පෙර භවයන්හි දානය දීලා අලෝභ සිත මතු කරන්, සීලය වඩලා අද්වේෂ සිත මතු කරන්, භාවනා වඩලා අමෝහ සිත මතු කරගෙන, මේ දුර්ලභ මනුස්ස භවයක් ලබාගෙන, මේ පරම උත්තරීතර සම්බුද්ධ ශාසනයේ ඉපදිලා ඉන්න එකට තමයි ත්රිහේතුක ප්රතිසන්ධිය කියන්නේ. මේකයි ධර්මය කියලා පැහැදිලි කරල දුන්නොත්, ඔවුන්ට ධර්මය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්කම ලැබෙනවා.
“ලෞකික ධර්මය, ලෝකෝත්තර ධර්මය” වශයෙන් මේ ධර්මය කොටස් දෙකක් තියෙනවා. ලෞකික ධර්මය කුමක්ද කියලා යම්කිසි විග්රහයක් කළා. නැවතත් සිහි කරල දුන්නොත්,
“පාණාතිපාතා අධම්මෝ අකුසලෝ අනත්තෝ
පාණාතිපාතා වේරමණී ධම්මෝ කුසලෝ අත්තෝ ”
යනාදී වශයෙන් මේ දස අකුසලය සහ දස කුසලය භාග්යවතුන් වහන්සේ පෙන්නනවා. ලෞකික වශයෙන් මේ ධර්මය දැකීම යනු දස අකුසලයෙන් වෙන් වෙලා, පාපයන්ගෙන් අතමිදිලා ජීවත් වෙන්න දරන උත්සාහය. සහජ ප්රඥාවෙන් රාග, ද්වේෂ, මෝහ පාලනය කරගත හැකි සිතක් තියෙන සාමාන්ය කෙනෙක්ට මේක අධර්මයක්, මේක ධර්මයක් කියලා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. එපමණකින් ලෞකික ධර්මය ඔහුට වැටහෙනවා, ලෞකික සම්මා දිට්ඨියේ පිහිටනවා. එපමණකින් ඔහු පාපයෙහි වැළකිලා පිනෙහි යෙදෙනවා. ඒක උපකාර වෙන්නේ සුගතියෙ යන්න මිසක් නිවනට නෙවෙයි.
ලෞකික ධර්මය පහසුවෙන් අවබෝධ කරගත හැකියි. අම්බලට්ඨිකරාහුලෝවාද සූත්රයේ අසිරිමත් වූ භාග්යවතුන් වහන්සේ, ඒ කුඩා හාමුදුරුවන්ට ධර්මය, අධර්මය තෝරලා දෙන්නේ මෙහෙම. “රාහුල, යමකින් තමන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිදුවේ නම්, අනුන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිදුවේ නම්, ඒ දේ වහාම අත් හරින්න. ඒ අධර්මය. රාහුල, යමකින් තමන්ටත් වැඩක්, යහපතක් සිද්ධ වෙනවා නම්, අනුන්ටත් වැඩක්, යහපතක් සිද්ධවෙනවා නම් ඒ දේ අනුගමනය කරන්න. ඒ තමයි ධර්මය”.
පහසුවෙන්ම තේරුම් ගන්න බැරිද ඔය ධර්මය, අධර්මය. ඔය කාරණාව තේරුම් ගන්න බැරි තරම් ඥාන හීන මිනිස්සුද මේ ඉන්නේ? කවුරුහරි කියනවා නම් බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරපු ධර්මය තේරෙන්නෑ කියලා, තේරෙන්නැතිකම නෙමෙයි තියෙන්නේ, තේරුම්ගන්න උත්සාහ ගත්තෙ නැතිකම. එක්කෝ තෝරල දෙනකොට අහන් හිටියේ නැතිකම. මොනවා හරි අහංකාර, මාන, උද්ධච්ච ගති නිසා තමන් දන්නවා කියලා හිතාගෙන. මුළාවට පත්වෙච්ච එක. එහෙම නැතුව බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මයේ වැරැද්දක් නෙවෙයි ඒක. ධර්මය, අධර්මය පහසුවෙන්ම තෝරගන්න පුළුවන් පුංචි දරුවන්ටත්. ඉස්සෙල්ලාම පාසල්වල ඕවා තමයි කියලත් දෙන්න ඕනේ. යමකින් යමකින් තමන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිද්ධවෙනවා නම්, නොසතුටක් උපදිනවා නම්, අනුන්ටත් අවැඩක්, අයහපතක් සිද්ධ වෙනවා නම්, නොසතුටක් උපදිනවා නම් ඒ දේ අත්හරින්න. එය අධර්මය. යමකින් යමකින් තමන්ටත් යහපතක්, වැඩක් සිද්ධවෙනවා නම්, සතුටක් උපදිනවා නම්, අනුන්ටත් යහපතක්, වැඩක්, සතුටක් උපදිනවා නම් අන්න ඒ දේ අනුගමනය කරන්න. ඒ ධර්මය. ඒ තමයි ලෞකික වශයෙන් ධර්ම, අධර්ම වශයෙන් විග්රහ කරද්දී පහසුවෙන්ම අවබෝධ කර ගත හැකි පරියාය. එහෙනම් එපමණකින් කෙනෙක්ට මේ ධර්මය, මේ අධර්මය කියලා තෝරා ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. ධර්මය, අධර්මය දැකීමේ ඥානයට තමයි කියන්නේ ප්රඥාව කියලා. ඒක පිරිසිදු හිතකින් දකින්න ඕනෙ. රාග, ද්වේෂ, මෝහ යම් ප්රමාණයකට ප්රහාණ වෙච්ච හිතක් වෙන්න ඕන.
දැන් ලෝකයේ විවිධාකාර බෝම්බ හදනවා මනුස්සයෝ, විවිධාකාර න්යෂ්ටික අවි ආයුධ. යුධ අවි හදන්න ලෝක සම්මතයේ තියෙන විවිධාකාර විද්යාවන් ඉගෙන ගන්න ඕන. භෞතික විද්යාව, රසායන විද්යාව, ඉලෙක්ට්රොනික් විද්යාව, නානාප්රකාර විද්යා. ලෝක සම්මතයේ මහා විද්යාඥයෝ, මහා ඥානවන්තයෝ කියන පිරිස් න්යෂ්ටික බෝම්බ හදනවා. පරමාණු විද්යාව, භෞතික විද්යාව පිළිබඳ කෙළ පැමිණි විද්යාඥයෝ පරමාණු බෝම්බ හදනවා ලෝකයම විනාශ කරන්න. පරමාණු බෝම්බ හදන මනුස්සයාට ලෝක සම්මතයේ ඥානය තියෙනවා, හැබැයි ප්රඥාව තිබුණද? මෙය අධර්මයක් කියලා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව තිබුණද? නෑ. ඒ අර්ථයෙන් ඔහු දුස්ප්රාඥයෙක්. අන්න ධර්මය, අධර්මය තෝරා ගන්න බෑ.
එහෙම නම් යමෙක් පාසල් අධ්යාපනයෙ කෙළ පැමිණිලා, ඊට පස්සේ විශ්ව විද්යාලවලත් ගිහිල්ලා, උපාධි පිට උපාධි අරන් ආචාර්ය මහාචාර්යවරු වුණත්, මේ ධර්මය, මේ අධර්මය කියලා තෝරා බේරා ගන්න බැරි නම් ඔහු දුස්ප්රාඥයෙක්. ඔහුගේ ඒ ආචාර්ය, මහාචාර්යකම් මේ උත්තරීතර සම්බුද්ධ ශාසනය තුළ වලංගු නෑ, මහාචාර්යවරයෙකු වුණත් දන්නේ නැත්නම් මේ ධර්මය, මේ අධර්මය කියලා ඔහු දුස්ප්රාඥයෙක්, ජඩ කෙළතොල්ලෙක් බුදුපියාණන් වහන්සේගෙ වචනයෙන්, මගේ නෙවෙයි. ඒකයි බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වන්නේ. ඉස්කෝලේ එක වසරට ගිහිල්ලා නැතත්, අත්සනවත් ගහන්න බෑ, මළපොතේ අකුර බෑ, ඒත් දන්නවා මේ ධර්මය, මේ අධර්මය. ප්රාණඝාතය අධර්මයක්, ප්රාණඝාතයේ යෙදෙන්නෙ නෑ. එදා වේල කන්න හැටියක් නෑ, බඩේ බත් නෑ, ඇඟේ වස්තරය නෑ හරියට, ඉන්නේ දුගී පැලක එබඳු මනුස්සයෙක් අපි දන්නවා ඇත්තටම. හැබැයි ඔහු දන්නවා ධර්මය, අධර්මය. ඔහු දන්නවා ප්රාණඝාතය අධර්මයක්, සොරකම අධර්මයක්, කාමමිථ්යාචාරය අධර්මයක්, බොරු කීම අධර්මයක්, කේලම් කීම අධර්මයක්, පරුෂ වචන අධර්මයක්, හිස් වචන අධර්මයක්, දැඩි ලෝභය අධර්මයක්, අනුන් නැසේවා කියන වෛරී සිත අධර්මයක්, පින් පව් පිළිනොගැනීම, මෙලොව පරලොව පිළිනොගැනීම, කර්මය විශ්වාස නොකිරීම, අධර්මයක් කියල ඔහු දන්නවා. හැබැයි ලෝක සම්මතයේ ඉස්කෝලේ ගිහිල්ල නෑ, කණ අත්සන ගහන්නේ, එදාවේල බොහොම අමාරුවෙන් හම්බුකරගෙන කන්නේ, ඒ ශ්රේෂ්ඨයෙක් ලෝකෙ. හැබැයි මිනිස්සුන්ට අනුව, ලෝක සම්මතයේ ඥානවන්තයෝ කියන පිරිස්වලට අනුව ඔහු නූගතෙක්. හැබැයි උත්තරීතර ශ්රී සද්ධර්මය ඉස්සරහ ඔහු මහා ශ්රේෂ්ඨයෙක්, ඔහුට මහා ප්රතිරූපයක් තියෙන උතුම් මනුස්සයෙක්. උත්තම භාවය කියන එක, මිනිහෙක්ගේ උත්තරීතර භාවය, ශ්රේෂ්ඨ භාවය අධ්යාපනයෙන් ලැබෙන එකක්ද? ඒකට තියෙන්න ඕනේ පිරිසිදු හිතක්. ඒ පිරිසිදු හිත මතුවෙන්නේ ශ්රී සද්ධර්මයෙන්.
ලෝක සම්මතයේ මහාචාර්යවරුන්ට බැරි දේ, අර දුප්පත් දිළිදු පැලේ ඉන්න අසරණ මනුස්සයාට පුළුවන් වෙලා තියෙනවා. ඒකට පාසල් අධ්යාපනය බලපෑවද? ප්රාණඝාතය අධර්මයක්, ප්රාණඝාතයෙන් වෙන්වීම ධර්මයක් කියලා ඔහු ඉගෙන ගත්තේ ඉස්කෝලේ ගිහිල්ලා නෙමෙයි, බණ අහලා. ඒ ලද අවබෝධය තුළින් ඔහු ශ්රේෂ්ඨයෙක් විදිහට ජීවත් වෙනවා. ලෝක සම්මතයේ ඔහු නූගතෙක්, හැබැයි මරණින් පසු ඔහු යන්නේ ස්වර්ගයට. ලෝක සම්මතයේ ඉන්නවා මහාචාර්ය කෙනෙක්, හදන්නේ පරමාණු බෝම්බ, මිනිස්සු නසන වයිරස්, විවිධාකාර මිනිසුන්ට වින කරන දේවල්. මැරිච්ච සුනංගුවෙන් මහාචාර්යවරයා යන්නේ නිරයට. එහෙම නම් ලෝක සම්මතයේ සම්මතයි කියලා පනවගෙන තියෙන දේවල්, ශ්රී සද්ධර්මය ඉස්සරහ අවලංගුයි. ලෝක සම්මතයේ මහා වටිනාකම් දීපුවා, ශ්රී සද්ධර්මය ඉස්සරහ තුට්ටුවක් වටින්නැති දේවල්. ලෝක සම්මතයේ කොයිතරම් උපාධි ලබාගෙන තිබුණත්, පිරිසිදු හිතක් නැත්තම් ඒ නීචයෙක්, හීනයෙක්, දීනයෙක්. ලෝක සම්මතයේ ඉස්කෝලෙ ගිහිල්ලත් නෑ, කිසිම උගත් කමක් නෑ, අධ්යාපන සහතික නෑ, විභාග පාස් වෙලා නෑ හැබැයි ඔහුට තියෙන්නේ පිරිසිදු හිතක්, අන්න ශ්රේෂ්ඨයෙක්, අන්න උත්තමයෙක්, අන්න ගරු කළ යුත්තෙක්, අන්න පූජා ලැබිය යුත්තෙක්. මෙන්න ධර්මය, අධර්මය ලෞකික වශයෙන්. දැන් ඔය ටික තේරුම් ගන්න බැරිද මනුස්සයන්ට?
දැන් මේ ලෝකෝත්තර ධර්මයද තේරෙන්නෑ කියන්නේ? මේ ලෝකේ ඉන්න දුස්ප්රාඥයෝ හැමතිස්සෙම උත්සාහ ගන්නේ, මේ ධර්මය තමන්ට තේරෙන්නැත්තම් අනිත් මනුස්සයවත් ඒ විනාශයට ඇදලා දාන්න, වලට ඇදලා දාන්න. වලේ ඉන්නේ එකාගේ ලක්ෂණය තමයි ගොඩ යන්න දෙන්නැහැ කාටවත්. තමන්ට ගොඩයන්න බැරි නම් අනිත් ඔක්කොම දෙනාත් වලට ඇදල දාන එක තමයි අසත්පුරුෂයාගේ හැටි. ඒ වගේ ශ්රී සද්ධර්මය හරියට අහල අවබෝධ කරගත්තේ නෑ, එක්කෝ අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් අවස්ථාවේදී ඊට හරියට කන් දුන්නේ නෑ, කුමන හෝ මානයක් නිසා මොකක් හෝ තියෙන දුස්ප්රාඥකමක් නිසා තමන් ධර්මය හරියට අවබෝධ කරගන්නැතුව අනිත් ලෝකයාට දෙනවා නිර්ණායක, “මේ ධර්මය ලෙහෙසියෙන් තෝර ගන්න බෑ, මේ ධර්මය බුදුපියාණන් වහන්සේගේ. ඒ නිර්වාණය එහෙම අවබෝධ වෙන්නේ නැහැ, කෙනෙක්ට”. ඒ අය අවබෝධ කරගෙන නිර්වාණය, නිවනට පත් වෙලා, සියලු කෙලෙස් නසලා වගේ කතාව කියන්නේ. හිතලා බලන්න කොයිතරම් දුස්ප්රාඥයෝද කියලා. ඔබට ඕන තරම් ඒ වගේ අය මුණගැහිලා ඇති. ඒ අසත්පුරුෂයෝ කරන විනාසය මෙතෙක් කියන්න බෑ. තමනුත් වැනසිලා, තව විශාල පිරිසකට සංසාරේ වලක් කපලා දෙනවා, මහා අගාධයක් නිර්මාණය කරලා දෙනවා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන්, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මග අනුගමනය කරන්නාවූ භික්ෂුවක් හැටියට කියන්න තියෙන්නේ, තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය අවබෝධ කළ නොහැකි නම් ඔබට අවබෝධ කළ හැකි දෙයකුත් නෑ කියලා ලෝකෙ.
මොකද බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ පහසුවෙන් අවබෝධ කළ හැකි මට්ටමට උන්වහන්සේගේ අසමසම මහා ප්රඥාවෙන් පෙරළ පෙරළා හදලා, අසමසම වූ ඒ උත්තරීතර වූ සිව්පිළිසිඹියා බුද්ධ ඥානවලින් විග්රහ කරලා දීපු ධර්මයක් තෝර ගන්න බැහැ කියලා කියනවා නම් කෙනෙක්, එතන තියෙන්නේ දුස්ප්රාඥකමම විතරයි.
ඒ කියන්නේ මේ ලෝකෙ සුව හොයලා හොයලා ඒ් සුවය හොයාගන්න බෑ කියලා සහජ ප්රඥාවෙන් හරි අවබෝධ වෙච්ච, එහෙමත් නැත්නම් කල්යාණ මිත්ර සම්පත්තිය තුළින් එවන් යථාභූතයක් කරා ළඟා වෙමින් සිටින, එහෙමත් නැත්නම් සංසාරික ප්රාර්ථනාවක්, පාරමිතාවක් නිසා චිත්ත අභ්යන්තරයෙන් ම නැගෙන්නා වූ විමුක්තිය සොයා යෑමේ ගවේෂණය මත මේ ධර්මයට යොමු වෙන, යනාදී ආකාරයෙන්, විවිධ ආකාරයෙන් ඒ් කුසල මූලයේ පිහිටන්නා වූ කුසල මූළයට ප්රවිෂ්ඨ වන්නා වූ සියලුම බුද්ධ ශ්රාවකයන්ට, ඤාණවන්ත සත්පුරුෂයන්ට මේ ලොව්තුරු අරණ දහම් සංවාදය වෙන් වෙනවා.
මේ ධර්මය ඒ අසිරිමත් වූ ශාස්තෘවර සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ යි. සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධයට යි ශ්රී සද්ධර්මය කියන්නේ. උන් වහන්සේ අවබෝධ කරගත් ධර්මය වෙන කිසි ම කෙනකුට තමාගේ ඤාණයෙන් අවබෝධ කරගන්නට හැකියාවක් නැහැ. බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙකුට සහ පසේබුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙකුට පමණ යි ස්වඤාණයන්ගෙන් ම ඒ් අවබෝධය ලඟා කරගත හැක්කේ.
අපට පුළුවන් වෙන්නේ උන්වහන්සේලා පෙන්වලා දෙන ඒ් ධර්ම කාරණා අසා අවබෝධ කිරීමෙන්, උතුම් චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධ කිරීමෙන් ක්රමානුකූලව යම් අවබෝධයක් කරා පිය මනින්න. එහෙම නැතිව සියල්ල දැක ගැනීමේ, දැන ගැනීමේ හැකියාවක් සාමාන්ය මනුෂ්යයෙක්ට පිහිටන්නේ නෑ. අපේ අල්ප ඤාණයන්ගෙන් අපි ඒ් අසිරිමත් වූ අවබෝධය පරික්ෂා කරමින් තමා මේ ගමන යන්නේ.
හැබැයි, මුහුදෙ නාන්න ගැඹුරට ම දියඹට ම යන්න ඕනෑ නෑ. තමන්ට යන්න පුළුවන් දුරක් තියෙනවා. අපි හිතමු කෙනෙක්ට යන්න පුළුවන් දණවටක් නම් එච්චර දුරක් ගිහිල්ලා මුහුදේ නාගන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට ඉණවටක් පුළුවන් නම් එයාට ඒ් මට්ටමෙන් නාගන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට කරවටක් යන්න පුළුවන් නම් එයාට ඒ් මට්ටමින් නාගන්න පුළුවන්. තව කෙනෙක්ට පොඩ්ඩක් පීනලා ඈතටත් ගිහිල්ලා එන්න පුළුවන් කමක් තියෙනවා නම් එයාට ඒ් මට්ටමින් නාගන්න පුළුවන්. හැබැයි කවුරු කොහොම නෑවත් නාන්නේ මුහුදෙ ම තමයි. ඒ් නිසා අර ගැඹුරු දියට, මහා මුහුදු මධ්යයට, සාගර මධ්යයට යන්න අවශ්ය නෑ නාන්න. මේ ධර්මය හරි ම ගැඹුරු යි. පටිච්චසමුප්පාදයේ ගැඹුරට ම ගියා ම සුවිසිපට්ඨානය මුණ ගැහෙනවා. කොච්චර ගැඹුරු ද කියනවා නම් අදටත් මේ මිහිතලේ කිසිම මනුෂ්යයෙක් උපදින්නේ නෑ ඒ සුවිසිපට්ඨානය නැවත විග්රහ කළ හැකි, එපමණක් නොවේ, කිසිදු භාෂාවකට පරිවර්තනය කරන්නත් බෑ.
අපේ මේ සිංහලයෙ තියෙන මේ ත්රිපිටක රත්නය තුළත් මේ සූවිසිපට්ඨානය පොත් තුනක් ම ඇතුළත් වෙනවා. හැබැයි එකක්වත් සිංහලට පරිවර්තනය කරලා නෑ. මොකද සිංහලට පරිවර්තනය කරන්න බැහැ. එතරම් ගැඹුරු යි. යමෙක් පරිවර්තනය කරන්න ගියොත් වරද්ද ගන්නවා. එච්චර ගැඹුරු ධර්මයක් පරිවර්තනය කරන්න බැහැ සිංහල භාෂාවට. සිංහල නොවෙයි කිසිම භාෂාවකට. සිංහලට බැරිනම් කොහොමත් අන්ය භාෂාවකට පෙරළන්න බෑ. ඉතින් ඒ් නිසා මෙතරම් ගැඹුරට ධර්මය දැනගන්න අවශ්ය නැහැ නිවන් දකින්න.
නිවන් දකින්න අපි දැනගන්න ඕනෑ එක දෙය යි. ඒ තමා අපි තුළ තියෙන්නේ මේ වැරදි චින්තනයක්, මේ වැරදි දෘෂ්ටියක්, සංඥාවක්, චිත්තයක්, එහෙම නම් වැරදි අවබෝධයක්, අනවබෝධයක් මේ සංසාර ගමනට හේතු වෙන බව. තමා තුළ පවතින අනවබෝධය යි මේ සසර දුකට හේතුවන්නේ කියල යි අවබෝධ කරගන්න ඕනෑ. එපමණකින් සත්යාවබෝධය ලැබෙනවා. දැන් ලෝකේ ගොඩක් මනුෂ්යයන්ට තමන් වැරදි යි කියන එක තේරෙන්නේ නෑ. මොන දේ කළත්, මොන වැරදි කළත්, කොයිතරම් රාගයෙන් ඔත්පල වෙලා හිටියත්, ද්වේශයෙන් ඔත්පල වෙලා හිටියත්, මෝහයෙන් අන්ධ වෙලා හිටියත් තමන් වැරදි යි කියලා හිතෙන්නේ නෑ. අන්න ඒ් රාග ද්වේශ මෝහ වැරදි යි කියලා තේරුම් ගන්න පුළුවන් අයට තමා ඤාණවන්තයෝ කියන්නේ. ඒ් රාග ද්වේශ මෝහ දෝෂයක් කියලා තේරුම් ගන්න බැරි සියළු දෙනා අඤ්ඤාණයෝ. තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය නො දන්නා අඤ්ඤාණයෝ. ඒ් අඤ්ඤාණයෝ මොකද කරන්නේ? ඒ් තමන්ගේ අනවබෝධය අවබෝධයක් කියලා හිතාගෙන හැසිරිලා විනාශ වෙලා යනවා. මෙලොවත් වැනසෙනවා, පරලොවත් වැනසෙනවා.
එහෙනම් ඉස්සෙල්ල ම අපි තේරුම් ගන්න ඕන මේ රාග ද්වේශ මෝහ කියන්නේ දෝෂයක් බව තමා තුළ පවතින. ඒ් දෝශය ඉවත් කරගන්න යි බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ධර්මය දේශනා කරන්නේ. එහෙනම් අන්න ඒ් දෝෂය ඉවත් කරගන්න කැමැති සියළුම සත්පුරුෂයෝ වෙනුවෙන් තමයි මේ උතුම් ලොවුතුරු අරණ දහම් සංවාදය අපි දියත් කරන්නේ.
ලෝකයේ ඕනෑම තැනක ඉඳලා මේ දහම් සංවාදයට කන් දෙන්න අපේ ශ්රද්ධා බුද්ධි සම්පන්න ආර්ය ශ්රාවකයන්ට හැකියාව තියෙනවා. තාක්ෂණය කියන්නේ මිනිසුන්ගේ විනාශය පිණිස බහුලව යෙදෙන මාධ්යයක්. නමුත් අපට පුළුවන්කම තිබෙනවා ඕනෑම දෙයක් ඤාණයෙන් යුක්තව පරිහරණය කළොත් එහි විනාශකාරී පැත්ත වෙනුවට එහි සැනසුම්කාරි පැත්ත මතු කර ගන්න. මේ zoom තාක්ෂණය ඔස්සේ අපි දැන් සිද්ධ කරන මේ දහම් සංවාදයත් එබඳු අවස්ථාවක්. කෙනෙක්ට අවශ්ය නම් පුළුවන් මේ තාක්ෂණය ම විනාශය පිණිස යොදාගන්න. හැබැයි අපි එය මනුෂ්යයන්ගේ සැනසීම, සදාතනික ශාන්තිය උදා කිරීම පිණිස, තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්රී සද්ධර්මය ලෝකයේ පැතිරවීම පිණිස, යොදා ගන්නවා.
දසවස්තුක සම්යක් දෘෂ්ඨිය කියලා කියන්නේ අවබෝධයක් මිසක් ඇදහීමක් නෙවෙයි. නුවණින් දකින්න ඕන ධර්මයක් මේ තියෙන්නේ. “පඤ්ඤවතො අයං ධම්මො” කිව්වේ ඒකයි. කවුරුවත් කියන නිසා පිළිගන්න එපා. උදාහරණයක් ගත්තොත්, කාමය දුකක් කියලා කියන්නේ ඇයි කියලා ප්රඥාවෙන් විමර්ශනය කරද්දී, බුදුපියාණන් වහන්සේ ඒක දේශනා කරලා තියෙන නිසා පිළිගන්නවා නෙමෙයි. ඒකයි ‘සංදිට්ඨිකෝ’ කිව්වේ. ඔබ තුළින් ධර්මය දකින්න. කොහොමද? ඔබ කාමය සැපයි කියලා හිත හිතා ඉන්න. එතකොට ඔබේ සිතේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා උපදිනවා පෙනෙයි. මොහොතින් මොහොත හටගන්නවා පෙනෙයි. බුර බුරා නගිනවා පෙනෙයි ගින්දර. ඊට පස්සේ ඔබ එහිම ප්රතිලෝම සත්යය අනිත් පැත්තට හිතන්න. කාමය දුකක් වශයෙන් එහි ආදීනව හිතන්න. එතකොට මොකද වෙන්නේ? එතකොට අපිට දකින්න ලැබෙනවා රාග, ද්වේෂ, මෝහ චේතනා නිරුද්ධ වී ගෙන යන බව. අන්න ඒක සුවයක්.
“තෙසං වූපසමො සුඛො” එහෙනම් ඔබ මේ ධර්මය පිළිගන්නේ ප්රත්යක්ෂයෙන් මිසක් කවුරුවත් කියන නිසා නෙවෙයි. දස වස්තුක මිථ්යාදෘෂ්ඨිය හෝ දස වස්තුක සම්යක්දෘෂ්ඨිය කියන එක නෙමෙයි මෙතන තියෙන ප්රශ්නය. ඉස්සෙල්ලාම අපි අවබෝධ කරගන්න ඕන චතුරාර්ය සත්යය. දුක්ඛ ආර්ය සත්යය, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්යය, දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්යය, දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා ආර්ය සත්යය. මේ සත්ය හතර අවබෝධ වුණා නම් අර ප්රශ්න ඔක්කොම විසඳෙනවා. ඉස්සෙල්ලාම අවබෝධ කරගන්න කාමය දුක කියන්නේ ඇයි කියලා? ඒකටයි පිළිතුරක් හොයන්න ඕනේ. එහෙම නැතුව වෙන මොනවට උත්තර හෙව්වත් ඔබට සැනසීමක් ලැබෙන්නේ නෑ, කවදාවත්. මේ ජීවිතයේවත් සංසාරෙවත්. එහෙම ලැබෙනවා නම් බුදුහාමුදුරුවන්ට වැරදිලා තියෙන්න ඕනේ. ඉස්සෙල්ලාම අවබෝධ කරගන්න ඕන දුක්ඛ ආර්ය සත්යය කියන්නේ කුමක්ද? ඇයි කාමයට දුක කියන්නේ කියලා. ඔබ ඥානවන්තයෙක් නම් ඒ බව අධ්යයනය කරන්න. ලෝකයෙ විද්යාඥයෝ අතර අග්ර විද්යාඥයා බුදුපියාණන් වහන්සේ. බුදුපියාණන් වහන්සේ මොකක්ද විජ්ජාව හැටියට පනවන්නේ. මෙන්න විජ්ජාව.
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති විජ්ජා”
ඔන්න විද්යාව. විද්යාවේ ඇස පහළ වෙන්නේ චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධ වුණහම. ‘ධම්මචක්කප්පවත්තන සූත්රය’ දේශනා කරනවා බුදු පියාණන් වහන්සේ එදා ඉසිපතනෙ, මිගදායෙදි. මේ සූත්ර දේශනාව අහගෙන ඉඳලා සෝවාන් ඵලයට පත්වෙනවා උතුම්වූ කොණ්ඩඤ්ඤ තාපසතුමා. එතුමා ඒ ධර්මය අවබෝධ කර ගත්තාම මොකක්ද අවබෝධ වුණේ?
“ඉමස්මිඤ්ච පන වෙය්යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ ආයස්මතො කොණ්ඩඤ්ඤස්ස විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදී: ‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බන්තං නිරොධධම්ම’න්ති.”
