සේ, දුවලා ද යන්නේ, දණගාගෙන ද යන්නේ, හෙමින් ද යන්නේ, බඩ ගාගෙන ද, කියන එක තමන්ගේ තීරණයක්. ඒ වගේ මෙන්න මේකයි මාර්ගය කියලා පෙන්නුවට පස්සේ ඒ මාර්ගයේදී කොයි ක්‍රමයද අපි අනුගමනය කරන්න ඕන, හැමතිස්සෙම කාමයේ ආස්වාදයේ ආදීනව අනිච්ච වශයෙන් දුක්ඛ වශයෙන් අනත්ත වශයෙන් දකිමින් වාසය කිරීමද කරන්න ඕනෑ, අසුභ සංඥාව වඩන එකද කරන්න ඕන, සමාධිය වඩන එකද කරන්න ඕනෑ, කියන එක තම තමන්ගේ ප්‍රඥාවෙන් එන තීරණයක්. සමාධි ඉන්ද්‍රිය බලවත් කෙනෙක් නම් එයාට නිරායාසයෙන්ම එන්නේ ධ්‍යාන සමාපත්ති වඩන්න අදහසක්. ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය බලවත් නම්, අසුභය වඩන්න අදහසක්, අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත අනුපස්සනාවේ යෙදෙන්න අදහසක්. ඉතින් අන්න ඒක තේරුම් ගන්න ඕනේ. එතකොට තමුන් තේරුම් ගන්න ඕනේ, තමන්ගේ බලවත් ප්‍රඥාවද, සමාධියද. ප්‍රඥාව බලවත් නම් ඔබට නිරන්තරයෙන්ම ත්‍රිලක්ෂණයම මෙනෙහි වෙයි. සමාධිය බලවත් නම් ඔබට නිරන්තරයෙන්ම ඔය අනුස්සති, සමාධි, ධ්‍යාන සමාපත්ති දක්වා සිත එසවෙයි. ඉතින් ඒක නිසා ඒ ක්‍රමය මොකක්ද කියලා තම තමන්ගේ නැණ පමණින් තේරුම්ගන්න ඕන. ප්‍රඥාව බලවත් අයට ධ්‍යාන සමාපත්ති වඩන්න කියලා තේරුමකුත් නෑ. සමාධිය බලවත් අයට විදර්ශනාව වඩන්න කියලා තේරුමකුත් නැහැ. මොකද ඒ ක්‍රම දෙක ඒ ඒ අයගේ ප්‍රඥාව හෝ සමාධිය මත තීරණය වෙන ක්‍රම. හැබැයි දෙකෙහිදීම පොදු නියමයක් එනවා. ඒ තමයි දෙකේදිම ප්‍රඥාව මුල් වෙන්න ඕන. ඒ කියන්නේ ප්‍රඥාව මුල් වෙලා ප්‍රඥාවෙන් ගමන් කිරීම ප්‍රඥා විමුක්ති ක්‍රමය. ප්‍රඥාව මුල් වෙලා සමාධියෙන් ගමන් කිරීම චේතෝ විමුක්ති ක්‍රමය. මේ දෙකේදිම ප්‍රඥාව මුල් වෙනවා. ප්‍රඥාව කිව්වේ ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨිය. ඒ කිව්වේ සුද්ද සිංහලෙන් කිව්වොත් චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ වෙච්ච කෙනෙක් වෙන්න ඕනෑ. චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ නොවෙච්ච කෙනෙක්ට ඔය කොයි ක්‍රමයක්වත් වැඩෙන්නේ නැහැ. මොකද ඒකට හේතුව මූල අවබෝධයට පැමිණියේ නැති නිසා. ඒ කියන්නේ ප්‍රත්‍යක්ෂයේ පිහිටියේ නැති නිසා. එහෙනම් ප්‍රත්‍යක්ෂයේ පිහිටා ඉන්න ඕනේ ඔක්කොම කරන්න. එහෙනම් තමන් කරන්න ඕනෑ මොකක්ද? තමන්ට පාරට බැස්සට පස්සේ ඒ සිත ව්‍යාකූල වෙන්නේ, ආපහු ඒ කාමයන් සැපයි යනාදී වශයෙන් හැඟෙන්න ගන්නේ, පේන්න ගන්නේ කාම සංඥා හැඟීම් බලවත්ව තියෙන නිසා. එහෙනම් ඒ සංඥා විපරීතයත් දුරුකරගන්න නම්, දිගින් දිගට කාමයේ ආශ්වාදය ආදීනවය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න. එක්කෝ අර සමාධි ක්‍රමයට නම් ධ්‍යාන සමාපත්ති වඩන්න. මොනව හරි ක්‍රමයක්. දෙකින් එකක් නැත්නම් දෙකම භාවිතා කරන්න උභතෝ විමුක්ත ක්‍රමය. එක්කෝ අසුභය වඩන්න බහුලව.
ටික කාලයක් යනකොට ක්‍රමානුකූලව ඒ කාම රාගය දුරු වෙන්න ගන්නවා. කාමරාගය දුරු වෙනකොට එළියට බැහැලා ලෝකයත් එක්ක ගණුදෙනු කළත් ඔය කියන ප්‍රශ්නය ඇති වෙන්නේ නැහැ. එහෙම ගිහිල්ලා කවද හරි දවසක අනාගාමී ඵලයට පත් වුණොත් තණ්හා, රතී, රඟා ඇවිල්ලා නැටුවත් ස්ඵර්ශ කරන්න හිතෙන එකක් නැහැ. බලන් ඉන්නනම් හිතෙයි. මොකද ඒකට හේතුව, රූපරාග අවසන් නැති නිසා. හැබැයි නාසයෙන්, දිවෙන්, ශරීරයෙන් ඒ රූප ස්ඵර්ශ කරන්න යන්නේ නැහැ, මොකද කාම රාගය හිඳිලා නිසා.
එහෙනම් ඔබ දිගින් දිගට කාම රාගයෙ ආදීනව දකින්න. ආශ්වාදයෙ ආදීනව දකින්න. එතකොට ඒ තියෙන සංඥා විපල්ලාසයත් දුරුවෙලා අනාගාමී ඵලයට පත් වෙයි. හැබැයි ඉතින් දවසින් දෙකින් සිද්ධ වෙනවා කියලා හිතන්න එපා ඒක. ආසේවිතාය, භාවිතාය, බහුලීකතාය බහුලව භාවිතා කරන්න ඕනෑ. මේ ධර්මය. ‘අර හාවා හඳ දකින්නැහෙ ඉඳහිට මතක් වෙච්ච වෙලාවට පොඩ්ඩක් නිකන් බණක් අහනවා, විදර්ශනාවක් පොඩ්ඩක් වඩනවා, එහෙම කරලා නම් මේක ඉවරයක් කරගන්න හිතන්න එපා. අඛණ්ඩ ප්‍රතිපදාවක ඉන්නවා කිව්වේ, ගෙදර වැඩ ඔක්කොම පැත්තකින් තියලා ඉවරවෙලා, මම විදර්ශනා කරනවා කියලා කාමරයට වැදිලා ඉන්න එක නෙමෙයි. ගෙදර වැඩයි, කාර්යාලෙ වැඩයි ඔක්කොම කරන ගමන් අඛණ්ඩව ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න එක. ඒක කරන්න බැරි කමක් නැහැනේ. අඛණ්ඩව ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න, යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් ඉන්න ඕනෑ හැමතිස්සෙම.
‘‘පච්චුප්පන්නස්ස යො ධම්මං තත්ථ තත්ථ විපස්සති’’
ඒ ඒ මොහොතේදී, ඒ ඒ විඤ්ඤාණ සකස් වෙද්දි, පුළුවන් තරම්, විදර්ශණාවෙන් යුක්තව කල් ගෙවන්න. හැම විඤ්ඤාණයක්ම සකස් වෙද්දී එහි මුල දකින්න. එහි මුල දැකීම තමයි යෝනිසෝමනසිකාරං කියන්නේ. මේ විඤ්ඤාණය සකස් වන්නේ කුමන ප්‍රත්‍යයෙන්ද? රාග ප්‍රත්‍යයෙන්ද? ද්වේශ ප්‍රත්‍යයෙන්ද? මෝහ ප්‍රත්‍යයෙන්ද? මේ වෙලාවේ ඡන්දරාගයෙන්ද මේ ඇහැ ස්ඵර්ශ වුණේ? නැත්නම් ද්වේශයෙන්ද ස්ඵර්ශවුණේ? නැත්නම් මෝහයෙන්ද ස්ඵර්ශ වුණේ? ඇයි මේ විඤ්ඤාණය සකස් වුණේ? කොහොමද මේ විඤ්ඤාණය සකස් වුණේ? යනාදී වශයෙන් ඒ ඒ වෙලාවෙදි ඒ විඤ්ඤාණ සකස් වෙච්ච මොහොත තුළදීම විදර්ශනාවේ යෙදෙන්න ඕනෑ. එතකොට ඒක දිගින් දිගටම කළොත් හොඳට අභ්‍යාසයක් විදිහට වැඩුණට පස්සේ අර විඤ්ඤාණ සකස් වෙද්දිම පුළුවන්කම තියෙනවා, හේතු නිරෝධ කරගෙනම ඉන්න.
ඒ වෙලාවට මොකද වෙන්නේ, රූප විතරයි පේන්නේ. සැප රූපවත්, දුක රූපවත්, අදුක්ඛමසුඛ රූපවත් නෙමෙයි. ‘දිට්ඨේ දිට්ඨ මත්තං භවිස්සතී’ කියන ඒ උතුම් වූ සංවර භාවනාව, එහෙම නැත්නම් ඉන්ද්‍රිය භාවනාව වැඩෙන්න ගන්නවා. ඒ ඉන්ද්‍රිය භාවනාව වැඩෙන අවස්ථාව පටිච්ච සමුප්පාදයට අනුව කිව්වොත් ‘සළායතන නිරෝධො’ කියන අවස්ථාව. ආයතන නිරුද්ධ වෙලා, සුද්ද සිංහලෙන් කිව්වොත් චක්ඛායතන නිරුද්ධ වෙලා, චක්ඛු ඉන්ද්‍රිය විතරයි එතන තියෙන්නේ. සෝතායතනය නිරුද්ධ වෙලා, සෝත ඉන්ද්‍රිය විතරයි එතන තියෙන්නේ. එහෙනම් මේ ඇහැ, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස ආයතන වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නැහැ. ඉන්ද්‍රිය වශයෙන් ක්‍රියාත්මකයි. එතකොට මොකක්ද වෙන්නේ, අරමුණක් දැනගන්නවා පමණයි. ‘දිට්ඨෙ දිට්ඨ මත්තං, සුතෙ සුත මත්තං, මුතෙ මුත මත්තං, විඤ්ඤාථෙ විඤ්ඤාථ මත්තං’ යනාදී වශයෙන් අරමුණක් දැනගත්තා කියන තැනට සීමා වෙනවා. ඇයි ඒ? ඒවා එකක්වත් ආයතන නෙමෙයි. ආයතනවලින් රැස් කරනවා. ඉන්ද්‍රිය වලින් දැනගන්නවා. එහෙනම් අපිට වැරදුනේ කොතැනද? මේ රාගය, ද්වේශය, මෝහය කියන විඤ්ඤාණයන්ගෙන් මේ ඉන්ද්‍රිය ක්‍රියාත්මක කරා නෙමෙයි, ක්‍රියාත්මක වෙන්න ඉඩ හැරලා. ඇහැ රාගයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙච්ච ගමන්, ද්වේෂයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙච්ච ගමන්, මෝහයෙන් ක්‍රියාත්මක වෙච්ච ගමන් චක්ඛු ඉන්ද්‍රිය, චක්ඛු සළායතනය වෙනවා. චක්ඛු ආයතනය වෙනවා. කන රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් තොරව ක්‍රියාත්මක වුණහම සෝත ඉන්ද්‍රිය. රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් යුක්තව ක්‍රියාත්මක වුණොත් සෝතායතනය වෙනවා. මේ විදිහට ඇහැ, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් වෙන්කරගෙන ක්‍රියාත්මක කරගන්න දක්ෂ වුණොත් ඒකට කියනවා ඉන්ද්‍රිය සංවරය, සංවර භාවනාව, සංවර ශීලය, කුසල සීලය යනාදී වශයෙන් ඔය හැම විදිහටම ඕක හඳුන්වන්න පුළුවන්. පටිච්ච සමුප්පාදයට නම් ‘සළායතන නිරෝධො කියන අවස්ථාව. මෙන්න මේ වෙලාවෙදි ඇහැ, කන, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස කියන ඒ හය රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් වෙන් කරගෙන ජීවත්වෙන්න පුළුවන්කම ලැබුණොත් අන්න එතනදී සළායතන නිරෝධො ඵස්ස නිරොධා, ඵස්ස නිරොධාෙ වේදනා නිරෝධා කියලා පටිච්ච සමුප්පාදයත් නිරුද්ධයි. එතන වැඩෙනවා අරියකාන්ත සීලය, කුසල සීලය එතන ගොඩනැගෙනවා ඒ සීලයෙන් ප්‍රත්‍ය වෙලා ආර්යය සමාධිය වැඩෙනවා.
එහෙනම්, ඔබට මේ ගත කරන ජීවිතේ කෙබඳු ආකාරයේ ජීවිතයක් වුණත්, එහි බොහෝ හැලහැප්පීම් තියෙන්න පුළුවන්, හැබැයි ඔබ දක්ෂ වුණොත් කොයි ආකාරයකින් හරි මෙන්න මේ කියන ඉන්ද්‍රිය සංවරය පවත්වාගෙන යන්න පුළුවන් තරමින්, ඔබට සහනයෙන්, සුවෙන් යුත්තව ජීවත් වෙන්න පුළුවන්කම ලැබෙනවා. ක්‍රමානුකූලව රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරු වෙලා යයි. ඒ නිසා කිසි කෙනෙක් කලබල වෙන්න එපා, ගොඩක් අයගේ එහෙම ලක්ෂණයක් තියෙනවා, ධර්මාවබෝධය ලද සැනින් බලාපොරොත්තු වෙනවා අරහත් ඵලයේ තත්ත්වය. දැන් ලිපක් තියෙනවා. මේ ලිපේ දර කෑලි සීයක් තියෙනවා. තාම දර කෑලි 25 යි, අයින් කරලා තියෙන්නේ. තව දර කෑලි 75ක් එහෙම් පිටින්ම තියෙනවා. දර කෑලි 75ක් එහෙම් පිටින්ම තියාගෙන, දර කෑලි 75ක් අයින් කරපු මට්ටමේ සිසිලසක් බලාපොරොත්තු වුණාට හරි යනවද? 25යි අයින් කරලා තියෙන්නේ. 75ක් එහෙම්ම ඉතුරුයි. ඉතින් 75ක් අයින් කළාට පස්සේ ඇතිවෙන සිසිලස දැනෙන්න නම්, 75ම අයින් කරන්න ඕනෑ. ඒ වගේ හොදට මතක තියාගන්න, ධර්මාවබෝධය ලද සැණින් ඔබ, අරහතුන් වහන්සේගේ ශාන්තිය බලාපොරොත්තු වුණාට වැඩක් නැහැ. එතෙන්ට එන්න දරන වෑයම තමයි, මේ නිවන් මග වැඩීම කියන්නේ.
එහෙනම් කරන්න ඕනෑ මොකක්ද? ඔබට ඒ ආකාරයේ සමාධියක් පිහිටන්නේ නැත්තේම, ඔබේ රාග, ද්වේශ, මෝහ වල තියෙන බලවත්කම නිසායි. එහෙනම් දැන් කරන්න ඕනෑ මොකක්ද, කාමයේ, ආශ්වාදයේ ආදීනව නුවණින්, අඛණ්ඩව දකිමින්, ඒ විඤ්ඤාණ වල තියෙන බලවත් භාවය දුරු කරන එක. කොහොමද? ආහාර නිරෝධයෙන් විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා යනවා, ආශ්‍රව දුරු වීමෙන් විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා යනවා, අවිජ්ජාව දුරුවීමෙන් විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා යනවා, සංඛාර දුරුවීමෙන් විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා යනවා. හැම ආකාරයකටම විඤ්ඤාණ දුරු කිරීමට ඔබ දක්ෂ වෙන්න ඕනේ. එතකොට මොකද වෙන්නේ, ඔන්න ඔය කියන චිත්ත ස්වභාවය දිගින් දිගට පවතිනවා. නිදහසේ ඉන්නකොට ධර්මය මෙනෙහි කරද්දී ඇතිවන සුවය වගේම සුවයක්, එළියට බැස්සත් තියෙනවා. මොකද? ඔබේ රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ බලවත් නැත්නම් එදාට රූපාරම්මණ, ශබ්ධාරම්මණ ඉස්සරහ ඔබේ සිත කැළඹෙන්නේ නැහැ.
චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මයට අනුකූලව උන්වහන්සේ දේශනා කරන්නාවූ ධර්ම කොට්ඨාශවල ඇතුළත් වන්නා වූ නිරුක්ති අර්ථයන් තියෙනවා. චතුරාර්ය සත්‍යය උන්වහන්සේ දේශනා කරන කොට ‘දුක්ඛ’ යනුවෙන්, ‘නිරෝධ’ යනුවෙන්, ඒ පණවන්නා වූ අර්ථයන් හරියාකාරව දකින්න ඕන. කාමය ගින්දර යනාදී වශයෙන්, එහෙම ඕන තරම් කියන්න පුළුවන්. ඒ හැම දේකම නිරුක්ති අර්ථයක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ ලෝකෝත්තර ඥාන අර්ථයක් තියෙනවා.
හැම දේකම අර්ථ දෙකයි තියෙන්නේ. එකක් දුක්ඛ අර්ථය. අනිත් එක නිරෝධ අර්ථය. හැමදේකම ධර්ම දෙකයි තියෙන්නේ. එකක් සමුදය ධර්ම. අනෙක් එක නිරෝධ ධර්ම. එහෙනම් අර්ථ, ධර්ම, කිව්වේ ඔය දෙකට. එතකොට අර්ථ ධර්ම දෙක, කොයි විදිහටද බුද්ධ භාෂිතයෙ පද වල ඇතුළත් වෙන්නේ කියලා දකින ඥානයට තමයි කියන්නේ, ‘නිරුක්ති පටිසම්භිදේ ඤාණං’ කියලා. බුද්ධ වචන වල දුක්ඛ අර්ථය, නිරෝධ අර්ථය, සමුදය ධර්ම, නිරෝධ ධර්ම, ගැන සඳහන් වෙනවා.
දුක්ඛ අර්ථයත් නිරෝධ අර්ථයත් දකින්නේ ‘අත්ථ පටිසම්භිදේ ඤාණං’. චතුරාර්ය සත්‍යයේ පළමුවෙනි සත්‍යය, දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය තුළ ඇතුළත් වෙන්නේ දුක්ඛ අර්ථය. තුන්වෙනි ආර්ය සත්‍යය, නිරෝධ ආර්ය සත්‍යය තුළ ඇතුළත් වෙන්නේ නිරෝධ අර්ථය. පළමු සත්‍යයේත් තුන්වෙනි සත්‍යයේත් අර්ථයන් දැන ගැනීමේ ඥානයට කියනවා අර්ථ ඥානය හෙවත් ‘අත්ථ පටිසම්භිදේ ඤාණං’.
චතුරාර්ය සත්‍යයේ දෙවැනි සත්‍යයේත් හතරවෙනි සත්‍යයේත් ඇතුළත් වෙන්නේ ධර්මතා ගැන. දෙවැනි සත්‍යයේ සමුදය ධර්මත්, හතර වන සත්‍යයේ නිරෝධ ධර්මත් ඇතුළත් වෙනවා. ඒ ධර්මයන් දැකීමේ ඥානයට කියනවා ‘ධම්ම පටිසම්භිදේ ඥණං’ කියලා.
එතකොට චතුරාර්ය සත්‍යය තුළ අර්ථ දෙකක් තියෙනවා, ධර්ම දෙකක් තියෙනවා. එකක් දුක්ඛ අර්ථය. අනිත් එක නිරෝධ අර්ථය. එකක් සමුදය ධර්ම. අනෙක නිරෝධ ධර්ම යනාදී වශයෙන්. මේ අර්ථ සහ ධර්ම බුද්ධ වචනය තුළ ගැබ්වෙලා තියෙන ආකාරය දැකීමේ ඥානයට තමයි කියන්නේ ‘නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඤාණං’ කියලා. ඒක නැත්නම් බුද්ධ වචනයක් දැක්කට තේරුම් ගන්න බැහැ, මොකක්ද මේ දේශනා කරලා තියෙන්නේ කියලා. එතකොට තමයි ධර්මය මතු වෙන්නේ නැත්තෙ. එතකොට තමයි වෙන ඒවා කියන්නේ, ඒවා දිහා බලාගෙන. ඒක මොකක්ද කියලා ඉරි ගහලා, රූල් ගහලා පෙන්නන්න පුළුවන් දෙයක් නෙමෙයි. ඒක ඥානයක්. ඒ ඥානෙන් ගෝචර වන දේ මොකක්ද කියලා එහෙම කියන්න බෑ. ඒක තමන්ට ඒ ඥාන පහළ වුණොත් වැටහෙන එකක්. උතුම් වූ ශ්‍රී සම්බුද්ධ භාෂිතය දකිනකොටම, මේ ධර්මය තුළ මේ පද තුළ මෙන්න මේ ආකාරයෙන් අර්ථය ඇතුළත් වෙනවා, මේ ආකාරයෙන් ධර්මය ඇතුළත් වෙනවා, මේ ආකාරයෙන් දුක්ඛ අර්ථ ඇතුළත් වෙනවා, මේ ආකාරයෙන් නිරෝධ අර්ථ ඇතුළත් වෙනවා, මේ ආකාරයෙන් සමුදය ධර්ම ඇතුළත් වෙනවා, මේ ආකාරයෙන් නිරෝධ ධර්ම ඇතුළත් වෙනවා, යනාදී වශයෙන් ඒ බුද්ධ වචන වල සැඟවිලා තියෙන ලෝකෝත්තර අර්ථයන් දකින්න පටන් ගන්නවා, ඒ ඥානයෙන්. ඉතින් ඊට පස්සේ තමයි ඕනෑම බුද්ධ දේශනාවක් දැක්කහම ඇහුණාම ඒකෙ තියෙන අර්ථයන් නිස්සාරණ වෙලා එන්නේ තමන්ට. ඒ ඥානයට තමයි ‘නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඥානං’ කියන්නේ. ඒක වචනවල අර්ථ කිය කිය ඉන්න එකක් නෙමෙයි. පදේ හැදුනේ මෙහෙමයි කියලා දකින එක ද්‍රව්‍ය පදාර්ථ ඥාණය.
පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණයේ නිරුක්ති පැහැදිලිවම දක්වලා තියෙනවා, මතක හැටියට තුන්දහස් දෙසීයක් වගේ සංඛ්‍යාවක්, මෙච්චරයි නිරුක්ති තියෙන්නේ කියලා. සාරිපුත්තයන් වහන්සේගේ දේශනාව, පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණය, සිව්පිළිසිඹියා ගැන තියෙන ග්‍රන්ථය. පටිසම්භිදා කියන්නේ පිළිසිඹියා. සිව්පිළිසිඹියා. ඒකෙ තමයි අර්ථ, ධර්ම, නිරුක්ති, පටිභාන කියන ඒ සිව්පිළිසිඹියා පිළිබඳ විග්‍රහයක් ඇතුළත් වෙලා තියෙන්නේ. පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණය කියන පොතේ, පොත් දෙකක් තියෙනවා. අන්න ඒවයේ දක්වලා තියෙන කාරණා හොඳින් කියවල බලන්න. එතකොට වැටහෙයි මොකක්ද මේ කියන්නේ කියලා. නිරුත්ති පටිසම්භිදේ කියලා කියන්නේ අන්න අර බුද්ධ වචන වල තියෙන ලෝකෝත්තර අර්ථයන් මතු කිරීමේ හැකියාව. ‘‘පියෙහි විප‍්පයොගො දුක‍්ඛො’’ කියන පදය අරගෙන බැලුවොත්, ඕකේ පද අර්ථය ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි.
“යෝ නිරුත්තිං නජානාති ජානාති පිටකත්තයං
පදෙ – පදෙ විකඛ්ඛෙය්‍ය වනෙ අන්ධ ගජෝ විය”
ඔය ගත්තේ මොකක්ද පදේ අර්ථය. ඊට වඩා දෙයක් දැක්කෙ නෑ. ‘පදපරමයා’ කිව්වේ ඒ අර්ථයෙන්. ඒකද බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ? නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඤාණං නැති එකේ විපාක. බුදු පියාණන් වහන්සේගේ බණ ඇහෙනකොට වෙන්ඩ ඕනේ දුක වැඩි වෙන එකද, අඩු වෙන එකද? දැන් මළ ගෙදරක ප්‍රියයෙක් වෙන් වෙලා අඬන මිනිහා ගාවට ගිහිල්ලා ‘බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙනවා පින්වතුනි, ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි’ කියලා කිව්වහම, අර මිනිහා හෙමින් නම් ඇඬුවේ, තව හයියෙන් විලාප ගහලා අඬන්න ගන්නවා, බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කළ ‘‘පියෙහි විප‍්පයොගො දුක‍්ඛො’’ කියන නිරුක්ති අර්ථය දැක්කේ නැති නිසා. ‘‘පියෙහි විප‍්පයොගො දුක‍්ඛො’’. ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි, පදයේ අර්ථය. ඉතින් බුදු පියාණන් වහන්සේ ඕකද ඔය දේශනා කළේ?
ගහලා තියෙනවා පාරේ බෝඩ් එකක්, ‘වේගය මරු කැඳවයි’ කියලා. මේ කියන්නේ වේගයෙන් ගියොත් මැරෙන්න වෙනවා කියලා. පදයේ අර්ථය ඒකයි. ඒකෙ ඥාන අර්ථයක් නැද්ද? වේගයෙන් ගියොත් මැරෙන්න වෙනවා. ඕකද ඒ කියන්නේ? නෑ. මොකක්ද ඒ කිව්වේ? වේගයෙන් යන්න එපා කියලා. ඒක කාටද තේරෙන්නේ? ඒක තේරෙන්නේ ඥානය තියෙන මනුස්සයෙක්ට විතරයි. නැති එකා, වේගය මරු කැදවයි කිව්වට නවතින්නේ නෑ. ඌට ඕන වේගයෙන් ගිහිල්ලා මරුවත් එක්ක යනවා යන්න. ඒ වගේ ‘‘පියෙහි විප‍්පයොගො දුක‍්ඛො’’ කියලා කියන්නේ මොකක්ද? මිනිස්සු ප්‍රියයන් ඇති කරගෙන ඊට පස්සේ ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වුණහම, “බුදුපියාණන් වහන්සේත් ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වීම දුකයි කියලා දේශනා කරලා තියෙනවා පින්වතුනි” කිව්වට අර මිනිහගේ දුක තුනී වෙනවද? බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ දුකෙන් නිදහස් වීමක්ද, දුකට පත් වීමක් ද? ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වෙලා දුක් විඳින මිනිහට ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි කියලා කිව්වට ලැබෙන සහනය මොකක්ද? එහෙනම් තෝරලා දෙන්න ඕනෑ ඒක නෙවෙයි. ඒ පදේ ඇතුළෙම හැංගිලා තියෙනවා නිරුක්ති අර්ථයක්. ඒ කියන්නේ ලෝකෝත්තර ඥාන අර්ථය. මොකක්ද? ‘‘පියෙහි විප‍්පයොගො දුක‍්ඛො’’ මේ අවවාදයක් දෙන්නෙ. ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි. නුඹලට අවශ්‍ය දුකෙන් නිදහස් වෙන්න නම් ප්‍රියයන් ඇති කරගන්න එපා. ඒකයි දේශනා කළේ. ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වෙන්ඩ වෙනවා. ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකක්. එනිසා ප්‍රියයන් ඇති කරගන්න එපා. එතකොට ඒ දුකින් නිදහස් නුඹලා. ‘අප්පියෙහි සම‍්පයොගො දුක‍්ඛො’ කියන්නේ අප්‍රියයන් හා එක්වීම දුකයි කියන එකද? ඒ ලෝකයා දකින අර්ථය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ අප්‍රියයන් හා එක් වෙන එක දුකක්. ඒ නිසා අප්‍රියයන් ඇතිකරගන්න එපා.
“යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං”
යම් බලාපොරොත්තුවක් කඩවීම දුකයි. ඒකද බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ? උන්වහන්සේ දේශනා කළේ බලාපොරොත්තු කඩ වුණොත් දුකයි, ඒ නිසා බලාපොරොත්තු ඇති කර ගන්න එපා.
තවත් ගැඹුරට ගිහාම මොකක්ද වෙන්නේ? ප්‍රියයන් ඇතිකර ගන්නේ නැතුව ඉන්න නම් ප්‍රියයන් ඇතිවීමේ හේතුව නසන්න ඕනේ. ප්‍රියයන් ඇති වෙන්නේ මොකක් නිසාද? ප්‍රිය රූප හටගන්නේ රාග සම්ඵස්ස‍යෙන්නේ. ප්‍රියයන් ඇතිවෙන්නේ රාගය නිසා. ප්‍රිය රූප, ප්‍රිය ශබ්ද, ප්‍රිය ගන්ධ, ප්‍රිය රස, ප්‍රිය ස්පර්ශ, ප්‍රිය අදහස්, ඔය සියල්ලම ඇති වෙන්නේ රාග සම්ඵස්සයෙන්. එහෙනම් රාග සම්ඵස්සය අවසන් වෙන්න ඕනේ, ප්‍රියයන් ඇතිකරගන්න එක වළක්වා ගන්න නම්. එහෙනම් රාගය ක්ෂය වෙන්න ඕන. එහෙනම් ‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියන එකේ ගැඹුරුම අර්ථය “රාගක්ඛයෝ”. රාගය ක්ෂය කර දමන්න. එතකොට ප්‍රියයන් ආයෙ කවදාවත් හටගන්නේ නෑ. එතකොට ඒ දුකින් සදහටම නිදහස්.