උන්වහන්සේට එදා පහළ වෙච්ච දහම් ඇස මොකක්ද? “යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බන්තං නිරොධධම්මන්ති.” මේ සිත තුළින් මේ සියලු ධර්මතා සමුදය වෙන්නේ කුමක් හේතු කරගෙනද? ඒ හේතුව නැසීමෙන් ඒ ධර්මතා සියල්ල නිරුද්ධ වන්නේ කෙසේද, කියන අවබෝධයයි කෙනෙක්ට එන්න ඕනෑ බණ අහලා. ඒ අවබෝධය ආවම ඔය ලෝකය පිළිබඳ තියෙන සේරම සැක සංකා, විචිකිච්ඡා සියල්ලක්ම නිරුද්ධ වෙලා යනවා. භෞතික විද්යාවේ උපරිම ගිහිල්ලා තියෙනවා පරමාණුව. ඊට පස්සේ පරමාණුව බෙදාගෙන තියෙනවා ඉලෙක්ට්රෝන, ප්රෝටෝන, නියුට්රෝන ව්යුහ තුනකට. හැබැයි ඒ ව්යුහ හැදිලා තියෙන්නේ මොනවායින්ද කියලා ඇහුවොත් කාටවත් දෙන්න උත්තර නෑ. ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් භෞතික විද්යාවේ ‘ක්වොන්ටම් යාන්ත්රණය’ යටතේ කියාගෙන ගිහිල්ලා එක තැනක නතර වෙනවා. මේ විශ්වයේ සියල්ල ක්වොන්ටම් තරංගයක් සහ ක්වොන්ටම් පදාර්ථයක් එහෙම නැත්නම් ක්ෂුද්ර වූ තරංග සහ ක්ෂුද්ර වූ පදාර්ථයකට සීමා වෙනවා කියලා. ඊට පස්සේ ඔහු කියන්නේ මොකක්ද? මේ ක්ෂුද්ර වූ තරංගයත් මේ ක්ෂුද්ර වූ පදාර්ථයත් එකකට එකක් පරිවර්තනය වෙනවා, මොහොතක් පාසා, මේක තමයි විශ්වයේ චලිතය කියලා. හැබැයි ඔහුට උත්තරේ හොයාගන්න බැරිවෙනවා මේ චලිතය සකස් වෙන්නේ කුමන ශක්තියකින්ද කියලා. ඔහුට ඒ ක්ෂුද්ර තරංගය, ක්ෂුද්ර පදාර්ථය සකස් වෙන්නේ කුමකින්ද කියලා කියා ගන්න බැරි වුණා. එතනින් ඔහුගේ විද්යාව ඉවරයි. ඔබ දන්නවා ඇතිනේ ඒ ගැන, අධ්යයනය කළා නම්. හැබැයි බුදුපියාණන් වහන්සේ, ඒ ප්රශ්ණ ඔක්කොටම උත්තර දීලා ඉවරයි. පරමාණුව ඉලෙක්ට්රොන, නියුට්රොන, ප්රෝටෝන දක්වා ව්යුහ වලට බෙදා ගෙන ගියාට එතනින් එහාට යන්ඩ බෑ. ඒ නියුට්රෝනත් හැදිලා තියෙන්නේ මොනවයින්ද? පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගන්ධ, රස, ඕජා කියලා ක්ෂුද්ර වූ රූප කලාප අටකින්. ඒකට කියනවා ‘ක්ශුද්රාෂ්ඨකය’ කියලා. ඒ රූප කලාප අට හට ගන්නේ කුමකින්ද? කර්මජ රූපය කොහොමද පටිච්ච සමුප්පාද චක්ර වාර දාසයක් ගිහිල්ලා ඍතුජ රූපයක් බවට පරිවර්තනය වෙන්නේ? ඍතුජ රූපය තමයි අපට මේ විද්යමාන වන පළවෙනි ‘ක්ෂුද්රාෂ්ඨකය’. ඒ ‘ක්ෂුද්රාෂ්ඨක’ වලින් තමයි ලෝකෙ තියෙන සේරම ද්රව්ය පදාර්ථ සකස්වෙලා තියෙන්නේ. ජීව පදාර්ථයි, අජීව පදාර්ථයි සේරම. ඩී එන් ඒ එක කියනවා සෛලය ඇතුළටම ගිහාම. ඩිඔක්සි රයිබෝ නියුක්ලෙයික් ඇසිඩ් කියලා. මොකක්ද ඒ කියන්නේ? නියුක්ලික් ඇසිඩ්. න්යෂ්ඨික අම්ලයක් තියෙන්නේ සෛලය ඇතුළෙම. න්යෂ්ටික අම්ලය කියන්නේ මොකක්ද? පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගන්ධ, රස, ඕජා කියන ක්ෂුද්රාෂ්ඨකයෙන් සකස් වෙච්ච ද්රවයක්. බුදුපියාණන් වහන්සේ ඒ ඔක්කොම දේශනා කරලා ඉවරයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ ක්ෂුද්රාෂ්ඨකය දක්වා දේශනා කරලා ඉවරයි. ඇල්බට් අයින්ස්ටයින්ට හොයාගන්න බැරිවෙච්ච විශ්වයේ චලිතය යනු කුමක්ද? පටිච්ච සමුප්පාදය. ඔහු කියන්නේ මොකක්ද? යම් දවසක මේ ක්ෂුද්ර තරංගයත් ක්ෂුද්ර පදාර්ථයත් අතර මේ පවතින චලිතය නතර වුණොත් විශ්වය අවසන් වෙන බව. හැබැයි ඔහුට ඒක තේරුණාට ඒක සිද්ධ වෙන්නේ කොහොමද කියලා ඔහුට තේරුම් කරන්න බෑ. ඒ චලිතයට කියන්නේ පටිච්චසමුප්පාදය කියලා.
විද්යාව පිළිබඳව ඔබට දැනගන්න ඕනෑ නම් ඔබ බුදු දහම දැන ගන්න. බුදු දහමේ තියෙනවා අභිධර්ම ප්රකරණ හතක්. ඒකෙ තියෙනවා ධාතුකථා ප්රකරණය, ධම්ම සංගනී ප්රකරණය ආදී මහා ගැඹුරු දහම් කොටස්. ඒවා ගැඹුරට බලන්න. එතකොට තේරෙයි මේ ලෝකෙ විද්යාවන් කියන්නේ මොන තරම් ළාමක දේවල්ද කියලා. ලෝකෙ විද්යාඥයෝ කියන්නේ කොයි තරම් ළදරුවෝද කියලා, බුදුපියාණන් වහන්සේ අවබෝධ කරලා, දේශනා කරලා තියෙන මේ අති ගාම්භීර ධර්මය ඉස්සරහ. ලෝකෙ තියෙන විද්යාවන් බොහෝම සරල දේවල් කියලා ඔබට වැටහෙයි. මේ ලෝකෙ තියෙන සියලුම රූප, කර්මජ රූපවලින්, ඍතුජ රූපවලින්, චිත්තජ රූපවලින් සකස්වෙලා තියෙන ආකාරය උන්වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන විදිහ දැක්කොත් මේ විශ්වය සකස්වෙලා තියෙන්නේ කොහොමද කියලා ආයෙ කිසිම ප්රශ්නයක් ඇතිවෙන්නේ නෑ. වෙනත් සක්වල වල සත්වයෝ ඉන්නවාද කියලා ප්රශ්නයක් ඇතිවෙන්නේ නෑ. මරණින් පසු උපතක් සකස් වෙනවාද නැද්ද කියලා පටිච්චසමුප්පන්නව පේන්න ගත්තට පස්සේ ආයෙ මරණින් පසු භවයක් නැද්ද තියෙනවද කියලා දෘෂ්ඨිගත වෙන්නේ නෑ, මේ සියලු සැක සංකා දුරුකර ගන්න කරන්න තියෙන්නේ තව තවත් ධර්මය ගවේෂණය කරන්න.
ඔබට ලැබිලා තියෙන මේ අවස්ථාව සුළු කොට තකන්න එපා. ලෝකෙ කිසිම විද්යාඥයෙකුට බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරපු ධර්මය ගෝචර වෙන්නේ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේ කියන්නේ අසමසම වූ මහා විශ්වය හා සමාන අවබෝධයකට. උන්වහන්සේ දේශනා කරලා තියෙන අති ගාම්භීර ධර්මය ගැඹුරට ගියොත් මේ ලෝකය මේ විශ්වය සකස් වෙලා තියෙන කර්මජ රූප, ඍතුජ රූප, චිත්තජ රූප දක්වා විග්රහ කරන්න පුළුවන්. ලෝකෙ තියෙන සේරම විද්යාවන් බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය ඉස්සරහ අවිජ්ජාවන්. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ විද්යාව බුදු පියාණන් වහන්සේ ලෝකයාට දේශනා කළ විද්යාව නම් මෙන්න මේකයි. මොකක්ද?
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති සම්මාදිට්ඨි”
ඒ විජ්ජාව අවබෝධ වුණාට පස්සේ, ඒ න්යාය ධර්මය අවබෝධ වුණාට පස්සේ, ඒ ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියට පත්වුණාට පස්සේ, තමයි කෙනෙක්ගෙ ප්රඥා ඇස විවර වෙන්නේ. තුන්වන ඇස. එතකන් දකින්නේ මස් ඇස් දෙකින්. මාංශ චක්ඛුවෙන් දකින්නේ. බුදුපියාණන් වහන්සේ ඒකයි අර කිව්වේ
“යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බන්තං නිරොධධම්මන්ති.”
“චක්කුං උදපාදි” ඇහැ උදා වුණා. මොන ඇහැද ඒ? මස් ඇහැක්ද ඒක? නෑ. ප්රඥා ඇහැ. එහෙනම් තථාගතයන් වහන්සේගේ උතුම් වූ ශ්රී සද්ධර්මය චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධ වෙනකල් ලෝකයා මේ සියලු යථාර්ථයන් දකින්නේ මාංස චක්ඛුවෙන්. මස් ඇහෙන් දකින්නේ. ඒ කියන්නේ පේන දේ විතරයි පිළිගන්නේ. එහෙනම් නොපෙනෙන යථාර්ථය පිළිගන්න පටන් ගන්නේ කොහොමද? නොපෙනෙන යථාර්ථය පේන්නේ මොකෙන්ද? ප්රඥා ඇහෙන්. තුන්වන ඇසින්. එහෙනම් ප්රඥා ඇහැ උදා වුණොත් පමණක් විශ්වයේ යථාර්ථය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්. හැබැයි මස් ඇහෙන් ලෝකය දකිනකං ඔබට පේන්නේ මතුපිට යථාර්ථය. මතුපිටින් පේන ස්වභාවය නෙමෙයි සත්යය. මතුපිටින් පේන්නේ හැම තිස්සෙම මිථ්යාව. සත්යය පවතින්නේ මිථ්යාව තුළ සඟවලා. ලෝකයෙ යථාර්ථය හැමතිස්සෙම හැඟවිලා තියෙන්නේ. මතුපිටින් පේන්න තිබුණ නම්, බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙක් පහළ වෙලා ලෝකයාට පෙන්නන්න දෙයක් නැහැ අමුතුවෙන්.
අර මාළුවාට මතුපිටින් පේන්න තියෙන යථාර්ථය මොන තරම් ප්රියජනකද? ඒකද යථාර්ථය? ඒ ඇම ඔහුට සැපක්ද උරුම කරලා දෙන්නෙ? දුකක්ද උරුම කරලා දෙන්නෙ? එහෙනම් ඒ මාළුවාට තියෙන්නේ ඇස් දෙකෙන් දැකලා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාවක් විතරක් නම් ඒකාන්තයෙන්ම ඒ මාළුවා ඇමට අහුවෙනවා. මේ ඇම යට හංගලා තියෙන්නේ බිලී කටුවක් කියලා තේරුම් ගැනීමට ඥානයක් නැත්නම් මේ මාළුවට, එහෙනම් මේ මාළුවා ඒකාන්තයෙන්ම මේ ඇම ඉදිරියේ පරාජයට පත් වෙනවා. මරණයට පත්වෙනවා. ඇයි ඒ? මාළුවට දකින්න පුළුවන් වෙන්නේ ඇස් දෙකට පේන යථාර්ථය විතරයි. ඇස් දෙකට පේන යථාර්ථය හරිම ප්රියජනකයි. රසයි. ඒ නිසා ගිලිනවා. හැබැයි ඒ මාළුවට ප්රඥාව මාත්රයක් හරි තිබුණනම්, දකින්න ලැබෙනවා මේ ඇම යට භයානක බිලී කටුවක් හංගලා තියෙනවා කියලා. එහෙනම් ගිලින්නේ නෑ. එහෙනම් විනාශයෙන් ගැලවෙනවා. ලෝකයා ඇස් දෙකෙන් දැක්කහම මේ ලෝකය හරි සුන්දරයි සැපයි. කාමය සැපයි. ආශ්වාදනීයයි. ප්රඥාවෙන් බැලුවොත් විතරයි පේන්නේ කාමයේ සඟවලා තියෙන දුක. ඒ නිසා බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ලෝකයට පහළවෙලා දේශනා කළේ, මේ කාමය තුළ ආශ්වාදය තුළ සඟවා ඇති දුක දකින ආකාරය මිසක් ලෝකයෙ දිග පළල දකින ආකාරය එහෙම නෙවෙයි. ඒවා ලෝකයා හදාගත්තා වූ ලෝක විජ්ජාවක්. මේ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ නිවන පිළිබඳ විද්යාවක්.
බුදුපියාණන් වහන්සේ අපට දේශනා කළේ අවවාදයක්. “අප්පමාදො අමත පදං පමාදො මච්චුනො පදං” අප්රමාද වෙලා අමරණීයත්වයට පත්වෙන්න. ප්රමාදවෙලා මරණයට පත් වෙන්න එපා කියලා. ඒ තමයි බුද්ධ දේශනාව. එහෙනම් අපි තේරුම් ගන්න ඕන බුදුපියාණන් වහන්සේ අපට දේශනා කළේ මේ ජාතිය, ජරාව, ව්යාධිය, මරණය සියල්ල ජය ගන්නා වූ ආකාරයක්. අමරණීය වෙන ආකාරයක්. නැවත උපතකට තියෙන හේතු නැති කරන ආකාරයක්. මෙලොවත් සිතේ සහනය, සුවය, නිවීම උදා කර ගන්නා ආකාරයක්. පරලොවත් නිවීම උදාකර ගන්නා ආකාරයක්. ඒ තමයි බුදුදහම. බුද්ධාගම නෙමෙයි. එතනත් පොඩි වැරැද්දක් නිවැරදි කරන්න ඕනෑ, ගොඩක් අය කියනවා බුද්ධාගම කියලා. බුද්ධාගමක් නෙවෙයි මේක. ඊළඟට තව කවුරු හරි කියනවා, බුදුදහම කියන්නේ ආගමකුත් නෙමෙයි, ඇදහිල්ලකුත් නෙමෙයි, බුදුදහම කියන්නේ දර්ශණයක් කියලා. ‘ෆිලොසොෆි’. දර්ශණයකුත් නෙමෙයි බුදු දහම කියන්නේ. දර්ශණය කියලා කියන්නේ එක එක පුද්ගලයා දකින විදිහ. දැන් උදාහරණයක් ගමු. කාල් මාක්ස්ගේ දර්ශණය සමාජවාදය. මාක්ස්වාදය. ඔහු හිතුවා, මේ ලෝකයෙ දිළිඳු මිනිස්සු ඉන්නවා. පෝසත් මිනිස්සු ඉන්නවා. මේ දිළිඳු මිනිස්සු දුක් විඳිනවා. පෝසත් මිනිස්සු සැප විඳිනවා. ඔහු හිතුවා මෙතන තියෙන්නේ, සම්පත් බෙදීයාමේ විෂමතාවක් කියලා. ඒ නිසා ඔහු හිතුවා ධනවතුන්ගෙන් අරගෙන දුප්පතුන්ට බෙදුවාහම මේ ලෝකෙ තියෙන මේ සමාජ විෂමතාව දුරුවෙලා යනවා කියලා. ඒ ඔහු දැක්ක හැටි. ඒ ඔහු හිතපු හැටි. ඒකට මාක්ස්වාදය කියනවා. නමුත් ඒක නෙමෙයි ඇත්ත. ඇයි අර දුප්පත් වෙලා ඉපදුණේ? ඇයි අර පොහොසත්වෙලා ඉපදුණේ? ඒකට උත්තරයක් තියෙනවද කාල්මාක්ස් ගාව. දිළිඳු ගෙදරක ඇයි ඉපදුණේ? ඇයි පෝසත් ගෙදර ඉපදුණේ? එතනත් තියෙන්නේ සම්පත් බෙදී යාමේ විෂමතාවක්ද? ඒකට උත්තරයක් තියනවද කාල් මාක්ස් ගාව. නෑ.
ඔහු ඉපදිච්ච සත්වයාගේ විෂමතාව දුරු කරන්න හදනවා. කෙනෙක්, කර්මානුරූපව දන්දීමේ විපාකයක් හැටියට පොහොසත් ජීවිතයක් ලබනවා. දන් නොදීමේ විපාකයක් හැටියට දිළිඳු වෙනවා. ඉතිං ඒ බව දකින්න ඔහුට ඥානයක් නෑනේ. එතන තියෙන්නේ ධර්මය.
“යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං’’
ඔබ තල වැපුරුවොත් ඔබට තල ලැබෙනවා. වී ලැබෙන්නේ නෑ. ඔබ වී වැපුරුවොත් ඔබට වී ලැබෙනවා. තල ලැබෙන්නේ නෑ. උමනාවෙන් වැපුුරුවොත් හොඳ අස්වැන්නක් ලැබෙනවා. නූවමනාවෙන් වැපුරුවොත් නිසරු අස්වැන්නක් ලැබෙනවා. “යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං’’ වපුරපු විදිහටයි අස්වැන්න ලැබිලා තියෙන්නේ. තල වපුරපු මිනිහගේ තල ටික අරගෙන වී වපුරපු මිනිහට දෙන එක හරි, වී වපුරපු මිනිහගේ වී ටික අරගෙන තල වපුරපු මිනිහට බෙදන එක තුළ සාධාරණත්වයක් තියෙනවද?
එතන තියෙන්නේ සාධාරණයක් නෙවෙයි, එතැන තියෙන්නේ අසාධාරණයක්. අර මිනිහා පෝසත් වෙලා ඉපදුණේ ඒ මිනිහා කරගත්ත පින් මහිම නිසා. මේ මිනිහා දුප්පත් වුණේ ඒ මිනිහගේ තියෙන කුණු ලෝභකම නිසා. එතකොට අර ලෝභකම නිසා දුක් විඳින සත්වයාට අර අලෝභයෙන් දන්දීලා සැප උදා කර ගත්ත මිනිහගේ සැප ටික උදුරලා දුන්නා. ඒකට දර්ශණය කියනවා. එහෙනම් ඒක ඇත්තක් නෙමෙයි. ඒ කාල් මාක්ස් දැක්ක හැටි. ඔහුගේ හිතලුවක් ඒක. ඒක ඇත්ත නෙවෙයි. සොක්රටීස්ගේ හරි, ප්ලේටෝගේ හරි, හේගල්ගේ හරි, තේල්ස්ගේ හරි කාගේ හරි දර්ශණ කියලා කියන්නේ හැමතිස්සෙම එයාලා දකින දේ මිසක් ඒක ඇත්ත නෙවෙයි. ඇත්ත ඊට වඩා පරිබාහිරින් තියෙන්නේ. ඇත්ත දකින්න නම් ප්රඥා ඇහැ උදා වෙන්න ඕන. ප්රඥා ඇහෙන්ද ඔය සියලු දාර්ශනිකයෝ දැක්කේ? මස් ඇහෙන් පේන්න තියෙන යථාර්ථය. දැන් කාල් මාක්ස් දැකලා තියෙන්නේ පේන්න තියෙන ටික. පේන්න තියෙන ටික ගැන තමයි ඔහු හිතුවේ. ඔහුට නොපෙනෙන යථාර්ථය තේරුම් ගැනීමේ ඥාණයක් තිබුණේ නෑ.
දර්ශණය කියන්නේ ඒ ඒ පුද්ගලයන්ගේ දෘෂ්ඨිය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ දෘෂ්ඨියක් නෙමෙයි, දැක්මක් නෙමෙයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ යථාර්ථය. යථා අර්ථය. ඒ කියන්නේ පවතින අර්ථය. සැඟවී පවතින අර්ථය. අසම සම ප්රඥාවෙන් මතු කරලා පෙන්නන්නේ මේ විශ්වයේ අපට නොපෙනී සැඟවී පවතිනවා අර්ථයක්. අන්න ඒක.
දැන් අර මාළුවාට බිලී කටුව පේන්නේ නෑ. ඒ අසරණ මාළුවාට මස් ඇස් දෙකක් විතරයි තියෙන්නේ. ප්රඥා ඇහැක් නෑ. ඥානවන්ත නැණසක් නැහැ. ඒ නිසා මාළුවා මේ විපතට අහුවෙනවා. කවුරු හරි සත් පුරුෂයෙකුට පුළුවන්නම් ඒ මාළුවාට ඒක තේරුම් කරලා දෙන්න ‘උඹ සැපක් කියලා හිතාගෙන ගිලින්නේ විපතක්, මරණයක්’ කියලා ඒක ඒ සත්වයාට කරන කොයිතරම් උදව්වක්ද? කොච්චර කරුණාවක්ද ඒ සත්වයා කෙරෙහි? අන්න ඒකයි බුදුපියාණන් වහන්සේ කළේ.
ලෝකයා මේ ලෝකෙ ඉපදිලා සත්වයෙක් විදිහට ඇත්ත දන්නෙ නැතුව, යථාර්ථය දන්නෙ නැතුව, සැපයි කියලා හිතාගෙන දුකක් වැළඳගෙන දුක් විඳිනවා. මෙලොවත් දුක් විඳිනවා පරලොවත් දුක් විඳිනවා. අන්න ඒ ලෝක සත්වයාට තමන්ගේ මසැසින් දකින්න බැරි යථාර්ථය උන්වහන්සේ මහා ප්රඥා ඇසකින් දැකලා, ලෝකයාට දේශනා කරලා, ඒ ප්රඥා ඇහැ උදා කරලා දීපු එකයි උන්වහන්සේ කරේ. ඒ ප්රඥා ඇහැ උදාකරගෙන යථාර්ථය දකින්න උත්සාහ ගන්න. මසැසින් දකින ලෝකයෙ, ඔබට පේන්නේ මිථ්යාවක්. ඒක පස්සේ ගියොත් එහෙම වෙන්නේ, අර කාන්තාරයේ වතුර හඹාගෙන යන මුවාට වෙච්ච දේ තමයි කවද හරි දවසක.
ධම්මානුධම්ම පටිපත්ති කිව්වහම තේරුම්ගන්න ඕන, ධර්මය දෙයාකාරයි; ලෞකික ධර්මය, ලෝකෝත්තර ධර්මය.
පාණාතිපාතා අධම්මො, පාණාතිපාතා වෙරමණී ධම්මො අදින්නාදානා අධම්මො, අදින්නාදානා වෙරමණී ධම්මො
ප්රාණඝාතය අධර්මයක්. ප්රාණඝාතයෙන් වෙන්වීම ධර්මයක්. සොරකම අධර්මයක්. සොරකමින් වෙන්වීම ධර්මයක්. කාමමිථ්යාචාරය අධර්මයක්. කාමමිථ්යාචාරයෙන් වෙන්වීම ධර්මයක්. යනාදී වශයෙන්. එතකොට ඔය විදිහට ලෞකික ධර්මයක් තියෙනවා. දස අකුසලයෙන් වෙන්වීම. ඒ ලෞකික ධර්මයට අනුගතව ජීවත් වෙන එකට ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියනවා. ඒ ලෞකික ධර්මයට අනුගතව ජීවත් වුණහම මොකද වෙන්නේ? එයා සුගතියට පත් වෙනවා. මොකද දස අකුසලයෙන් වෙන් වෙලා ජීවත් වෙන කෙනා තුළ වැඩෙන්නේ ලෞකික කුසලය. පින. ඉතින් එයා සුගතියට යනවා. ධර්මයේ කොටස් දෙකක් තියෙනවා. එකක් ලෞකික ධර්මය. අනික ලෝකෝත්තර ධර්මය.
භාග්යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා අංගුත්තර නිකායේ, අට්ඨක නිපාතයේ, දාන වග්ගයේ, අට්ඨපුඤ්ඤාභි සන්ද කියන සූත්රයේ, දස අකුසලයෙන් වෙන්වීම කෙසේ වෙතත්, පංචශීලය හරි ආරක්ෂා කරනවා නම්, ඒ පුද්ගලයාත් ගිහිල්ලා සුගතියේ උපදිනවා කියලා. ඒකෙ තියනවා තිසරණයේ පිහිටා ගෙන, බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන තෙරුවන් ගුණ ප්රඥාවෙන්, විශ්වාසයෙන්, ගෞරවයෙන්, අදහා ගෙන, යමෙක් පංචශීලය ආරක්ෂා කරයිද, ඔහු මිය ගිය සැණින් ගිහිල්ලා ස්වර්ගයේ උපදින්නේ, පුණ්ය ගංගා, කුසල ගංගා මතුකරමින් කියලා.
මේ සුත්රයේ දක්වල තියෙන ආකාරයට පන්සිල් රැක්කොත් ස්වර්ගයට යනවා. එහෙනම්, මේ ධර්මයට අනුගතව ජීවත් වෙන එකට තමයි, ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියන්නේ. දැන් කිව්වනේ ‘පාණාතිපාතා අධම්මෝ පාණාතිපාතා වේරමණී ධම්මෝ’, පර පණ නැසීම අධර්මයක්. පර පණ නැසීමෙන් වෙන්වී වාසය කිරීම ධර්මයක්. එහෙමනම් ඒ ධර්මය තුළ කටයුතු කිරීමට කියනවා ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය.
ලෞකික ධර්මයේ ඉන්න කෙනෙක්, ප්රාණඝාතයෙන් , අදත්තාදානයෙන් , කාමමිථ්යාචාරයෙන්, මුසාවාදයෙන්, පිසුණා වාචයෙන්, පරුසාවාචයෙන්, සම්ප්රප්පලායෙන්, දැඩි ලෝභයෙන්, ව්යාපාදයෙන්, මිථ්යාදෘෂ්ඨියෙන් කියන දහයෙන් වෙන්වෙලා කාමභෝගී ජීවිතයක් ගෙවනවා. දරුමල්ලො හදාගෙන, යහපත් වූ පවුල් ජීවිතයක් ගෙවනවා. එයා අනුගතවෙලා ඉන්නෙ ලෞකික ධර්මයන්ට විතරයි. ඒ නිසා එයාට ලැබෙන්නේ එහි ප්රතිඵල. ‘ධම්මෝ හවේ රක්ඛති ධම්මචාරී’ කියලා ඒ මනුස්සයා ඒ මට්ටමේ ධර්මයෙන් රැකෙනවා. එහෙනම් එයා මරණින් පසු සුගතියේ උපදින්න හේතු හදා ගන්නවා. නමුත් කාමයෙන් වෙන් වීමක් නැහැ. ඒ කියන්නේ ලෝකෙන් එතෙර වීමක් නැහැ. ලෝකය සමුදය වීමේ ක්රියාවලිය තුළයි තාම ඉන්නෙ. ඒ නිසා ඒකට කියනවා ලෞකික ධර්ම.
ලෝකය සමුදය වන ක්රියාවලිය නතර කරන්න නම්, කාමයෙන් වෙන් වෙන්න ඕනේ. ලෝකෝත්තර වශයෙන් නම්, කාමයෙන් වෙන්වීම. ඒක තමයි අමාරුම වැඩේ, මේ ලෝක සත්වයාට.
බුදුපියාණන් වහන්සේට තියෙනවා ආසය අනුසය කියලා එකම ඥානයක කොටස් දෙකක්. ආසයානුසය ඥානයෙන් බලන්නේ කෙනෙක් කොච්චර ධර්මයට කැමැතිද? කොච්චර කාමයට කැමතිද? එතකොට උන්වහන්සේට පේනවා ප්රතිශතයක් වශයෙන් මෙයා කාමයට මෙන්න මෙච්චරක් කැමතියි. ධර්මයට මෙච්චරක් කැමතියි. උදාහරණයක් ගත්තොත් උන්වහන්සේට පේනවා මෙයා කාමයට 25% කැමතියි. නිවනට 75% ක් කැමතියි. අන්න එයාට අනාගාමී වෙනකම් බණ කියනවා. ඉතුරු 25 තමයි අර ඉතුරු වෙන්නේ අනාගාමි ඵලයෙන් එහා පැත්තට රූපරාග, අරූපරාග කියලා. රූපරාග, අරූපරාග කියන්නේත් කාමයේම කොටස්. ‘සංකප්ප රාගෝ පුරිසස්ස කාමෝ’ සංකල්පීය රාගයටයි, පුරුෂයාගේ කාමය කියන්නේ. කාමය කියලා කිව්වම කාමරාගය විතරක් නෙමේ. කාමය කියන්නේ සංකල්පීය රාගයට. සංකල්පීය රාගය කියන එකට තමයි කාමරාගය, රූපරාගය, අරූපරාගය කියන තුනම අයිති වෙන්නේ. කාමයට කාම රාගයත් අයිතියි. රූප රාගයත් අයිතියි. අරූප රාගයත් අයිතියි. අනාගාමි ඵලයෙදී දුරු වෙන්නේ කාමරාගය විතරයි. ඒ කියන්නේ කාමයෙන් එක කොටසක් විතරයි දුරු වුණේ. තව දෙකක් ඉතුරුයි. රූපරාගය, අරූපරාග කියලා. ඒක හොඳට තෝරගන්න ඕන.
තව කෙනෙක්ව පේනවා සීයට සීයක්ම ඔහු නිවනට කැමතියි. අන්න අරිහත් වෙන්නම බණ කියනවා. තව කෙනෙක්ව පේනවා 25%ක් නිවනට කැමතියි. සියයට හැත්තෑපහක් කාමයට කැමතියි. ඔහුට සෝවාන් වෙන්නට බණ කියනවා. තව කෙනෙක් පේනවා සීයට පනහක් ඔහු කාමයට කැමතියි. 50% නිවනට කැමතියි. ඔහුට සකෘදාගාමී වෙන්න බණ කියනවා. ඒ අසිරිමත් වූ ඥානයෙන් බලලා. ඒ වගේම උන්වහන්සේට ධර්ම ශ්රවණය සඳහා වාඩිවෙන පුද්ගලයන්ගේ සද්ධා, විරිය, සති, සමාධි, ප්රඥා කියන ඉන්ද්රිය ධර්මයනුත් ඒ ඒ මට්ටම් වලට පූර්ණය වෙලා තියෙන්නේ කියලා පේනවා. එතකොට උන්වහන්සේ ඉන්ද්රිය පරෝපරියත්ත ඥානයයි, ආසය අනුසය කියන ඥානයයි, ඥාන දෙකින්ම බලලා තමයි බණ කියන්නේ. එනිසා ඒ පුද්ගලයාට අදාළ ඵලයට ලඟා වෙන විදිහෙ ධර්මයක් තමයි දේශනා වෙන්නේ. ඒකයි බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් භාවය. ඒක භික්ෂූන්ට කාටවත් කරන්න බැහැ.