‘අප්පියෙහි සම්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියනවා. අප්‍රියයන් හා එක්වීම දුකයි. ඒකද ඒ කිව්වේ? නෑ. අප්‍රියයන් ඇති කරගන්න එපා. අප්‍රියයන් ඇතිවන හේතුව බලන්න ඕනේ. අප්‍රියයන් ඇති වෙන්නේ මොකක් නිසාද? ද්වේෂ සම්ඵස්සයෙන්. ද්වේෂයෙන් ස්පර්ශවෙලා තමයි යම්කිසි රූපයක්, ශබ්දයක්, ගන්ධයක්, රසයක්, ස්පර්ශයක්, ධර්මයක්, සතුරෙක් බවට පත්වෙන්නේ. එතකොට තමයි ඒ සතුරා හා එක්වීම, ඒ සතුරාව දැකීම මහා දුකක් බවට පත් වෙන්නේ. එහෙනම් ද්වේශය පහ කරගන්න කියලයි මේ කිව්වේ. “ද්වේෂක්ඛයෝ නිබ්බානං”.
ද්වේශය පහ වෙච්ච කෙනාට අප්‍රියයන් කියලා ජාතියක් නැහැ. ප්‍රියයන් කියලා ජාතියකුත් නෑ. ඇලෙන්න දේකුත් නෑ. ගැටෙන්න දේකුත් නෑ. එහෙම කෙනාට බලාපොරොත්තු ඇති කර ගන්න හේතුවකුත් නැහැ. බලාපොරොත්තු ඇති වෙන්නේ මෝහය නිසා, මමත්වය නිසා. එහෙනම් මෝහය දුරු කර ගත්තහම බලාපොරොත්තු ඇති වෙන්නේත් නෑ. එහෙනම් එදාට මොකද වෙන්නේ? ඒ දුකිනුත් නිදහස්.
රාගය ක්ෂය වුණහම ප්‍රියයන් ඇති වෙන්නේ නෑ. ඒ නිසා ‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියන එකෙන් එයා සදහටම නිදහස්. ද්වේෂය දුරු වුණහම අප්‍රියයන් ඇති වෙන්නේ නැහැ. එහෙනම් ‘අප්පියේහි සම්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියන එකෙන් සදහටම නිදහස්. එහෙනම් මෝහය දුරු වුණාම බලාපොරොත්තු ඇති වෙන්නේ නෑ. ‘යම්පිච්ඡං නලබති තම්පි දුක්ඛං’ කියන දුකෙන් සදහටම නිදහස්. එහෙනම් සියලු දුකෙන් අත මිදීමක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. ඒ ධර්මය ඒ ආකාරයෙන් දකින්නෙ නැතිව පදයෙ අර්ථය විතරක් අරගෙන කිය කියා හිටියොත්, “ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි. අප්‍රියයන් හා එක්වීම දුකයි. බලාපොරොත්තු කඩ වීම දුකයි”, මොකක්ද ඒ මිනිහට ලැබෙන සහනය, සුවය? මොකුත් ලැබෙන්නේ නෑ. පදයේ අර්ථය විතරයි දැක්කේ, පදපරමයා. පදපරමයාට ලෝකෝත්තර අර්ථය පේන්නේ නෑ. ඒ නිසා ඔය විදිහට බණ කියලා කවදාද කොතැනදීද කොයි මිනිහගේද දුක නිවෙන්නේ? ඒ පද ඇතුළෙ හැංගිලා තියෙන ලෝකෝත්තර අර්ථයන් දැකීමේ ඥානයට තමයි කියන්නේ ‘නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඥානං’ කියලා.
සිව්පිළිසිඹියා පත් ඒ ආර්ය උත්තමයෝ ලෝකෙ නැති වෙච්ච දවසට තමයි සම්බුද්ධ ශාසනය යටපත් වෙන්නේ. වචන තියෙනවා. සූත්‍ර තියෙනවා. දේශනාව තියෙනවා. ධම්මචක්කප්පවත්වන සූත්‍රය තවත් අවුරුදු දෙදහස් පන්සියයකට පස්සේත් තියෙනවා. හැබැයි එදාට මාර්ගඵලලාභීන් ලෝකෙ පහළ වෙන්නේ නෑ. සම්බුද්ධ ශාසනය අතුරුදහන් කියනවා. අතුරුදහන් වෙනවා කියන්නේ ත්‍රිපිටකය එක රැයකින් අතුරුදහන් වෙනවාද? පන්සල්, සිද්ධස්ථාන නැතිවෙලා යනවද? නෑ. ඔය ඔක්කොම ඔය විදියටම එදාටත් තියෙනවා. ත්‍රිපිටකය මීටත් වඩා ආරක්ෂිතව පරිගණක ගත කරලා නවීන තාක්ෂණය යටතේ රොකට්වලත් යවලා තියෙයි සමහරවිට. කොහේ තිබුණත් මොකටද ඒ අර්ථය මතුකර ගන්න කෙනෙක් නැත්නම්? එදාට ඒ ධර්මය සැඟවිලා.
‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’
‘අප්පියෙහි සම්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’
‘යම්පිච්චං නලභති තම්පි දුක්ඛං”
පදපරමයන් දේශනා කරන්නේ කොහොමද? ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි, අප්‍රියයන් හා එක්වීම දුකයි, බලාපොරොත්තු කඩ වීම දුකයි, ඔහොමයි බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ කියලා. ලෝකෝත්තර ධර්මය දැක්කෙ නැහැනෙ. අන්තිමට දැක්කේ නෑනේ මොකක්ද මේ කියලා තියෙන්නේ කියලා. ‘සංකිච්චේන පංච උපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා’, සුද්ද සිංහලෙන්ම කිව්වොත්, ‘උප ආදාන’ තදින් අල්ලා ගත්ත දේවල් ටික, පංච උපාදානස්කන්ධය, රූප වේදනා සංඥා සංඛාර විඤ්ඤාණ තදින් අල්ලගෙන ඉන්නෙ. ඔය තදින් අල්ලගෙන ඉන්න ස්කන්ධයන් තමයි දුක. සිතින් තදින් අල්ලගෙන ඉන්නෙ මොනවාද, වැඩියෙන්ම ආදරේ කරන, ප්‍රේම කරන දේවල් ටික. “පෙමතො ජායතී සොකො පෙමතො ජායතී භයං
පෙමතො විප්පමුත්තස්ස නත්ථි සොකො කුතො භයං”
ප්‍රේමය බය ඇති කරයි. ශෝකය ඇති කරයි. ප්‍රේමයෙන් වෙන් වුණාද ශෝකයකුත් නැත. භයකුත් නැත.
“පියතො ජායතී සොකො පියතො ජායතී භයං
පියතො විප්පමුත්තස්ස නත්ථි සොකො කුතො භයං.”
ප්‍රිය ජාතිය, ප්‍රිය දේවල් ශෝකය ඇති කරයි. බය ඇති කරයි. ප්‍රිය ජාතියෙන්, ප්‍රිය භාවයෙන් ප්‍රිය දේවල් වලින් වෙන් වුණාද ශෝකයකුත් නැත. භයකුත් නැත.
බුදුපියාණන් වහන්සේගේ දහම් ව්‍යාකරණ තුළ තියන ලෝකෝත්තර අර්ථය මතුකර ගැනීමේ හැකියාවට “නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥාන” කියනවා. ඒ අර්ථය මතු කර ගන්නා වූ ඥානය ලෝකයාට වැටහෙන පරිදි, උපමා උපමේය භාවිතයෙන්, යම්කිසි ආකාරයක සකාය නිරුත්තියෙන් ප්‍රතිනිර්මාණය කරමින්, දේශනා කිරීමේ හැකියාවට “පටිභාන පටිසම්භිදාව” කියලා කියනවා. ඔය විදිහට තමයි සිව්පිළිසිඹියා ඥාන එන්නේ. නිරුක්ති කියන එක සිව්පිළිසිඹියාව වලට අයිති ඥානයක්.
සිව්පිලිසිඹියා කියන එක හැම කෙනෙක්ටම එන එකක් නෙමෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, සිව්පිළිසිඹියාපත් මාර්ගඵල ලාභින් තමයි, බුදු පියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය ඔසවා තබන්නේ, ලෝකෝත්තර අර්ථයන්, ආරක්ෂා කරන්නේ, පතුරන්නේ. ඒ උත්තමයෝ කොච්චර දුර්ලභයිද කියනවා නම් හරියට ‘ඇත් රැළක ඉන්න ගජමුතු තියන ඇතෙක් වගේ’ කියලා දේශනා කරනවා. ඇත් රැළක කොච්චර ඉන්නවාද ඇත්තු. සිය දහස් ගණනක් ඉන්නවා. ඒ රැළේ බොහෝම දුර්ලභ ඇතෙක් ඉන්නවා ගජමුතු තියෙන. ගජමුතු තියෙන ඇතෙක් හොයාගන්න එක ලෙහෙසි පහසු වැඩක් නෙමෙයි. සිව්පිළිසිඹියාපත් උත්තමයෝ ගජමුතු තියෙන ඇතුන් හා සමානයි කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරමින් අනුශාසනා ප්‍රාතිහාර්යය වර්ණනා කරනවා. සෘද්ධි ප්‍රාතිහාර්යය පිළිකුල් කරනවා. ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්ය පිළිකුල් කරනවා. අනුශාසනා ප්‍රාතිහාර්යය අනුදැන වදාරනවා, වර්ණනා කරනවා. සෘද්ධි ප්‍රාතිහාර්යයෙන්වත් ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයෙන්වත් කෙනෙක් නිවනට පත් වෙන්නේ, අවබෝධයට පත් වෙන්නේ නැහැ. අනුශාසනා ප්‍රාතිහාර්යයෙන් විතරයි කෙළෙස් නිවෙන්නේ. කෙළෙස් නිවන මග හෙළි වෙන්නේ. නිවන් අවබෝධයට පත් වෙන්නේ. ඒ සිව්පිළිසිඹියා ඥාන අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ මහා වර්ණනාවට ලක් වෙනවා.
සිව්පිළිසිඹියා කියන එක හැමෝටම එන ජාතියෙ එකක් නෙවෙයි. හැමෝටම එනවනම් සියලු දෙනාට, ලෝකෝත්තර අර්ථයන් වලට හානි නොවෙන්න, සංඝභේදය සිදු නොවෙන්න, තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය, චතුරාර්ය සත්‍යය, පටිච්ච සමුප්පාදය, ත්‍රිලක්ෂණය දේශනා කිරීමේ හැකියාව පවතින්න ඕනෑ. වචනවල අර්ථයක් කියන එකට නෙමෙයි නිරුක්ති කියන්නේ. එහෙම ගත්තොත් එහෙම සියලුදෙනාටම සිව්පිළිසිඹියා තියෙනවා. එහෙම නැත්නම් බුදුහාමුදුරුවන්ට වැරදිලා තියෙන්න ඕනේ. එහෙනම් ඇත් කුලේ ඉන්න සියලුම ඇත්තුන්ට ගජමුතු තියෙනවා කියන්න වෙනවා. සිව්පිළිසිඹියා කියන එක අංග පහක් යටතේ වැඩෙන්නේ. පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණය අරන් බලන්න. පුබ්බ යෝග තියෙන්න ඕන, බහුශෘත භාවය තියෙන්න ඕන. මහා ප්‍රඥාවක් තියෙන්න ඕනේ. අංග පහක් පූර්ණ වුණහමයි සිව්පිලිසිඹියා ඤාණ පහළ වෙන්නේ.
“රොගොති භික්ඛවෙ, කාමානමෙතං අධිවචනං”
“මහණ, මේ කාමයට තමයි රෝගය කියන්නේ”. කාමයට රෝගය කියන්නේ ඇයි කියලා විග්‍රහ කරන්න නම් තියෙන්න ඕන නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඤාණය. නැත්නම් කරන්න බෑ ඒ වැඩේ.
“භයන‍්ති භික්ඛවෙ, කාමානමෙතං අධිවචනං”
මහණ, බය කියන්නේ කාමයට නමක්. කාමයට බය කියන්නේ ඇයි කියලා විග්‍රහ කිරීමේ හැකියාවක් තියෙන්න ඕන. ඒකට කියන්නේ “නිරුක්ති පටිසම්භිදේ ඤාණං” කියලා. එය දේශනා කිරීමේ හැකියාව, “පටිභාන පටිසම්භිදේ ඤාණං”. ඊළඟට “රෝගෝති භික්ඛවේ”, “ගණ්ඩෝති භික්ඛවේ”, “සල්ලෝති භික්කවේ”, ‘මහණ, හුල කියන්නේ කාමයට නමක්’. බුදුපියාණන් වහන්සේ ඇයි කාමයට උලක් කියලා කියන්නේ. කයේ උලක් ඇනුණොත් එහෙම අප්‍රමාණ දුකක් හට ගන්නේ. එහෙනම් හිතෙත් උල් ඇනෙනවා. හිතේ උල් ඇනෙන්නේ මොනවා නිසාද? කාමය නිසා. ලෝක සත්වයෝ වැඩියෙන්ම දුක් විඳිනනේ කය නිසා නෙමෙයි හිත නිසා. කයේ ඇනෙන උලක් නම් හොඳ කරගන්න පුළුවන් බෙහෙතක් බීලා, ප්‍රතිකාරයක් කරලා. හිතේ ඇනෙන උල් ගලවා ගන්න හැටි දන්නෙ නෑ. ඒ නිසා හිතේ උල ඇනගෙන මුළු ජීවිත කාලයක්ම දුක්විඳිනවා. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, අශ්‍රෘතවත් පෘථග්ජනයාට හුල් දෙකක් ඇනෙනවා. එකක් කයට ඇනෙනවා, අනිත් එක හිතට ඇනෙනවා කියලා. ශ්‍රෘතවත් අරිය ශ්‍රාවකයාට එක හුලයි ඇනෙන්නේ. කයට විතරයි. හිතට ඇනෙන්නෙ නෑ කියලා. හිතේ උල් අනින්නේ කවුද? කයේ උල් නම් ලෝක සම්මතයෙ තියෙන්නා වූ කටු, තියුණු උල්. හිතේ උල් අනින්නේ කාමය. ඇයි උලක් කියලා ඒක පෙන්වන්නේ? උලක තියෙන ස්වභාවය තමයි මුලින් හීනියි. අගට යන්න යන්න මහත් වෙනවා. ඒ වගේ පුංචි වේදනාවක් හිතේ ඇතිවෙන්නේ මුලින්. ඊට පස්සේ ටික ටික යනකොට වැඩිලා වැඩිලා දරාගන්න බැරි දුකක් වෙනවා. අන්තිමට වස බොනවා. උලක් ඇනුනම එහෙමයි. උල ඇනෙනකොට පොඩ්ඩයි. උල තියෙනවා කියලා එකක් තියෙන්නේ, පසාරු කරගෙන යන්නේ සර්වාංගයම. උල ඇනෙනකොට ඉතාම කුඩයි. ඇනිලා ඇතුළට යන්න යන්න පදාසයක් කඩාගෙන බිදගෙන යනවා. කාමය නිසා හටගන්න ශෝකය මුලින් සියුම් ශෝකයක් වශයෙන් හටගන්නේ. හැබැයි පස්සේ එන්න එන්න ඒක වැඩිලා වැඩිලා, උලක් වගේ හිතට බැහැ ගන්නවා, යනාදී වශයෙන් අන්න ඒ හුලේ ස්වභාවය කාමයට ගලපමින්, අන්න ඒ අර්ථය මතු කරන එකට තමයි නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඥානං කිව්වේ. වචනයක අර්ථයක් කිව්වා කියලා අපිට ඒකට “නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඤාණං” කියලා කිව්වොත් එහෙම, අපි විශාල විනාශයක් කරගන්නවා. මොකක්ද ඒකට හේතුව, වචනයක් වචනයක් පාසා නිරුක්ති කිව්වොත් එහෙම සාරිපුත්තයන් වහන්සේට වැරදිලා තියෙන්න ඕනේ. පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණයේ පැහැදිලිවම දක්වනවා චතුරාර්ය සත්‍යයට අදාළව තියෙන නිරුක්ති සංඛ්‍යාව. බලන්න පුළුවන් පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණය අරන්, චතුරාර්ය සත්‍යයට අදාළව මෙච්චරක් තියෙනවා, දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යයට අදාළව මෙච්චරක් නිරුක්ති තියෙනවා, සමුදය ආර්ය සත්‍යයට අදාළව මෙච්චරක් තියෙනවා, යනාදී වශයෙන්. ඒවා එහෙම දේශනා කරන්න පුළුවන් වෙන්නේ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන මේ සුවාසුදහසක් ධර්මස්කන්ධය තුළ ඉඳගෙන. එතනින් එළියෙ තියෙන දේවල් නෙමෙයි. එහෙනම් ඒ සියලු නිරුක්ති ටික උන්වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන මේ විසිඑක් දහසක් වන සූත්‍ර දේශනා වලත්, විසි එක් දහසක් වන විනය කාරණා වලත්, හතලිස් දෙදහසක් අභිධර්ම කාරණා වලත් ඇතුළත් වෙනවා. අසූහාරදාහක් ධර්ම ස්කන්ධය තුළ මේ කියන නිරුක්ති ඒ සංඛ්‍යාව ඇතුළත් වෙනවා. එතකොට කවදා කොහේ, කොයි භික්ෂුව බණ කිව්වත් එකම අර්ථයක් මතු වෙන්න ඕනෑ. අන්න ඒකයි මේ ධර්මයේ තියෙන විශේෂත්වය.
‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියන බුදු පියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සද්ධර්මය භික්ෂූන් දහ දෙනෙක් දේශනා කළොත් දහයක් අර්ථ මතු වෙන්න බෑ. එකම අර්ථයක් මතු වෙන්න ඕන. මොකක්ද එකම අර්ථය? ‘රාගක්ඛයෝ නිබ්බානං’. ‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියන පදය ඇතුළෙ තියෙන්නේ ‘රාගක්ඛයෝ නිබ්බානං’ කියන අර්ථය. නමුත් ඒකෙ පදයෙ අර්ථය අරගෙන බැලුවොත් අපි සම්පූර්ණයෙන් මුළාවට පත් වෙනවා, ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයි කියලා, බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ ඒකයි කියලා, ලෝකයාට ඇස් දෙකට පේන්න තියෙන යථාර්ථය ප්‍රඥාවෙන් දකින්නෙ නැතිව, අමුවෙන් අර පද අර්ථය අරගෙන පද පරමයෙක් වෙලා, නිවන වහගන්නවා. ‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’ කියලා දැක්ක මිනිහට මොන නිවනක්ද? ඒ මිනිහා කවදාවත් ගැලවෙන්නේ නෑ මේ දුකෙන්. ඒ මිනිහා හැමදාම කරන්නේ එකම දෙයයි. ප්‍රියයන් ඇතිකරගන්නවා. වෙන් වුණහම ‘පියෙහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ’, ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකයිනෙ කියලා බුදුහාමුදුරුවෝත් දේශනා කළානේ කියලා වැළපෙනවා. කවදාවත් දුකෙන් නිදහස් වෙන්නේ නෑ. පදපරමයා කොහොමද බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කරපු ලෝකෝත්තර අර්ථය දැක්කේ නැත්නම් නිවන දකින්නේ? “නිරුත්ති පටිසම්භිදේ ඥානං” කියන්නේ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරපු ඒ පදවල තියෙන දහම් අර්ථය, ලෝකෝත්තර ධර්ම අර්ථය මතු කිරීමේ හැකියාව. ඔහොම කියන්න ගියොත් කොච්චර තියෙනවද? දැන් මහාමංගල සූත්‍රය ගත්තහම,
“අ සෙවනා ච බාලානං පණ‍්ඩිතානඤ‍්ච සෙවනා”
බාලයා කියන්නේ කවුද කියලා මතු කරන්න පුළුවන් වෙන්නේ, නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයෙන්. නැත්නම් බාලයා කිවුවහම ලෝකයෙ අර්ථයක් තියනවා. පොඩි එවුන් ඇසුරු කරන්න එපා. “පණ‍්ඩිතානඤ‍්ච සෙවනා” සමාජයේ ඉන්නවා පණ්ඩිතයෝ. ධර්මය අධර්මය මේකයි කියල දන් නැත්නම් ඒ පණ්ඩිතයෝද? හැබැයි සමාජය පිළිඅරන් ඉවරයි ඒ අය පණ්ඩිතයො කියලා. එහෙනම් ඒ අය තමයි ඇසුරු කරන්න වෙන්නේ, දැන් අර බාලයා කියන්නේ කාටද? ධර්මය අධර්මය තෝරාගත හැකි අන්දමින් ඥානය මුහුකුරා ගිය නැති කෙනාට. පණ්ඩිතයා කියන්නේ කවුද? ධර්මය අධර්මය තෝරා ගත හැකි අන්දමින් ඥානය මුහුකුරා ගිය කෙනාට. වයස ගැන නෙමෙයි මේ කියන්නේ. ඒක තේරුම් ගන්න පුළුවන් වෙන්න ඕනේ. ඒක දේශනා කරන්න පුළුවන් වෙන්න ඕනේ. ඒක අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් වෙන්න ඕන.
“පතිරූපදෙසවාසොච” කියන්නේ මොකක්ද? සුදුසු ස්ථානයක වාසය කිරීමද? එහෙම පදයේ අර්ථයක් තියනවා. ඊට වැඩිය ගැඹුරු අර්ථයක් ඒකෙ තියෙනවා. සුදුසු ස්ථානය කියලා කියන්නේ තමන් ඒ ධර්මය තුළ පිහිටා ගෙන ඒ ධර්මය දේශනා කරන්න. ධර්මයේ පිහිටන්නේ නැතුව ධර්මය දේශනා කරන්න බැහැ. ඒකයි “පතිරූපදෙසවාසොච” කියන්නේ. අපේ පොතක තියෙනවා. “ඔවා දෙනු පරහට – තමා සම්මතයේ පිහිටා සිට” කියලා. අන්න ඒකටයි “පතිරූපදේසවාසෝච” කිව්වේ. “ඔවා දෙනු පරහට – තමා සම්මතයේ පිහිටා සිට
දුසිරිත් දනන් දෙන – ඔවා වැද්දන් කියන බණ වැනි”
“ඇදේට යන කකුළුවා තමන්ගේ පුතාලට කියනවලු කෙලින් යන්න” කියලා. උන් යන්නේ නෑ ජීවිතේට කෙලින්. කසිප්පු විකුණන මුදලාලි කෙනෙක් මිනිසුන්ට අවවාද දෙනවා. අනිත් මිනිස්සු පිළිගන්නවද? නෑ. එහෙනම් මොකක්ද වෙන්න ඕන? සීලයක, ගුණධර්මයක, පිහිටා ගෙන ඕනෑ ඔය අවවාද දෙන්න. එහෙනම් තමනුත් සුදුසු භූමියක වාසය කරන්න ඕනෑ කිව්වේ, මේ ප්‍රදේශයක, ගස් කොළන් සහිත අවකාශයක ජීවත් වෙන කතාවක් නෙමෙයි. ලෝකෝත්තර අර්ථය වශයෙන්, සුදුසු ස්ථානයක වාසය කරන්න කිව්වේ, තමන් මේ ලෝකයත් එක්ක ගණුදෙනු කරන කොට සුදුසු ආකාරයෙන් සීලයේ පිහිට ගෙන, ගුණයේ පිහිට ගෙන කටයුතු කරන්න කියලා. සම්මතයේ පිහිට ගෙන කටයුතු කරන්න කියලා. නැත්නම් වෙන්නේ ලෝකයා තමන් දෙන කිසිම අවවාදයක් පිළිගන්නේ නැතිව, තමන්ව නිකම්ම නීචයෙක් බවට පත් කරලා දාන එක.
බුදු හාමුදුරුවෝ මත් වීම කියලා කියන්නේ මොකටද? ලෝකයත් මත්වෙනවා යමකට. ලෝකයා මදය කියලා කියනවා එකකට. බුදුපියාණන් වහන්සේ මදය කියන්නේ තව එකකට. ඔහොම ලෝකෝත්තර අර්ථ ගොඩක් මතුකර ගන්න පුළුවන්, චතුරාර්ය සත්‍යයට අදාළව.
“බාලිසිකෝපම උපමාව”
බුදුපියාණන් වහන්සේ බිලී කටුව කිව්වේ මොහොකටද? ලෝකයා බිලී කටුව කියන්නේ මොහොකටද? බුදුපියාණන් වහන්සේ ඇම කිව්වේ මොහොකටද? ලෝකයා ඇම කියන්නේ මොහොකටද? මේ විදිහට තියෙනවා උපමා, උපමේය ඇසුරෙන් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නා වූ ධර්මය. ඒ උපමා උපමේය ඇසුරෙන් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ මෙන්න මේ අර්ථයයි කියලා දැකීමේ ඥානයට තමයි “නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානය” කියලා කියන්නේ.
“ඛීණං පුරාණං නවං නත්ථි සම‍්භවං
විරත‍්තචිත‍්තා ආයතිකෙ භවස‍්මිං
තෙ ඛීණබීජා අවිරූළ‍්හිච‍්ඡන්‍දා
නිබ‍්බන‍්ති ධීරා යථායම‍්පදීපො”
“ඛීණං පුරාණං නවං නත්ථි සම‍්භවං” පුරාණේ කෙළෙස් තියෙනවා, ඒ අනුසය නසයි ද, “නවං නත්ථි සම‍්භවං” ඒ අනුසයන් මුල්කරගෙන අලුතින් කර්ම සම්භවය කරන්නේ නැද්ද, “විරත‍්තචිත‍්තා ආයතිකෙ භවස‍්මිං” ඒ ආර්ය ශ්‍රාවකයා, විරත්ත චිත්තයකින් පසුවෙන්නේ. “ආයතිකෙ භවස‍්මිං” නැවත මේ භවය සකස් කිරීම පිළිබඳ විරති චෛතසිකයකින් කටයුතු කරන්නේ. නැවත භවයක් සකස් කරන්න ඡන්දරාගයක් නෑ. බලාපොරොත්තුවක් නෑ. “තෙ ඛීණ බීජා” ඔවුන් සියලු කර්ම බීජ ක්ෂය කර දමනවා. ”අවිරූළ‍්හිච‍්ඡන්‍දා” ඡන්දය හෙවත් මේ ඡන්ද රාගය, සිතින් සහමුලින්ම දුරු කරලා දානවා. සියලු කාමයන් පිළිබඳ බලාපොරොත්තු හිතින් දුරු වී යනවා. “නිබ‍්බන‍්ති ධීරා” ධීර වන්තයා, හෙවත් ප්‍රඥාවන්තයා, ”නිබ‍්බන‍්ති” නිවිලා යනවා. “යථායම‍්පදීපො” පහනක් නිවෙන්නා සේ.
දැන් පහනක තෙල් දාලා තිරයක් දාලා පහන පත්තු කරහම පහන පත්තු වෙලා තියෙන්නේ තෙලුයි, පහන්තිරෙයි තියනකම්. ඒ දෙකම ඉවර වුණාම නිවෙනවා. නිවුණා කියන්නේ පහන් දැල්ල උතුරු දිහාවට ගියාද? දකුණු දිහාවට ගියාද? නැගෙනහිරට හරි බටහිරට හරි ගියාද? එහෙම නැත්නම් උඩට හරි යටට හරි ගියාද? කොහෙට හරි ඒ පහන් දැල්ල ගමන් කළා ද? නෑ. එහෙනම් මොකක්ද වුණේ? ඒක එතැනම නිරුද්ධ වුණා. පහන් දැල්ල කොහෙවත් ගියේ නෑ. එහෙනම් පහන් දැල්ල කියන ඒ ප්‍රපංචය විද්‍යමාන වුණේ, තෙලුයි, තිරෙයි, ඊට අදාළ අනෙකුත් හේතුයි තියෙනකල්. ඒ හේතු ඉවර වෙනවත් එක්කම මොකද වුණේ? “හෙතුභඞ‍්ගා නිරුජ‍්ඣති “ පහන් දැල්ල නිවිලා ගියා. කොහෙටවත් පහන් දැල්ල ගියා නෙවෙයි. කොහේටවත් පහන් දැල්ල එකතු වුණා නෙවෙයි. පහන් දැල්ල කියන ප්‍රපංචය විද්‍යාමාන වුණේ හේතු පවතින තුරු. ඒ හේතු සියල්ල අවසන් වෙච්ච තැන පහන් දැල්ල නිවිලා ගියා. කොහෙටවත් ඒ පහන් දැල්ල ගියෙත් නෑ. ශක්තියක් වශයෙන් කොහෙවත් ගැබ් වුණෙත් නැහැ. අරිහතුන් වහන්සේගේ චිත්තය කියන්නේ ඒ පහන් දැල්ල නිවිලා යන්න ආසන්න අවස්ථාව වගේ එකක්. පහන් දැල්ල නිවිලා යනවා වගේම අරිහතුන් වහන්සේගේ සිත නිවිලා යනවා. පහන් දැල්ල නිමිලා යනකොට ආපහු තෙල් දැම්මොත් ආයෙ පත්තුවෙනවා. තිරෙත් හොඳ නැත්නම් ආයෙ තිරයක් දාලා එකෙන්ම අවුලලා දාලා පහන ආයෙ වැඩිදියුණු කරගන්න පුළුවන් කෙනෙක්ට. තිරේකුත් දාලා තෙලුත් දාලා පහන නවීකරණය කරලා ආපහු පත්තු කරන්න පුළුවන්. හැබැයි තිරෙත් දාන්නෙ නැතුව තෙලුත් දාන්නෙ නැතුව ඒ අතීතයේ ගොඩනගපු හේතු ටික අවසන් වෙන්න ඉඩහැරිය නම් පහන නිවිලා යනවා. අරිහතුන් වහන්සේගේ විපාක කර්ම වශයෙන් සමුදය වෙච්ච ඒ නාම රූප ධර්ම ඒවට උරුම ආයුෂ අවසන් කරද්දී ඒ කයත් ඒ සිතත් සහමුලින්ම නිරුද්ධ වෙනවා. කයත් සිතත් සහමුලින්ම නිරුද්ධ වෙන්න ඉස්සෙල්ලා සාමාන්‍ය කෙනෙක්ගෙ නම් සිතේ ගොඩ නැගුණ කර්ම භවය තියෙනවා. කර්ම භවයෙන් තමයි “අත්‍ථි කම‍්මභවො අත්‍ථි උප‍්පත‍්තිභවෝ” කියලා උත්පත්ති භවය සකස් කළේ. එතනින් එහාට පුනර්භවයක් සකස් කරගෙන යනවා. පුනර්භවය සකස් වෙන්න හේතුවක් නැහැ, අරිහතුන් වහන්සේගේ හිතේ. මොකද කර්ම භවය අවසන් නිසා. මොකක්ද වෙන්නේ? එතෙක් පැවති පුරාණ හේතු ටික සියල්ල අවසන් වෙලා යනවත් එක්කම ඒ සිත සදහටම නිරුද්ධ වෙනවා. එහෙම නැතුව විශ්වයට එකතු වෙනවා නෙමෙයි. එහෙම යමෙක් හිතනවා නම් එතන තියෙන්නේ අවිජ්ජාව. නිවන යනු අසංඛතයක් මිසක් සංඛතයක් නෙවෙයි.