මේ බණ අහන්න වාඩිවෙන පිරිස් වලත් එහෙම තියෙනවා. ආසයානුසයඥානය භික්ෂූන්ට පිහිටන්නේ නෑනේ, එය අසාධාරණ ඥානයක්නේ. බුද්ධ ඥානයක්නේ. එතකොට සමහර අයට ධර්මය හොඳට ගෝචර වෙනවා. දැන් මේ වෙලාවේ බණ අහන පිරිස අපි හිතමුකෝ අනූවක් හරි, සීයක් හරි ඉන්නවා කියලා. සමහර පිරිසක් ඉන්නවා මේ දේශනාව ඉතාම හොඳයි කියල වැළඳගන්න. සමහරු ඉන්න පුළුවන් ඉතාමත් නරකයි කියලා බැහැර කරන. සමහරු ඉන්න පුළුවන් බාගයක් හොඳයි, බාගයක් නරකයි කියලා. එතකොට එක පිරිසකට ඉතාම හොඳ වෙන්නත්, තව පිරිසකට භාගයක් හොඳ වෙන්නත්, තව පිරිසකට පොඩ්ඩක්වත්ම හොඳ නැති වෙන්නත්, හේතු වුණේ ධර්මයේ වැරැද්දක්ද? නෑ. අන්න ඒකට තමයි ආසය අනුසය කියන්නේ. අර හොඳටම හොඳ වෙන්නේ නිවනට වැඩියෙන්ම කැමති, කාමෙට අඩුවෙන්ම කැමති පිරිසට. බාගෙට බාගයක් හොඳ වෙන්නේ, නිවනටත් බාගයක් කැමතියි, කාමයටත් බාගයක් කැමති පිරිසට. මේ ධර්මය මුකුත්ම හොඳ නැති වෙන්නේ, කාමයට සාකල්යයෙන්ම කැමති පිරිසට. ඒ අයට මේ භික්ෂුව නෙමෙයි බුදුපියාණන් වහන්සේ ඇවිල්ලා ධර්මය දේශනා කළත් වැඩක් නැහැ. එහෙනම් ලෝකෝත්තර ධර්මය කියන්නේ මෙන්න මේ කාමයෙන් වෙන් වීම. මේක තමයි අමාරුම වැඩේ ලෝකේ. ඇයි ඒ? කැමති දේවල් වලින් වෙන් වීම. කැමති දේවල් දුකක් වශයෙන් ප්රඥාවෙන් දකින එක. හැබැයි ඒක අමාරු වැඩක් වෙන්නේ හරියාකාරව ධර්මය තෝරා ගන්න බැරි වුණහම. ධර්මය තෝර ගත්තත්, මෙච්චර කාලයක් අනවබෝධයෙන් ඉඳලා ගොඩනැගිච්ච ගති විඤ්ඤාණ ටිකක් තියෙනවා නේ. දැන් මේ විඤ්ඤාණත් එක්ක සටන් කරන්න එපැයි. කාමය දුකයි කියලා ප්රඥාවෙන් දැක්කත් තුච්ඡ නින්දිත සිතේ ඒ රාග විඤ්ඤාණය වැඩිලනේ තියෙන්නේ. දැන් විඤ්ඤාණය සටන් කරනවා ආහාර හොයන්න. එහෙනම් මාර්ගඵල ලාභියෙක් තුළ තියෙන්නේ මෙන්න මේ රාගය, ද්වේෂය, මෝහය එක්ක ප්රඥාවෙන් කරන සටන. සං කියන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ සංයෝජන. මෙන්න මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ සංයෝජනත් එක්ක සටන් කරන ලක්ෂණයට තමයි කියන්නේ ‘සංඝ’. ‘ඝ’ කියන්නේ එතන ගැටෙනවට පාලියෙන්. රාග, ද්වේශ, මෝහ වලට තමයි සංයෝජන කියන්නේ. දස සංයෝජන කියලා කියන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහම තමයි. සක්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බත පරාමාස කියන තුන අයිති මෝහයට. කාම රාගය කියන එක අයිති රාගයට. පටිඝය කියන එක අයිති ද්වේශයට. රූපරාග, අරූපරාග කියන දෙක අයිති රාගයට. මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා කියන තුන අයිති මෝහයට. එහෙමනම් දස සංයෝජන වලින් හයක් මෝහයටත්, තුනක් රාගයටත්, එකක් ද්වේශයටත් අයිතියි. එහෙනම් දස සංයෝජන කියන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ වලටම නමක්. එහෙනම් ‘සං’ කියන්නේ ඒ සංයෝජන වලට කෙටි නමක්. උපසර්ගයක්. එතකොට මෙන්න මේ ‘සං’ එක්ක ගැටෙන කෙනා ‘සංඝ’ වෙනවා. එහෙනම් යමෙක් උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්යය ධර්මය අවබෝධ කරගෙන, සෝවාන් ඵලයේ පිහිටියොත්, අන්න එයාට ඒ සටන අත් දකින්න ලැබෙනවා. තමන්ගේම සිතේ සටනක්. එක වෙලාවකට ප්රඥාව ජයගන්නවා. තව වෙලාවකට රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ ජයගන්නවා. රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණයි, ප්රඥාවයි අතර සටනක් අඛණ්ඩව. මේ සටනෙදි එක වෙලාවකට සතුරා ජයගන්නවා. තව වෙලාවකට මිතුරා ජයගන්නවා. මේ සටන දිගින් දිගට ගිහිල්ලා තමයි, අවසානයේ දවසක සතුරෝ සහමුලින්ම පරාජයට පත් කරලා මිතුරා ජයගන්නේ. ඒ කියන්නේ ප්රඥාව පූර්ණය වෙනවා. රාග, ද්වේශ, මෝහ සහමුලින්ම නිරුද්ධ වෙලා යනවා. අන්න එදාටයි අරහත් ඵලය කියන්නේ. එහෙනම් මේ නිවන් මග වඩනවා කියන්නේ ලෝකයෙ තියෙන මාර සටන. සිතත් එක්ක කරන සටන. සිතේ රාග, ද්වේශ, මෝහ එක්ක කරන සටන. මාර්ගඵල ලාභීන් සියලු දෙනා කරන්නේ ඒක. හැබැයි ඒක ලෝකයාට පේන සටනක් නෙමෙයි.
ලෝකයා හැමතිස්සෙම කැමති කඩු, පොලු, කිනිසි, තුවක්කු බයිනෙත්තු අරගෙන අහිංසක ලෝකයා නසන්න. තමන් වැනිම වූ අනාථ සත්වයන් නසා විනාශ කර දමලා සතුටු වෙන්න. ඒ අඥාන ලෝකයා. හැබැයි ඥානවන්තයෝ සටන් කරන්නේ අනුන් එක්ක නෙවෙයි. තමන් එක්කමයි. තමන්ගේ සිතත් එක්ක. මොකක්ද ඒකට හේතුව? සතුරා ඉන්නේ එළියේ නෙමෙයි ඇතුළේ. සතුරා තමයි මේ රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් ක්රියාත්මක වෙන චිත්ත ස්වභාවයන්. මේ විඤ්ඤාණ. මෙන්න මේ සතුරාව නසන්න ඕනේ. මේ සතුරා නැසුවේ නැත්නම් කෙබඳු විනාශයක් උරුම කරලා දෙයිද දන්නේ නෑ. ඒ නිසා මේ සටන කරන්න නම් කාමයෙන් වෙන් වෙන්න ඕනේ. කාමයේ ආදීනවම දකින්න ඕනේ. කාමයේ අසුබයම දකින්න ඕනේ. කාමයේ දෝෂයම දකින්න ඕනේ. ඒක අඛණ්ඩව කරන්න ඕනේ වැඩක්. අඛණ්ඩව කරපු තරමට රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ දුරු වෙලා යනවා. කඩින් කඩ නම් කරේ ඉතින් කඩින් කඩ රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ සකස් වෙනවා. එක දිගට කළොත් මේකේ ප්රතිඵල ඉක්මනින් ලැබෙනවා. ‘ලාහෙට ගෙම්බො එකතු කරනවා වගේ’ ඉඳහිට නම් මේ වැඩේ කරන්නේ, ඉතින් ඉඳහිට තමයි විඤ්ඤාණත් දුරුවෙලා යන්නේ. මේ ධර්මයේ ප්රතිඵල ලැබෙන්නේ, තමන් මේ ධර්මය වෙනුවෙන් වෙහෙසන ආකාරය අනුව.
හොඳට පාඩම් කරලා විභාගය ලිව්වොත් හොඳට ප්රතිඵල ලැබෙනවා. නිකන් කම්මැලිකමට පාඩම් කරලා විභාග ලිව්වොත් ෆේල් වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ වගේ ඔබ දිගින් දිගට කාමයේ දෝෂය, ආදීනවය නුවණින් මෙනෙහි කරමින් ඉන්න කෙනෙක් නම් අඛණ්ඩව ඔබේ රාග, ද්වේශ, මෝහ විඤ්ඤාණ දුරුවෙලා යනවා. ඔබ ඉඳහිට නම් මේ කර්තව්යයට කාලය වෙන් කරන්නේ, කොච්චර න්යාය ධර්මය අවබෝධ වුණත්, ඒ න්යාය ධර්මය භාවිතා කරන්නේ නැත්නම්, කෙළෙස් නිවෙන්නේ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන ධර්මය අවබෝධයක්. භාවනාව කියලා කියන්නේ ඇස් දෙක වහගෙන කොහේ හරි වාඩිවෙලා මම භාවනා කරනවා කිය කියා ඉන්න එක නෙමෙයි.
“තං ඛො පනිදං දුක්ඛ නිරොධ ගාමිණී පටිපදා අරියසච්චන්ති මෙ භික්ඛවෙ භාවෙතබ්බංතී. තං ඛො පනිදං දුක්ඛ නිරොධ ගාමිණී පටිපදා අරියසච්චන්ති භික්ඛවෙ භාවෙතබ්බංතී”
මහණ, මේ දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා ආර්ය සත්යය, දුක්ඛ නිරෝධය පිළිබඳ මේ ප්රතිපදාව ‘භාවෙතබ්බංතී’. භාවිත කළ යුතු එකක්. ආසේවිතාය, භාවිතාය, බහුලීකතාය. කාමය සැපයි කියලා හිතනතාක් කල්, කාමයේ ආනිසංස දකිනතාක් කල්, රාග, ද්වේශ, මෝහ වැඩෙනවා; කාමයේ ආදීනව නුවණින් ප්රඥාවෙන් විමර්ශනය කරන කොට රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරු වෙනවා; කියන මේ හේතු ඵල න්යාය ධර්මය අවබෝධ වුණා නම්, දැන් භාවිත කරන්න ඕනෑ.
භාවිත කරද්දි තමයි කෙළෙස් නිවෙන්නේ. එහෙනම් ඒකට තමයි ‘භාවනාව’ කිව්වේ. ඒ භාවිතය තුළ තමයි සප්ත බොජ්ඣංග වැඩෙන්නේ. සති බොජ්ඣංගය, ධම්මවිචය, විරිය, ප්රීති, පස්සද්ධි, සමාධි, උපේක්ෂා කියන සප්ත බොජ්ඣංග වැඩෙන්න ගන්නේ, කෙනෙක් අවබෝධ කරපු න්යාය ධර්මය තමන්ගේ ජීවිතයේ ව්යවහාර කරනවා නම්, භාවිත කරනවා නම්, ප්රායෝගිකව භාවිතයට ගන්නවා නම්. මෙන්න මේකටයි සප්ත බොජ්ඣංග වඩනවා කියන්නේ. මෙන්න මේකටයි භාවනාව කියන්නේ.
‘සබ්බාසව සූත්රයෙ’ ‘භාවනාය පහාතබ්බා’ කිව්වේ සප්ත බොජ්ඣංග වැඩීමට. සප්ත බොජ්ඣංග වැඩෙන්නේ කොහොමද කෙනෙක් තුළ? තමන් අහපු ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින්, ඒ ධර්මය තමන්ගේ ජීවිතයට ආදේශ කරද්දි.
එහෙනම් ඒකයි බුදු දහමේ භාවනාව. අද මේක පටලවා ගෙන ඇස් දෙක වහගෙන, කොහේ හරි වාඩිවෙලා ඉන්න එකට, භාවනාව කියලා හිතනවා. එහෙම හිතාගෙන බුදුදහම කිය කිය ලෝකෙ හතර අතේ පතුරුවනවා. ඇහුවහම මොකද්ද බුදුදහම කියලා ‘මෙඩිටේෂන්’. හැමතැනම ‘මෙඩිටේෂන්’. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය අවබෝධයක්ද? භාවනාවක්ද? චතුරාර්යය සත්යය කියන්නේ අවබෝධයක්. ඒ අවබෝධයෙන් යුක්තව ජීවිතය භාවිතා කිරීමට ‘භාවනාව’ කියනවා. ඒ අවබෝධය ජීවිතයට පරිහරණය කරනවා. දැන් හිතන්න අර කිව්ව විදිහට කොහේ හරි ගහක් මුල වාඩි වෙලා ඇස් දෙකත් වහගෙන භාවනා කරනවා කියලා පැයක් දෙකක් භාවනා කරලා, ඉතුරු පැය විසි දෙකම ඉන්නවා, ඒක අමතක කරලා. අර අහපු ධර්මය අමතක කරලා, පරණ පුරුදු විදිහටම ජීවත් වෙනවා නම්, මොකක්ද ඒ මිනිහගේ නිවන් මග වැඩීම? කොහොමද ඒ මිනිහගේ කෙළෙස් නිවෙන්නේ? බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ එක වෙලාවකට වඩලා, ඊළඟ වෙලාවේ අතහැරලා දාන්න ඕනෑ භාවනාවක්ද? නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන ශීලයත්, සමාධියත්, භාවනාවත් ආනන්තරිකයි. ඒ කියන්නේ අන්තරයක් නැතුව වැඩෙන එකක්. ඒ කියන්නේ අඛණ්ඩ.
“අඛණ්ඩෙහි අච්ඡිද්දෙහි අකම්මාසෙහි අපරාමට්ඨෙහි සමාධිසංවත්තනිකෙහි සීලං සමාධි ප්රඥා”
අඛණ්ඩව වැඩෙන්නා වූ සීලයක්, සමාධියක්, ප්රඥාවක්. සමාධිය වැඩෙනවා භාවනාවෙන්. අඛණ්ඩව වැඩෙනවා කියන්නේ, එක වෙලාවකට භාවනා කරලා, ඊළඟ වෙලාවට උඩ බිම බල බල ඉන්න එකට නෙවෙයි. එහෙනම් අඛණ්ඩව මේ න්යාය ධර්මය මෙනෙහි කරමින් ඉන්න කෙනෙක් වෙන්න ඕනේ. ඒකයි කිව්වේ,
“තිට්ඨං චරං නිසින්නො වා සයානෝ වා යාවතස්ස විගතමිද්ධො එතං සතිං අධිට්ඨෙය්ය බ්රහ්මමේතං විහාරං ඉධමාහු”
එක වෙලාවකට ඉඳගෙන ඉන්නවා. තව වෙලාවකට හිටගෙන ඉන්නවා. තව වෙලාවකට ඇවිදිනවා. තව වෙලාවකට සැතපිලා ඉන්නවා. ඔය ඉරියව් හතරනේ ජීවිතේ තියෙන්නේ. මේ ඉරියව් හතරෙදිම සතිය අධිෂ්ඨාන කරගෙන, ඒ කියන්නේ ප්රඥාවෙන් යුක්තව සිත දිහා බලාගෙන, විදර්ශණාවෙන් යුක්තව කල් ගෙවන්න කියලයි භාග්යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. ඒකටයි කියන්නේ, ‘බ්රහ්ම චරියාව’ කියලා. ගිහියෙක්ට මේ වැඩේ කරන්න කොච්චර අමාරුද? ඒකයි උතුම් වූ පැවිද්දක් දේශනා කරන්නේ. ඉතින් පැවිද්දෙක්ට ඒ වැඩේ සීයට සීයක් කරන්න පුළුවන්. පැවිද්දෙක්ට වුණත් එකපාරටම, ඔක්කොම කෙළෙස් ටික නසලා පැවිදි වෙනකොටම අරිහත් වෙන්න පුළුවන් නම් හොඳයි. එහෙම හැමෝටම පුළුවන් වෙන්නේ නැහැ. පුළුවන් වෙච්ච උත්තමයොත් ඒ කාලේ ඉඳලා තියෙනවා. ඒක පාරමිතා ශක්තිය. පාරමිතාවෙන් හැමෝම එක සමාන වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා තමයි භාග්යවතුන් වහන්සේ, ‘සතර සතිපට්ඨානය වඩව්. උඹලට උපරිම කාලය අවුරුදු හතක් වශයෙන් පනවනවා’, කියලා දේශනා කළේ. ඒ කියන්නේ යමෙක් හරියට මේ මාර්ගය වැඩුවොත්, අවුරුදු හතක් ඇතුළත අනුසයන් එක්කම කෙළෙස් නසාගන්න පුළුවන් විදිහට විඤ්ඤාණ මර්ධනය වෙලා, දුර්වල වෙලා, දුරුවෙලා, විනාශවෙලා, ක්ෂය වෙලා යනවා.
ඉතින් ඒක නිසා, මේ නිවන් මග වඩනවා කියන එක තකහනියේ, වේගයෙන් කරන්න පුළුවන් වැඩකුත් නෙවෙයි. හැබැයි මුකුත් නොකර උඩ බිම බල බල ඉන්න එකකුත් නෙවෙයි. ඕඝ තරණය කියන ක්රමයට, ඒ කියන්නේ අර මුහුදක පීනන ආකාරයෙන් හයියෙන් පීනුවොත් ගිළෙනවා. පීනන්නෙ නැතුව එක තැන හිටියොතින් ඒත් ගිළෙනවා. හයියෙන් පීනන්නෙත් නැතුව, එක තැන ඉන්නෙත් නැතුව, වෑයම් නොකරමින්, නොපිහිටා සිටිමින් එතෙර වුණා කිව්වේ, හෙමින් හෙමින් මුහුදෙ තියෙන රළ වේගයත් ප්රයෝජනයට අරගෙන ඇඟට නොදැනී පීනලා ගියොත්, අන්න එතරට යා ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේ නිවන්මග වඩද්දිත් මම ඉක්මනින් නිවන් මග වඩනවා කියලා, සේරම වැඩ පැත්තකින් දාලා, කා එක්කවත් කතා නොකර, කොහේ හරි ගිහිල්ලා ඉඳලා බලන්නකෝ, මොකද වෙන්නේ කියලා. ටික දවසකින් සමහරවිට පැවිද්දෙක් නම් සිවුර තියෙයි ගහක. ගිහියෙක් නම් ආයෙ හොයාගන්නවත් හම්බෙන එකක් නැහැ, පන්සලකවත්, ධර්මයක් අහනවාවත්. ඒ තරම්ම හිත කුසීත වෙලා යනවා.
‘සෝණ’ කියලා සූත්රයක් තියෙනවා. සෝණ කියන හාමුදුරුවන්ට වෙච්ච වැඩේ. ඉක්මනින් නිවන් මග වඩන්න ගිහිල්ලා. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා යම්කිසි වීණාවක තත් ඕනෑවට වඩා තද කළොත්, ඒ වීණාව ප්රයෝජනයට ගත නොහැකි භාණ්ඩයක් බවට පත්වෙලා විසිකරන්න වෙනවා. වීණාවේ තත් ඕනෑවට වඩා තද කළොත් නිසි නාදය නැගෙන්නේ නෑ. ඒ වගේම වීණාවක තත් අවශ්ය ප්රමාණයටවත් තද කළේ නැත්නම්, එදාටත් වීණාව ප්රයෝජනයක් නැති භාණ්ඩයක් වෙනවා. ඒ වගේ, කෙනෙක් ඕනෑවට වඩා වීර්යය වඩන්න ගියොත්, ඒ අයත් නිවන් මග අහුර ගන්නවා. ඒ වගේම කිසිවක් නොකර, උඩ බිම බල බල, වීර්යය වඩන්නේ නැතුව, නිකම්ම අඥානයෙක් විදිහට හිටියොත්, ඒත් නිවන් මග අහුර ගන්නවා. එහෙනම් ඔය දෙකටම අතරමැදි ස්වභාවයකින් ඕනෑ යන්න. එහෙනම් ගිහියන්ට පැවිද්දන්ට ඒ ඒ තලයේ ඉඳගෙන වඩන්න පුළුවන් දුරක්, වේගයක් තියෙනවා. අන්න ඒ සියලු ධර්මතා හොඳින් සිහි කරගෙන, අවබෝධ කරගෙන, ඒ අගාරික සහ අනුගාමික කියන ධර්ම ප්රතිපදාවන් වලට අනුව ජීවත්වන එකට ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියනවා.
දැන් ලෞකික ධර්මය තුළ හැසිරෙන කෙනෙක්ට, ලෞකික කුසල ධර්මයන්ගේ හැසිරුණාම ඇති. දස අකුසලයෙන් වැළකිලා කටයුතු කළහම ඇති. ලෝකෝත්තර ධර්මය තුළ හැසිරෙන කෙනෙක් දස අකුසලයෙන් කොහොමත් වෙන්වෙලා කාමෙනුත් වෙන්වෙලා ජීවත් වෙන්නේ. ඉතින් එතකොට ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියලා කියන්නේ දස අකුසලයෙන් වෙන් වෙලා, කුසල සිතක් වඩන එක.
“සබ්බ පාපස්ස අකරණං කුසලස්ස උපසම්පදා සචිත්ත පරියොදපනං එතං බුද්ධානසාසනං”
ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය, ඔය තියෙන්නේ, “එතං බුද්ධානසාසනං”, එයයි බුද්ධ ආඥා ශාසනය. ඔන්න ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය. මොකක්ද? ‘සබ්බ පාපස්ස අකරණං’ සියලු පාපයන්ගෙන් වළකින්න ඕන. ‘කුසලස්ස උපසම්පදා’ කුසලය කිව්වේ මොකක්ද කියලා දැනගන්න ඕන. සිත පිරිසිදු කරන්න ඕන. ‘සචිත්ත පරියෝ දපනං’ මේ සිත රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන්, ක්රියාත්මක වෙනකොට දමනය කරන්න ඕන. ‘ඒතං බුද්ධාණ සාසනං’ එයයි බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ආඥා චක්රය. අන්න ඒ ආඥා චක්රයට අනුකූලව කටයුතු කිරීමටයි ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියන්නේ. එහෙනම් දස අකුසලයෙන් වැළකිලා ඉන්න ඕනේ. හැම මොහොතකම හිතේ කෙළෙස් නැගෙනවාද? ඒ කෙළෙස් දුරු කරමින්, අර මිදුල අතුගාමින් ඉන්නවා වගේ, අර බෝධි මළුව පිරිසිදු කරනවා වගේ හැමතිස්සෙම, හිතේ කෙළෙස් නැගෙනවා නම් ඒ කෙළෙස් පිසදමමින් ඉන්න ඕන. ඒ වගේ ම සිත රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් ක්රියාත්මක වන හැම අවස්ථාවකම ප්රඥාවෙන් මෙල්ල කරන්න ඕන. ඒක තමයි ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය. එහෙම ඉන්නකොට මොකද වෙන්නේ? කෙළෙස් ටික ටික නිවිලා යනවා.
එහෙනම් ඒක ගිහියන්ට ගිහි මට්ටමේ ඉඳගෙන, පැවිද්දන්ට පැවිදි මට්ටමේ ඉඳගෙන කරන්න පුළුවන්. එතන ප්රතිපදා දෙකක් තියෙන්නේ. ගිහියෝ අගාරික ප්රතිපදාවෙත්, පැවිද්දෝ අනගාරික ප්රතිපදාවෙත් හැසිරෙනවා. එනිසා ගිහියන්ට පැවිද්දො තරම් ඉක්මනට ගමන යන්න බැහැ. මොකද ගිහියෝ ඉන්නෙ ගිනි ගොඩක. එහෙනම් ඒ ගිනි ගොඩේ ඉඳගෙන ගින්දර නිවා ගන්න එක ලෙහෙසි වැඩක් නෙවෙයි. ගිනි ඇවිළී ඇවිළී තමයි ගිනි නිවා ගන්න වෙන්නේ, පොඩ්ඩ පොඩ්ඩ හරි. ඉතින් ඒනිසා ගිහියන්ට ගිහි ජීවිත වල ඉඳගෙන, නිවන් මග වඩනකොට, අර පූර්ණ ශාන්තියක් අත් දකින්න ලැබෙන අවස්ථාව අඩුයි, ඉතින්. යම් මට්ටමකට ශාන්තියක් අත් දකින්න පුළුවන් වෙයි. නමුත් ඒක පැවිද්දෙක්ගේ ශාන්තිය තරම් බලවත් වෙන්නේ නැහැ. මොකද පැවිද්ද සියල්ලෙන් සියලු ආකාරයෙන්ම නිදහස් වෙලා, සහමුලින්ම තමන්ගේ කාලය ඒ උතුම් නිවන් මග වඩා පූර්ණ කර ගැනීම උදෙසාම වෙන් කරලා තියෙන නිසා, නිදහසේ විවේකයෙන් ඒක කරන නිසා. පැවිද්දා ලබන නිදහස ගිහියන්ට ලබන්න අමාරුයි. ඉතින් ඒක නිසා මේ ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියන එක වුණත්, ගිහියන්ට සහ පැවිද්දන්ට ඒ ප්රතිපදාව අනුව වෙනස් වෙනවා. පැවිදි ප්රතිපදාව කියන්නේ එකක්. ගිහි ප්රතිපදාව කියන්නේ තව එකක්.
එතකොට ලෝකෝත්තර ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය වුණත් ගිහියෙක්ට පූර්ණ වශයෙන් රකින්න අමාරුයි. එහෙනම් කොයි විදිහෙන් හරි කමක් නෑ ඔබ, මේ භයානක සංසාර දුකෙන් සදහටම අත මිදිලා, සියලු රාග, ද්වේශ, මෝහ නසමින් ඒ සදාතනික පරිනිර්වාණ ශාන්තිය ඉක්මනින් අපේක්ෂා කරන කෙනෙක් නම්, ඉතින් උතුම් වූ චීවරයක් දරා ගෙන, උතුම් වූ පැවිද්දට පත් වෙලා ඒ ගමන යනවා නම්, යාගන්න පුළුවන්. ඉතින් බුදුපියාණන් වහන්සේ, ‘සාමඤ්ඤඵල සූත්රයේ’ මේ පැවිද්ද වර්ණනා කරනවා. ලෝකෝත්තර ධර්මයට අනුකූලව, “සබ්බ පාපස්ස අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා, සචිත්ත පරියෝ දපනං” කියන, ඒ ධර්ම ව්යාකරණයන් තමන්ගේ ජීවිතේ කොයිතරම් දුරට අනුගමනය වෙනවද, භාවිත වෙනවාද කියලා නුවණින් බලන්න. එතකොට ඔබට තේරෙයි. ‘සබ්බ පාපස්ස අකරණං’ සියලු පාපයන්ගෙන් වැළකිලා ජීවත් වෙන්න බැරි අයත් ඉන්න පුළුවන්. මොකද තමන්ගේ වෘත්තිය කටයුතු නිසාම, සමහරු පාපයන්හි නිරත වන අය ඉන්නවා. ඔබේ අවබෝධය මෝරා එනකොට ඔබටම තේරෙයි ඔබ කරන්නේ වැරැද්දක් කියලා, එතකොට ඔබ ඒකෙන් නිදහස් වෙයි.
තමන්ගේ ප්රඥාව මෝරලා එන්න ඕනේ. තමන්ගේ පිරිසිදු සිත වැඩෙන්න ඕනෑ. ප්රඥාව කිව්වේ පිරිසුදු සිත. පිරිසිදු සිත වැඩෙන්න වැඩෙන්න තමයි කෙනෙක් අකුසලයෙන්, අපිරිසිදු ස්වභාවයන්ගෙන් නිදහස් වෙන්නේ. එහෙමනම් කුසල සිතේ දුර්වල කමක් තමයි එහෙම වෙන්න හේතුව. කුසල සිත පූර්ණය වුණහම තමයි රහත් කියන්නේ. සියලු පාපයන්ගෙන් නිදහස් වෙන්නේ. ‘සබ්බ පාපස්ස අකරණං’ කියන එක පූර්ණ වෙන්නේ රහතන් වහන්සේගේ. ‘කුසලස්ස උපසම්පදා, සචිත්ත පරියෝ දපනං’ කියන දහම් න්යායන් පූර්ණ වෙන්නේ රහතන් වහන්සේගේ. ඒක පටන් ගත්ත කෙනා සෝවාන් පුද්ගලයා.