පදාර්ථයක්, ආලෝකයක්, විදිහට කොහෙට හරි යමක් එකතු වෙනවා නම්, ඒවා සියල්ල සංඛතයි. සකස් වෙච්ච සියල්ල රූප, චෛතසික, චිත්ත කියන සංඛත තුනකට අයිති වෙනවා. යම්කිසි ශක්තියක් විදිහට කොහෙට හරි ගැබ් වෙනවා නම් ඒක රූප කියන කොට්ඨාශයට, චිත්ත කියන කොට්ඨාශයට නැත්නම් චෛතසික කියන කොට්ඨාශයට අයිති වෙන්න ඕනේ. රූප, චෛතසික, චිත්ත. ඔන්න ඔය තුනට තමා සංඛත කියන්නේ. එහෙනම් අරිහතුන් වහන්සේ කෙනෙක් පරිනිර්වාණයට පත් වෙනකොට යම් ශක්තියක් යම් අවකාශයකට එකතු වෙනවා කියලා කිව්වොත්, ඒ කියන්නේ රූපයක්, චෛතසිකයක්, චිත්තයක්, වශයෙන් සංඛත ධර්මයක් බවට උන්වහන්සේ පත්වෙනවා කියන එක. එතකොට ඒ නිවන නෙමෙයි දේශනා කෙරන්නේ, අසංඛතය, සංඛතය තුළ පනවන්න යෑමක්. අරිහතුන් වහන්සේ කියන්නේ පුද්ගලයෙක්, සත්වයෙක්, ආත්මයක් නොවෙයි. අරිහතුන් වහන්සේ කියන්නේ පිරිසිදු සිතක් සහ විපාක කයක්. ඒ කයට සහ සිතට උරුම ආයුෂ ඉවර වෙනකොට කය සහ සිත අවසන් වෙනවා සදහටම. එතනින් එහාට නැවත පැවැත්මක් නැත්තේ ඒ සිතේ කර්ම භවය අවසන් නිසා. කර්ම භවය අවසන් නම් නැවත ඒ සිතට ප්‍රතිසංධියක් හදාගන්න බෑ. ඒ සිත සදහටම නිරුද්ධ වෙලා යනවා. එහෙනම් ඒ කයයි සිතයි සදහටම නිරුද්ධ වීමේ ස්වභාවයට පරිනිර්වාණය කියනවා මිසක් පරිනිර්වාණයට පත් වුණාට පස්සේ අරිහතුන් වහන්සේගේ ශක්තියක් ගිහිල්ලා කොහෙවත් ගැබ් වෙනවා නෙමෙයි. එහෙම වෙනවා නම් උන්වහන්සේ පරිනිර්වාණයට පත් වෙලා නැහැ. තවමත් ඉන්නවා කොහේ හරි. පහන් දැල්ල නිවිලා ගියාම කවුරු හරි කිව්වොත් පහන් දැල්ල ඔතනින් නිවුනට දැල්ලේ තිබුණ ශක්තිය සොබාදහමට එකතු වුණා කියලා. මොනවා එකතු වුණා කියන්නද? එහෙම එකතු වෙන්න දෙයක් එතන තිබුණේ නෑ. හේතුව පවතිනතුරු ඒ ධාතු ප්‍රපංචයක් නිර්මාණය වුණා. හේතු අවසන් වෙනකොට ඒ සියල්ල නිරුද්ධ වෙලා ගියා. අරිහතුන් වහන්සේ පරිනිර්වාණයට පත් වෙනකොට උන්වහන්සේගේ සිත හෝ කය හෝ යම්කිසි ප්‍රපංච ශක්තියක් හෝ සොබාදහමට එකතු වෙන්නේ නෑ.
ඒක තමයි දකින්න ඕනේ. පරිනිර්වාණය කිව්වේ ඒකයි. ලෝකෙට බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා “සුඤ‍්ඤො” කියලා. නිවනට දේශනා කරනවා “පරම සුඤ‍්ඤො” කියලා. “පරම සුඤ‍්ඤතාව” ලෝකය තුළ ගන්න හරයක් නෑ, මම කියලා මගේ කියලා, හිස්, ආත්මීය සාරයෙන්. ඒ අර්ථයෙන් “සුඤ‍්ඤයි” කිව්වා. “පරම සුඤ‍්ඤයි” කියන්නේ නිවන තුළ කොහොමත් ගන්න දෙයක් නැහැ, මම කියල මගේ කියලා.
බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ “රූපං භික්ඛවෙ අනත්තා” මහණ, සියලු රූප අසාරයි කියලා. අසාරයි කියලා මිසක්, රූප නැහැ කියලා දේශනා කළේ නැහැ. “රූපං භික්ඛවෙ නත්ථි” කියලා දේශනා කළේ නෑ. උන්වහන්සේ දේශනා කළේ, “රූපං භික්ඛවෙ අනත්තා” කියලා. “මහණ, සියලු රූප අසාරයි” කියලා. ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍යයි.
අද ඒ වගේ අන්ත වලටත් බැහැලා ඉන්න බව අහන්න ලැබෙනවා. රූපත් නෑ. ශබ්දත් නෑ. මොකුත් නෑ කියලා. සියල්ල නෑ කියලා. “සබ‍්බං නත්ථි” කියන්නෙ අන්තයක්. “සබ‍්බං අත්‍ථි” කියන්නෙත් අන්තයක්. එහෙනම් බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ, “සබ‍්බං අත්‍ථි” හෝ “සබ‍්බං නත්ථි” නෙවෙයි. සාරවත් වූ අර්ථයක් නැති බව. අනත්ථ බව. “අනත‍්තං අසාරකට‍්ඨෙනාති”. අසාර අර්ථයෙන්. එහෙනම් උන්වහන්සේ දේශනා කරන්නේ සාරවත් වූ රූපයක් නෑ. සාර වූ රූපයක් නෑ කියන්නේ අසාර වූ රූපයක් තියෙන බව. එහෙනම් සංසාරෙ තුළ සාරවත් අර්ථයක් නෑ. සාරයෙන් ශූන්‍යයි.
අසාරෙන් පූර්ණයි. “අසාරෙ සාරමතිනො”, ඒකයි දේශනා කළේ. අසාර දේවල් සාරයි කියලා හිතාගෙන ඉන්නවා. ඒක තමයි ලෝකයාගේ මුලාව. හැබැයි ලෝකයෙ අසාර යමක් තියෙනවා. අසාර රූපයක් තියෙනවා. අසාර වේදනාවක් තියෙනවා. අසාර සංඥාවක් තියෙනවා. අසාර සංඛාරයක් තියෙනවා. අසාර විඤ්ඤාණයක් තියෙනවා. එහෙම නොවුනානම් කුමක්ද මේ විද්‍යාමාන වෙන්නේ? එහෙනම් බුදු පියාණන් වහන්සේ කෙනෙක් පහළ වෙන්න හේතුත් නෑ. නිවන් මගක් දේශනා කරන්න දේකුත් නැහැ. අසාර ලෝකයක් තියෙනවා. නැත්තේ සාර ලෝකයක්. අවිනිශ්චිත ලෝකයක් තියෙනවා. නැත්තෙ නිශ්චිත ලෝකයක්. දුක්ඛ ලෝකයක් තියෙනවා. නැත්තෙ සැප ලෝකයක්. දැන් ඔක්කොම නෑ කිව්වම කෙනෙක්ට ධර්මය තෝරගන්න බැරි වෙනවා.
බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා සංසාරෙ ආත්මීය සාරයෙන් ශූන්‍යයි. ඒ අර්ථයෙන් ලෝකය ශූන්‍යයි කියනවා. නමුත් පරම ශූන්‍යය වෙන්නේ නැහැ. ඇයි ඒ? අසාර යමක් තියෙනවා, මම කියලා ගන්න, මගේ කියලා ගන්න. සාරවත් යමක් නැහැ. අසාර රූපයක් තියෙනවා, මම කියලා ගන්න. ඒකනෙ ඔබ මගේ රූපය කියලා අයිඩෙන්ටියෙ ගහගෙන ඉන්නෙ, අසාර රූපය. අසාර රූපයක් තියෙනවා මම කියල මගේ කියලා ගන්න. සාරවත් රූපයක් නෑ. එහෙනම් සංසාරෙ අසාර වූ යමක් තියෙනවනෙ මම කියල මගේ කියලා ගන්න. ඒ අර්ථයෙන් සංසාරෙ ශූන්‍යයි. හැබැයි නිවනේ එහෙම ගන්න දේකුත් නැහැ. මම කියලා මගේ කියලා ගන්න නිවනක් නැහැ. මම නිවන් දකිනවා කියන එකත් මුලාවක්. මිත්‍යාවක්. ‘මූලපරියාය’ සූත්‍රය. මම නිවන් දකිනවා කිව්වොත් අපි අහන්නේ කවුද ඔය මම කියන කෙනා. සම්මුතික වශයෙන් මනුස්සයෙක් විදිහට පුරුෂයෙකු හෝ ස්ත්‍රියක් වශයෙන් ඉපදිලා ඉන්න නිසා එයා හිතුවොත් එහෙම ‘මම මනුස්සයෙක්. මම මනුස්ස ආත්මයක්. මම සංසාරෙ මනුස්සයෙක් විදිහට ඇවිල්ලා මේ නිවන් දකින්නෙ’ කියලා එතනම තියෙනවා මුලාවක්. එහෙම දෙයක් නෑ. නාම-රූප ධර්මවලට නමක් පනවලා තියෙන්නේ අවිජ්ජාවෙන්. ඒ සිත විසින්. ඒ ඇරෙන්න එතන තියෙන්නේ නාමරූප ක්‍රියාවලියක් මිසක් ඒ නාම රූප වලට ඒ ස්කන්ධයන්ට නම දාලා තියෙන්නේ අපි. මම කියලා. අහවල් නම තියෙන කෙනා කියලා.
ඒ නිසා නුවණින් දකින්න ඕනේ මේ සංඛත ධර්ම තමයි ලෝකෙ තියන සේරම. අරිහතුන් වහන්සේ කියන්නේ මම කියලා පනවන්න පුළුවන් තත්වයක් නෙමෙයි. නැත්නම් අරිහතුන් වහන්සේ කියන්නේ කෙනෙක් වශයෙන් පනවන්න පුළුවන් තත්වයක් නෙමෙයි. නමුත් සම්මුතිය තුළ සිත කය දෙකේ ක්‍රියාකාරීත්වය පේන නිසා, සම්මුතියට ගරු කරන්න ඕන නිසා, මොකද සම්මුතිය තුළනෙ ජීවත් වෙන්නේ, ඉතින් සම්මුතිය තුළ කටයුතු කරනකොට සාරිපුත්තයන් වහන්සේ, මොග්ගල්ලානයන් වහන්සේ යනාදී වශයෙන් උන්වහන්සේලා වෙන වෙනම හඳුන්වනවා. හැබැයි එහෙම හැඳින්වුණාට එතන මේ සාරිපුත්තයන් වහන්සේ යනුවෙන් පනවන්න ආත්මයක් නෑ. එහෙම කෙනෙක් නෑ. ඒ අවසාන විපාක කයට සහ සිතට දීපු නාම ලෝකයක්. එහෙම එකක් තියෙනවා. ඒ නිසා ඔය රැවටිලා ඉන්නෙ අරහතන් වහන්සේ කියන ප්‍රපංචයට. ඇත්තටම ඒකත් ප්‍රපංචයක්. එතන තියෙන්නේ රූප, චෛතසික, චිත්ත. එහෙනම් අරිහතුන් වහන්සේ කියන ඒ සිත කය දෙකත් ඇවිල්ල සංඛත ධර්ම. ඒකයි “සොපදිසෙස නිර්වාණ” කිව්වේ අරිහතුන් වහන්සේ විඳින නිවනට. ඒ කියන්නේ සිත කය කියන උපද්‍රවය තාමත් ඉතුරුයි. අන්න ඒ විපතිනුත් නිදහස් වුණ දවසට තමයි ඒ උත්තමයෝ නිරෝධ සමාපත්තියට සම වදින්නේ. එතකොට සිත කය දෙකත් නිරුද්ධයි. මළා වගේ. අරිහතුන් වහන්සේ කියන්නේ ඒ අවසාන විපාක කයත්, අන්තිම දේහයත්, ඒ දේහය හා සම්බන්ධ පිරිසිදු සිත මිසක් එතන පුද්ගලයෙක්, සත්වයෙක්, ආත්මයක් නැහැ. ආත්ම දෘෂ්ඨිය ඇරගන්න බැරි නිසා තමයි අපි හිතන්නේ, “අරිහතුන් වහන්සේ තුළත් යම්කිසි ශක්තියක් තියෙනවා. ඒ විඤ්ඤාණය කියන්නේ යම්කිසි ශක්තියක්. ඒක එකතු වෙනවා ස්වභාවදහමට” එහෙම එකක් නැහැ.
ධාතු හයක් තියෙනවා පඨවි ධාතුව, ආපෝ ධාතුව, තේජෝ ධාතුව, වායෝ ධාතුව, ආකාශ ධාතුව, විඤ්ඤාණ ධාතුව කියලා. සියලු ධාතු හේතුවකින් සකස් වෙනවා. හේතු නිරෝධයෙන් නිරුද්ධ වෙනවා. එතකොට විඤ්ඤාණ ධාතුව කියන්නේ පුද්ගලයෙක්, සත්වයෙක්, ආත්මයක් නොවෙයි. විඤ්ඤාණ ධාතුව යනු පැවැත්මක්. ස්වභාවයක්. ගින්දර වගේ. ගින්දරට ආත්මයක් පනවන්න බැහැනේ අපිට. ධාතූන්ට ආත්මයක් පනවන්න බැහැ. පඨවි කියන්නේ ධාතුවක්. ආපෝ කියන්නේත් ධාතුවක්. තේජෝ කියන්නේත් ධාතුවක්. වායෝ කියන්නේත් ධාතුවක්. ආකාස කියන්නේ ධාතුවක්. විඤ්ඤාණ කියන්නේත් ධාතුවක්. මේ දෙකේ වෙනස තමයි පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ ආකාස කියන පහ අචේතනික ධාතූන්. ඒ කියන්නේ චේතනාවකින් ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නැති ධාතු. විඤ්ඤාණ ධාතුව විතරක් සචේතනික ධාතුවක්. ඒ නිසා ඒකෙ යම්කිසි ක්‍රියාකාරිත්වයක් පේනවා. ඉතින් අන්න ඒ ක්‍රියාකාරීත්වයට තමයි ආත්මයක් පනවගෙන ඉන්නෙ, සිත විසින්. විඤ්ඤාණ ධාතුව විසින්ම විඤ්ඤාණයට මුළාවක් ඇති කරලා තියෙන්නේ. ඉතින් මේ විඤ්ඤාණය විසින්ම විඤ්ඤාණය පවත්වාගෙන යනවා. ඒකයි “ධම‍්මෙ ධම‍්මෙ අභි සංදෙන‍්තී” කිව්වේ.
විඤ්ඤාණ ධාතුව කියන්නේ වෙනම ධාතුවක්. විඤ්ඤාණ ධාතුව කියන්නේ දැනෙන ලක්ෂණයට. ඒ දැනීම නිකම්ම පවත්වාගෙන යන්න බැහැ. ඒකට පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, ආකාශ කියන ධාතු පහකුත් එකතු වෙන්න ඕනේ. ඒකෙන් හැදෙන්න ඕනේ මේ නාම රූප ධර්ම ටික. එතකොට තමයි අර විඤ්ඤාණ ධාතුවට පැවැත්මක් තියෙන්නේ. එහෙම නම් නාම රූප සකස් කර කර විඤ්ඤාණ ධාතුව පවතිනවා. ඒක තමයි “විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච‍්චයා සළායතනං” කියලා පටිච්චසමුප්පාදයෙ අඤ‍්ඤ මඤ‍්ඤ, සම්ප්‍රයුක්ත, හේතු ප්‍රත්‍ය, ආදී වශයෙන් විවිධාකාර මට්ටමෙන් දෙපැත්තට මේ විඤ්ඤාණ විසින් නාමරූප හදනවා. නාමරූප විසින් විඤ්ඤාණ හදනවා. අඤ‍්ඤ මඤ‍්ඤ වශයෙන් මේ ධර්මතා පවතිනවා. ඉතින් මේ ක්‍රියාවලිය කවදා හෝ දවසක මුල නැසුවහම අවසන් වෙලා යනවා. අවසන් වෙලා ගියාම ආයෙ කොහෙවත් ස්වභාවදහමට එකතු වෙන්න දෙයක් එතැන තිබුණේ නෑ. ඕවා ඔක්කොම අවිජ්ජාවේ මුලා දෘෂ්ටි. පහන නිවිලා ගිහාම කාටහරි කියන්න පුළුවන් පහනෙ තියෙන ආලෝක අංශු ටික පරිසරයට එකතු වුණා කියලා. ඒක මුලා අදහසක්. ආලෝක අංශු එහෙම එකතු වෙන්න හේතුවක් තිබුණේ නැහැ. ආලෝකය කියන්නේ ඒ මොහොතේ විද්‍යමාන වෙච්ච ධාතුවක්. ඒ ධාතුව ආයෙ පස්සේ තියන එකක් නෙවෙයි. ඉතින් සිත කියන්නේ ඒ මොහොතේ හේතුවකින් උපදින ශක්තියක්. මේ මොහොතේ ඉපදෙන සිත මීට ඉස්සෙල්ලා තිබිච්ච එකක් නෙවෙයි. ඊට පස්සේ තියෙන එහෙකුත් නෙමෙයි. මේ මොහොතේ යම් චිත්තක්ෂණයක් හට ගත්තද ඒක උත්පාද, තිථි, භංග යනාදී වශයෙන් අනු චිත්තක්ෂණ තුනකදී භංග වෙලා නිරුද්ධ වෙලා යනවා. ආයෙත් කොහේවත් දකින්න හම්බ වෙන්නේ නැහැ ඒ සිත. ඒක සදාතනිකවම නිරුද්ධ වෙනවා. ඊට පස්සේ ඊළඟට හටගන්නේ ඊළඟ සිත. ඉතින් ඔහොම ඔහොම ගිහිල්ලා ඉවරවෙලා අරිහතුන් වහන්සේගේත් මරණාසන්න චිත්ත වීථියේදී අවසාන චිත්තය චුති කියන අවස්ථාවට ඇවිල්ලා ප්‍රතිසන්ධියක් එන්නේ නැහැ උන්වහන්සේට චුති කියන අවස්ථාවේදී අවසන් වෙලා යනවා. අවසන් වෙනකොට මොකද වෙන්නේ? ඒ අවසානෙට තිබිච්ච හිතත් අවසාන වුණාට පස්සේ ආයෙ එතනින් එහාට යන්න සිතක් නැහැ. ගමන් කරන්න ශක්තියක් නැහැ. සිත කියන එක ඒ ඒ මොහොතෙහිදී උපදින්නාවූ දැනීමක් මිසක් කළින් තිබිච්ච එහෙකුත් නෙවෙයි. හෙට තියෙන එහෙකුත් නෙවෙයි. මේ මොහොතේ තියන හිත මේ මොහොතේ මේ කියනකොටත් නිරුද්ධ වෙලා ඉවරයි. අසුරක් ගහන වෙලාවක චිත්ත වීථි කෝටි ලක්ෂයක් යනවා. එක චිත්ත වීථියක චිත්තක්ෂණ දාහතක් තියෙනවා. එහෙමනම් සිත් කෝටි ප්‍රකෝටි ගාණක් ගිහිල්ලා ඉවරයි, මේ අසුරක් ගහද්දි. අසුරක් ගහනකොට සිත් කෝටි ගාණක් යනවනම් එක සිතක් කියලා එකක් නෑ කාටවත්. අපි හිතන් ඉන්නෙ එක සිතක් තියෙනවා කියලා. නෑ. සිතේ වේගය අධික නිසා වේගයෙන් ඒ සිත් පරම්පරාව හටගන්නා නිසා අපිට හිතෙන්නේ එක සිතක් කියලා. එහෙම හටගන්නා වූ සිත් හටගන්නේ යම්කිසි හේතුවක් තියෙනකල්. කර්ම සමුදය වෙනකම්. කර්ම පවතින කම්. කර්ම විපාක වශයෙන් ඒ සිත් වල භවාංගය ක්‍රියාත්මක වෙනවා.
එහෙම ගිහිල්ලා කවද හරි දවසක පුරාණ කර්මයෙන් ඒ සිතේ පවතින චෛතසිකයක් තියෙනවා ජීවිත ඉන්ද්‍රිය කියලා. ඔන්න ඕක බිඳ හැරිය ගමන් ඒ සිත නිරුද්ධ වෙනවා. ඒකට තමයි මරණය කියන්නේ. චුතිය කියන්නේ. සිත නිරුද්ධ වෙනකොටම කයත් නිරුද්ධ වෙනවා. සිත නිරුද්ධ වීමට චුතිය කියනවා. කය නිරුද්ධ වීමට මරණය කියනවා. චුතිය, මරණය. දෙකම එකටත් සිද්ද වෙන අවස්ථාත් තියනවා. වෙන වෙනම සිද්ධ වෙන අවස්ථාත් තියෙනවා.
“දුක්ඛං භයට‍්ඨෙන” භය අර්ථයෙන් දුක දකින්න ඕනේ. “අනිච්චං ඛයට‍්ඨෙන, දුක්ඛං භයට‍්ඨෙන, අනත්තා අසාරකට‍්ඨෙනාති”
අනිච්ච කියන පදය ක්ෂය අර්ථයෙන් දකින්නත් ඕනේ, වය අර්ථයෙන් දකින්නත් ඕනෑ. “කෙනට‍්ඨෙන අනිච්චා, උප‍්පාදවයට‍්ඨෙන අනිච්චා”.
දුක්ඛ කියන අර්ථය භය අර්ථයෙන් දකින්න ඕනේ. අනත්ත කියන අර්ථය අසාර අර්ථයෙන් දකින්න ඕනේ. දැන් මේ තුන ඔහොම ගත්තට මදි. ඔය තුනට ගාථා තුනක් තියෙනවා.
“සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච‍්චාති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති; අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා”
“සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා දුක‍්ඛාති යදා පඤ්ඤාය පස්සති; අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා”
“සබ‍්බෙ ධම්මා අනත‍්තාති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති; අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා”
යනාදී වශයෙන් ත්‍රිලක්ෂණයක් පනවනවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ. එහෙනම් මෙන්න මේකෙ දැන් ඔය අහන ප්‍රශ්නේ ඇතුළත් වෙන්නේ දුක්ඛ කියන ලක්ෂණයට.
“සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා දුක‍්ඛාති යදා පඤ්ඤාය පස්සති; අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා” රාග, ද්වේශ, මෝහ චේතනාවලට තමයි සංඛාර කියන්නේ. කිසිම ධර්මාවබෝධයක් නැති ධර්මයක් පිළිබඳ කිසිම වැටහීමක් නැති ලෝක සත්වයෙක් ජීවත් වෙනවා මේ ලෝක විෂය තුළ. රාග, ද්වේශ, මෝහ චේතනාවලින් ක්‍රියාත්මක වෙන මේ පුද්ගලයා දකින්නේ ඒ රාග, ද්වේශ, මෝහ නිසා තමන්ට සැප උදාවෙනවා කියලා. නමුත් සත්‍යවශයෙන් ඒ සංඛාර නිසා ඔහුට උදාවෙන්නේ දුක.
“සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමරූපං. නාමරූපපච‍්චයා සළායතනං” යනාදී වශයෙන් ගියාම කෙළවරට “එවමෙතස‍්ස කෙවලස‍්ස දුක‍්ඛක‍්ඛන්‍ධස‍්ස සමුදයො හොති” දුක්ඛක්ඛන්ධයක් සමුදය වෙන්නේ. හැබැයි ඔහු හිතන් හිටියේ සැප උදාවෙනවා කියලා. ඒ නිසා තමයි රාග චේතනා තව තවත් බහුල කරගන්න අවශ්‍ය කරන රාග වැඩපිළිවෙලක නිරත වුණේ. ප්‍රේමය, ආදරය, විවාහය යනාදී වශයෙන්, දරුමල්ලෝ යනාදී වශයෙන් ඔය හැම තැනකම තියෙන්නේ රාගය තමයි. එහෙම නම් ඒ රාගයෙන් යුක්ත ලෝකයක් සකස් කරගෙන වටිනා සම්පතක් හැටියට ඔහු ලං කර ගන්නේ රාග චේතනාවෙන් ඔහුට සැප උදා වෙනවා කියලා හිතාගෙන. රාගයෙන් ලං කර ගත්ත ඒ අරමුණු ආරක්ෂා කරන්න ඔහු ගැටෙමින්, හැපෙමින් කටයුතු කළේ එයිනුත් සැප උදා වෙනවා කියලා හිතාගෙන.
ලංකර ගත්ත දේවල් ගැන භය, ත්‍රාසය, විචිකිච්චාව, මානය, අහංකාරය, උඩඟුකම ඇතිකර ගත්තේ එයිනුත් සැප උදා වෙනවා කියලා හිතාගෙන. අන්තිමටම ඒ සත්වයා ඒ රාග, ද්වේශ, මෝහ චේතනාවන්ගෙන් ක්‍රියාත්මක වෙලා තියෙන්නේ සැප උදා වෙනවා කියලා හිතාගෙන, සංඛාර සැපක් කියලා හිතාගෙන කටයුතු කරේ. නමුත් අවසානයේ ඔහුට උරුම වුණේ සංඛාර දුක්ඛතා, දුක්ඛ දුක්ඛතා, විපරිණාම දුක්ඛතා කියලා මෙලොවත් දුක් පොදියක් හම්බුණා. පරලොවත් නැවත දුක්ඛස්කන්ධයක් සමුදය වුණා. එහෙනම් සංඛාර උදා කරලා දීලා තියෙන්නේ සැපක්ද දුකක්ද? දුකක්. එහෙනම් ඒ සංඛාර දැකිය යුත්තේ සැප හැටියටද දුක හැටියට ද? දුක හැටියට. එහෙනම් දුක්ඛාර්යය සත්‍යය කියන්නේ වෙන එකක්ද? දුක්ඛ ආර්යය සත්‍යය කියන්නේ ලෝකයා සැපයි කියලා හිතාගෙන ඉන්න එක දුක වශයෙන් ප්‍රඥාවෙන් දැකීමයි. ලෝකයා සංඛාර දකින්නේ සැප හැටියට ද? දුක හැටියට ද? සැප හැටියට. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දකින්න කියන්නේ මොකක් හැටියට ද?
“සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා දුක‍්ඛාති යදා පඤ්ඤාය පස්සති”
සියලු සංඛාර දුක වශයෙන් ප්‍රඥාවෙන් ස්ඵර්ශකරව්. එදාට මොකද වෙන්නේ,
“අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා”
එදාට යි දුකෙන් අත මිදෙන්නෙ. අන්න එතනත් දකින්න ඕනේ. දැන් ඔය ගාථා තුනේ ම තියෙනවා,
“සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච‍්චාති”
“සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා දුක‍්ඛාති”
“සබ‍්බෙ ධම්මා අනත‍්තාති”
කියන පද ගාථා තුනේම අන්තිමටම තියෙනවා.
“අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා”
මොකක්ද මේ කියන්නේ? මේ සියලු සංඛාර ‘අනිච්ච’ බව දැක්කහම, මේ සියලු සංඛාර ‘දුක්ඛ’ බව දැක්කහම, මේ සියලු ධම්ම ‘අනත්ත බව දැක්කහම, “අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ”. ප්‍රඥාවෙන් දැක්කහම දුකෙන් අත මිදෙනවා කියනවා. මොකක්ද මේ දුකෙන් අත්මිදීම කියන්නේ? ඔන්න ඕකත් පටලවා ගන්නවා ලෝක අර්ථයෙන් දැක්කා ම. ඔතන හිතෙනවා සියලු සංඛාර දුක්ඛ බව දැක්කා ම දුකින් අත මිදෙනවා කියලා. අන්න වරද්ද ගන්නවා. දුකින් අත මිදෙනවා කියලා කිව්වා ම කියනවා මේ විඳින දුකින් අත මිදෙනවා නේ. මේ විඳින දුකක් ගැනද දුක කියලා කියන්නේ ඔතන, “දුක‍්ඛන‍්ති භික්ඛවෙ, කාමානමෙතං අධිවචනං,”
“මහණ, දුක කියන්නේ, චතුරාර්ය සත්‍යය තුළ කාමයට”. එහෙනම් ඔතන, “අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ’’ කියන්නේ මොකක්ද? කාමයෙන් අත මිදෙනවා. “එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා” එතනයි විසුද්ධියෙ මාවත තියෙන්නේ. දැන් “අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ” යනු දුකෙන් අත මිදෙනවා නම්, “එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා” මොකටද ඒකට ආයෙ විසුද්ධි මාර්ගයක්? බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ මොකක්ද? සියලු සංඛාර අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, සියලු ධම්ම අනත්ත බව ප්‍රඥාවෙන් දැක්කහම මොකක්ද වෙන්නේ? “අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ”. කාමයෙන් අත මිදෙනවා.