එහෙනම් අන්න ඒ දහම් න්යායන්ට අනුකූලව ජීවත්වන දහම් රටාවට කියනවා ධම්මානුධම්ම පටිපත්තිය කියලා. දස අකුසලයෙන් වැළකිලා විතරක් නම් ඉන්නෙ, ඔබ සුගතියකට යයි. ඔබ දස අකුසලයෙනුත් වැළකිලා කාමයෙනුත් වෙන් වෙමින් ජීවත්වෙන්න වැර වෑයම් කරන කෙනෙක් නම්, ඒ මට්ටමට කෙළෙස් නිවිලා ඔබ නිවන කරා ළං වෙයි. කාමයෙන් වෙන් වෙලා සියලු රාග, ද්වේශ, මෝහ නැසුවොත් සදාතනික පරම අමා නිවන් ශාන්තියට, පරිනිර්වාණයට පත්වෙයි. එහි ස්වභාවය අනුව, ඒ වෙනුවෙන් දක්වන කැපකිරීම, කැපවීම, වෑයම අනුව ප්රතිඵල ලැබෙයි.
පුළුවන්. දැන් ඔය විදිහටම, ධර්මය ගැනත් විවිධාකාර නිගරු සිත් ඇතිවෙනවා . ඒ වගේම බණ කියන භික්ෂුවටත් බනිනවා. මේක හිතා ගන්න බැරි වුණහම සමහරු මේ සිතේ ලණුව කාල ඉවර වෙලා අර තමන්ට නිවන් මග පෙන්වන භික්ෂුවටම දෝෂාරෝපණය කර කර ඉන්නවා තැන් තැන් වලට වෙලා. ඒක ඉතාම සියුම් තත්ත්වයක්. ඒක ප්රඥාවෙන් අවබෝධ කරගත හැකි තත්ත්වයක් මිසක් විඤ්ඤාණයෙන් මේ ධර්මය තේරුම් ගන්න යන අයට තේරෙන්නේ නෑ. ඒ කියන්නේ, ඒ අය හිතනවා “ඒක මට හිතෙන එකක්නෙ, මං මේ කියන්නේ” කියලා. ඒ අය දන්නේ නෑ, ඒ සිතිවිලි ඇති කරන්නේ මේ රාග, ද්වේශ, මෝහයන්ගෙ බලපෑමෙන් කියලා. ඉතින් බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ත්රිවිධ රත්නයටම එරෙහිව ඒ වගේ දොස් නගනවා. ඔබ ප්රඥාවෙන් විමර්ශනය කරලා බලන්න. ඒ කිසිම අවස්ථාවක හිතේ ඒ අදහසට කන් දෙන්න යන්න එපා. ඕක හිතේ ඇතිවෙන කොට හැමතිස්සෙම ඔය ගැන හිත හිත ඉන්න එකත්, ඒකට දෙන ආහාරයක්.
ඒ සිතුවිලි එනකොටම ඒ වගේ ක්රම අනුගමනය කරන්න පුළුවන් කීපයක්ම.
එකක් ඇවිල්ලා ඒ සිත විසින් මතුකරන අදහසටම ප්රතිවිරුද්ධ අදහසක් කියන එක. දැන් සිත බුදු පියාණන් වහන්සේට බනින කොට ඔබ කාමයට දොස් නගන්න. තව ක්රමයක් දැන් ඒ සිතුවිලි ඇති වෙනකොටම වෙන කුසල නිමිත්තකට සිත යොමු කරන්න ඕනෑ. ධර්මයට දොස් නගන්න ගන්නකොටම ධර්මයේ ආනිසංස පැත්ත හිතන්න. ධර්මය නිසා කී දෙනෙක් සැනසෙනවාද? තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්රී සද්ධර්මය නොඇසූ කීදෙනෙක් අන්දකාරේ වැනසිලා යනවද? සියලු ලෝ සතුන් දුක් විඳින්නේ ඒ අසිරිමත් වූ බුදු බණ ඇසුවේ නැති නිසා නේද? අනන්ත සංසාරයේ කොච්චර කාලයක් මේ උතුම් වූ ශ්රී සද්ධර්මය අහන්න දුක් වින්දාද? ධර්මය නිසා එක ශාසනයක විතරක් සත්වයෝ සූවිසි අසංඛයක් නිවන් දකිනවා. ඒ කියන්නේ එකයි බිංඳු එකසිය හතළිහ වැඩිකිරීම විසිහතර කියන සංඛ්යාවක්. අනන්ත අපරිමාණ සංඛ්යාවක්. සියක් කෝටියක් සක්වල හෙවත් මහා සහස්ර ලෝක ධාතුවේ සූවිසි අසංඛ්යයක් සත්වයෝ නිවන් දකිනවා එක සම්බුද්ධ ශාසනයක දී, මේ අමා ධර්මය නිසා. ඒ නිසා තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය හා සමාන කිසිවක් නැත. මේ ශ්රේෂ්ඨ ධර්මය තමයි මේ විශ්වයේ තියෙන ලොකුම ඖෂධය, මේ සියලු කෙළෙස් රෝග සමනය කරන සියලු රෝග සමනය කරන ‘ධම්මොසධ සමං නත්ථි’ ‘ධර්මය හා සමාන ඔසුවක් නැත’ යනාදී වශයෙන් ධර්මයේ ආනිසංස පැත්ත මෙනෙහි කරන්න. සිතට ඒක අවාසි සහගතයි. එතකොට සිත ධර්මයට නිගරු කරන එක නතර කරලා දානවා. ධර්මයට නිගරු කරන්න ගත්ත ගමන් ඔබ ධර්මයේ ආනිසංස දකින්න ගන්නවා. එතකොට සිත බලනවා ඊට වැඩිය හොඳයි නිකම්ම ඉන්න එක කියලා. මේවා අත්දැකීමක් නැති කෙනෙකුට කිව්වම කල්පනා කරන්නත් පුළුවන් උඩ බිම බල බල එහෙම වෙන්න පුළුවන්ද කියලා. ඔව්. එහෙම වෙනවා. එහෙම වෙච්ච බවට සාක්ෂි සාධක ඕනතරම් ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්.
ප්රභාශ්වර චිත්තය ශේඛයෝ තියාගන්නවා නෙමෙයි, ප්රභාශ්වර චිත්තය උදෙසා වෑයම් කරනවා. දැන් ප්රභාශ්වර චිත්තය නම් මුලම තියෙන්නේ අපිට කරන්න දෙයක් නෑනේ. ප්රභාශ්වර චිත්තය තියෙන බව නෙමෙයි බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ, මේ ප්රභාශ්වර චිත්තය බවට පත්විය යුතු බවයි. ඒ කියන්නේ සියලු කෙළෙස් නැසුනාම දස සංයෝජනම සිඳිලා ගිය සිතක් තමයි ප්රභාශ්වර චිත්තය කියන්නේ. එහෙනම් අවසානයේ අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයාගේ සිතේ ඉතුරු වෙනවා, මාන, උද්ධච්ච, අවිජ්ජා කියලා සංයෝජන තුනක්. ඔය තුනත් සිඳිලා ගියහම තමයි ප්රභාශ්වර චිත්තය මතුවෙන්නේ. සියලු කෙළෙස් නැසුවා වෙන්නේ. වතුර වීදුරුවක් තියෙනවා. මේ වතුර වීදුරුවේ මඩ කවලම් වෙලා තියෙනවා. මේ වතුර වීදුරුව හොල්ලන්නෙ නැතුව පොඩ්ඩක් පැත්තකින් තිබ්බහම අර මඩ ටික යටට බැහැලා තැන්පත් වෙනවා. දැන් වතුර වීදුරුවේ වතුර පිරිසිදුයි වගේ පේනවා. නමුත් සීයට සීයක් පිරිසිදුද? මඩ තට්ටුව යටට ගිහිල්ලා තැන්පත් වෙලා තියෙන්නේ. ඒ නිසා වතුර වීදුරුව සීයට සීයක් පිරිසිදුයි කියල කියන්න බැහැ. ඕනෑම වෙලාවක කැළඹෙන්න පුළුවන්. එහෙම වුණොත් පිරිසිදුයි කිව්ව වතුර වීදුරුව ආයේ අපිරිසිදු වෙනවා. ඒකෙ මඩ අංශුවක්වත් තියෙනකම්, කියන්න බැහැ පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා. ඒකෙ තියෙන අන්තිම මඩ අංශුවත් ඉවත් කළාට පස්සේයි ඒක පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ඒ වගේ, මග වඩන්නා වූ ශ්රාවකයන්ගෙත් කෙළෙස්, තදංග, විෂ්කම්භන, සමුච්ඡේද වශයෙන් ප්රහාණය වෙලා තියෙන කල් නිකන් ඒ හිතේ කෙළෙස් නෑ වගේ පේනවා. ප්රභාශ්වරයි වගේ පේනවා. හැබැයි ඒ සිත සහමුලින්ම ප්රභාශ්වර සිතක් නෙමෙයි. හරියට අර මඩ තට්ටුව යටට බැහැලා තියෙන වතුර වීදුරුවක් වගෙයි. ඒක පිරිසිදුයි වගේ පේනවා. ඒ වගේ ආර්ය ශ්රාවකයන්ගේ හිතේ නිවන් මග වඩනකොට කෙළෙස් යටපත් වෙලා තදංග, විෂ්කම්භන, සමුච්ඡේද කියන ක්රම වලට ප්රහාණය වෙලා තියෙනවා. නමුත් පටිපස්සද්ධි, නිස්සරණ, කියලා තව ප්රහාණ දෙකක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මාර්ග ඵලයෙන්ම සිඳිලා යන්න ඕන. උදාහරණයක් කිව්වොත් සකදාගාමී ඵලය පහුකරලා අනාගාමී මාර්ගයට පැමිණෙන්නා වූ ආර්ය ශ්රාවකයෙක්ගේ සිතේ කාමරාගය කියන එක අතිශය සියුම් මට්ටමෙන් තියෙන්නේ. පිටින් බැලුවට කිසිම කෙනෙක්ට තෝර ගන්නවත් බැහැ මොහුගේ කාමරාගය තියෙනවා කියලා. එහෙම නැහැ වගේමයි පෙනෙන්නේ. ඒ වුණාට සියුම් අනුසයක් තියෙනවා. ඒක හරියට අර වතුර වීදුරුවෙ යට තියෙන මඩ ටික වගෙයි. ඒ ටික ඉවත් කරන එක තමයි පටිපස්සද්ධි, නිස්සරණ කියන්නේ. එහෙමනම් පටිපස්සද්ධි, නිස්සරණ කියන ප්රහාණ දෙක කියන්නේ, මාර්ග ඵලයට පත්වෙන මොහොත. මාර්ගඵලයට පත් වුණහම, ඒ කියන්නේ අනාගාමී ඵලයට පත් වුණහම තමයි රාග අනුසයත් පටිඝ අනුසයත් සිඳිලා යන්නේ. ඒ විදිහට සිඳිලා ගිහිල්ලා, අන්තිමටම මාන, භව රාග, අවිජ්ජා කියන අනුසයනුත් සිඳිලා යනකම් අරිහත් ඵලයට පත් වන්නේ නැහැ. දැන් අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයෙක්ට රැවටෙන්න පුළුවන් අරිහත් ඵල ලාභියෙක් කියලා. මොකද ඒ වෙනස සාමාන්ය මනුස්සයෙකුට තේරුම් ගන්න බැහැ, උන්වහන්සේ රහත් ඵලයට පත්වෙලාද, අරිහත් මාර්ගයේ ඉන්න කෙනෙක්ද කියලා. ඉතින් සමහර විට ඒ උතුමන්ටත් ඒක තේරුම් ගන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. මොකද ඒ තරම්ම සියුම් කෙළෙස් තුනක්. එහෙම අවස්ථා කිහිපයක් ගැන සදහන් වෙනවා. නමුත් සහමුලින්ම පාරිශුද්ධත්වයට පත්වුණාට පස්සේ ප්රත්යවේක්ෂා ඥාන වලින් ඒක අවබෝධ වෙනවා. ඒ නිසා ඒ ඵලයට පත්වුණාද නැද්ද කියලා තමන්ට දැනගන්න පුළුවන් අවස්ථාවක් එනවා, මොකද ප්රත්යවේක්ෂා ඥාන වලින් දැනගන්න පුළුවන්කම ලැබෙන නිසා. ඒ ඇරෙන්න අරිහත් ඵලයෙන් මෙහා ඉන්න හැමෝගෙම සිත් වල, යම් යම් මට්ටම් වලට රාග, ද්වේෂ, මෝහ කෙළෙස් තියෙනවා. නමුත් ප්රශ්නේ තියෙන්නේ අනාගාමි ඵලයෙන් උඩට යනකොට කාම රාගය දුරු වෙච්ච නිසා රාගය පැහැදිලිව පේන්නේ නැහැ. රූප රාගය, අරූප රාගය කියන්නේ සාමාන්ය ලෝකයාට තේරුම් ගන්න පුළුවන් තත්වයක් නෙවෙයි. මොකද රූපයෙන් සහ ශබ්දයෙන් සහ ඒ ධර්මයන්ගෙන් ආශ්වාද විඳිනවා කියන එක සාමාන්යයෙන් පිටින් බැලුවට තේරෙන්නේ නැති එකක්. පේන්නේ නැති එකක්. ඉතින් එතකොට මොකද වෙන්නේ ඒ කෙළෙස් නැහැ වගේ නිකන් රැවටෙන්න පුළුවන්. කෙළෙස් තියෙනවා ඒත්. අනාගාමි ඵල ලාභියාගේත් භවරාග අනුශය ඉතුරුයි. මොකද රූපරාගය, අරූපරාගය ඉතුරුයි. ඊළඟට මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා කියන තව මෝහ සංයෝජන තුනකුත් ඉතුරුයි. එහෙනම් රාගයත් මෝහයත් ඉතුරුයි අනාගාමී පුද්ගලයාටත්. ඊට පස්සේ එතනින් එහාට යනකොට, අරිහත් මාර්ගයට පැමිණෙනකොට, අර රූපරාග, අරූපරාග කියන අනුසයන් දෙකත් සිඳිලා ගිහිල්ලා සියලු උප්පත්ති සංයෝජන අවසන් වෙනවා. භව සංයෝජන තුනක් විතරක් ඉතුරු වෙනවා, මාන, උද්දච්ච, අවිජ්ජා කියලා. භව කිව්වේ අර අන්තරාභවයකට යා හැකි ලක්ෂණයක් තියෙන නිසා, මොකද අරිහත් මාර්ග අනුගාමිකයා මේ කියන තත්ත්වයේදී මැරුණොත් ඵලය පූර්ණ වෙලා නැතුව, අන්තරා භව කියන තත්ත්වයට පත්වෙලා තමයි පරිනිර්වාණයට පත් වෙන්නේ කියලා ධර්මයේ දක්වනවා. එතකොට අපට පැහැදිලියි මේ කෙළෙස් නිවීගෙන ඉස්සරහට යන්න යන්න, ඉතුරුවෙන සංයෝජන වල තියෙන තුනී භාවය නිසා ඒ කෙළෙස් නැහැ වගේ පෙනුනට කෙළෙස් තියෙනවා. සෝවාන් ඵලයේ දී දෘෂ්ඨි විපල්ලාසය දුරුවෙනවා, අනාගාමී ඵලයේදී සංඥා විපල්ලාසය දුරුවෙනවා, අරිහත් ඵලයෙදී චිත්ත විපල්ලාසය දුරුවෙනවා. මෙන්න මේ විපල්ලාස තුනම දුරු වුණාට පස්සේ ඒ චිත්ත ස්වභාවයට තමයි අර ප්රභාශ්වර චිත්තය කියන්නේ. එහෙනම් විපල්ලාස සහිත සිතකට ප්රභාශ්වර චිත්තයක් කියලා කියන්නේ නැහැ. ප්රභාශ්වර සිත කියලා කියන්නේ විපල්ලාස අවසාන වෙච්ච සිතකට. ප්රභාශ්වර කියන එකේ තේරුමම නැවත සකස් වීමක් නැහැ කියන එක. ප්රභවයෙන් ඉවත් වුණා කියන එක. ඒ කියන්නේ නැවත මේ සංසාර ගමන සකස් කරන්නා වූ මූලයෙන් ඉවත් වුණා. අවිජ්ජාවෙන් ඉවත් වෙලා තියෙන්නේ. අවිජ්ජා අනුසයත් නැසුණට පස්සේයි ප්රභාෂ්වර සිත මතු වෙන්නේ. එහෙම නැතුව කලින් ප්රභාශ්වර සිතක් තියනවනම් ලෝක සත්වයාට, එකම සංයෝජනයක්වත් යෙදෙන්නෙ නැති සිතක් වෙන්න ඕන. අර වතුර වීදුරුවෙ මඩ ටික යටට බැහැලා තැන්පත් වෙලා තියෙද්දී, උඩ වතුර ටික පිරිසිදුයි තමයි. එතකොට කවුරු හරි කිව්වොත් ඕක පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා තර්ක කළොත්, එයාට තර්කයෙන් ඕන නම් ජය ගන්න පුළුවන් වෙයි” මේක පිරිසිදුයි මේ බලන්නකෝ, උඩ වතුර වල කිසිම මඩක් නැහැනේ” යනාදී වශයෙන්. නමුත් යථාර්ථයෙන් ජයගන්න බැහැ ඔහුට. ඒ කියන්නේ ඒක සහමුලින්ම පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් නොවෙයි. මොකද මඩ අංශු ටිකක් තියෙනවා යට තාම තැන්පත් වෙලා. ඉතින් අර උඩ වතුර ටික කැළඹිලා නැති නිසා ඒ ටික පිරිසිදුයි කියලා තර්කයක් ගේන්න පුළුවන්. සම්භාවිතාවක් යට මඩ අංශු ඉතිරිවී තියෙන නිසා ඒ වතුර වීදුරුව නැවත මඩ වීදුරුවක් වීමේ සම්භාවිතාවක් තියෙනවා. යම් ආකාරයකින් කැළඹීමක් ඇති වුණොත්, හෙල්ලුනොත් පිරිසිදුයි කිව්ව වතුර වීදුරුව ටික වේලාවකින් ආයෙ අපිරිසිදු වෙනවා. පිරිසිදු නම් පිරිසිදුම වෙන්න ඕනේ. දැන් ඒ මඩ අංශු ටිකත් ඉවත්ම කරලා දැම්ම නම්, ආයේ ඔය වතුර වීදුරුව කොහොම හෙල්ලුවත් අපිරිසිදු වෙන්නේ නැහැ. අන්න එදාට කියත හැකි මේක සාකල්යයෙන්ම පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා,
ඒ වගේ භාග්යවතුන් වහන්සේ පැහැදිලිව දේශනා කරනවා ‘අකුප්පා චේතෝ විමුක්තිය’. ඒ කියන්නේ නොසෙල්වෙන්නා වූ අකුප්පා විමුක්තිය. ඒ කියන්නේ නොසැලෙන්නා වූ සිතක් සකස් වුණාට පස්සේ, කිසිම ආකාරයකින් කිසිවෙක්ට කිසිම ක්ළේශයකින් සලන්න බැරි සිතක් සකස් වුණාට පස්සේ, ‘අචල තෝ’ කියන තත්ත්වයට ආවට පස්සේ තමයි ප්රභාශ්වර සිත කියලා ඒක අර්ථ දක්වන්නේ. එතකොට තමයි “ආලොකො උදපාදි” කියන්නේ, ලෝකයෙන් වෙන්වුණා සම්පූර්ණයෙන්ම, ලෝකෝත්තර භාවය පූර්ණ වුණා වෙන්නේ. ඉතින් මේ ශේඛ පුද්ගලයාට, චිත්ත භාවනාවක් පනවන්නේ ප්රභාශ්වර සිත දක්වා ගමන් කරන්න. චිත්ත භාවනාවක් ඒකටයි උවමනා වෙන්නේ. නැත්නම් භාවනා කරන්න දෙයක් නැහැනේ. දැන් ඔය අරිහතුන් වහන්සේලා භාවනා කරනවා කියලා හිතන් ඉන්නෙ. භාවනා කරන්නේ නැහැ උන්වහන්සේලා ඵල සමාපත්තියට සම වදිනවා. මිනිස්සු හිතන් ඉන්නවා භාවනා කරනවා කියලා. ඵල සමාපත්තිය එකක්. මග වැඩීම කියන්නේ තව එකක්. දැන් භාග්යවතුන් වහන්සේ ඒ වගේම ආර්යය උත්තමයෝ,
“ඛීණා ජාති වුසිතං බ්රහ්මචරියං කතං කරණීයං නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාමී”
කිව්වට පස්සේ ආයේ මොකක්ද කරන්න තියෙන්නේ. ‘ජාතිය අවසන්. බඹසර වැස අවසන්. කළ යුතු සියල්ල කරලා ඉවරයි. මේ ආත්මභාවයේ නැවත නිවන උදෙසා කළ යුත්තක් නැත’ කියලා දැනගත්තට පස්සේ ආයෙ මොනවා කරන්නද භාවනා කරලා. දැන් ලෝකයා ඉතින් හැම එකකටම අර කෝකටත් තෛලය වගේ වාඩිවෙලා හිටියොත් ඒකට භාවනාව කියනවා. ඵල සමාපත්තිය කියන්නේ තමන් ලද ඒ අවබෝධය මෙනෙහි කරමින් ඉන්නවා. ඒකට භාවනාව කියන්නේ නැහැ. භාවනාව කියන්නේ අර න්යාය ධර්මය භාවිත කරමින් කෙළෙස් නිවා ගන්නට දරන උත්සාහය.
රහතන් වහන්සේලා ඵල සමාපත්ති සුවයෙන් ඉන්නෙ. බුදුරජාණන් වහන්සේත් එහෙමයි. ඵලසමවතේ ඉන්නෙ. ඒ කියන්නේ ඵල සමවත කියලා කියන්නේ භාවනාවක් නෙමෙයි.
උන්වහන්සේලාට විවේකයක් ලැබුණොත් කරන්නේ ඒ ශ්රේෂ්ඨ ධර්මය මෙනෙහි කරමින් වාසය කරනවා. ධර්මය මෙනෙහි කරමින් ඉන්නෙ ආයෙ කෙළෙස් නිවන්න නෙමෙයි. කළ යුත්තක් නැති නිසා. යම්කිසි ආකාරයකින් ඒක සංඛත දුක්ඛයක් වශයෙන් උන්වහන්සේලාට දැනුණොත්, මොකද, රූප චෛතසික චිත්ත කියන ඒවා ඔක්කොම සංඛත ධර්ම නිසා සංඛතයෙන් සහමුලින්ම මිදෙන්න අවශ්ය වුණොත්, නිරෝධ සමාපත්තියට සම වදිනවා. ඉතින් ඒක තමයි වෙන්නේ, නිරෝධ සමාපත්තියට සම වැදුණහම රූප, චෛතසික, චිත්ත කියන සියලු සංඛතයන්ගෙන් නිදහස්. ඒ නිසා පරිනිර්වාණය වගේ ස්වභාවයක් තමයි එහි පවතින්නේ. මේ චිත්ත භාවනාව ශේඛයන්ට පනවන්නෙම තාම ශික්ෂණය වෙන්ඩ යමක් තියෙන නිසා. සප්ත විසුද්ධියක් වැඩෙන්න එපැයි. ඒක නිසා චිත්ත භාවනාව පනවනවා. චිත්ත භාවනාව සිහිය තියෙන කෙනෙක්ට ඕන පනවන්න. නැත්නම් බෑ ඒක කරන්න. ප්රභාශ්වර සිත කියන එක දැනටමත් තියෙන එකක් නම් අපට ආයේ හොයන්න දෙයක් නෑ. ඒ ඒ මොහොතේ පවතින තදංග, විෂ්කම්භන, සමුච්ඡේද කියන ප්රහාණ නිසා ඇතිවන සිතේ ස්වභාවයට ප්රභාශ්වර චිත්තය කියලා කිව්වොත් වැරදියි.
ඒක වතුර වීදුරුවේ උපමාවෙන් තේරුම් ගන්න. වතුර වීදුරුවෙ මඩ ටික කැළඹිලා නැති නිසා ඒක පිරිසුදු වතුර වීදුරුවක් කියලා කෙනෙක් තර්ක කළාට වැඩක් නැහැ. සත්යය වශයෙන් ගත්තහම වීදුරුව නැවත කැළඹුණොත් අපිරිසිදු වීදුරුවක් වීමේ සම්භාවිතාවක් තියෙනවා. ඒක පිරිසිදු වතුර වීදුරුවක් කියලා හඳුන්වන එක වැරදියි.
නිවුටන්ගේ නියමයෙන් ද ධර්මය තේරුම් ගන්න යන්නේ? නිව්ටන් කියන්නේ සෑම ක්රියාවකටම සමාන වූ ද ප්රතිවිරුද්ධ වූ ද ක්රියාවක් ඇත කියලා නේද? දැන් මිනිහෙක් අම්මට ගහනවා කනේ පාරක්. මේ අම්මට කනේ පාරක් ගහපු එකාට කනේ පහරක් විතරක් ගහලා ඇද්ද? ගැහුවෙ කාටද? දසමාසයක් කුසේ තියාගෙන පෝෂණය කරලා හදපු අම්මට. නිවුටන්ගේ නියමයට අනුව නම් මොකක්ද වෙන්න ඕනේ? මූටත් කනේ පහරක් ගහලා ඒ කර්මය ගෙවිලා යන්න ඕන. ඇයි අම්මට කනේ පහරක් ගැහුවා. ඒකට සමාන ප්රතිවිරුද්ධ ක්රියාවක්, එහෙනම් ඌටත් කනේ පහරක් වදින්න ඕනේ. දැන් ඥානයට ගෝචර වෙනවා යමෙක්ට, සාමාන්ය මිනිහෙක් එහෙම කරානම් රටේ ලෝකෙ මිනිස්සු පවා සාප කරනවා, ‘තොට හෙන ගහන්න ඕනෑ’ කියලා. අම්මට ගැහුවෙ කනේ පාරක්. ඌට වදින්න ඕනේ හෙන පහරක්. ඇයි ඒ? ඒ තරම් අපරාධයක් ඌ කරේ. සෑම ක්රියාවකටම සමාන වූ ද ප්රතිවිරුද්ධ ක්රියාවක් තියෙනවනම් හරිම සනීපයි. හැබැයි මේ ලෝකයෙ තියෙනවා ගුණ මහත්වය කියලා එකක්. එක එක සත්වයෝ ඉන්නවා, ගුණයෙන් අඩු වැඩි. මිනිස්සු දහසක් මැරුවත් අංගුලිමාලට ගැලවෙන්න පුළුවන්කම තිබුණා. හැබැයි අම්මා මැරුවා නම් කෙලින්ම නිරයට යන්නේ. මිනිස්සු දහස් ගානක් මැරුවත් ඒ අකුසලය ගෙවාගන්න පුළුවන්. දිට්ඨධම්ම වේදනීය වශයෙන් සුළු විපාකයක් දෙනවා. ආනන්තරික වෙන්නේ නැහැ. හැබැයි අම්මා මැරුවා නම් ඒක මහපොළොව උහුලන්නේ නැති අපරාධයක්. අම්මා කෙනෙක් මොනතරම් දුක් විඳිනවාද දරුවෙක් උදෙසා?
දස මාසයක් කුසේ තියාගෙන, තමන්ගේ ප්රාණයටත් වඩා කැප කරලා කරඬුවක් වගේ රැකලා, අනන්ත අප්රමාණ දුක් විඳගෙන ඒ දරුවා බිහි කරලා, ශරීරයේ ලේ ටික බොන්න දීලා, අස්ථි පඤ්ජරයෙ තියෙන කැල්සියම් පවා දිය කර කර දිදී, මේ ඕජාවෙන් ලොකු මහත් කරලා, පුදුමාකාර කැපකිරීමක් කරලා, අනන්ත අප්රමාණ දුක් විඳලා, නිදි වරලා, තමන් නොකා දරුවාට කවලා, ලෙඩදුක් වලදී අනන්ත අප්රමාණ හඬමින් වැළපෙමින් හූල්ලමින් දුක් විඳලා, ලෝකයා ගේ අනන්ත අවමාන නින්දා විඳලා, මෙච්චරක් කියන්න බැරි අච්චරක් කියන්න බැරි දුක් විඳලා, ඌ හැදුවෙ. එබඳු දරුවෙක් ඒ අම්මට කඩු පහරක් ගහල මැරුවොත්, මහ පොළොව උහුලනවද ඒ අපරාධය. එදාට ඌට හම්බ වෙන්නත් ඕනේ කඩු පහරක්ද? අන්න ඒක තේරුම් ගන්න. අන්න ඒකයි මේ ධර්මය,
“පඤ්ඤවතො අයං ධම්මො නායං ධම්මො දුප්පඤ්ඤස්ස”
කිව්වේ. අයිසැක් නිව්ටන්ගේ නියමයට අනුකූලව බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය දකින්න පුළුවන් ද? අයිසැක් නිව්ටන් කියන්නේ මොන තරම් ළාබාල දරුවෙක්ද බුදුපියාණන් වහන්සේ ඉස්සරහ? ඔහු දැක්කෙ මොනවාද? සෑම ක්රියාවකටම ප්රතිවිරුද්ධ වූ ද සමාන වූ ද ක්රියාවක් ඇත කියලනෙ. ඉතින් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ එහෙමද?
“යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵලං”
වපුරපු විදිහට අසවැන්න ලැබෙනවා. ගැහුවෙ අම්මට නම් ඒකට හරියන්න අස්වැන්නක් ලැබෙනවා. ඒ කළේ මහ අපරාධයක්. මිනිහෙක් ගහගෙන ගහගෙන යනවා පෝලිමේ තියලා මිනිස්සු ටිකකට. ඔතන ඉන්නවා තමන්ගේ අම්මයි තාත්තයි. මිනිස්සු සීයකට ගැහුවත් මිනිස්සු එච්චර මුකුත් කියන එකක් නැහැ. හැබැයි තමන්ගේ අම්මටයි තාත්තටයි ගැහුවොත්. අන්න මිනිස්සු සාප කරනවා. මහ කාලකන්නියෙක් අරූ කියලා. ඇයි ඒ? මිනිස්සුන්ට පේනවා ගුණ මහත්වය අනුව එය අපරාධයක්.