ඒ කියන්නේ කාමයෙන් නිදහස් වෙනවා. “එස මග‍්ගො විසුද‍්ධියා” ඒකයි විසුද්ධියේ මාවත. ඒ කිව්වේ නෙක්ඛම්මය නිවනට මගයි, සුද්ද සිංහලෙන් කිව්වොත්. එහෙමනම් නෙක්ඛම්මයට පත්වෙන්නේ කෙනෙක් මේ සියලු සංඛාර අනිච්ච බව නුවණින් දැක්කොත්. දුක්ඛ බව නුවණින් දැක්කොත්. මේ සියලු ධම්ම අනත්ත බව නුවණින් දැක්කොත්. ඒ නිසා එතන දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් පෙන්වන්නේ දුක්ඛ ආර්යය සත්‍යය ම තමයි. දෙකක් නෙමෙයි එකයි. දෙකක් නෑ. චින්තන විපල්ලාසය දුරු කිරීමයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට පෙන්වන්නේ.
බුද්ධ ශක්තිය කියලා කියන්නේ, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ චිත්ත මණ්ඩලයේ හටගත්තා වූ අභිඥා ශක්තිය. බුද්ධ ශක්තිය කියන්නේ, මේ පුද්ගලයෙක් ආත්මයක් විදිහට මුදාහරින එකක් නෙවෙයි. පිරිසිදු ඕනෑම සිතක හටගන්නා වූ ශක්තියක් අභිඥා ශක්තිය කියන්නේ. බුදු පියාණන් වහන්සේගේ තමයි ඒ ශක්තිය උපරිම වශයෙන් හටගත්තේ. ඒ උතුම් වූ බුද්ධ ශක්තිය, උන්වහන්සේ සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලාට කැටි කරනවා අධිෂ්ඨාන බලයෙන්.
ලෝකෙ තියෙනවා ශක්ති වර්ග දෙකක්. එකක් න්‍යෂ්ටික ශක්තිය. අනිත් එක අභිඥා ශක්තිය. න්‍යෂ්ටික ශක්තිය කියන්නේ ක්ෂුද්‍රාෂ්ඨක වල ශක්තිය. පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගන්ධ, රස, ඕජා කියන අටෙන් සකස් වන්නා වූ ශක්තියක් තියෙනවා. ඒකට කියන්නේ න්‍යෂ්ටික ශක්තිය කියලා. පරමාණුවක් ඇතුළෙ ගැබ් වෙලා තියෙන්නේ අන්න ඒ න්‍යෂ්ටික ශක්තිය. ඒක තමයි විද්‍යාඥයෝ පරමාණුව බිඳිමින්, න්‍යෂ්ටික ශක්තිය මතු කරගන්න උත්සාහ දරමින්, න්‍යෂ්ටික අවි ආයුධ, හදන්නෙ.
මේ ලෝකෙ හැම දෙයක්ම සිද්ධ වෙන්නේ න්‍යෂ්ටික ශක්තියෙන්. මහ පොළොව භ්‍රමණය වෙන්නේ, පරිභ්‍රමණය වෙන්නේ, ඉර හඳ තාරකා ලෝකෙ නැමැති ක්‍රියාදාමය සහමුලින්ම න්‍යෂ්ටික ශක්තියක් මතයි ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ. න්‍යෂ්ටික ශක්තිය නිර්මාණය කරන්නේ කර්මය විසින්. කර්මයෙන් තමයි මේ පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගන්ධ, රස, ඕජා කියන ක්ෂුද්‍රාෂ්ඨකයන්ට අදාළ කර්මජ රූපය සකස් කරන්නේ. ඒ කර්මජ රූපය තමයි ඍතුජ රූපය බවට පත්වෙලා මූල රූප කලාප සකස් වෙන්නේ. එතකොට එහෙනම් ලෝකෙ පවතින මේ න්‍යෂ්ටික ශක්තිය කියලා කියන්නේ කර්මයෙන් ජනිත කරන ශක්තිය.
කර්මයෙන් ජනිත කරන ශක්තියට එරෙහිව ශක්තියක් සකස් වෙනවා පිරිසිදු සිතක් තුළ. ඒකට කියන්නේ අභිඥා ශක්තිය කියලා. කර්මයටත් පුළුවන් මේ ලෝකයෙ ද්‍රව්‍ය වස්තු චලනය කරන්න. අභිඥා ශක්තියටත් පුළුවන්. කර්මයටත් පුළුවන් පොළොව හොල්ලන්න. භූමිකම්පාවක් එහෙම සිද්ධ වුණොත් ඒ භූමිකම්පාව සිද්ධ වෙන්නේ සත්වයන්ගේ කර්ම විපාකයක් වශයෙන්. එතකොටත් පොළව හෙල්ලෙනවා. ගස් කොළන් කඩාගෙන වැටෙනවා. ගෙවල් කඩාගෙන වැටෙනවා. යට වෙනවා. මැරෙණවා. කර්ම ශක්තියෙන් තමයි ඒක සිද්ධ වුණේ. භූමිචාල සූත්‍රය; භාග්‍යවතුන් වහන්සේටත් පුළුවන් අභිඥා ශක්තියෙන් මේ මහපොළොව ධාතුව හොල්ලන්න. හැබැයි ඒ මහා කාරුණික හඳ මඩලෙන් නැගෙන ශක්තියක් නිසා ඒ ශක්තියෙන් පොළොව හෙල්ලෙන දවසට කුරා කූඹියෙකුටවත් හානියක් වෙන්නේ නැහැ. ඒ බුද්ධ ශක්තිය ගැබ් වෙනවා සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා තුළට. සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා තුළ ගැබ්වෙන ශක්තිය තමයි චෛත්‍යය රාජයාණන් වහන්සේලා තුළට ඇතුළත් කරලා පිහිට ලබන්නේ. එතකොට ඒ පිහිට පිරිසිදු සිතක සකස් වෙච්ච ශක්තියක් මිසක් පුද්ගලයෙක් සත්වයෙක් විදියට සමාජයට, ලෝකයට මුදා හැරපු ශක්තියක් නෙමෙයි. ඒකට නමක් ගමක් නැහැ. ඒ ශක්තිය පිරිසිදු සිතක ජනිත වුණ ශක්තිය. එතකොට ඒ ශක්තිය යම් කාලයක් ලෝකෙ පවතිනවා. ඒ පවතින්නේ ඒ බුදු පියාණන් වහන්සේ අධිෂ්ඨාන කරපු කාලය තුළ පමණයි. ඉන් පස්සේ ඒ ශක්තියත් නිරුද්ධ වෙලා යනවා. ඊට පස්සේ තමයි කියන්නේ සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා, ධාතු පරිනිර්වාණයට පත් වෙනවා කියලා. පරිනිර්වාණ තුනක් තියනවා. ක්ළේශ පරිනිර්වාණය, ස්කන්ධ පරිනිර්වාණය, ධාතු පරිනිර්වාණය. ධාතු පරිනිර්වාණයට පත්වෙනකොට බුද්ධ ශක්තියත් අවසන් වෙලා යනවා. ඒක සදාතනිකව ලෝකෙ තියන එකක් නෙවෙයි. සදාතනිකව ලෝකෙ කිසිවක් නැහැ. ‘නාම ගොත්තං න ජීරති’ කියලා නාම ගෝත්‍ර පමණක් පවතිනවා. ඒක සදාතනිකයි කියලා කිව්වට ඒකත් සදාතනික නැහැ. යම් ආකාරයකින් ඒකත් අනිච්ච ධර්මතාවක්. හැබැයි ඒක සදාතනික වශයෙන් පේනවා. මොකද ලෝක සත්වයාගේ කර්මයේ තෘෂ්ණාවේ අවසානයක් පේන්නෙ නැති නිසා. ලෝක සත්වයාගේ තෘෂ්ණාව අවසන් වුණොත් යම් දවසක, ඒ නාම ගෝත්‍රත් අවසන්.
“රූපං ජිරති මච්චානං නාම ගොත්තං න ජීරති”
නාම ගෝත්‍ර විනාශ වෙන්නේ නැතුව නාමලෝකෙ පිහිටලා තියෙනවා. නාමලෝකෙ පිහිටලා තියෙන්නේ රූප ලෝකයක් තියෙනකන්. නමුත් ප්‍රශ්නය තියෙන්නේ රූප ලෝකය කවදාවත් අවසන් වෙන්නේ නැහැ. මොකද සත්වයාගේ තෘෂ්ණාවේ කෙළවරක් දකින්න බැරි නිසා. ඒ ඒ සත්වයෝ තෘෂ්ණාව අවසන් කරලා ඉවරවෙලා පරිනිර්වාණයට පත් වෙනවා මිසක්, සියලු ලෝ සතුන් නිවන් දකින දවසක් එන්නේ නැහැ. එහෙම සියලු ලෝ සතුන් නිවන් දකින දවසක් ආවොත් නාම ගෝත්‍රත් අවසන් වෙලා යනවා. ඒ නිසා ඒකත් සදාතනික ධර්මයක් නෙවෙයි. නමුත් ඒක සදාතනික වගේ පේන්නේ ඇයි? ලෝකෙ සත්වයන්ගේ තෘෂ්ණාවේ කෙළවරක් පේන්නෙ නැති නිසා. සදාතනික ධර්මයක් කොහෙවත් ලෝකෙ නෑ. තියෙනවා නම් ඒක සංඛත ධර්මයක්. සදාතනික එකම දෙයයි තියෙන්නේ ඒ තමයි නිවන. ඒක අසංඛතයි. සදාතනික වෙන්නේම නිවන අසංඛත නිසා. සකස් නොවූවක් නිසා. ජනිත නොවූවක් නිසා. ‘අජාතං’ ‘අපාතුභාවං’ සකස් නොවිච්ච එකක් නිසා. පහළ නොවිච්ච එකක් නිසා. නිවන සදාතනිකයි. සකස් වුණානම් යමක්, ඒකාන්තයෙන්ම සංඛතයක තියෙනවා, උත්පාද, ඨිතාසංඤතස්සත, ඊළඟට, වයෝ කියලා ලක්ෂණ තුනක්. ඒ නිසා සකස් වෙච්ච සෑම දේකම තියෙනවා අවසානයක්. සකස් නොවන්නේ නිවන විතරයි. එහි පැවැත්මක් කියලා පණවන්න දෙයක් නැහැ. සදාතනික භාවයක් එහි තියෙන්නේ.
අරිහතුන් වහන්සේලාගෙන් නිකුත් වන ශක්තිය සදාතනික එකක් කියලා ගත්තොත් ඒක සංඛතය සදාතනික කළා වෙනවා. ඒ කියන්නේ සංඛතයට සදාතනික පැවැත්මක් දුන්නා වෙනවා. එතකොට බුද්ධ වචනෙට උඩින් ගියා වෙනවා. මොකද බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නාවූ සංඛත වල සදාතනික පැවැත්මක් නැහැ. හැම එකකම හටගැනීමක් පේනවා. විපරිණාමයක් පේනවා. වැනසීමක් පේනවා.
එතකොට අරිහතුන් වහන්සේගෙන් මුදා හරින ශක්තියත් සංඛතයක් නම් ඒක කොහොමද සදාතනික වෙන්නේ? දැන් බුදු පියාණන් වහන්සේගේ අභිඥා ශක්තියත් සංඛතයක්. සකස් වෙච්ච එකක්. සිතක සකස් වෙච්ච ශක්තියක්. ඒ ශක්තිය යම් කාලයක් බල පවත්වනවා මහා කරුණාවෙන්. බුදුපියාණන් වහන්සේ සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා තුළට ඒ ශක්තිය ගැබ් කරලා, මේ ශාසන අර්ථය මෙන්න මෙච්චර කාලයක් පවතීවා, ඒ පවතින කාලය තුළ ලෝකයාට පිහිට පිණිස මේ ශක්තිය උපකාර වේවා කියන අධිෂ්ඨානයෙන් සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා තුළට ඒ ශක්තිය ගැබ් කරනවා. ඒ නිසා තමයි සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලාගෙන් ඒ බලය විහිදෙන්නෙ. එය සත්‍යයක්. හැබැයි ඒකත් සදාතනික නෙමෙයි. ධාතු පරිනිර්වාණයෙදී ඒ ශක්තියත් අවසන් වෙනවා. ඊට පස්සේ ඒ ශක්තියත් නෑ ලෝකෙ. ඒක විශ්වයට එකතුවෙනවත් නෙවෙයි. ඒක අවසන් වෙලා යනවා. නිරුද්ධ වෙනවා. ධාතු පරිනිර්වාණයත් එක්ක. මොකද ඒ ධාතුන් තුළ නම් ඒ ශක්තිය ගැබ් වෙන්නේ ධාතු පරිනිර්වාණයට පත්වෙනවා කියන්නේ ඒ සියල්ල විසංයෝජනය වෙනවා. එදාට ඒකත් ඉවරයි.
දැනටමත් අනාථ වෙලා, අසරණ වෙලා ඉන්න ලෝක සත්ත්වයාට තව තවත් දුක උරුම කරල දෙන්න නෙවෙයි. මේ ධර්මය අසා අවබෝධ කර ගත හැකි, ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත, උත්කෘෂ්ඨ, භවාංග චිත්තයක් සහිත, ත්‍රිහේතුක ප්‍රතිසන්ධියක් සහිත මනුෂ්‍ය භවය අපතේ යවන්න නෙවෙයි. ධර්මය පිළිබඳ විචාරශීලී අවබෝධයක් නැති ඇතැම් ගිහි, පැවිදි පින්වතුන් හිතනවා මේ ගාම්භීරකම කියලා කියන්නේ තේරෙන්නැති එකට කියලා. ඒ නිසා, තමන්ගේ පාණ්ඩිත්වය හුවා දක්වන්නත් එක්ක සංස්කෘත, සිංහල කවලම් කරමින්, නොතේරෙන්නාවූ සිංහලයකින්, අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේ පහසුවෙන් අවබෝධ කළ හැකි ආකාරයෙන් දේශනා කරපු ධර්මය සිංහලයට පරිවර්තනය කරන්නට යෙදුණා සහ ඒ ධර්ම කොට්ඨාස පිළිබඳ විවිධාකාර අර්ථකථනත් සැපයුවා. දැන් මේ දේවල් කියෝලා පින්වතුන් මොකක්ද අන්තිමට කල්පනා කළේ? “මේ ධර්මය නම් කිසිදු කලක අපට අවබෝධ වෙන්නෑ, මේ ධර්මය අවබෝධ කරගන්න මට්ටමේ ප්‍රඥාවක් අපට නෑ” යනාදී වශයෙන් අධෛර්යට පත්වුණා මිසක්, ඒකෙන් යහපතක් වුණේ නෑ කාටවත්. උපමාවකින් කිව්වොත්, එක්තරා පිරිසක් විශාල වනයක් මැද්දෙ අනාථ වෙලා ඉන්නවා. උතුරු දිසාවෙන්, දකුණු දිශාවෙන්, නැගෙනහිර දිසාවෙන්, බටහිර දිසාවෙන්, මහා ගිනි ජාලා හතරක් ඇවිලීගෙන එනවා මේ ප්‍රදේශයට. තව මොහොතකින් මේ වනයේ අනාථ වෙලා ඉන්න මිනිස්සු ටික සහමුලින්ම දැවිලා, අළු වෙලා, විනාශ වෙලා යනවා. මේ මනුස්සයෝ කෙරෙහි කරුණාවක් ඇති කරගන්නවා යම් සත් පුරුෂයෙක්. මේ මනුෂ්‍යයන්ගේ සුබසිද්ධිය, සැපත ප්‍රාර්ථනා කරන ඒ සත් පුරුෂයා මේ පිරිස නොදන්නා වූ යථාර්ථයක් පෙන්වලා දෙනවා. “නුඹලා මේ අනාථ වනයේ මේ විදියට කල් ගෙවනවා. නුඹලා දන්නෙ නැති වුණාට සතර දිසාවෙන් මහා විශාල ලැව්ගිනි ඇවිලීගෙන මේ දිශාවට එනවා. ගිනි ජාලාවන් ඇවිල්ලා නුඹලාව තව මොහොතකින් අළු කරල දානවා, නුඹලා මහා දුකකට පත් වෙනවා. ඊට කලින් ප්‍රාණය බේරගෙන පුළුවන් තරම් ඉක්මනට අන්න අර තියෙන පුංචි පාර දිගේ එළියට ගිහිල්ලා මේ භයානක දාහයෙන්, ගින්දරෙන් අත මිදියල්ලා” කියලා සිහිපත් කරලා දෙනවා.