අපි හිතමුකෝ පාරෙ යනවා මිනිස්සු දහ දෙනෙක් ඔතන ඉන්නවා භික්ෂුවකුත්. කවුරු හරි කෙනෙක් ඇවිල්ලා පොල්ලකින් ගහගෙන ගහගෙන යනවා අර සාමාන්ය මිනිස්සු නව දෙනාටත් ඊළඟට භික්ෂුවටත්. දැන් අර සාමාන්ය මිනිසුන් නව දෙනාට ගැහුවත් හරි භික්ෂුවට ගැහුව එකත් හරි. එතකොට අර සාමාන්ය මිනිස්සු නව දෙනාටම අර පොලු පාරක් ගැහුවා. භික්ෂුවත් පොලු පහරක් ගැහුවා. දැන් ඒ දෙකම එක හා සමාන ද? ඒකට කියන්නේ ගුණ මහත්වය කියලා. එහෙනම් ඒක පවටත් පිනටත් දෙකටම අදාළ වෙනවා. හිඟන්නෙක් ට යමක් දෙන එකයි භික්ෂුවකට යමක් දෙන එකයි එක හා සමානයිද? හිඟන්නෙක් ඉන්නවා කිසිම ගුණධර්මයක් නැති. අනුන්ගේ ඒවත් හොරකම් කරන් කන වංචනික විදිහට ජීවත් වෙන්නා වූ යාචකයෙක් ඉන්නවා. එන්න දෙයක් නැති නිසා මිනිස්සු අනුකම්පා කරලා ඔහුටත් කෑම වේලක් දෙනවා. භික්ෂුවක් ඉන්නවා සියල්ල අතහැරලා තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගෙන කෙළෙස් නිවමින්, නිවන් මග වඩමින්. ඒ භික්ෂුවටත් ඇවිල්ලා ආහාර වේලක් දෙනවා. දැන් දෙකම එක හා සමානද? දෙකටම ලැබෙන්න ඕනේ එක විපාකයක්ද?
නිව්ටන්ට අනුවනම් දෙන්නටම දීලා තියෙන්නේ කෑම වේල් දෙකක්. ඒ නිසා ඒ මිනිහට ලැබෙන්න ඕන දෙන්නටම ඒකට විපාක වශයෙන් කෑම වේල් දෙකක්. දැන් ඕක තේරුම් ගන්න බැරි වුණා නම් ධර්මය තේරුම් ගන්න පුළුවන්ද? ඒකයි තේරුම් ගන්න ඕන.
ඔය ප්රශ්නයම ගැලපෙන්නෙ නැති එකක්. හෘද සාක්ෂිය සඟවාගෙන අහන ප්රශ්නයක්. ගුණ මහත්වයට අනුකූලව හැම වෙලාවෙම කරන වැඩ වල එක හා සමාන ප්රතිඵලද අපට තියෙන්නේ? ගුණ මහත්වය කියලා එකක් නැද්ද ලෝකෙ? ගුණවතුන්ට සැළකීමයි නුගුණවතුන්ට සැළකීමයි දෙකම එක හා සමානද? ගුණවතෙක්ට පහර දීමයි නුගුණවතෙක්ට පහර දීමයි දෙකම එක හා සමානද? සාමාන්ය මිනිහෙක්ට පහර දීමයි අම්මට තාත්තට පහරදීමයි එක හා සමානද? සාමාන්ය මිනිහෙක් මැරීමයි අම්මා තාත්තා මැරීමයි එක හා සමාන ද? එහෙම බලන්න ඕනේ. ඉතින් එතකොට අන්න පේනවා නිවුටන්ගේ නියමය හා සම්බන්ධයක් නෑ, මේ උතුම් ශ්රී සද්ධර්මය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ මොකක්ද?
“චෙතනාහං භික්ඛවෙ කම්මං වදාමි”
චේතනාවයි කර්මය වෙන්නේ. චේතනාවට අනුකූලවයි කර්මය රැස්වෙන්නේ. එහෙමනම් චේතනාව කුමක්ද? ඊට අනුකූලයි විපාකය. මොකද චේතනාව පිහිටුවන්නේ තමන්ගේ මව මරන්න නම් ඒ චේතනාව අතිශය බලවත් චේතනාවක් වෙන්න ඕනේ. මොකද සාමාන්ය මිනිහෙක් මරන්න ඇතිවෙන චේතනාවයි තමන්ගේ මව මරන්න ඇතිවෙන චේතනාවයි අතර අහසට පොළව වගේ වෙනසක් තියෙන්න ඕනෑ. හිතලා බලන්න පොඩ්ඩක් තමන්ගේ හිතේ මවක් මැරීමට පියෙක් මැරීමට යමෙක්ට චේතනාවක් ඇති වෙනවා නම් ඒ චේතනාව මොනතරම් දරුණු චේතනාවක්ද? මොන තරම් මිලේච්ඡ, නින්දිත චේතනාවක්ද? එහෙනම් ඒ සත්වයාට ඒකාන්තයෙන්ම ඒ චේතනාවට ලැබෙන්න ඕන උපරිම දඬුවමක්. ඒකයි අවීති මහා නිරයට යන්නේ.
ඒ වගේම තමයි ගුණවතෙක් දැක්කහම යම්කිසි දානයක් පිරිනමනවා. දැන් යාචකයෙක් දැක්කහම අනුකම්පාවක් ඇති වෙලා කෑම වේලක් දෙද්දී මහා දාන චේතනාවක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. මේ මිනිහා පව්නෙ. මේ මිනිහට අපි කෑම වේලක් දෙමු කියලා දෙනවා මිසක්, මහා දානමය චේතනාවක් එතන ඇති වුණේ නැහැ. හැබැයි බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ පුත්රයෙක් දකිනවා. උන් වහන්සේ නිවන් මග වඩනවා. සීලය ගැන පැහැදිලා, ඒ මාර්ගය ගැන පැහැදිලා, මං බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ආර්යය මහා සංඝරත්නය උදෙසා මේ දානය පිරිනමනවා කියලා යමෙක් පිරිනමන කොට, සාරිපුත්ත මොග්ගල්ලාන උත්තමයන්ගේ සිට සිහි කර ගෙනයි මහා සංඝරත්නයට පූජාව කරන්නේ කියලා අන්න දානමය චේතනාව සකස් වෙනවා එතන. ඒ චේතනාව මොන තරම් බලවත් එකක්ද? මොකද ඒ චේතනාව තුළ කොයි තරම් සීලවන්තයො ගුණවන්තයො සිහි කරමින්ද ඒ දාන වස්තුව පිරිනැමුවේ.
අර යාචකයාට පිරිනමද්දී ගුණයක් සිහි වුණාද? නැහැ. ඒ පුද්ගලයාගේ අසරණකම දැකලා ඔහුට කෑම වේලක් දුන්නා මිසක් ගුණයක් සිහි කරලා දුන්නා නෙවෙයි. දානයෙ තියෙනවා කොටස් දෙකක්. අනුග්රහ බුද්ධියෙන් දෙන දානයයි, පූජා බුද්ධියෙන් දෙන දානයයි. හිඟන්නන්ට දුන්නෙ අනුග්රහ බුද්ධියෙන් දෙන දානය. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්රාවකයන්ට පිිරිනමන්නේ පූජා බුද්ධියෙන් පිරිනමන දානය.
එහෙනම් අනුග්රහ බුද්ධියෙන් දානය දෙන කොට ඇතිවෙන චේතනාවයි පූජා බුද්ධියෙන් දානය දෙන කොට ඇතිවෙන චේතනාවයි එක හා සමාන නැහැ කොහෙත්ම. ඒක තේරුම් ගන්න ඕනෑ. ඒ දෙක දෙකක්. මොකද අනුග්රහ බුද්ධියෙන් දෙන කොට ඇති වෙන්නේ ඉතාමත් ළාමක චේතනාවක්. පූජා බුද්ධියෙන් පිරිනමද්දී ඇතිවෙන්නේ ඉතාමත් බලවත් චේතනාවක්. එහෙනම් ඒ දෙකම එකම කෑම වේලක් වෙන්න පුළුවන් මේ ගෙනල්ලා දෙන්නටම පිරිනැමුවේ. හැබැයි අර යාචකයාට දෙනකොට දුන්නෙ ඔහු කෙරෙහි ගෞරවයක් ඇතිවෙලා නෙමෙයි. ඒ නිසා එතන තියෙන්නේ සාමාන්ය ළාමක චේතනාවක්. දානමය චේතනාවක්. ත්යාගය තියෙනවා එතන. නමුත් එච්චර බලවත් නෑ චේතනාව. හැබැයි බුදුපියාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්රාවකයා වෙනුවෙන් දානය පිරිනමද්දී බොහොම ගෞරවයෙන් ගෙනත්, අත්දෙකෙන්ම පූජා කරලා, තමනුත් වැඳලා පින් අනුමෝදන් වෙලා, මහා ශ්රද්ධාවන්ත චේතනාවකින් තමයි ඒක කළේ. එහෙනම් එතන ගොඩනැගෙන චේතනාව අතිශය බලවත්. එනිසා එහි විපාකයත් බලවත්. අතන චේතනාව ඉතාමත් දුර්වලයි. ඒ නිසා ඒකෙ විපාකයත් දුර්වලයි.
එහෙනම් “චෙතනාහං භික්ඛවෙ කම්මං වදාමි”
යම්කිසි කටයුත්තක් කරනකොට ඒ කටයුත්ත උදෙසා ගොඩනැගෙන චේතනාවට අනුකූලවයි විපාකය කොයි තරම් කාලයක් බලපවත්වනවාද කියන එක තීරණය වෙන්නේ. බලවත් චේතනාවක් නම්, පින් හෝ පව් වෙන්න පුළුවන්, විපාකය දීර්ඝ කාලයක් බලපවත්වනවා. දුර්වල චේතනාවක් නම් විපාකය ඉතාමත් සුළු කාලයක් බලපවත්වනවා. ඒ විදිහට තමයි පින හෝ පව කියන දෙකේ විපාකය සකස්වෙන්නේ. ඒ වගේම ඒ ගුණ මහත්වයත් බලපානවා. අංගුත්තර නිකායේ, වේලාම සූත්රය. පෘථග්ජනයෝ සිීයකට දෙන දානයට වඩා කළ්යාණ පෘථග්ජනයකුට දෙන දානය මහත්ඵලයි මහානිසංසයි. පෘතග්ජනයා කියලා කියන්නේ උපන්නාට මේ ලොව වැනෙන අන්ධ බාලයා. ධර්මයක් ඕනේම නෑ. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන නමවත් ඇහෙන්න ඕනේ නැති එකෙක්. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ වචන කියද්දිම, අපහාස කරනවා. උගේ නවාතැන නිරය. ඒ වගේ උන්ට ඌ , මූ කියලම තමයි කියන්න ඕන. ‘නිග්ගහේ නිග්ගහෝති’ නිග්රහ කළ යුත්තාට නිග්රහ කරන්න. ප්රශංසා කළ යුත්තාට ප්රශංසා කරන්න. නිග්රහ කළ යුත්තාට ප්රශංසා කිරීමත් ප්රශංසා කළ යුත්තාට නිග්රහ කිරීමත් නිරයට යන අකුසලයක්. අන්ධ බාල පෘථග්ජනයො සීයකට දෙන දානයට වඩා මහත්ඵලයි මහානිසංසයි එක කළ්යාණ පෘථග්ජනයාට දෙන දානය. කළ්යාණ පෘතග්ජනයා කියලා කියන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙරෙහි අමූලිකා ශ්රද්ධාවක් හට ගත්ත කෙනා. එයාට බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ත්රිවිධ රත්නය කෙරෙහි යම්කිසි ගෞරවයක් තියෙනවා. ඒක හැබැයි තාම තමන්ගේ ප්රඥාවෙන් ඇති කරගත්ත ගෞරවයක් නෙවෙයි. අනුන්ගේ කීමක් නිසා ඇතිවෙච්ච ගෞරවයක්. හැබැයි ඒ මට්ටමේ හරි ගෞරවයක් තියෙනවා. හැබැයි එයා තමයි දැන් පින් දහම් කරමින් නිවන ප්රාර්ථනා කරන්නේ. තවම නිවන් අවබෝධයට පත් වුණේත් නැහැ. නිවනට අදාළ ධර්මයක් ඇහුණෙත් නැහැ. හැබැයි එයාගෙ බලාපොරොත්තුවක් තියෙනවා අනාගතයේ නිවන් දකින්න. අන්න එහෙම කෙනාට කියනවා කළ්යාණ පෘථග්ජනයා.
එහෙනම් අර හිස් අන්ධ බාලයෝ සීයකට දෙන දානයට වඩා අන්න අර කළ්යාණ පෘථග්ජනයාට දෙන දානය බලවත්. කළ්යාණ පෘතග්ජනයො සීයකට දෙන දානයට වඩා එක සෝවාන් උත්තමයෙකුට දෙන දානය බලවත්. සෝවාන් පුද්ගලයෝ සීයකට දෙන දානයට වඩා එක සකදාගාමී පුද්ගලයකුට දෙන දානය බලවත්. සකදාගාමී පුද්ගලයො සීයකට දෙන දානයට වඩා එක අනාගාමි උත්තමයෙකුට දෙන දානය බලවත්. අනාගාමි උත්තමයො සීයකට දෙන දානයට වඩා එක රහතන් වහන්සේ කෙනෙක්ට දෙන දානය බලවත්. රහතන් වහන්සේලා සීයකට දෙන දානයට වඩා එක පසේ බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙනෙක්ට දෙන දානය බලවත්. පසේ බුදුරජාණන් වහන්සේලා සීයකට දෙන දානයට වඩා එක සම්මා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේ නමකට දෙන දානය බලවත්. එහෙනම් දැන් ගුණ මහත්වය තේරුම් ගන්න බැරිද? ගුණෙන් හැමෝම එක හා සමානද? එහෙනම් ඒ ගුණ මහත්වය අනුව ඒ උතුමන්ට ඒ පිරිනමන ඒ දානයේදී පිහිටන චේතනාවත් බලපානවා ඒකට. උන්වහන්සේගේ ගුණයත් ඒකට මුල් වෙනවා. ඒ කියන්නේ සත්පුරුෂ දානයක් සිද්ධ වෙනකොට මෙන්න මේ අංග තුන සම්පූර්ණ වෙන්න ඕන.
දානය ලබන්නාවූ ප්රතිග්රාහකයා හෙවත් බුද්ධ පුත්රයා, ගිහියා හෝ පැවිද්දා සීලවන්තයෙක් වෙන්න ඕනේ. සීලවන්තයෙක් කිව්වේ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්රී සද්ධර්මය අසා අවබෝධ කරගෙන නිවන් මග වඩන කුසල සීලයෙන් යුක්ත කෙනෙක් වෙන්න ඕනෑ. සාමාන්ය ලෞකික සීලයේ පිහිටි කෙනෙක් වුණත් සීලවන්තයෙක්. නමුත් ඊටත් වැඩිය බලවත් ආර්යය ශ්රාවකයේක්, මාර්ග ඵල ලාභියෙක්.
ඒ වගේම දානය පිරිනමන්නා වූ දායකයා සීලවන්තයෙක් වෙන්න ඕන. සීලයක පිහිටා ඉන්න ඕනේ. දෙකයි.
ඒ දාන වස්තුව උදෙසා ලබා ගන්නා වූ ද්රව්ය, වස්තු, කළමනා, ඒ දාන වස්තුව දැහැමිව උපයා සපයා ගත්ත එකක් වෙන්න ඕන.
මෙන්න මේ කියන අංග ලක්ෂණ තුන සම්පූර්ණ වුණහම ඒකට කියනවා උත්කෘෂ්ට මහා දානයක්. එහෙම නැත්නම් සත්පුරුෂ මහා දානයක් කියලා. ඔන්න ඔය දානය මහත්ඵල මහානිසංසයි. බොහෝ කාලයක් ආනිසංස වළඳමින් කල්ප ගාණක් වසර කෝටි ගාණක් තිස්සේ විපාක දෙනවා.
දැන් අංග තුනම පූර්ණ නම් ඒක උත්කෘෂ්ට දානයක්. ප්රනීත දානයක්. අංග දෙකක් නම් සම්පූර්ණ වෙලා තියෙන්නේ මජ්ඣිම දානයක්. අංග එකක් නම් සම්පූර්ණ වෙලා තියෙන්නේ හීන දානයක්. එහෙනම් ඔය අංග තුනම තියෙන වෙලාවට ලැබෙන ආනිසංසය බොහෝ කාලයක්. කල්ප කෝටි ගානක් සමහරවිට වසර කෝටි ගානක් තිස්සේ විපාක දෙනවා. අංග දෙකක් නම් තියෙන්නේ ඊට වඩා කාලය අඩුවෙනවා. අංග එකක් නම් තියෙන්නේ ඊටත් වඩා කාලය අඩු වෙනවා. ඊට පස්සේ ඒ අංග තුන තිබුණත් ඒ දානය පිරිනමන මොහොතේදී ඒ පුද්ගලයාගේ චේතනාව දුර්වල එකක් වුණොත් ටිකන් අප්රසාද සිතකින් නම් දානය පිරිනමන්නේ එතනදිත් ආනිසංස දුර්වල වෙනවා. ඔය වගේ ලක්ෂණ ගොඩක් හේතු සාධක ගැලපිලා තමයි යම්කිසි පිනක හෝ පවක ආනිසංසය හෝ විපාකය තීරණය වෙන්නේ. ඒ නිසා යම් පාපයකට හෝ පිනකට හෝ විපාක දෙන්නෙ ඒ වෙලාවේ පිහිටන චේතනාව අනුවත් ඒ වගේම ගුණ මහත්වය අනුවත්.
සත්යය වශයෙන් මේ උතුම් වූ බුද්ධ ශක්තිය ගැබ්වෙලා තියෙන අසිරිමත් වූ මහා පුණ්ය භූමිය තමයි, අසිරිමත් වූ මහා සෑ රදුන් වහන්සේ.
ඒ රුවන්වැලි මහා සෑරදුන් වහන්සේගේ ගර්භයේ පිහිටුවා තිබෙන ඒ අසිරිමත් වූ සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා, ඒ ධාතු කරඬුව තුළින් ඒ බුද්ධ ශක්තිය විහිදෙනවා.
සමනන්තර අනන්තර කියන ප්රත්යයක් ක්රියාත්මකයි. දැන් ඒ පිරිසිදු ශක්තිය හටගත්තේ පරම නිර්මල පිරිසිදු සිතක. ඒ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ සිතේ හටගත්ත ශක්තියෙන් තමයි චක්රාවාට චලනය කළේ.
“අයඤ්ච දසසහස්සිලොකධාතු සඞ්කම්පි සම්පකම්පි සම්පවෙධි, අප්පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුරහොසි අතික්කම්ම දෙවානං දෙවානුභාවන්ති.”
දෙවියන්ගේ ආනුභාවයන් ඉක්මවමින්, මහා ආලෝකයක් පැතිර යැව්වේ. දස දහසක් චක්රාවාට ඇසිල්ලකින් කම්පා කර දැම්මේ අසිරිමත් වූ බුද්ධ ශක්තියෙන්. අසම සම ශක්තියක්. ඒ අසම සම ශක්තිය සර්වඥධාතුන් වහන්සේලා තුළ ගැබ්වෙලා තියෙන්නේ. ඉතින් ඒ ශක්තිය වැඩියෙන්ම ගැබ්වෙලා තියෙන තැන තමයි මහා සෑ රදුන් වහන්සේ. ඒකයි ශුද්ධ නගරය කිව්වේ. ශුද්ධ ශක්තිය ගැබ් කරලා තියෙන නගරය නිසා. මේ නගරයේ ඉන්න කොට ශුද්ධ වෙන්න ලේසියි. විසුද්ධියට පත්වෙනවා ඉක්මනින්. ඇයි ඒ? ශුද්ධ ශක්තිය ගැබ්වෙලා තියෙන නගරය. මහා සෑ රදුන් වහන්සේ ගාවට යමෙක් යනවනම් මෙන්න මේ දේ කරන්න. විශේෂයෙන් අපේ මේ නිවන මග වඩන්නා වූ අරිය ශ්රාවක පින්වතුන්. අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේ අප කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් තමයි ඒ මහා ශක්තිය ගැබ් කරලා තියෙන්නේ. ඒ ශක්තියෙන් ප්රයෝජනයක් ගන්න බොහෝ දෙනා දන්නෙ නැහැ.
මහා සෑ රදුන් වහන්සේ ගාවට යන බොහෝ දෙනෙක් ගිය ගමන් මල් ටිකක් පූජා කරළා ඉක්මනට, බාර් එකකට නැත්නම් වැවකට යන්ඩ ඕන නාන්න කියලා අර වන්දනාව තත්පර ගානකට සීමා වෙනවා. අපිරිසිදු සිතකින්ම යි යන්නේ. අපිරිසිදු සිතකින්ම යි ආයෙ එන්නේ. එතනට එන මිනිස්සු දිහා බලලා තවත් සිත අපිරිසිදු කරගෙන තමයි යන්නේත්. අති බහුතරයක් දෙනා එහෙමයි. පින් කරගන්න ඇවිල්ලා පව් කරගෙන යි යන්නේ. ඒ අය දන්නෙ නැහැ මේ ශක්තිය ලබන හැටි. එහෙම නම් ඒ ශක්තිය ලබන්නෙ කොහොමද? මෙන්න මෙහෙම යි.
මහා සෑය ගාවට යනකොට, යම්කිසි ආකාරයක ධර්මාවබෝධයක් ඇතිව දහම් මාර්ගයක ගිය කෙනෙක් නම්, යම්කිසි ආකාරයකින් ඒ මග වැඩිලා තියෙන කෙනෙක් නම්, හිතේ පාරිශුද්ධ භාවයක් තියෙන්න පුළුවන්. හැබැයි එසේ නොවේ නම්, දහම් මාර්ගයේ මුල ඉන්න කෙනෙක් නම්, ධර්මාවබෝධය යම්කිසි අඩුපාඩුවක් තියේ නම්, ඒ අයගේ චිත්ත ස්වභාවයේ යම්කිසි ආකාරයක අපිරිසිදු භාවයක් තියෙන්න පුළුවන්. කැලඹීමක් වික්ෂිප්ත භාවයක් තියෙන්න පුළුවන්. මෙබඳු කෙනෙක් මහා සෑය ගාවට ගිහාම එක පාරටම සිත පිරිසිදු වෙන්නේ නැහැ. අති උත්තරීතර වූ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ ගුණ සිහි කරමින්, ‘ඉතිපිසෝ භගවා අරහං’ යනාදී වශයෙන්, මහා සෑය වටේට වට කිහිපයක් ප්රදක්ෂිණා කරන්න ඕනේ. බුද්ධානුස්සතිය හොඳට වැඩුණුහම බුදු ගුණම සිතේ දරාගෙන ඉන්න පුළුවන් මට්ටමකට එනවා. මිනිස්සු කෑකොස්සන් ගහන ඒව අමතක වෙනවා. බුදුගුණ විතරක් සිහි වන මට්ටමට බුද්ධානුස්සතිය වැඩුනහම, අනන්තර සමනන්තර කියන ප්රත්ය ක්රියාත්මක වෙන්න ගන්නවා. බුදු පියාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් වූ ශක්තිය අසිරිමත් වූ පිරිසිදු සිතකයි හටගත්තේ. එහෙනම් තමනුත් එතනට ගිහිල්ලා, අනන්ත බුදුගුණ සිහි කරගෙන කර්මස්ථානයක් වශයෙන් ඒක වඩමින් ප්රදක්ෂිණාවක් කරන කොට, තමන්ගේ සිතත් පිරිසිදු භාවයට පත් වෙනවා. දැන් පිරිසිදු සිතට අර පිරිසිදු ශක්තිය ගලාගෙන එනවා. සමනන්තරයට අනන්තරය ගැලපිලා තමන්ගේ හිතට අර බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අභිඥා ශක්තිය ඇතුළත් වෙනවා. එහෙම ඇතුළත් වෙච්ච දවසට ඔබව යටපත් කරන්න, ඔබව පරාජයට පත් කරන්න, පුළුවන් සමතෙක් මේ විශ්වයේ පහළ වෙන්නේ නෑ. ඒ අසිරිමත් වූ බුදු පියාණන් වහන්සේගේ මහා බුද්ධ ශක්තියෙන් තමන්ට පහසුවෙන් නිවන් මග වඩා කෙළවර දක්වා යන්න අවශ්ය කරන පරිසරය උදාවෙනවා. වීර්යය සිදෙන හැම අවස්ථාවකම ඒ අසිරිමත් වූ බුද්ධ ශක්තියෙන් වීරිය නන්වලා දෙනවා. ධර්ම ඥානයෙ යම්කිසි ගැටලුවක් ඇති වෙන හැම තැනකදීම, ඒ අසිරිමත් වූ බුද්ධ ශක්තියෙන් ඒ ධර්ම කාරණා නිවරදි කරලා දෙනවා. හැම අතින්ම මහා පිළිසරණක් වෙලා තමා වටාම ඒ බුද්ධ ශක්තිය ක්රියාත්මක වෙන්න ගන්නවා. ඒ නිසා එදාට වසවර්ති එකෙක් නෙවෙයි, වසවර්ති සීයක් බැස්සත්, දහසක් බැස්සත්, ඔබගේ නිවන් මග අඟලක්වත් ආපස්සට තල්ලු කරන්න බැහැ. ඔබව දශම මාත්රයකින්වත් ඔවුන්ට ග්රහණය කරගන්න බැරි වෙනවා. බුදු පියාණන් වහන්සේ ඔබත් එක්කම වැඩ ඉන්නවා. ඒ අසිරිමත් වූ මහා කාරුණික උත්තමයන් වහන්සේ අප කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන්, ඒ උතුම් ශක්තිය, ඒ උතුම් සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා තුළ ගැබ් කරලා, අධිෂ්ඨාන කළේ, අනාගතයේ මේ ලෝකෙ පහළවෙන මාගේ පුත්රයන්ට, ඉක්මනින්ම ඒ මාර්ගය පූර්ණය කර ගන්න මාගේ පිහිට පවතීවා කියලා.
මොකද අසිරිමත් වූ භාග්යවතුන් වහන්සේ ජීවමානව වැඩ හිටියනම්, අප අනාථ වෙන, අසරණ වෙන, අපේ වීර්යය සිඳෙන හැම මොහොතකම, උන්වහන්සේ චිත්තක්ෂණයකින් අපි ළඟට වඩිනවා. නමුත් දැන් උන් වහන්සේ පරිනිර්වාණයට පත් වෙච්ච නිසා, ස්කන්ධ වශයෙන් වඩින්න කෙනෙක් නැති නිසා, උන්වහන්සේගේ බුද්ධ ශක්තිය අපිව සොයාගෙන වඩිනවා. එහෙනම් ඒ බුද්ධ ශක්තිය අප තුළට ඉස්සෙල්ලා ආරෝපණය කරගන්න ඕන. ඒකට තමයි අර මහා සෑය වටේට අපි ගිහිල්ලා “ඉතිපිසෝ භගවා අරහං” කියන අනන්ත බුදුගුණ සිහිකරමින් වට කිහිපයක් යන්න ඕනෑ. එකක් දෙකක් නෙමෙයි. සීයක් හරි කමක් නෑ, පුළුවන් තරමක් යන්න. එතකොට තමන්ටම තේරෙනවා, බුද්ධානුස්සතිය වැඩෙනවා. වැඩෙනකොට අර මහා සෑයේ ගැබ්වෙලා තියෙන ශක්තිය, තමන්ට ආරෝපණය වෙනවා. ඒක ලෝකයාට පේන දෙයක් නෙවෙයි. හැබැයි තමන්ට දැනගන්න හම්බ වෙනවා ඒ බව.
එදාට තමන් තුළ ශක්තියක් ජනිත වෙයි, කිසිවෙක්ට තමන්ව අභිබවන්න බැරි. අභිබවන්න බෑ කියලා අදහස් කරන්නේ, කිසිම හේතුවකින් තමන්ගේ නිවන් මග අහුරන්න බෑ. කිසිම කෙනෙක්ට. බුදු පියාණන් වහන්සේ තමන් එක්ක වැඩ ඉන්නවා. ඉතින් ඒ නිසා ඒ උතුම් වූ ශක්තිය, මහා සෑ රදුන් වහන්සේගෙන් ළඟා කරගෙන, ඉක්මනින් නිවන් මග වඩා පූර්ණය කරගන්නට, හැකියාව තියෙනවා. විශේෂයෙන්ම මේ උත්තරීතර ධර්මද්වීපයේ පහළ වෙච්ච මේ උතුම් මනුෂ්යයන්ට.
ඔබ ඒ උතුම් අවස්ථාවෙන්, අග්ර ප්රයෝජනය ලබා ගන්න. ඔය ක්රමයට බුද්ධ ශක්තිය ඔබට ආරෝපණය කරගන්න පුළුවන් හැකියාව තියෙනවා. අපේ පැරන්නෝ මේ බව දැනගෙන හිටියා. ඒ නිසා තමයි කිසිම දවසක, මහා සෑ රඳුන් වහන්සේ නෙමෙයි, මොන සෑරඳුන් වහන්සේ වඳින්න ගියත්, ප්රදක්ෂිණා කරලා තමයි වැන්දේ. ඒ අය දැනන් හිටියා, සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේ නමක් වැඩ සිටින්නා වූ තැනකට යනකොට, එකපාරටම ඒ වන්දනාව කරලා එන්න හොඳ නැහැ. අර හිතේ තියෙන අපිරිසිදු භාවයන් පහ වෙලා, හිත පිරිසිදු වෙනකන්, යම් කාලයක් ගත කරන්න ඕනේ. ඒ නිසා තමයි ප්රදක්ෂිණා කරන්නේ, ඒ උතුම් බුදුගුණ සිහිකරමින්. එතකොට මොකද වෙන්නේ, හිත පිරිසිදු වෙනවා. අර සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේගේ ශක්තිය තමන්ට ආරෝපණය වෙනවා. “සබ්බදානං ධම්මදානං ජිනාති” සියලු දානයන් අතර ධර්ම දානයමයි, මේ සිත නැමැති මාරයා ජය ගන්න උපකාර වෙන්නේ. ‘ජිනාතී’ කියන්නේ, මේ සංසාරෙ ජය ගන්නවට. සිත ජයගෙන, මේ සසර දුකින් අත මිදෙනවාට. ‘ජින’ කියන්නේ, බුදුපියාණන් වහන්සේට. එහෙමනම් ඒ ‘ජින’ නම් වූ ඒ ජයග්රහණය ළඟාකර දෙන්නෙ, මේ ලෝකයෙ තියෙන එක එක ජාතියෙ ජයග්රහණ අතර අග්ර වෙන්නේ, සිත ජය ගැනීම. ලෝකෙ තියෙන මේ සෙසු ජයග්රහණ සියල්ල අභිබවනවා, සිත ජයග්රහණය කරන කෙනාගෙ ජයග්රහණෙ. එහෙමනම් ඒ සිතේ ජයග්රහණය, කියලා කියන්නේ, සිතේ සියලු කෙළෙස් නසලා, මේ මාරයා පරාජයට පත් කළාම. ඒ තමයි විශ්වයේ ශ්රේෂ්ඨතම ජයග්රහණය. එහෙනම් ඒ ජයග්රහණය පිණිස උපකාර වෙන්නේ, මේ ධර්ම දානය නම් වූ, අසහාය වූ, අනන්ත වූ, අපරිමාණ පින් ඇති ආනිසංස ඇති මේ පින්කම.
මේ ලෝකය පුරා ඉන්න, අපේ මේ පින්වතුන්ට, බොහෝ උපකාරයක් වෙන්න පුළුවන් මේ ධර්ම දානය. මොකද? මේ කාලයේ හැටියට කෙනෙක්ට, ධර්මය ශ්රවණය කරන්න උවමනාව තිබුණත් තැනකට යා ගන්න හැකියාවක් නැහැ, විවිධාකාර හේතු සාධක නිසා, බාධා වෙන්න පුළුවන්. බැහැරට යන්න විදිහක් නෑ. එතකොට තමන්ට විවිධාකාර අසහනයනුත් ඇති වෙනවා.
ඒ වගේම තවත් දෙයක් තියනවා මෙතන. මේ කාලය තුළ බොහොම විවේකයක් ලැබිලා තියෙනවා, බොහෝ දෙනාට. ඉතින් ඒ විවේකයත්, අර්ථවත් පරිදි ගත කරන්න අවශ්ය කරන ධර්ම ඥානයත්, ළඟාකර ගන්න පුළුවන් වුණා නම්, ඒ විවේකය මහා අර්ථවත් විවේකයක් බවට පත්වෙනවා. ඒ නිසා මේ හැම පැත්තක්ම සලකලා බැලුවහම, මේ හොඳම කාලයක් බණ අහන්න. ඒ ධර්මය තුළින්ම ඔබව ආරක්ෂා වෙනවා. සුවපත් වෙනවා. මොකද? දැන් මේ ප්රශ්න වලට වුණත්, මේ ධර්මය තමයි එකම පිළිසරණ.
ආයුෂ, වර්ණ, සැප, බල, ප්රඥා කියන කියලා, මේ අංග පහක් තියෙනවා. මේ අංග පහ, පින තුළින් වැඩෙනවා. පින දෙයාකාරයි. ලෞකික පින සහ ලෝකෝත්තර පින. ලෞකික පින කියලා කියන්නේ, මේ ලෝකෙ සැප සම්පත් අපේක්ෂාවෙන් සිද්ද කරන යහපත් කටයුතු. ලෝකෝත්තර පින කියන්නේ, කෙනෙක් මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරු කරමින්, මේ උතුම් වූ කුසලය වර්ධනය කරනකොට, එයින් රැස්වෙන පුණ්ය සම්පත්තිය.
🪷අප සියලුම දෙනා මේ සංසාරේ අනාථ සත්ත්වයෝ.
“අනමතග්ගොයං භික්ඛවේ, සංසාරෝ. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයෝජනා නං සන්ධාවතං සංසාරතං
ඒවං දීඝරත්තං වො භික්ඛවේ,
දුක්ඛං පච්චුනභූතං
තිබ්බං පච්චුනභූතං
ව්යසනං පච්චුනභුතං
කටසී වඩ්ඪතා.”
මුල් කෙළවරක් පේන්නැති සංසාර ගමනක සත්ත්වයා අවිජ්ජාවෙන් සංසරණය කළා. “සන්ධාවතං” දුවගෙන ආවා. තණ්හාවෙන් අවිද්යාවෙන් යුක්තවයි මේ සංසාරෙ දුවගෙන ආවෙ, අනාථ සත්ත්වයෝ හැටියට, අගක් මුලක් දන්නැති සංසාර ගමනක. එහෙම ඇවිල්ල කරපු එකම දේ සංසාරෙ පුරාම, ඒවං දීඝරත්තං වො භික්ඛවේ දුක්ඛං පච්චුනභූතං. “මහණ දීර්ඝ රාත්රීන් පුරා දුක වින්ද එකයි සිද්ධ කළේ”. ඇයි දීර්ඝ රාත්රීන් කිව්වේ? මනුස්ස ලෝකයේ නම් රාත්රිය දීර්ඝ නෑ, එච්චර. සතර අපාවල, නිරවල. “තිබ්බං පච්චුනභූතං”, තියුණු දුක්මයි අත්වින්දේ. මනුස්ස ලෝකයෙ නම් ඒ ආකාරයෙන් තියුණු දුක් නැහැ, නැත්තෙත් නැහැ. නමුත් ඊට වඩා තියුණු දුක් නිරයෙ, සතර අපායේ තියෙනවා.
“ව්යාසනං පච්චුන භුතං” මනුස්ස ලෝකයේදී නම් ලොකු ව්යසනවලට මුහුණ දෙන්නෑ. සතර අපාගත සත්ත්වයො විඳින ව්යසන එක්ක බැලුවාම. සතර අපා වල අනන්ත සංසාරයක අප්රමාණ දුක් විඳල තියෙන භවික සත්ත්වයෝ හැටියට, අසාර වූ සත්ත්වයෝ හැටියට, ස්ථීර අවි පරිණාමීය ආත්මයක් අහිමි, විපරිණාමීය ආත්මයක් ඇති අසාර වූ භවයක් උරුම සත්ත්වයෝ හැටියට, සංසාරික වශයෙන් දුක් විඳල තියෙනවා, අනන්ත අප්රමාණ. එහෙම දුක් විඳිමින් ඇවිල්ල මේ සංසාරයේ කරපු එකම හපන්කම “කටසී වඩ්ඪතා”, සොහොන් බිම තර කරපු එක. භාග්යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාව ඒකයි. සංයුක්ත නිකායේ අනමතග්ග සංයුක්තයේ තියෙන සූත්ර තිස් ගණනක බුදුරජාණන් වහන්සේ පෙන්වන්නෙ භයානක සංසාරයක් බව, මෙහි මුල් කෙළවරක් දැකිය නොහැකි බව. මේ ගමන නිෂ්ඵල බව, අසාර බව.
🪷පෙර මුණ ගැහිච්ච සත්පුරුෂයින්ගෙන් අවවාද අනුශාසනා ලබලා, ශ්රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගෙන, සංසාර දුකින් එතෙර වෙන්න අවස්ථාවක් උදා කරගත්තේ නෑ. බුදුපියාණන් වහන්සේලා, අරිහතුන් වහන්සේලා මුණගැහෙන්නට ඇති. හැබැයි ඒ කවරදාකවත් ධර්මය අවබෝධ කර ගන්නට සමත් නොවුණ නිසයි අදටත් හේතුඵල වශයෙන් භවයක් නිර්මාණය වෙලා තියෙන්නේ.
බුදුපියාණන් වහන්සේලා මුණගැහිච්ච අවස්ථාවල, ආර්ය උත්තමයෝ, අරිහතුන් වහන්සේලා මුණගැහිච්ච අවස්ථාවල, ශ්රී සද්ධර්මය ඇසුණු අවස්ථාවල ඕනතරම් වාද විවාද කරගන්නට ඇති. ධර්මය පසෙකින් තියලා සංසාරය ගැන වාද කර කර ඉන්න ඇති. විවිධාකාර දෘෂ්ටිවලින්, මති මතාන්තරවලින්, අත්තනෝමතවලින් ඔළුව පුරවගෙන ඒවා හරි කියලා හිතාගෙන සිතට වහල් වෙලා කටයුතු කරන්නට ඇති.
සංසාර ගමනේ ඒ විදිහට බුදුපියාණන් වහන්සේලා මුණගැසුණත්, අරිහතුන් වහන්සේලා මුණගැසුණත්, ආර්ය උත්තමයෝ මුණගැසුණත්, ශ්රී සද්ධර්මය ඇහුණත් ප්රයෝජනයක් ගන්න බැරිවෙච්ච මෝඩකම් පෙර භවයන්හි ඕන තරම් තියෙන්නෙට ඇති.
මේ මහා භද්ර කල්පයේ සිව්වන බුද්ධාන්තරයෙ, ගෞතම සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශාසනයේ, බොහොම දුර්ලභ මනුෂ්ය අත්භවයක් උරුම කරගෙන, පරම උත්තරීතර ශ්රී සද්ධර්මය අසන්නට ලැබුණ වෙලාවෙත්, පෙර සංසාරේ තිබිච්ච ගති පුරුදු ඇවිල්ලා, විඤ්ඤාණ පුරුදු ඇවිල්ලා ආපහු අර පරණ වැඩේම නම් කරන්නෙ, මේ භවයේත් නිවන අහිමි වෙලා යන එක පිළිබඳ පුදුම වෙන්නට එපා.
🪷මේ ධර්මය තර්ක වාද පිණිස නෙවෙයි. මේ ධර්මය අපි හිතන දේ හරි, අපි කියන දේ හරි කියලා එක එක පක්ෂ පාට හදාගෙන, කණ්ඩායම් හදාගෙන, පිරිවර හදාගෙන, සංවිධාන හදාගෙන, ඒවා බැබළවීම පිණිස නොවෙයි. මේ ධර්මය හුදෙක්ම මේ භයානක සංසාරයෙන් එතෙර වීම පිණිසයි. කොච්චර කණ්ඩායම්, පිරිවර හිටියත් තමන් තනියෙන් ඕන මේ වැඩේ කරගන්න. තමන්ට පිහිට වෙන්න ඉන්නේ තමන් විතරයි වෙන කවුරුවත් නෑ.
“අත්තාහි අත්තනෝ නාථෝ , කොහි නාථෝ පරෝ සියා”
“තමන්ගේ පිහිට තමන්ට ලබා ගන්නවා හැර අනුන්ගෙන් කුමන පිහිටක්ද?” කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ අපෙන් අහනවා.
🪷ශ්රී සද්ධර්මය සම්බන්ධයෙන් බොහෝ විට දකින්න ලැබෙන්නේ බෞද්ධයෝ අතර මතිමතාන්තර, විවිධාකාර දෘෂ්ටි. ගහ මරා ගන්නවා, බැණ අඬගසා ගන්නවා, එකිනෙකා වාද නගනවා. සංසාර ගමනකින් අත මිදෙන්නා වූ එකම නිවන් මගක, එක් එක් දේශකයන්ගේ යම් අත්වැරදීමක් හෝ අතපසුවීමක් නිසා හෝ සිද්ධවෙන වැරදි තියෙන්න පුළුවන්, තථාගත බුද්ධ භාෂිතය විවරණය කිරීමේදී. ඒ වගේ තැනක් පෙන්වල දෙන එක කිසිම වැරැද්දක් නැහැ, ඒක කළ යුත්තක්මයි. මොකද කිසිම භික්ෂුවකට ඒ අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ප්රඥාව දරාගන්න බැහැ. ඒ ඒ භික්ෂූන් තම තමන්ගෙ නැණ පමණට අවබෝධ වෙච්ච, වටහාගත්ත ධර්මය තමයි තථාගතයන් වහන්සේගේ නාමයෙන් දේශනා කරන්නේ. එතකොට අර වගේ පොඩි පොඩි අඩුලුහුඬුකම් වෙන්න පුළුවන්. ඒවා ඕනෑම මොහොතක කරුණාවෙන් පෙන්නලා දෙන්න. ඊට එහා ගිහිල්ලා කණ්ඩායම් හදාගෙන විවිධාකාර ලාභ, කීර්ති, ප්රශංසා අපේක්ෂාවෙන් හෝ වෙනත් යටි අරමුණු තියාගෙන මේ ධර්මය කුමන හෝ ආකාරයකින් අවභාවිත කරනවා නම් ඒ පුද්ගලයෝ මහා විනාශයක් කරගන්නවා මෙලොවදීම, පරලොව විනාශය ගැන කුමක් කියන්නද?
🪷අසිරිමත් වූ මහා බෝසතාණන් වහන්සේ සාරාසංඛ්ය කල්ප ලක්ෂයක් තිස්සේ දුක් විඳලා, ඒ අසිරිමත් වු සම්බුද්ධ පදවියට පත් වෙලා, මේ ශ්රේෂ්ඨ ධර්මය පන්සාළිස් වසක් පුරා දේශනා කළේ මහා කරුණාවෙන් ලෝක සත්ත්වයෝ කෙරෙහි, මේ භයානක සසර දුකින් අත මුදවීමේ උතුම් ප්රාර්ථනාවෙන්. ඒ අරමුණමයි භික්ෂූන්ටත් තියෙන්න ඕන. බුදුරජාණන් වහන්සේ භික්ෂූන්ට අවවාද කළේ සියලු ලෝ සතුන්ගේ සැපය පිණිස. දෙවියන්ගෙ, මනුෂ්යයන්ගෙ විශේෂයෙන්. ඥාන සම්ප්රයුක්ත සත්ත්වයන්ට විතරයි ශ්රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ධර්මය අවබෝධ කරන් නිවන් දකින්ඩ සමත් වන, සුගති සැපය උදාකර ගන්න සත්ත්වයො හැරුණාම තවත් බොහෝ සත්ත්වයො ඉන්නවා, ඒ අයටත් මෛත්රීය, කරුණාව දක්වන්න ඕන.
බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙක් ලෝකෙ පහළ වන්නේ සියලු ලෝ සතුන් කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන්. අපට තියෙන්නෙ වාද විවාද පසෙකින් තියලා, කුමක්ද ධර්මය කියලා හොයන එක. බුද්ධ ශ්රාවකයෝ නම් එහෙමයි.
🪷අස්සජි මහරහතන් වහන්සේගෙන් ඇහුවෙ උපතිස්ස මහා පිරිවැජියාණන් වහන්සේ, පසු කලක සාරිපුත්ත අග්ර ශ්රාවකයාණන් වහන්සේ, “කුමක්ද ධර්මය?”. ඒක තමයි ඔබත් අහන්න ඕන ප්රශ්නය. මොකද උන්වහන්සේගේ පරම්පරාවේ ශ්රාවකයෝ අපි. භාග්යවතුන් වහන්සේ කියන්නේ අපගේ ගුරුවරයා, අපගේ අසමසම මහා ශාස්තෘවරයාණන් වහන්සේ. අපි උන්වහන්සේගේ ශිෂ්යයෝ. ශිෂ්ය භාවයේත් අග්ර වූ උතුමන් වහන්සේ, අග්ර ශ්රාවක සාරිපුත්ත මහා උතුමන් වහන්සේ, අනුගමනය කරන්න ඕන අපි. උන්වහන්සේ කුමක්ද කළේ? උන්වහන්සේ ඇහුවෙ “කුමක්ද ධර්මය?”. ඒ ධර්මය අසා අවබෝධ කරගෙන උන්වහන්සේ මග වැඩුවා. මේ සංසාර ගමනින් අත මිදෙන්න බලාපොරොත්තු වෙන සියලු බුද්ධ ශ්රාවකයෝ එතන ඉන්ඩ ඕන.
🪷ඒ වගේම උන්වහන්සේ කිව්වා, උන්වහන්සේ පාපිස්සක් වගේ හැසිරෙන්නේ කියලා. ඒ කියන්නේ අනිත් අයට ඔළුව පෑවා නෙවෙයි, මගේ ඔළුවෙ කකුල් දෙක පිහදපල්ලා කියලා. පාපිස්ස තියෙන්නෙ ගෙදරක පල්ලෙහාම තැන. කවුරුත් ඉස්සෙල්ලම පිළිගන්නේ පාපිස්ස. නිහතමානිකම තමයි ඒ කියමනෙන් පෙන්නුවෙ, උන්වහන්සෙ. පාපිස්සට නැහැ භේදයක් දුප්පතා, පොහොසතා, උගතා, නූගතා කියලා. සියලු දෙනාගේ පා පිහිදාන්න උපකාර වෙනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්රාවකයන්ට “මෙයා පෝසතෙක්, මෙයා දුප්පතෙක්, මෙයා උගතෙක්, මෙයා නූගතෙක්, මෙයා ස්ත්රියක්, මෙයා පුරුෂයෙක්” යනාදි වශයෙන් බෙදීම් නෑ. ඒ ලෝක සම්මතයේ බෙදීම්. ඒවා බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශාසනයට අදාළ වෙන්නෑ. අවසාන විග්රහය ඇතුළේ සියලු දෙනාම අනාථයෝ, මේ සංසාරේ. ඒ අනාථ භාවයෙන් මිදෙනවා කියන අරමුණ හැර වෙනත් අරමුණු තියාගෙන මේ දහම් සංවාදවලට සම්බන්ධ වෙන්න එපා. ඒක ඔබ කරගන්නා මහා විපතක්.
🪷ඕනම දෙයක් එක්ක ලෝකෙ සෙල්ලම් කරන්න ශ්රී සද්ධර්මය හැර. ශ්රී සද්ධර්මය කියන්නේ තථාගතයාණන් වහන්සේගේ අසම සම අවබෝධයටයි. තථාගතයාණන් වහන්සේ සාර අසංඛ්ය කල්ප ලක්ෂයක් තිස්සේ ඒ පාරමිතාවෙන් මතු කරගත්තා වූ අසිරිමත් වූ අවබෝධය තමයි, ශ්රී සද්ධර්මය කියන්නේ. ඒ අසිරිමත් වූ අවබෝධයට එක අක්ෂරයකින්වත්, එක ක්රියාවකින්වත්, සිතුවිල්ලකින්වත් නිගරුවක් වෙන අන්දමට හැසිරෙන්න එපා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ මේ ශාසනයේ විවිධාකාර බෙදීම් තියෙනවා. භික්ෂූන් වහන්සේලාම බෙදිලා ඉන්නවා. උපක්කිලේස කියලා සූත්රයක් තියෙනවා. එක්තරා අවස්ථාවක කොසඹෑ නුවර ඝෝෂිතාරාමයේ භික්ෂූන් වහන්සේලා, විනයධරයන් සහ ධර්මධරයන් යනාදී වශයෙන් භේද භින්න වෙලා, වාද විවාද කර ගනිද්දි බුදුපියාණන් වහන්සේ ගිහිල්ලා තුන් වතාවක් අවවාද කරනවා. කනකට ගන්නේ නෑ. අන්තිමට බුදුපියාණන් වහන්සේ අහනවා “ගෙරි මරන් කන, රටම බිය වද්දන, දාමරික හොරුන් තුළත් සමගිය තියෙනවා, නිවන් මග වඩන තොප තුළ සමගිය නැත්තේ ඇයිද?” කියලා. ඉතින් ඒ ප්රශ්නෙම බුදුපියාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන් අදටත් අහන්න සිද්ධ වෙනවා. මේවා දකින මිනිස්සු සම්බුද්ධ ශාසනයටයි ගරහන්නේ. බුදුපියාණන් වහන්සේටයි, ශ්රී සද්ධර්මයටයි, ආර්ය මහා සංඝරත්නයටයි ගරහන්නේ. ඒ නිසා තමන්ගේ සිතින්, කයින්, වචනයෙන් බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන අති උත්තරීතර ත්රිවිධ රත්නයට නිගරුවක් වෙන අන්දමේ කිසිවක් කරන්න එපා. එහෙම කරලා ඊට පස්සේ දුක්විඳින්න එපා මේ භයානක සංසාරේ. වෙන දේවල් වගේ නෙමෙයි, උතුම් වූ ත්රිවිධ රත්නයට නිගරු වෙන අන්දමින් කරන වැඩවලට ලැබෙනවා, මෙලොවදීම විපාක. ඒක හරි භයානකයි, ශ්රී සද්ධර්මය එක්ක නම් කිසිවෙක් සෙල්ලම් කරන්න එපා, මේ ශ්රී සද්ධර්මය විහිළුවකට ගන්න එපා.
ඒ වගේම තමයි වාද විවාද පිණිසත් නෙවෙයි මේ ශ්රී සද්ධර්මය. යම්කිසි දහම් කාරණාවක ව්යාකූල භාවයක්, අඩුපාඩුවක්, තියේ නම්, අතපසුවීමක් තියේ නම් ඒ බව කරුණාවෙන් පෙන්වලා දීලා, ඒ දේවල් නිවැරදි කරගෙන අපි මේ ගමන යමු. කිසිම භික්ෂුවකට සර්වඥතා ඥානය පහළ වෙන්නේ නෑ. ඒ ඒ භික්ෂූන් වහන්සේලා තම තමන්ගේ අල්ප වූ ප්රඥාවකින් ඒ අසිරිමත් වූ සම්මා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධය දකිමින් තමයි ධර්මය දේශනා කරන්නේ. ඒ නිසා සියල්ල ගැන සියලු ආකාරයෙන් විග්රහ කිරීමේ ඥානයක් කිසිදු ශ්රාවකයෙකුට පහළ වෙන්නෑ. අපගේ අග්ර ශ්රාවක සාරිපුත්තයන් වහන්සේටවත් එහෙම අවබෝධයක් තිබුණේ නැහැ. ඒ අවබෝධයත් බුදුපියාණන් වහන්සේගේ අවබෝධයට දෙවැනි වෙනවා.
ඒ නිසා පින්වතුනි, මෙන්න මේ හැම කාරණාවක්ම සිහි තබාගෙන මේ ධර්ම ප්රචාරක කටයුතුවල නිරත වෙන්න, ධර්මය ශ්රවණය කරන්න. එකම අරමුණ විදිහට මේ සංසාර දුකින් අත මිදෙනවා කියන ප්රාර්ථනාව ඇති කරගන්න. ඒ අරමුණින්ම, ඒ ප්රාර්ථනාවෙන්ම කටයුතු කරන්න, එතකොට ඔබට වරදින්නේ නෑ. 🪷මේ භයානක සංසාර ගමනේ නොකරපු දෙයක් නැහැ එකම දෙයක් හැර. ඒ තමයි නිර්වාණ අවබෝධය ළඟා කරගැනීම. ඒ නිසා ඒ සංසාරේ පෙර කරපු මෝඩකම් දැනුත් කරලා, තමන්ගේ මගත් වහගෙන, තවත් පිරිසකගේ මග අවහිර කරලා, පව්කාරයෙක් වෙලා මේ භයානක සංසාරයට ඇද වැටිලා ආයෙ නිරවල පැහි පැහි ඉන්න දුක් විඳින සත්ත්වයෙක් බවට පත් වෙන්න එපා. ඒක තමයි ආරම්භයේදීම සිහි කරල දෙන්න වෙන්නේ.
නුවණින් සලකා බලන්න ඒ ගාථාවේ තියෙන අර්ථය වැටහෙන්නේ නැද්ද? යමෙක්ට ඒක වැටහෙන්නේ නැත්තං, ඇයි කාමය දුකක් කියන්නේ, කාමයෙන් වෙන් වුණාම කොහොමද දුකෙන් නිදහස් වෙන්නේ කියන කාරණාව, ඒ නොතේරෙන්නා වූ දහම් න්යාය තෝරල දෙන්නයි මේ චතුරාර්ය සත්යය, පටිච්චසමුප්පාදය, ත්රිලක්ෂණය ආදී පරියායෙන් යම්කිසි විස්තරාත්මක දේශනාවක් සිද්ධ කරන්නේ. එතකොට ඒ ධර්මයට හොඳින් කන් දීගෙන ඉන්න කෙනෙකුට මේ ධර්මය හොඳින් අවබෝධ වෙනවා.
එහෙනම් නුවණින් බලමු මේ උතුම් ගාථාව ඇතුලේ කොහොමද ත්රිලක්ෂණය, චතුරාර්ය සත්යය, පටිච්ච සමුප්පාදය ඇතුළත් වෙන්නේ කියලා.
ත්රිලක්ෂණය
ත්රිලක්ෂණය කියන්නේ මොකක්ද? අනිච්ච, දුක්ඛ, අනන්ත
යදනිච්චං තං දුක්ඛං, යං දුක්ඛං තදනත්තා – යමක් අනිච්ච නං ඒ සියල්ල දුකයි. ඒ සියල්ල එහෙනම් අනත්තයි අසාරයි.
අනිච්චං ඛයට්ටේන, දුක්ඛං භයට්ටේන, අනන්තං අසාරකට්ටේනන්ති-
අනිච්ච කියනවා ක්ෂය අර්ථයෙන්, විනාශයක් කියන අර්ථයෙන්.
දුක්ඛ කියනවා භය අර්ථයෙන්. අනන්ත කියනවා අසාර අර්ථයෙන්.
බුදුපියාණන් වහන්සේ ලෝකයාට දේශනා කරන උතුම් වූ ආර්ය ධර්මය ත්රිලක්ෂණ පරියායෙන් අපිට ඇහෙන්නේ අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත වශයෙන්.
දැන් මේ අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත කියලා පද තුනේ අර්ථය ඔහොම ගත්තට බැහැ, අවබෝධ කරගන්න. ඒක දකින්න ඕන ත්රිලක්ෂණයට අනුකූලව, කොහොමද?
‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’ති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග්ගො විසුද්ධියා.
‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග්ගො විසුද්ධියා.
‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’ති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග්ගො විසුද්ධියා.
මේ ආකාරයෙන් සියලු සංඛාර අනිච්ච බවත් සියලු සංඛාර දුක්ඛ බවත් සියලු ධර්ම අනත්ත බවත්, යදා පඤ්ඤාය පස්සති – ප්රඥාවෙන් ඒ බව දකින්න. හැඟීමෙන් නෙවෙයි, නුනුවණින් නෙමෙයි.
අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛේ. අන්න එතකොට දුකෙන් අත මිදෙනවා.
දැන් දැනගන්න ඕන මොන දුකෙන්ද මේ අතමිදෙන්නේ කියලා. දුකෙන් අතමිදෙනවා කිව්වහම ඔතෙන්ට ලෞකික අර්ථයෙන් දුක කියන එක යොදා ගත්තාම කෙනෙක්ට මේ ගාථාවේ ගැඹුරු අර්ථය වැටහෙන්නේ නැතුව යනවා.
දුක යනු කුමක්ද?
බුදුපියාණන්වහන්සේ මොන අර්ථයෙන්ද ඔතෙන්ට දුක කියන පදය යොදන්නේ.
“දුක්ඛෝති භික්කවේ කාමේන මේතං අධිවචනං” –
“මහණ, දුක කියන්නේ කාමයට නමක්” .
එහෙනම් සියලු සංඛාර අනිච්ච බව නුවණින් දකිද්දී, සියලු සංඛාර දුක්ඛ බව නුවණින් දකිද්දී, සියලු ධර්ම අනත්ත බව නුවණින් දකිද්දී, *අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛේ – කාමයෙන් අතමිදෙනවා.
*
කාමයටයි දුක කිව්වේ. එහෙනම් *දුකෙන් අතමිදෙනවා කිව්වේ එතන කාමයෙන් නිදහස් වීමටයි.
*
“එස මග්ගො විසුද්ධියා” එයයි විසුද්ධිය, එයයි සිත පිරිසිදු කර ගැනීමේ මාවත.
එහෙනම් ඒ විසුද්ධිය කරා ගමන් කරන්න නම්, කාමයෙන් නිදහස් වෙන්න ඕන.
කාමයෙන් වෙන් වෙන්න නම්, මොකක්ද වෙන්න ඕනේ, සියලු සංඛාර අනිච්ච බව දකින්න ඕන,
මොනවද සංඛාර කියන්නේ,
“මනොසඤ්චෙතනා අයං වුච්චති මනොසංඛාරා”
“වචීසඤ්චෙතනා අයං වුච්චති වචී සංඛාරා”
“කායසඤ්චෙතනා අයං වුච්චති කායසංඛාරා”
“සඤ්චෙතනා අයං වුච්චති භික්කවේ සංඛාරා”
සඤ්චේතනා වලටයි මහණ, මේ සංඛාර කියන්නේ. සත්වයාගේ හිතේ මේ චිත්ත සන්තානයේ උපදිනවා මේ සංඛාර, බුදුපියාණන් වහන්සේම අර්ථ දක්වනවා මේ සංඛාර කියන්නේ සඤ්චේතනා වලටයි කියලා. හිතේ උපදිනවා සඤ්චේතනා. සඤ්චේතනා කියන පදයෙන් අදහස් කරන්නේ මේ රූප , ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම පිළිබඳ රාග චේතනා, ද්වේශ චේතනා, මෝහ චේතනා, මොහොතක් පාසා ඇතිවෙනවා හිතේ. චේතනාවකින් තොරව කටයුත්තක් කරන්න බැහැ අපට. චේතනාවක් අවශ්යමයි . රහතන් වහන්සේටත් චේතනා තියෙනවා.
සබ්බ චිත්ත සාධාරණ චෛතසික හතක් තියනවා. ඵස්ස, වේදනා, සංඥා, චේතනා, මනසිකාර, ජීවිතින්ද්රිය, ඒකාග්රතා කියලා. රහතන් වහන්සේගේ සිතේත් සබ්බ චිත්ත සාධාරණ චෛතසික පවතිනවා. එතන චේතනා කියන චෛතසිකයක් තියෙනවා. එහෙනම් රහතන් වහන්සේට චේතනා තියෙනවා. මොන චේතනා ද නැත්තෙ? රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන් සකස් වෙච්ච චේතනායි උන්වහන්සේට නැත්තේ.