දැන් කල්පනා කරලා බලන්න ඒ කරුණාවන්ත සත්පුරුෂයාගේ අරමුණ වෙන්නේ, අර අනාථ වෙච්ච මනුෂ්‍යයන් නොදන්නා වූ සත්‍යයක් පෙන්වලා දීලා, ඒ අයව ඉක්මනින් ඒ ස්ථානයෙන් ඉවත් කිරීමයි. එහෙම නැතුව තමන්ගේ පාණ්ඩිත්වය හුවා දැක්වීම නොවෙයි. ඒ සත්පුරුෂයා “ඔය කැලයෙන් අත මිදියල්ලා” කියන පණිවිඩය මොන වගේ භාෂාවකින් කියයිද? කිසිවෙක්ට තේරෙන්නැති සිංහලයකින් කියයිද? සංස්කෘතයි, සිංහලයි, ඒවයේ ගැඹුරුම වචනයි. අර මේ පැත්තෙන් අත දාලා අල්ලන්න පුළුවන් කණ, ඔළුව වටේට අත දාලා අල්ලනවා වගේ, ලේසියෙන් කියන්න පුළුවන් එකට, තේරෙන්නැති සංස්කෘත පද දාලා, මේ කියන පණිවිඩය මහා ව්‍යාකූල එකක් විදිහට කියයිද? උපරිම තේරෙන ආකාරයෙන් තමයි ඒ පණිවිඩය ඒ සත්පුරුෂයා කියන්නේ. එහෙනම් ඒකට භාවිත කරන වචන ඒ පුද්ගලයින්ට මනාව වැටහෙන වචන වෙන්න ඕන. නොතේරෙන භාෂාවකින්, නොතේරෙන ව්‍යාකරණ දාලා, නොතේරෙන ගැඹුරු වචනවලින් ඔය පණිවිඩය දුන්නට, කවදාවත් අර මනුෂ්‍යයෝ ටික තේරුම් ගන්නේ නැහැ, තමන් මේ වගේ අනතුරකට මුහුණ දීලා ඉන්නේ, තව ටිකකින් මහා විපතකට පත් වෙනවා, මේ භයානක වනයෙන් අත මිදිය දිය යුතුයි කියන එක. බුදුපියාණන් වහන්සේ ලෝකයට පහළ වෙන අසමසම වූ මහා ගුරුවරයාණන් වහන්සේ. උන්වහන්සේ හා සමාන ගුරුවරයෙක් නෑ තවත් ලෝකෙ. උදාහරණයක් බැලුවොත්, ඉගෙන ගන්න ළමයින්ට ගුරුවරයෙක් හොයද්දී, හොඳම ගුරුවරයා තමයි ඔබ හොයන්නේ. හොඳම ගුරුවරයාගේ විශේෂත්වය මොකක්ද? එයා දක්ෂ ගුරුවරයෙක් වෙන්නේ තමන් අවබෝධ කරගත්ත විෂය, ඒ දරුවන්ට හොඳින් අවබෝධ කර ගත හැකි මට්ටමෙන් කියලා දෙන නිසා. තමන් කියන දේ ඒ දරුවන්ට තේරෙන්නැත්තම්, එයා හොඳ ගුරුවරයෙක් කියලා ඔබ කවදාවත් හඳුන්වන්නෑ. එහෙම නම් ඒ සියලු ගුරුවරු අතර පහළ වෙනවා අසමසම වූ මහා ගුරුවරයෙක්, උන්වහන්සේ තමයි මේ විශ්වයේ කාටත් ඉක්මනින්ම අවබෝධ කර ගත හැකි ආකාරයට යමක් දේශනා කරන්න සමත් වුණේ.
දක්ෂම ගුරුවරයෙක්ට පුළුවන් ඕනෑම විෂය‍යක්, නානාප්‍රකාර වයස්වල ඉන්න ඕනෑම කෙනෙක්ට පහසුවෙන් තේරෙන විදිහට කියලා දෙන්න. ඒකයි හොඳම ගුරුවරයෙක්ගේ ලක්ෂණය. මේ අසමසම ගුරුවරයාණන් වහන්සේ, දේශනා කරපු ධර්මය කොච්චර පහසුවෙන් වැටහෙන ධර්මයක්ද කිව්වොත්, අවුරුදු හතර හමාරෙ පුංචි ළමයින්ටත් වැටහුණා. අපේ ශාසනයේ ඉන්නවා අවුරුදු හතර හමාරේ රහතන් වහන්සේ කෙනෙක්. ථෙරාපදානය අරන් බලන්න. අවුරුදු පහේ රහතන් වහන්සේලා ඉන්නවා, අවුරුදු හයේ, හතේ. රාහුල හාමුදුරුවෝ, සෝපාක හාමුදුරුවෝ ප්‍රකටම උදාහරණ. ඒ උත්තමයෝ අවුරුදු හතර හමාරයි, පහයි, හයයි, හතයි, අටයි, නමයයි, මේ පුංචි දරුවොනේ. ඉස්කෝලෙ යනවා නම් එක වසරේ, දෙක වසරේ, තුන වසරේ දරුවො. කෙනෙක්ට සමහරවිට හිතෙන්න පුළුවන් ඒ කාලේ ඥානවන්ත දරුවො ඉපදුණාට, අද උපදින්නෑ කියලා. හොඳයි අපි හිතමුකෝ අවුරුදු පහේ, හයේ නෑ කියලා. දහයෙ, දොළහෙවත් අඩුම තරමේ. එහෙම දරුවෙක්ටවත් අවබෝධ කරගන්න බැරිද? ඒ තරම්ම ඥාන හීන දරුවෝද උපදින්නේ? එහෙම නම් ඉතින් බුදු සසුනක් පවතින්න හේතු නෑනේ. ඉතින් ඒක නිසා අපි මේක තේරුම් ගන්න ඕන බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන දහම කාටත් පහසුවෙන් වැටහෙන ධර්මයක්. එහෙනම් මේක තේරෙන්නේ නැත්තේ ඇයි? තේරෙන්නැති තැනට පත් වුණේ ඇයි? ඒකට උත්තර හොයන කොට ඊට වගකිව යුත්තෝ ඉන්නවා. නම් වශයෙන් ඒ අය ගැන සඳහන් කරන්න ගියාම වාද විවාද විතරයි ඇති වෙන්නේ. කවුද කොතැනද වැරැද්දුවේ කියන එක අමතක කරල, මෙන්න මේකයි වැරැද්ද, මේ වැරැද්ද නිවැරදි කර ගන්නේ මෙසේයි කියලා සාකච්ඡා කරමු.
කාමතො ජායති සොකො
කාමතො ජායති භයං
කාමතො විප්පමුත්තස්ස
නත්ථි සොකො කුතො භයං
මේ ගාථාවේ අර්ථය අවබෝධ වුණත්කෙනෙක් සෝවාන් ඵලයේ පිහිටනවා. ඒ ගාථාවෙන් පැහැදිලි කරන අර්ථය ඥාණ සම්ප්‍රයුක්ත පුද්ගලයකුට වැටහෙන් නැද්ද? වැටහෙන අන්දමින් කියලා දෙන්න ඕන, පටිච්ච සමුප්පාදයට, හේතුඵල න්‍යාය ධර්මයට අනුකුලව.
මේ ගාථාව තුළ චතුරාර්ය සත්‍යයත්, ත්‍රිලක්ෂණයත්, පටිච්ච සමුප්පාදයත්, ඇතුළත්. මෙතන තියෙන්නෙ පද හතරයි. මේ පද හතරේ තියෙනවා සුවාසූ දහසක් ධර්මස්කන්ධය. ඒ අසිරිමත් වූ සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ ලෝ සතුන් කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් දේශනා කරපු සමස්ත ධර්මස්කන්ධය මේ ගාථාව තුළ ඇතුළත්. පද වශයෙන්, අක්ෂර වශයෙන්, ව්‍යංජන වශයෙන් මතුකරමින් පද නිරුක්තිය ගත්තාම මේ ගාථාව ඇති මැරෙනකම්ම බණ කියන්න. මේ ගාථාවේ අර්ථය අවබෝධ වුනා නම් ඒ සියලු දෙනා සෝවාන් ඵලයෙ පිහිටනවා. ඊට හේතු නෑ කියන්න පුළුවන් සමතෙක් මේ විශ්වයේ පහළ වෙන්නේ නැහැ. යම් අඥානයෙක් එහෙම කියනවා නම් ඒ අඥානයා කරන්නේ අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ජින චක්‍රයට පහර ගැසීමයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා නොකරපු දෙයක්, නොපනවන දෙයක්, පැනවුවා කියලා ලෝකයා මුළාවට පත්කිරීම. උන්වහන්සේ එදා මේ අනිත්ථිගන්ධ තරුණයාට මේ ගාථාවෙන් ධර්මය දේශනා කළාම ඔහුට එය අවබෝධ වුණා.
මොකද්ද අවබෝධ උනේ? තමන්ට මේ ශෝකය හටගන්න හේතු උනේ මේ කාමය බව. එසේම මේ කාමයන් වෙන්වෙලා වාසය කලාම, කාමය පිළිබඳ තියෙන චන්දරාගයෙන් පහ වුණාම නැවත ශෝකය සහ භය ඇති වෙන්නැහැ කියන න්‍යාය ධර්මය ඔහුට අවබෝධ වුණා. එපමණකින් ඔහුගේ චිත්ත විපර්යාසයක් හටගත්තා. මොකක්ද චිත්ත විපර්යාසය එසේනම් නැවත කාමයේ බැදෙන්නේ නැහැ, නැවත කාමය ඇසුරු කරන්නේ නැහැ, කාමයට ඇලුම් කරන්නේ නැහැ, කියන අවබෝධයට, ප්‍රත්‍යක්ෂ නිගමනයට ඔහු පැමිණයා. එයයි මාර්ගඵලය. ඵලයක් ලැබුවා ඒ දේශනාවෙන්. ඒ කියන්නේ බණ අහලා ඔහුට ප්‍රතිඵලයක් ලැබුණා.
දැන් අපි පාසල් යවනවා දරුවන්ව ඉගෙන ගන්න. ඉගෙනීම කියන්නේ මොකක්ද චර්යාත්මක වෙනසකට. ගෙදර ඉඳලා නොහික්මුණු ස්වභාවයෙන් පාසැලට යන දරුවා යම් ආකාරයකට හික්මිලා, දැනුම ආකල්ප කුසලතා වලින් වර්ධනය වෙලා චර්යාත්මක වෙනසක් ඇතිකරගන්න දක්ෂ ශිෂ්‍යයෙක් බවට පත් වුණොත් ඔහු ඉගෙන ගත්තා වෙනවා. පාසල් අධ්‍යාපනය තුලින් ඔහුට ඵලයක් ලැබුණේ පාසලේ උගන්වන විෂය කරුණු හොඳින් අසා අවබෝධ කරගෙන ඊට අනුකූලව කටයුතු කිරීමෙන්. චර්යාත්මකව ඔහු යහපත් වු තැනකට පත්වුනා. ඒකයි පාසල් අධ්‍යාපනයේ ඵලය.
සිහි බුද්ධියෙන්, සියලු වැඩ පසෙක තියලා, සමාධිමත් මනසකින් මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය හොඳින් අසාගෙන ඉන්නවනම් ධර්ම ශ්‍රවණයේ ඵලයට ළඟාවෙනවා.
මොකද්ද ඵලය? චින්තනමය විපර්යාසයක්. මෙතෙක් හිතපු විදිහ වෙනස් වෙලා වෙන දිශානතියකට චින්තනය හැරෙනවා.
කාමයේ සැපයි කියන චින්තනය, කාමය දුකයි කියන දිශානතියට හැරෙනවා. මෙච්චර කාලයක් සැපයි සැපයි කියලා ළං කරගත්ත සියල්ල දුකක් බව අවබෝධ වෙනවා.
“සංඛිත්තේන පඤ්ච උපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා”
රූප පිළිබඳ ඇති උපාදාන, ශබ්ද, ගන්ධ, රස පිළිබඳ ඇති උපාදාන, ඇස, කන, දිව, නාසය, කය, මන පිළිබඳ ඇති උපාදාන. තවත් විදිහකට කිව්වොත් රූප වේදනා සංඥා සංඛාර විඤ්ඤාන පිළිබඳ ඇති උපාදාන ස්කන්ධ. සියල්ලක්ම දුකක් පමණයි කියලා අවබෝධ වෙනවා. තවත් සුද්ද සිංහලෙන් කිව්වොත් සැපයි කියලා ලංකරගෙන ප්‍රිය භාවයෙන් හිතින් අල්ලගෙන බැඳගෙන ඉන්න සියල්ල තමන්ට දුක පිණිසමයි මෙලොවත් පරලොවත් හේතු වෙන්නේ කියලා අවබෝධ වෙනවා. ඒ අවබෝධය තුළින් උපාදාන නිරුද්ධ භාවයට පත්වෙන්න පටන් ගන්නවා. ආයාසෙන් නෙවෙයි, නිරායාසයෙන්. අමුතුවෙන් කළ යුත්තක් නැහැ.
ඇයි? ඒ අවබෝධය තුළින්ම ඔහුගේ සිතේ පැවති ආශ්‍රව ධර්ම ක්ෂය වෙන්න පටන් ගන්නවා. ඒ සියලු උපාදාන නිරුද්ධ වෙන්න පටන් ගන්නවා. ඒ අවබෝධයට පත්වෙනවත් එක්කම, නිවන් මගට පැමිනියා වෙනවා.