ලෝකයේ අරමුණු පිළිබඳ උන්වහන්සේට රාග චේතනා, ද්වේෂ චේතනා, මෝහ චේතනා සකස් වෙන්නේ නෑ. නමුත් චේතනා සකස් වෙනවා. අවශ්ය ක්රියා සිත් වලින් අවශ්ය කරන අරමුණක් සාධනය කර ගන්න රහතන් වහන්සේටත් සිද්ධ වෙනවා. රහතන්වහන්සේ කෙනෙක්ට පිපාසයක් ඇති වුනොත් වතුර ටිකක් හොයලා බොන්න උවමනාවක් ඇති වෙන්නෙ නැද්ද? ඒකට චේතනාවක් තියෙන්න ඕන. චේතනාව කියන්නේ, අවශ්ය අරමුණක් කරා මේ නාම රූප මෙහෙයවීමේ හැකියාවට. නාම රූප හැසිරවීමේ ශක්තියට. චේතනා සකස් නොවුනොත් නාමරූප සොලවන්නවත් බැහැ. චේතනාව පිරිසිදු නම්, එතන ඉන්නේ රහතන් වහන්සේ. පිරිසිදුයි කිව්වේ රාගයෙන්, ද්වේශයෙන්, මෝහයෙන්, තොර නම්. යමෙක් ගේ චේතනාව රාග, ද්වේෂ, මෝහ, සහිත නම්, නාමරූප ක්රියාත්මක වෙන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ, චෛතසික වලින් නම්, එතන තියෙනවා ප්රශ්නයක්. ලෝකයාට පෙනෙනවා සත්වයෙක්. රාගයෙන් යුක්ත සත්වයෙක්, ද්වේශයෙන් යුක්ත සත්වයෙක්, මෝහයෙන් යුක්ත සත්වයෙක්.
රාග චේතනා, ද්වේශ චේතනා, මෝහ චේතනා, හෙවත් සංඛාර තවදුරටත් උද්දේශ , නිද්දේශ වශයෙන් ගන්න කොට අභිසංකාර කියලත් අපිට කියන්න පුළුවන්.
අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා මේ රාග ද්වේෂ මෝහ සහිත චේතනා හෙවත් අභිසංකාර. අර උද්දේශෙදි තමයි සංඛාර වශයෙන් දක්වන්නෙ. නිද්දේශ, පඨිනිද්දේශ වලදි තමයි අභිසංකාර සංචේතනා යනාදී වශයෙන් විග්රහ වෙන්නේ. කොයි විදිහට කිව්වත්, මේ කියන්නේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා ගැන. කාටත් තේරුම් ගත හැකි පරිදි.
රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා, මේ සංඛාර අනිච්චයි. අනිච්චයි කිව්වේ මොකක්ද? නිකං හටගන්න එකක් නෙමෙයි සංඛාර. දැන් ලෝකයාගේ තියෙනවා දෘෂ්ඨි, විවිධාකාර මතිමතාන්තර, මත වාද අන්ත. කෙනෙක් හිතන් ඉන්නවා මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා තමන් විසින්ම උපදවාගන්නක් කියලා. තව කෙනෙක් හිතන් ඉන්නවා දෙවියන් වහන්සේගේ හරි, කාගේ හරි ක්රියාවලියකින් එහෙම හිතෙනවා කියලා. අහේතුක වාදීන් හිතනවා හේතුවක් නැතුව සිද්ධ වෙන දෙයක් කියලා. ලෝකයේ ඉන්න එක එක ආකාරයේ වාදීන් ඔවුන්ගේ අඥාන මති මතාන්තර වලින් සංඛාර පිළිබඳ විවිධාකාර නිර්වචන ඉදිරිපත් කරනවා.
ඒ සියලු මතිමතාන්තර දෘෂ්ඨි බිඳ දමමින් අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන්වහන්සේ දේශනා කරනවා,
“යේ ධම්මා හේතුප්පභවා තේසං හේතු තථාගතෝ ආහ”
“තෙසං ච යෝ නිරෝධෝ ඒවං වාදී මහා සමණෝ”
අන්න අස්සජි මහරහතන් වහන්සේ දේශනා කරනවා,
“ඒ මහා ශ්රමණයන්වහන්සේ දේශනා කරනවා මේ කිසිම ධර්මතාවයක් නිකන් සකස්වෙන ඒව නෙමෙයි.
යෙ ධම්මා හේතුප්පභවා – මේ ධර්මතා හේතුවක් නිසයි සකස් වෙන්නේ, සමුදය වෙන්නේ, හටගන්නේ.
තේසං ච යෝ නිරෝධෝ ඒවං වාදී මහා සමණෝ – ඒ හේතුව නිරුද්ධ කරන ආකාරයත් උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා.
“හෙතුං පටිච්ච සම්භූතං හෙතුභඞ්ගා නිරුජ්ඣති”
හේතුවක් ඇති කල්හි ලෝකය සකස් වෙනවා. හේතුව නිරුද්ධ වුනහම ලෝකය නිරුද්ධ වෙනවා. සංභූත කිව්වා පණ ඇති භූත, පණ නැති භූත. අචේතනික භූත, සචේතනික භූත සියල්ල සංභූත. ඒ සියල්ලම හේතුවක් නිසයි සමුදය වෙන්නේ. එහෙනම් හේතුව බිද හැරිය තැන ඒ සියලු සංභූත නිරුද්ධ වෙනවා. පණ ඇති භූත, පණ නැති භූත සියල්ලක්ම නිරුද්ධ වෙනවා. ලෝකය සකස් වීම නතර වෙනවා. සංඛතය, අසංඛතය වෙනවා. සංඛතය නිරුද්ධ වෙලා ගියාම එතන අසංඛතය. ආයෙ අසංඛතය කියන්නේ යම්කිසි පිහිටීමක් නෙවෙයි, තැනක් නෙවෙයි, ස්ථානයක් නෙවෙයි. අසංඛතය කිව්වේ සංඛතය අවසන් වීම. සකස් වන දෙයක් නැති තැන පවතින්නේ අසංඛතය.
අසංඛතය බවට පත්වෙන්නේ සියලු සංඛත ධර්ම නිරුද්ධ වුණහම. සංඛත ධර්ම හටගන්න හේතුව හොයලා බලන්න ඕනේ, ඒ හේතුව නිරුද්ධ කරන්න ඕන.
සියලු සංඛත ධර්ම හටගන්නේ මොන හේතුවෙන්ද? අවිඡ්ඡාවෙන්. බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා. මේ චිත්ත සන්තානයේ රාග ද්වේශ මෝහ උපදින්නේ, අප විසින් කරන්නක් නෙමේ එය – “නයිදං අත්තකතං බිම්බං”. මේක අනුන් විසින් කරවන්නකුත් නෙමෙයි – “නයිදං පරකතං අඝං” . “හේතුං පටිච්ච සම්භූතං”- හේතුවක් නිසයි සමුදය වෙන්නේ, සකස් වෙන්නේ. “හෙතුභඞ්ගා නිරුජ්ඣති”- හේතුව බිඳ හැරීයාමෙන් නිරුද්ධ වෙනවා.
එහෙනම් මොකක්ද හේතුව? අවිජ්ජා. “අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා”- අවිජ්ජා ප්රත්යයෙන් තමයි සංඛාර හටගන්නේ. එහෙමනම් පින්වතුනි අවිජ්ජා කියන්නේ මොකක්ද කියලා බැලුවහම. අන්න එතන තියෙනවා “දුක්ඛ ආර්ය සත්ය, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්යය , දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්ය, දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණි පටිපදා ආර්ය සත්ය” යනාදී වශයෙන් උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්ය අවබෝධ නොවීමයි අවිජ්ජාව කියන්නේ.
“දුක්ඛෙ අඤාණං – දුක්ඛ සමුදයේ අඤාණං ,
දුක්ඛ නිරෝධේ අඤාණං – දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාය අඤාණං
අයං උච්චති අවිජ්ජා”
උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්ය අවබෝධය නොමැතිකමයි අවිජ්ජාව. උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්යාවබෝධය නොමැතිකමින් තමයි චිත්තසංථානයේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා උපදින්නේ. සංඛාර සකස් වෙන්නේ.
එහෙනම් අපි ඒ හේතුව නසන්න ඕන. ඒ නිසා දැන් දැනගන්න ඕන, දුක්ඛ ආර්ය සත්යය යනු කුමක්ද, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්යය යනු කුමක්ද යනාදී වශයෙන්.
දුක්ඛ ආර්ය සත්යය ගැන විතරක් අරගෙන අද පැහැදිලි කරන්න හදන්නේ මේ ගාථාව තුළ කොහොමද මේ දහම් පරියාය ඔක්කොම ඇතුළත් වෙන්නේ කියලා.
සියලු අවධානයන් මේ ධර්මයට යොමු කරන්න. ඔබේ ලොකුම හතුරා ඔබමයි. ඔබට මේ ලෝකෙ වැඩිම හානියක් කරන්නේ ඔබමයි. වෙන කවුරුවත් නෙමෙයි. ඔබේ හතුරා ඔබමයි ප්රඥාවෙන් කටයුතු කළේ නැත්තං.
හේතුඵල දහම
බුදු පියාණන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙනවා, “අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා”. උන්වහන්සේ පෙන්වනවා අපට, මේ සංඛාර හටගන්නේ, උදාවෙන්නේ අවිජ්ජාව ප්රත්ය කරගෙන. ඒ හේතුව නසා දැමීමෙන් ඒ සංඛාර අවසාන භාවයට පත් වෙනවා නිරුද්ධ බවට පත්වෙනවා. වය වෙනවා කිව්වේ ඒක. වය කියලා කියන්නේ හටගත්ත සංඛාර නැතිවෙලා යන කතාවක් ගැන නෙමෙයි. හටගත්ත දේ ඇති වෙනවා නැති වෙනවා කියන එක නෙමෙයි. එහෙමනම් අපිට කරන්න දෙයක් නෑනේ. හටගත්ත දේ ක්ෂය වෙලා යනවා කියලා බලාගෙන ඉන්නයි තියෙන්නේ. ප්රඥාවෙන් කළ යුත්තක් නැහැ එතන.
ලෝකයේ තියෙනවා අවසානය කියලා වචනයක්. ලෝකෝත්තර වශයෙනුත් ඒ වචනය අවසානය කියලා ඇතුලත් වෙනවා.
දැන් මිනිහෙක් ඉන්නවා සිරිපාල නමින්. මේ සිරිපාලගේ අවසානයක් ලෞකික වශයෙනුත් පනවන්න පුළුවන්. “මරණය”. ඒකත් අවසානයක් තමයි. ලෝකයේ අවසානය කියලා කියන්නේ මරණයට. එතකොට ඉවරයි සිරිපාලගේ ඔක්කොම සම්බන්ධතාත් මරණින් පස්සේ. සිරිපාල අවසන්, ලෝකයට අනුව. සිරිපාල නැමැති භවික සත්ත්වයාට, සංසාරික වශයෙන්, හේතුඵල වශයෙන්, භවයෙන් භවයට නිර්මාණය වන නාමරූප පරම්පරාවට අවසානයක් නැහැ. ඒක තවදුරටත් යනවා. එනිසා සතර අපාගත වෙලා විවිධාකාර ලෝක තලවල ඉපදී ඉපදී ඒ සංසාරික සත්වයා ගමන් කරනවා. එහෙමනම් ඒ භවයට විතරයි අවසානය සිද්ධ උනේ. එහෙමනම් ඒක තාවකාලික අවසානයක්.
හැබැයි බුදුපියාණන් වහන්සේ පෙන්වන්නේ සදාතනික අවසානයක්. එහෙනම් බුදුපියාණන් වහන්සේ වය කියන්නේ ලෝකයා කියන අවසානය නෙමෙයි. බුදුපියාණන්වහන්සේ පෙන්වන්නේ ලෝකෝත්තර අවසානය. තාවකාලික නෙමෙයි සදාතනික අවසානය. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ සංඛාර වය කරන්න, සදාතනික වශයෙන් අවසන් කරන්න. සදාතනික වශයෙන් නිරුද්ධ කරන්න නම්, සංඛාර උපදින හේතුව මුලින්ම සිඳල අයින් කරන්න ඕන. එතකොට සදාතනික වශයෙන්ම සංඛාර නිරුද්ධ වෙනවා.
“අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා උප්පාදවයධම්මිනො,
උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති තෙසං වූපසමො සුඛො”
සියලු සංඛාර ඒකාන්තයෙන්ම අනිච්චයි. හේතු ඵල වශයෙන් උදා වන ධර්මතාවයක් සංඛාර. ඒකාන්තයෙන්ම සංඛාර උරුම කරලා දෙන්නේ දුක්ඛ ස්කන්ධයක්. කොහොමද?
“අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා,
තණ්හාපච්චයා උපාදානං,
උපාදානපච්චයා භවො – අන්න කර්ම භවය හදනවා.
භවපච්චයා ජාති – අන්න ජාතිය උත්පාදනය කරල දෙනවා.
අත්ති කම්ම භවෝ , අත්ති උපතිපත්ති භවෝ – කර්ම භාවයක් ඇති කල්හි උප්පත්ති භවයක් ඇත .
ඒ න්යායට අනුකූලව භව පච්චයා ජාති කියලා නැවත ජාතියක් සකස් වෙනවා. පුනර්භවය, කියලා කියනවා. නැවත භවයක උපදිනවා සත්ත්වයා, හේතු ඵල වශයෙන්. එකම අවි පරිණාමීය සත්වයෙක් නොවෙයි. විපරිණාමීය සත්වයෙක්. ආත්මයක් පනවන්න බැරි සත්වයෙක්. එහෙම සත්වයෙක් උපදිනවා. එයත් නැහැ කිවුවහම “උච්ඡේද දෘෂ්ඨියට” වැටෙනවා. එයා ඒකීය සත්වයෙක් කිව්වොත්, සංසාරේ යන ආත්මයක් කියල කිව්වොත් “ශාස්වත දෘෂ්ඨියට” වැටෙනවා. ඒ දෙකටම නැතුව, ඒ අන්ත දෙකෙන්ම නිදහස් වෙලා, හේතුඵල ධර්මයට අනුව ඒ කාරණාව දැක්කාහම පේනවා, කර්මානුරූපව,
“කම්මස්සකොම කම්මදායාදො කම්මයොනි කම්මබන්ධු කම්මප්පටිසරණො, යං කම්මං කරිස්සාම – කල්යාණං වා පාපකංවා-තස්ස දායාදො භවිස්සාමිති” (අභිණ්හපච්චවෙක්ඛිතබ්බඨානසුත්තං)
යනාදී වශයෙන් කර්මය ඥාතීයා කරගත්ත, කර්මය පිළිසරණ කරගත්ත, කර්මයෙන් උපද්දන සත්වයෙක් ඉන්නවා, හේතු ඵල වශයෙන්. එයත් නැහැ කිව්වහම උච්ඡේද දෘෂ්ඨියටයි, දස වස්තුක මිත්යාදෘෂ්ඨියටයි වැටෙනවා .
“නත්ථි සුඛට දුක්ඛඨානං කම්මානං ඵලං විපාකං” – ඒක ඇවිල්ලා දස වස්තුක මිත්යා දෘෂ්ඨිය.
ධර්මය පරිස්සමින් පරිහරණය කරන්න ඕන. හරියට හොඳින් නුවණින් සියුම්ව තේරුම් ගන්නට ඕන. එහෙමනම් සාංසාරික වශයෙන් කර්මයෙන් සකස් කරන්නා වූ සත්වයෙක් ඉන්නවා. මෙන්න මේ සත්වයා තමයි කර්ම භවයේදී සකස්වෙන්නේ. දැන් භවපච්චයා ජාති කියලා උපදිනවා. ජාතියක් සකස් උනාද ඒ ජාතියට උරුම ධර්මතා ටිකක් තියෙනවා.
“ජාති පච්චයා ජරා මරණං සෝක පරිදේවානං දුක්ඛ දෝමනස්සූපායාස සම්භවන්ති ඒව මේවලස්ස කේවලස්ස දුක්ඛස්කන්ධස්ස සමුදය හෝති“
අපි ලෝකයා සත්වයෙක් විදිහට, පුද්ගලයෙක් විදිහට, ආත්මයක් විදිහට පනවා ගත්තට බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ඔක්කොම නාම-රූප පොදියට කියන්නේ දුක්ඛස්කන්ධය කියලා. අපි තමයි ඒකට නමක් දාගෙන ඉන්නේ අවිජ්ජාවෙන්. අහවලා, අහවලා කියලා. ඒක ලෝක සම්මුතියෙ. හැබැයි පරමාර්ථ ධර්මය ඇතුලේ එහෙම සත්වයෙක් පුද්ගලයෙක් ආත්මයක් පනවන්න හැකියාවක් නැහැ. නාම රූප කියන්නේ හේතුඵල ධර්ම. හේතුවක් ඇති කල්හි සකස් වන්නාවූ ධර්මතා. ඒවට කොහොමද අපි සත්වත්වයක් පුද්ගලත්වයක් පනවන්නෙ. එහෙම කවුරුහරි කරනවා නම් ඒක අවිජ්ජාව. සත්ත්වයාගේ අවිජ්ජාව තමයි මේ නාම රූප වලට පුද්ගලත්වයක් සත්වත්වයක් පනවගෙන ඉන්නේ. ඒ සිතේ අවිජ්ජාව පවතින තුරු නාමරූප මේ සත්ව පුද්ගල ප්රපඤ්ච දෘෂ්ඨියෙන් මුදවගන්න හැටියක් නැහැ. ඒකයි භාග්යවතුන්වහන්සේගේ මේ අමා ධර්මය අහන්නෙ, පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය දකින්නේ. එතකොට වෙන්නේ මෙන්න මේ සත්ව පුද්ගල ප්රපඤ්ච දෘෂ්ඨියෙන් මිදිලා යනවා. නිදහස් වෙලා යනවා. අවසන් වෙලා යනවා. එතකොට මේ නාමරූප යනු හුදෙක්ම හේතුඵල ධර්මයක් පමණයි කියලා දකිනවා නුවණින්. එතකොට තමයි තෘෂ්ණාව ක්ෂය වෙන්නේ.
තෘෂ්ණාව දත කාගෙන ක්ෂය කරන්න ඕන එකක් නෙමෙයි. අවබෝධයෙන් ක්ෂය වෙලා යන එකක්.
සංඛාර දුකට හේතුව
භව පච්චයා ජාති කියලා ජාතිය සකස් උනාට පස්සේ ජාතියට උරුම ධර්මතා වශයෙන් දුක්ඛස්කන්ධය නැවතත් පහළ වුණා. එහෙනම් සංඛාර උපද්දල තියෙන්නෙ දුක්ඛස්කන්ධයක්. ඒකාන්තයෙන්ම සංඛාර දුක පිණිසමයි හේතු වෙන්නේ. ඒකාන්තයෙන්ම සංඛාර මෙලොවත් දුකමයි, පරලොවත් දුකමයි උරුම කරල දෙන්න. ඒ කිව්වේ චිත්තසංථානයේ සකස්වන මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා සත්ත්වයාට මෙලොවත් දුක පිණිසමයි පවතින්නේ. පරලොවත් දුක පිණිසමයි පවතින්නේ. ඒ ගැන කිසිම ගැටළුවක් නැහැ, කිසිම සැකයක් නැහැ බුද්ධශ්රාවකයාට. ශ්රී සද්ධර්මය නොඅසන ලද අනාර්යයන්ට සැක සංඛා බොහෝ තියනවා. ඒ පිළිබඳ අනවබෝධයමයි ඔවුන්ගේ සාංසාරික ගමනට හේතු වෙන්නේ. ඒකටයි අවිජ්ජාව කිව්වේ.
සියලු දෙනා හිතාගෙන ඉන්නේ මේ චිත්ත සන්තානයේ උපදින රාග චේතනා, ද්වේෂ චේතනා, මෝහ චේතනා, හෙවත් මේ සංඛාර තමාට සැපය පිණිස හේතු වෙන්නේ කියලා. ඒ නිසායි ඒ සත්ත්වයා ලෝකයක් ගොඩනඟාගෙන තියෙන්නේ. සංකල්පීය වශයෙන් ලෝකයක් හිත ඇතුලේ ගොඩනඟාගෙන, ඒ ලෝකය පදාර්ථ ලෝකයක් බවට පත් කරගෙන තමයි ජීවත් වෙන්නේ. අවිජ්ජාවෙන් යුක්ත සත්වයන්ගේ සිත ඇතුලෙ සකස් වෙච්ච ලෝකය තමයි මේ පදාර්ථ, බාහිර ධාතු වලින් සකස් වෙච්ච ලෝකයක් ලෙස දකින්න ලැබෙන්නේ, විද්යමාන වෙන්නේ. මේ සංකල්පීය ලෝකය සත්ත්වයාගේ හිත ඇතුලේ තියෙන්නේ. රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා හෙවත් මේ සංඛාර සැපය පිණිස පවතිනවා කියන වැරදි දෘෂ්ටියෙන්, අනවබෝධයෙන් ලෝක සත්වයා ඒ සංඛාර තව තවත් වර්ධනය කර ගැනීමේ වැඩපිළිවෙළක නිරතවෙනවා. සංඛාර වර්ධනය කරගන්න තමයි මේ ජීවිතයේ තියෙන ඔක්කොම පලහිලව් ටික හදාගෙන තියෙනේ. සාමාන්ය සම්මුතිය ගත්තොත් අධ්යාපනය කියයි, රැකී රක්ෂා කියයි, විවාහය කියයි, නිලතල, බලතල, ධන ධාන්ය, බව බෝග, මේ සේරම. ලෝකයා අඥාන කමින්, චතුරාර්ය සත්ය නොදන්නා කමින්, සකස් කරගත් සියලු ලෞකික ධර්මතා සකස් කරගෙන තියෙන්නේ. ලෞකික වැඩ පිළිවෙල, ජීවන වැඩ පිළිවෙල, කිවුවහම මේ නිකම්ම වැඩ පිළිවෙළක් නෙමෙයි. ඒක ආශ්වාදය පිණිස පවත්වාගෙන යන වැඩපිළිවෙළක්. මේ කාම ලෝක වැඩපිළිවෙළ සකස් කරගෙන තියෙන්නේ මොකටද? රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා උපද්දව ගැනීමේ අරමුණින්. තව තවත් රාගය ද්වේශය මෝහය පවත්වාගෙන යෑමේ අරමුණින්. අපි හිතනවා, මේකට තමයි ජිවත් වෙනවා කියන්නේ. ජීවිතේ තියෙන්නේ විඳවන්න නොව විඳින්නයි. එහෙමනම් හොඳට රාගය උපදව ගන්න ඕනේ හිතේ. ඒ නිසා රාගය උපදව ගන්න සමත් වෙන ආකාරයෙ කාමය දනවන රූප ශබ්ද ගන්ධ ස්පර්ශ ධර්ම ලෝකයේ බහුල කරගන්න ඕන. එතකොට සැපවත් ලෝකයක් නිර්මාණය වෙනවා. ‘ලස්සන ලෝකෙක ඉපදිලා’ ඉන්නේ කියලා එදාට හිතෙනවා. එදාට හිතෙනවා “නූපන් හෙට ගැන නොතැවීලා අද සැනකෙලියේ වල්මත් වීලා රසෝගයේ ජීවත් වෙමු” කියලා දෘෂ්ටියකටත්, එනවා. මත් වෙනවා නෙමෙයි, වල්මත් වෙනවා. එතකොට මෙන්න මේ කාම වැඩපිළිවෙළ, මේ ලෝක වැඩපිළිවෙළ ලෝකයා සකස් කරගත්තේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා තව තවත් උපදවාගන්න. ඒවා පවත්වාගෙන යන්න. ඒව මේ ලෝක වැඩපිළිවෙළ තුළ බහුලව වර්ධනය කර ගැනීමේ ක්රියාවලියක් හැටියට තමයි මේ ලෝක වැඩපිළිවෙළ සකස් කරගෙන තියෙන්නේ. දැන් අපි දවස ගානෙම දියුණු වෙනවා, සංවර්ධනය වෙනවා කියනවා, අධි පරිභෝජනවාදී සමාජයක් කියනව, නව ලිබරල්වාදී සමාජ කියනවා මේ හැම එකක් ඇතුලෙම තියෙන්නේ මොකක්ද කියලා ප්රඥාවෙන් බලන්න. මේ හැම එකක් ඇතුලෙම තියෙන්නේ ඇහැ කණ නාසය දිව ශරීරය මනස පිනවීම. ඒක නිදහසේ පිනවීම, ඒක ඇති තරම් පිනවීම. යම් යම් ඒවා මානව හිමිකම් කියලත් ලෝකයා අර්ථකථනය කරගෙන ඉන්නවා. ඒවට නිදහස ඕනේ.
පහුගිය කාලේ විවිධාකාර රටවල් වල භයානක වසංගතයක් පැතිර යනවා කොරෝනා කියලා. ලෝකයේ පාලකයන්ට සිදු වුණා තමන්ගේ රටේ යම්කිසි නීතිරීති පනවලා මිනිසුන්ව නිවාස වල හිර කරන්න. මොකද ඒ තරම් භයානක වසංගතයක් නිසා. කාමයෙන් ඇළලී ගත්ත සිත් ඇති අසත්ජනයෝ, අඥානයෝ මොකද කිව්වේ? අපි මැරුණත් කමක් නැහැ අපිට මානව අයිතිවාසිකම් දියව්. අපිට ඕන මෙහෙම හිර වෙලා ජීවත් වෙන්න නෙමෙයි. අපිට ඕන නිදහසේ ජීවත් වෙන්න. නිදහසේ ජිවත් වෙලා මළත් මොකද කියලා ඔවුන් කල්පනා කරනවා. ඒ කිව්වේ ඔවුන්ට මේ රෝගය සමනය කර ගන්නටවත්, මේ ඇහැ කන නාසය දිව ශරීරය මනස පිනවන එක මොහොතකට අමතක කරලා පැත්තකට වෙලා හුදෙකලාවේ වාසය කරන්න බැහැ. ඒ තරම්ම ඔවුන්ගේ කාම සිත් බලවත්.
මුළු ලෝකයාම මේ වැඩපිළිවෙළ හදාගෙන ඉන්නෙ මොකටද? සංඛාර තව තවත් උපදවාගන්නත්, පවත්වාගෙන යන්නත්. ලෝකයා මේ සියලු සංඛාර තමාට සැපය පිණිස හේතුවන ධර්මතා කියලා හිතාගෙන ඉන්නවා. මේ සියලු සංඛාර තමා විසින්ම උපදවා ගෙන තමන්ගේ සැපය පිණිස පවත්වාගෙන යන ධර්මතා කියලා, ඒ ධර්මතා තමන්ට මෙලොවත් පරලොවත් සැප පිණිස හේතු වෙනවා කියලා, හිතාගෙන ඉන්නවා.
ඒ සංඛාර කියන ගොඩට තමයි,
පුණ්යාභිසංඛාර
අපුණ්යාභි සංඛාර
ආනෙම්ඤ්ඤාභි සංඛාර
කියන මේ සියලු සංඛාර ඇතුළත් වෙන්නේ. පින්කම් ඇතුලත් වෙනවා. පව්කම් ඇතුලත් වෙනවා. අරූපාවචර ධ්යාන ලබන්නාවූ ආනෙම්ඤ්ඤාභි සංඛාරත් ඇතුලත් වෙනවා. එහෙනම් මේ හැම සංඛාරයක් ඇතුලෙම මිනිස්සු පිං කරන්නෙත් පව් කරන්නෙත් අර ආනෙම්ඤ්ඤාභි සංඛාර ඍෂිවරු තාපසයන් වඩන්නෙත් සැපය පිණිසයි. එයාලා හිතන්නේ මේ සංඛාර වලින් සැප උපදින්නෙ කියලා, හැමතිස්සෙම. එහෙම සැප උපදිනවා කියලා හිතාගෙන තමයි කෙනෙක් පින් කරන්නෙත්, කෙනෙක් පව් කරන්නෙත්, කෙනෙක් හුදකලා සමාපත්තියකට සම වදින්නෙත්. නමුත් ඒ සංඛාර අවසානයේ උරුම කරලා දෙන්නේ මොනවද? දුක්ඛස්කන්ධය.
සංඛාර වල ඒ ලක්ෂණය තමයි අනිච්ච ලක්ෂණයෙන් භාග්යවතුන්වහන්සේ පෙන්වන්නේ. ඒ වගේම දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් පෙන්වන්නේ.
මේ සියලු සංඛාර අනිච්චයි. ඒකාන්තයෙන් අනිච්චයි. මේ සියලු සංඛාර සත්ත්වයාට දුක පිණිසමයි පවතින්නේ. විනාශය පිණිසමයි පවතින්නේ, ජාති ජරා ව්යාධි මරණ සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස යනාදී වශයෙන් වු දුක්ඛ ස්කන්ධය පිණිසමයි පවතින්නේ. ඒකාන්තයෙන්ම මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා අවැඩක්මයි සිද්ධ කරන්නේ. විනාශයක්මයි අත් කරලා දෙන්නේ. සංසාර දුකටමයි ඇදලා දමන්නේ.
උප්පාදවයධම්මිනො- සංඛාර නැමැති ධර්මතා උපදවන එක වය කල යුතුයි, හට ගැනීම නිරුද්ධ කල යුතුයි. මේ සංඛාරයන් ගේ උපත අවසන් කළ යුතුයි. සංඛාර උපදවන ක්රියාවලිය සදහටම නතර කළ යුතුයි.
උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති – ඒ සංඛාරයන් ගේ හටගැනීමෙහි නිරුද්ධ භාවයක් ඇත,
තෙසං වූපසමො සුඛො – අන්න ඒ සංසිඳීමටයි සැපය කියන්නේ නිවන කියන්නේ.
“එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිප්පටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති”.
මේ සියලු සංඛාරයන් ගේ සමථයක් ඇත්ද, නිරෝධයක් සංසිඳීමක් ඇත්ද, එය සියලු ලෝකයේ සියලු උපාදානයන්ගේ නිරුද්ධ භාවයයි. ඒ සියලු ලෝකයාගෙන් වෙන් වීමයි. එය තණ්හාවෙ අවසානයයි. ඒ ලෝකය ඇසුරු කිරීමෙන් වෙන්වීමයි. මේ සියලු රාග ද්වේශ මෝහ චෛතසිකයන්ගේ උදාවෙන් වෙන්වීමයි නිරුද්ධ වීමයි. සියලු දුකෙහි අවසානයයි.
ඒ උතුම් තත්ත්වය හඳුන්වන වචනයනම්, නිවනයි.
එහෙම නම් මෙන්න මේ සියලු සංඛාර අනිච්ච බව නුවණින් දකින්න ඕන. හේතුවක් ඇති කල්හි සමුදය වන උදාවන ධර්මතා කියලා නුවණින් දකින්න ඕන. හේතුවකින් නම් සංඛාර උදාවෙන්නේ, ඒ උදාවන සංඛාර කෙළවර දුක්ඛ ස්කන්ධයක් නම් උරුම කරල දෙන්නෙ, ප්රඥාවන්තයෝ තීරණයක් ගන්නවා වහාම මේ සංඛාර නිරුද්ධ කළ යුතුයි, සංඛාර අවසන් කළ යුතුයි.
වය කියන්නේ හටගත්ත සංඛාරය ගෙවිලා ක්ෂය වෙලා යන එකට නෙමෙයි. වය කියන්නේ සංඛාර උදා නොවෙන තත්ත්වයට පත් කිරීම. සංඛාරයන් ගේ සදාතනික අවසානය. රාග ද්වේශ මෝහ චේතනාවල සදාතනික අවසානය. අන්න එතනයි තියෙන්නෙ නිවන. එහෙම නම් ඒකට මොකක්ද කරන්න ඕන? ඒකට තමයි අවිජ්ජාව සිදින්න ඕන. හේතුව නසන්න ඕන.
මොකක්ද අවිජ්ජාව කියන්නෙ දුක්ඛේ අඥඤ්ඤාණං. දුක පිළිබඳව නොදන්නාකමයි. මොකක්ද දුක? මොන දුකද? ලෝකයා සම්මත කරගෙන ඉන්න දුකද? නැහැ.
යං පරෙ සුඛතො ආහු තදරියා ආහු දුක්ඛතො
යං පරෙ දුක්ඛතො ආහු තදරියා සුඛතො විදූ.
ලෝකයා යමකට සැපයි කියයිද බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු ආර්ය උත්තමයෝ දුක කියන්නාහුය. ලෝකයා යමකට දුකයි කියයිද බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු ආර්ය උත්තමයෝ සැප කියන්නාහුය.
එහෙනම් ලෝකය දුකයි කියන්නේ කුමකටද? නෙක්ඛම්මයටයි.
එහෙනම් බුදු පියාණන් වහන්සේ දුක කියන්නේ මොකටද? කාමයටයි.
දුක්ඛ ආර්ය සත්යය යනු ලෝකයා දන්න සත්යයක් නොවෙයි. ලෝකයා නොදන්න සත්යය. බණ නොඅසන ලද ලෝකයා නොදන්න සත්යය කුමක්ද? කාමය දුක බව. ලෝකයා දන්න සත්යය මොකක්ද? කාමය සැප බව. ඇයි ඒ? ඔහුගේ අවිජ්ජාව නිසා, අනවබෝධය නිසා. මොකක්ද අවිජ්ජාව, අනවබෝධය? මේ සංසාරයේ යථාර්ථය දැක්කේ නැහැ. මේ පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය දැක්කේ නැහැ. මේ ධර්මතා කෙළවර දුක්ඛස්කන්ධය පහළ වන බව නුවණින් දැක්කේ නැහැ. ඒ අනවබෝධය නිසා ඔවුන් තුළ වැරදි වැටහීමක් තියෙනවා මේ කාමය සැපක් කියලා.
ඒ අනවබෝධයෙන් යමෙක් නිදහස් වෙනවා ශ්රී සද්ධර්මය ඇහුවහම. කාමය නිසා ශෝකය බය හටගන්න බව දකිනවා නුවණින්. කොහොමද,
“අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං,
යනාදී වශයෙන් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මතාවලිය තුළින්. අන්න පේන්න ගන්නවා කාමය නිසා තමයි මේ සියලු ශෝක භය හටගන්නේ කියලා. එතකොට අනිච්ච ලක්ෂණයත් දැක්කා ඒ එක්කම. මොකක්ද? හේතු ඵල වශයෙන් සංඛාර උදාවෙන ලක්ෂණයත්, ඒ උදාවන සංඛාර තමාට විනාශය පිණිස පවතින ආකාරයත්. ඒ වගේම ඒ සංඛාර ඒ හේතුව නැසීමෙන් නිරුද්ධ කළ හැකි ආකාරයත් දකිනවා. එහෙනම් සංඛාරයේ අනිච්චතාවය දකිනවා.
ඒ වගේම දකිනවා මේ සංඛාර නැවත දුක්ඛස්කන්ධයමයි සමුදය කරන්නේ කියලා. එතකොට දකිනවා නැවත මේ ඉපදී ඉපදී සැප විඳිනවා කියලා හිතෙන ඒ තත්වය තුළ තියෙන්නේ දුක්ඛස්කන්ධයක් පමණයි කියලා. මේ තිස් එක් තලයේ කොතැන කොයි විදිහට ඉපදුණත්, සුගතියේ, දුගතියේ, එතන තියෙන්නේ මෙන්න මේ දුක්ඛස්කන්ධය බව දකිනවා. මොකද ජාතියක් ඇති කල්හි ජරාව පවතිනවාමයි, ව්යාධි පවතිනවාමයි, මරණය පවතිනවාමයි, ශෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස පවතිනවාමයි. ඒවා අඩු වැඩි වශයෙන් පවතින්න පුළුවන් ඒ ඒ තලයන්ට සාපේක්ෂව. හැබැයි නැහැ නෙමෙයි, තියනවා, අඩු වැඩි වශයෙන් සාපේක්ෂව. උදාහරණයක් ගත්තොත් දුගතියට වඩා සුගතියේ ඔය කියන දුක්ඛස්කන්ධයේ යම්කිසි අල්ප භාවයක් දකින්න හම්බෙනවා. දුගතියේ දුක වැඩියි සුගතියට වඩා. ඒ නිසා දුක වැඩි අර්ථයෙන් දුගතිය කියනවා. හැබැයි සුගතිය කියන්නේ දුක නැහැ කියන එකද?
දැන් ඔබ මනුස්ස ලෝකේ ඉපදිලා තියෙන්නේ මනුස්සයෙක් විදිහට. මනුස්ස ලෝකෙට කියන්නේ සුගතිය කියලා. දැන් මේ ලෝකෙ කවුරුහරි කියනවද දුක නැහැ කියලා? මේ මනුෂ්යයෝ ජරාවෙන් කොච්චර දුක් විදිනවද? ව්යාධියෙන් කොච්චර දුක් විදිනවද? ගිහිල්ලා බලන්න රෝහල් වලට, මුළු ලෝකෙටම පේනවා කොරෝනා වසංගතය නිසා මිනිස්සු විදින දුක. කීදෙනෙක් දුක් විදිනවද? ඊළඟට මරණය නිසා කී දෙනෙක් දුක් විඳිනවද? ඊළඟට මේ සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස නිසා කී දෙනෙක් දුක් විඳිනවද? ඊළඟට මේ රාග ද්වේශ මෝහ කියන ගින්දර නිසා කී දෙනෙක් දුක් විඳිනවද? කොටින්ම මේ එකොළොස් ගින්නෙන් කොයිතරම් දැනෙනවද මේ මනුස්ස ජීවිත. සුගතියේ ඉපදුනේ. සැප ඇති තැනක ඉපදිලා මොන තරම් දුකක් විදිනවාද?
එහෙනම් ඇයි මනුෂ්ය ලෝකයට සුගතිය කිව්වේ කියලා දැන් දකින්න ඕන. ඒකත් වටහා ගන්න ඕන වැදගත් ගැඹුරු දහම් කාරණාවක්. මනුෂ්යය ලෝකයට සුගතිය කිව්වේ සැප උදා කරලා දෙන තැනක් ඥානවන්තයාට. සුගත කියනවා බුදුපියාණන්වහන්සේට. සැපයට පත් වෙන ආකාරය දේශනා කරමින්, ඒ සැපයට පත්වෙච්ච අසිරිමත් මහා ශාස්තෘවරයන්වහන්සේ. එහෙනම් උන්වහන්සේගේ ධර්මය මුණගැහෙන තැනක් මනුස්ස ලෝකය, අන්න ඒ අර්ථයෙන් සුගතිය කියනවා, මනුස්ස ලෝකයට.
මේ මනුෂ්ය ලෝකෙ ඉපදීලා ශ්රී සද්ධර්මය අවබෝධ කරගන්නෙ නැති එකම එක අඥානයෙකුටවත් මේක සුගතියක් නෙවෙයි, දුගතියක්. ඇයි? මෙතැනින් තමයි නිරයට යන්න පාර කපාගන්නේ. එකසිය තිස් හයක් නිර වලට ඇද වැටෙන්නේ. එහෙමනම් මනුස්ස ලෝකය සුගතියක් වෙන්නේ මොන අර්ථයෙන්ද? සැප උදාකරගත හැකි අර්ථයෙන්. සැප උදාවෙන්නේ කුමකින්ද? පිරිසිදු ඥානයෙන්, ප්රඥාවෙන්. එහෙමනම් මනුෂ්ය ලෝකයේ ප්රඥාවෙන් කටයුතු කරන කෙනාටයි මේක සුගතියක් වෙන්නේ. මනුෂ්ය ලෝකයේ ඉපදීලා අඥාන කමින් කටයුතු කරන්නාවු ඔලමොට්ටල අඳ බාල පෘථග්ජනයන්ට මේක දුගතියක්. එහෙනම් අප්රමාදිව මනුෂ්යයෝ උත්සහ කරන්න ඕනේ මේ මනුෂ්ය ලෝකය සුගතියක් කරගන්නයි, සැප උදාකරගත හැකි මාවතක් කරගන්නයි. මම ඉස්සෙල්ලත් කිව්වා, හැමදේකම තියෙනවා අර්ථ දෙකක්. ලෞකික, ලෝකෝත්තර. සැප උදාකර ගත හැකි මාවත කිව්වහම ලෞකික සැප උදාකර හැකි ස්වර්ග මාර්ගයකුත් තියෙනවා. ලෝකෝත්තර සැප උදාකරගත හැකි නිර්වාණ මාර්ගයකුත් පවතිනවා. ඥානවන්තයෝ තෝරගන්න ඕන තාවකාලික සැපය නෙවෙයි සදාතනික සැපය.
එහෙමනම් අපට පේනවා කාමය සැපයි කියලා හිතාගෙන ඉන්න ලෝක සත්වයා කාමය සැපයි කියන දෘෂ්ඨිය තුල ඒ අනවබෝධය තුළ ඉඳගෙන කටයුතු කරන කොට ඔහුගේ චිත්තසංථානයේ උපදින රාග ද්වේශ මෝහ ඔහුට උදාකරල දෙන්නෙ මෙලොවත් පරලොවත් බයයි, ශෝකයයි.
ඒ දහම් ව්යාකරණය තුළ ගැඹුරින් දකින්න ලෝකයා හිතාගෙන ඉන්නේ කාමය සැපක් කියලා, බුදුපියාණන්වහන්සේ ලෝකයාට පෙන්වලා දෙන්නේ කාමය තමයි දුක. කාමය පසුපස හඹාගෙන යන කෙනාට උරුම වෙන්නේ මෙලොවත් පරලොවත් දුක්ඛස්කන්ධය. එයාට තමයි මේ ජාති ජරා ව්යාදි මරණ සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාස ප්රියේහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ අප්රිය සම්පයෝගෝ දුක්ඛෝ යම්පිච්චං නලබති තම්පි දුක්ඛං කියන මේ දුක්ඛස්කන්ධයම උරුම වෙනවා, කාමය සැපයි කීයන මුලා සහගත මානසිකත්වයෙ ඉන්න සත්ත්වයාට. ඒ කාමය කෙරෙහි පවතින ඇල්ම තෘෂ්ණාවම තමයි ඔහුට මෙලො වශයෙනුත් පරලොවත් වශයෙනුත් දුක උරුම කරල දෙන්නෙ. කාමයට තියෙන කැමැත්තමයි ඔහුව විනාශය කරා රැගෙන යන්නෙ.
එහෙනම් කාමය කෙරෙහි තියෙන ඇල්ම තමයි මේ දුක උදා කරලා දෙන හේතුව හෙවත් දුක්ඛ සමුදය.
දුක්ඛ නිරෝධය – උදය වය හඳුනාගැනීම
ඊළඟට ඒ කාමය කෙරෙහි යම්කිසි ඇල්මක් තිබුණද, ශ්රී සද්ධර්මය අසා ඒ ඇල්ම දුරු වෙනවා. දුරු වෙනකොට මොකද වෙන්නේ? විජ්ජාව පහල වෙනවා. ඒ කිව්වේ අවිජ්ජා දුරු වෙනවා. අවිජ්ජාව දුරු වෙනකොට මොකද වෙන්නේ? අවිජ්ජා නිරෝධෝ සංඛාර නිරෝධා කියලා රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා නිරුද්ධ වෙන්න පටන් ගන්නවා.
නිරෝධය කියන්නේ මොකක්ද මේ රාග ද්වේශ මෝහ වල හට නොගැනීම. නූපදීම. එහෙමනම් නුපදින්නේ කොහොමද මේ රාග ද්වේශ මෝහ චේතනා, මෙන්න මේ කාමය, දුකක් කියලා අවබෝධ උනහම. කාමය දුකයි කියන අවබෝධයේ ඉඳගෙන දිගින් දිගටම ඒ ධර්මය මෙනෙහි කරද්දි මොකද වෙන්නේ අන්න ඔහුගෙ හිතේ අවිජ්ජාව දුරු වෙනවා විජ්ජාව පහල වෙනවා, රාග ද්වේශ මෝහ ක්රමානුකූලව නිරුද්ධ වෙලා යනවා. දැන් මොකද වෙන්නේ,
රාග ද්වේශ මෝහ නිරුද්ධ වෙනකොට, එහෙම නැත්නම් සංඛාර නිරෝධ වෙනකොට,
සංඛාර නිරෝධාේ – විඤ්ඤාණ නිරෝධා, විඤ්ඤාණ නිරෝධාේ – නාම රූප නිරෝධා
නාම රූප නිරෝධාේ – සලායතන නිරෝධා, සලායතන නිරෝධාේ – ඵස්ස නිරෝධා
ඵස්ස නිරෝධාේ – වේදනා නිරෝධා, වේදනා නිරෝධාේ – තණ්හා නිරෝධා
තණ්හා නිරෝධාේ – උපාදාන නිරෝධා, උපාදාන නිරෝධාේ – භව නිරෝධා අන්න කර්ම භවය නිරුද්ධ වෙලා යනවා.
“නත්ථි කම්ම භවෝ : නත්ථි උප්පත්ති භවෝ” – කර්ම භවයක් නොමැති කල්හි උප්පත්ති භවයක් නොමැත.
ඒ න්යාය තුළ පිහිටාගෙන මොකද වෙන්නේ :
භව නිරෝධාේ – ජාති නිරෝධා කියලා නැවත උපතක් සකස්වීමට තියෙන හේතු ටික නැති වෙලා යනවා. ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ
“ජාති නිරෝධාේ ජරා මරණං සෝක පරිදේව දුක්ඛ දෝමනස්ස උපායාසා නිරුජ්ඣන්ති ඒව මේතස්ස කේවලස්ස දුක්ඛස්කන්ධස්ස නිරෝධාේ හෝති“ දුක්ඛස්කන්ධය නිරුද්ධ වෙලා යනවා .
නිරෝධාේ නිබ්බාණංති – නිවනට පත්වෙනවා.
මිනිසා එක එක වෙලාවට එක එක සිතින් ක්රියාත්මක වෙනවා. එක එක වෙලාවට එක එක මිනිස්සු ඉන්නවා. ඒකයි තව කෙනෙක්ව අඳුන ගන්න බැරි. එක එක වෙලාවට එක එක මිනිස්සුන්ව අඳුන ගන්ඩ බෑ නෙමෙයි තමන්ට තමන්වත් අඳුන ගන්න බෑ.
මේ ලෝකෙ මිනිස්සුන්ට තියන ලොකුම ප්රශ්නෙ මොකද්ද දන්නවා ද?
අවංකව හෘද සාක්ෂියට අනුව කතා කළොත් සියලු මිනිසුන්ට තියෙන ලොකු ම ප්රශ්නේ තමා, තමන්ට තමන්ව තේරුම් ගන්න බැරි එක. වෙන එකක් නෙවෙයි. තමන්ට තමන්ව තේරුම් ගන්න බැරුව ඉඳගෙන අනුන්ව තේරුම් ගන්නේ කොහොම ද අපි? තමන්ට පුළුවන් ද තමන්ගේ හිත පිළිබඳව තේරුම් ගන්න? තමන්ගෙ හිත, බලන්න හැමෝම නුවණින් කල්පනා කරලා.
මේ තුච්ඡ නින්දිත හිත කොච්චර ඔබ අකමැති දේවල් කරනවද?
කොච්චර ඔබව අමාරුවේ දාලා තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව වෙහෙසට පත් කරල තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව ලැජ්ජාවට පත් කරල තියෙනවාද?
කොච්චර දේවල් කරන්න බෑ කියලා වළක්වලා තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව අකුසලයේ දිහාට ඇදගෙන ගිහිල්ල තියෙනවාද?
කොච්චර ඔබව බලහත්කාරයෙන් ආස්වාදයට යොමු කරවල තියෙනවාද?
කොච්චර අනාචාර දුරාචාරවලට ඔබව යොමු කරලා තියෙනවාද?
හිතලා බැලුවොත් ඔබට පෙනෙයි ඔබේ හිත ඇතුළේ ඉන්න මාරයා ඔබට කොච්චර වින්නැහියක් කරනවද කියලා. හැබැයි ඒක තේරුම් ගන්න බැරි උනොත් කෙනෙකුට මේ සිත මම නොවෙයි කියලා තේරුම් ගන්න බැරිවුනොත් එයා විනාසයට යනවා. ඇයි මෙබඳු තුච්ඡ නින්දිත සිතක් මේ හැම වෙලාවෙ ම කාමය දිහාවට ම ඇදිලා යන හැම වෙලාවෙ ම අකුසලයට ම අතවනන, මෙබඳු හිතකට මම යයි පැනෙව්වොත්, ඒ මිනිහා එයින්ම විනාශ වෙලා යනවා. ඒ නිසයි බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කළේ මේ ලෝකෙ කෙනෙකුට තියෙන ලොකුම දුක තමයි තමන්ගේ සිත අවබෝධ කරගන්න බැරි එක.
නිශ්චිත වශයෙන් පවතින රූපයක් නැත්නම්, මම කියලා පෙන්වන්න, හැමෝම කල්පනා කරන්න නුවණින්. මේ මොහොතේ පවතින රූපය මම කියලා ඔබ හිතනවා. එතකොට අපි ඇහුවොත් ඊයෙ තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මං. එතකොට ඊට ඉස්සෙල්ලා තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. අර ෆොටෝවල තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. අර තරුණ කාලේ තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. අර පොඩි කාලේ තිබිච්ච රූපය, ඒකත් මම. හෙට තියෙන රූපය, ඒකත් මම. තව අවුරුදු පහකට පස්සෙ රූප, ඒත් මම. අවුරුදු දහයකට පස්සේ, ඒත් මම. එතකොට ඔබ රූප සියල්ලට ම මම කියලා පනවලා. මේ මොහොතේ දී හේතුඵල වශයෙන් සකස්වෙලා, මේ මොහොතේදීම ක්ෂණ භංගුරත්වයකට පත්වෙන රූපයටත් මම කියනවා. මීට පෙරත් එසේ පැවතිලා විනාශ වෙච්ච රූපයන්ටත් මම කියනවා. අනාගතයේදී හටගෙන විනාශ වෙන සියලු රූපයන්ටත් මම කියනවා. ඔබෙන් ඇහුවොත් ප්රශ්නයක්, කියන්න බලන්න මේ සියලු අතීත, අනාගත, වර්තමාන රූප අතරින් නිශ්චිතව පෙන්වන්න ඔබේ රුපේ මොකක්ද කියලා. පෙන්වන්න රූපයක් නෑ. එදාට තමා ඔබට තේරෙන්නේ ධර්මය හොඳට දැක්කොත් හේතු ඵල වශයෙන් සකස් වෙන මේ රූපය, නිශ්චිත වශයෙන් මම කියලා ගන්නේ කොහොම ද? ඒ ඒ මොහොතේ හටගන්න හේතු ඵල රූපයට මම කියලා පැනෙව්වා මිසක්, ඒ අනිච්ච රූපයට මම කියලා පැනෙව්වා මිසක් අපි නුවණින් හිතලා බැලුවද සත්ය වශයෙන් මම කියලා පනවන්න රූපයක් තියෙනව ද කියලා. සත්ය වශයෙන් ගැඹුරෙන් පරමාර්ථයෙන් බැලුවොත් අපිට පේනවා මෙහි මම කියලා පනවන්න රූපයක් නොමැති බව නිශ්චිත වශයෙන්. අවිනිශ්චිත වශයෙන් තියෙනවා. අනිච්ච රූපයක් තියෙනවා. ඒකයි කීවෙ “අනිච්චේ නිච්ච සංඥා” ලෝකයා හිතන් ඉන්නේ මේ අනිච්ච රූපය නිච්ච වශයෙන්. ඒ කියන්නේ මේ රූපය මමය මගේය කියලා.
ගඟක් ගාවට ගිහිල්ලා ඔබ ඡායාරූපයක් ගන්නවා. දැන් ඔබට කියන්න පුළුවන් ද ඒ ගත්ත ඡායාරූපය තමා ගඟේ රූපය කියලා. ඔබ ඡායාරූපය අරගෙන ආයෙ ගඟ දිහා බැලුවොත් ඔබට පෙනෙයි ඡායාරූපයෙ තියෙන ගඟ නෙමෙයි දැන් තියෙන්නේ. එනම් මොහොතක්වත් ඒකාකාරව පවතිනවා ද ගඟේ රූපය. නෑ. එතන ඉඳගෙන කල්ප කාලාන්තරයක් තිස්සේ, සංසාර ගමනේ වර්ෂ කෝටි ගාණක් කල්ප කෝටි ශත සහස්රයක් ඔබ ඔය ගංඟාව ළඟ ඉඳගෙන ඡායාරූප ගත්තත් කිසිම දවසක ඔබට ගන්න බෑ ගඟේ නිශ්චිත රූපයක්. මොකද හේතුඵල වශයෙන් ඒ ඒ මොහොතෙ දි ගඟේ රූප සකස් වෙනවා, වෙනස් වෙනවා, බිඳී යනවා. එහෙනම් කිසිම දවසක ඔබට හමුවන්නේ නෑ ගඟ කියන්නේ මෙන්න මේකයි කියලා නිශ්චිත රූපයක්. කවදාවත් හමු වන්නේ නෑ. ඒ ඒ මොහොතේ පවතින රූපවලට ඔබට කියන්න පුළුවන් මේක තමා ගඟ කියලා. හැබැයි නිශ්චිත රූපයක් නෙවෙයි ඒක. කල්පනා කරල බලන්න, මම කියලා ඔබ පනවන මේ සිත යි කය යි දෙක තමයි බුදුපියාණන් වහන්සේ ස්කන්ධ පහක් ලෙස බෙදා පෙන්වන්නේ. රූප වේදනා සංඥා සංඛාර විඤ්ඤාණ යනාදී වශයෙන්. දැන් අපි අරගෙන බලමු නුවණින්.
එකක් අරන් බලමු රූපය . රූපයට නිශ්චිත වශයෙන් මම කියන්න පුළුවන් ද? මේ ධර්මය ප්රඥාවෙන් සිතා බලන්න ඕන. මේ කාරණය ඔබ නුවණින් හිතලා බලන්න. කොයි රූපයට ද මම කියන්නේ? අතීත රූපයට ද මම කියන්නේ? වර්තමානයේ විද්යමාන වෙන මේ අවිනිශ්චිත රූපයට ද මම කියන්නේ? අනාගතයේ සකස් වෙමින් පවතින රූපයට ද මම කියන්නේ? කොයි රූපයට ද මම කියන්නේ? එහෙනම් ඔබට පෙනෙයි නිශ්චිත වශයෙන් මම කියලා ගන්න රූපයක් නැති බව.
ඒ වගේම තමා සිත . සිත ස්කන්ධ හතරකින් පනවනවා. වේදනා සංඥා සංඛාර විඤ්ඤාණ කියලා. ඒ කීවෙ, සිතේ පවතින්නේ මොනවාද? යම්කිසි වේදනාවක්, වීමක් දනවන ස්වභාවයක් තියෙනවා, ඊළඟට සංඥා, හැඟීම් තියෙනවා. සංඛාර, චේතනා තියෙනවා. විඤ්ඤාණ, දැනීමක් තියෙනවා. වේදනාවක්, හැඟීමක්, චේතනාවක්, දැනීමක් කියන හතරෙන් තමා සිත කියන එක සකස් වෙලා තියෙන්නේ. එහෙනම් මෙන්න මේ හතර තුළ බලන්න ඔබ නිශ්චිත වශයෙන් වේදනාවක් තියෙනවා ද මම කියලා. දුක වේදනා, සුඛ වේදනා, අදුක්ඛම සුඛ වේදනා කියලා ආකාර තුනයි. වේදනා අතීතයෙත් සකස් වුණා, වර්තමානයෙත් සකස් වෙනවා, හෙටත් සකස් වෙනවා. දැන් ඔය ත්රෛකාලීන වේදනා අරගෙන බැලුවොත් කොයි වේදනාවට ද මම කියන්නේ? නිශ්චිත වශයෙන් පනවන්න වේදනාවක් නෑ.
ඊළඟට බලනවා හැඟීම්. හැඟීමත් ඔය ආකාරම යි. සැප හැඟීම්, දුක හැඟීම්, අදුක්ඛම සුඛ හැඟීම් . තවත් ඕක විස්තර කරන්න පුළුවන් රූප සංඥා, ශබ්ද සංඥා, ගන්ධ සංඥා, රස සංඥා, පොට්ඨබ්බ සංඥා, ධම්ම සංඥා වශයෙන්. හැඟීම් වලට යි සංඥා කියන්නේ. දැන් මොන හැඟීමට ද මම කියන්නේ? සැප හැඟීමට ද මම කියන්නේ, දුක හැඟීමට ද මම කියන්නේ, අදුක්ඛමසුඛ හැඟීමට ද මම කියන්නේ? නිශ්චිත වශයෙන් ඔය හැඟීම් වලින් කොයි හැඟීමට ද ඔබ මම කියලා පනවන්නේ? දෙන්න උත්තරයක් නෑ. ත්රෛකාලයේ දී හැඟීම් තියෙනවා. මම කියලා කියන්න හැඟීම් ත්රෛකාලෙට විතරක් නෙමෙයි එකොළොස් කාලයටම අයිති හැඟීම් තියෙනවා. ඒ ගැන ගැඹුරු විග්රහයක් අනාගතයේ කරමු. දැනට මේ දේශනාවට අදාළ කොටස් විතරයි.
එතකොට සංඛාර කියන්නේ චේතනා . මොහොතක් පාසා අපේ සිතේ චේතනා සකස් වෙනවා. රාග චේතනා සකස් වෙනවා, ද්වේශ චේතනා සකස් වෙනවා. මෝහ චේතනා සකස් වෙනවා. මෙන්න මේවට තමා අභිසංඛාර, සංඛාර කියන්නේ. ඒ සකස් වෙන චේතනා වලින් මොන චේතනාවට ද මම කියන්නේ? එක වෙලාවකට රාගයෙන් යුක්ත චරිතයක් , රාගෙන් ක්රියාත්මක වන විට. එක වෙලාවකට නපුරු චරිතයක් , ද්වේශ චේතනාවෙන් ක්රියාත්මක වෙන වෙලාවට. එක වෙලාවකට මෝඩ චරිතයක් , මෝහ චේතනාවෙන් ක්රියාත්මක වෙන වෙලාවට. එහෙනම් ඔතනින් කොයි චේතනාවෙන් ක්රියාත්මක වන කෙනා ද මම කියන්නේ? එහෙනම් අතීතය දක්වාත් වර්තමානයේත් අනාගතය දක්වාත් එන චේතනා වලට මම කියලා පනවන්න චේතනාවක් පේන්නෙ නෑ. සියලු චේතනා වලට පොදුවේ මම කියන්න වෙන්නේ.
ඊලඟට දැනීම හය ආකාරයි . ලෝභ ද්වේශ මෝහ කියලා අකුසල සිත් තුනක් තියනවා. අලෝභ අද්වේෂ අමෝහ කියල කුසල සිත් තුනක් තියෙනවා, මේ ඔක්කොම විඤ්ඤාණ. තවත් ආකාරයකට චක්ඛු විඤ්ඤාණය, සෝත විඤ්ඤාණය, ඝාණ විඤ්ඤාණය, ජිව්හා විඤ්ඤාණය, කාය විඤ්ඤාණය, මනෝ විඤ්ඤාණය කියලා ඒ ඒ ද්වාර වලින් හටගන්නා වූ සිත් තියෙනවා. විඤ්ඤාණ හයක් විදිහට දක්වන්න පුළුවන්. මේ සිත් ගොඩක් තියෙන්නෙ. අතීතයෙත් හට ගත්තා, වර්තමානයෙත් හටගන්නවා, අනාගතයටත් හටගන්නවා. මේ සිත් වලින් අපි අහනව කොයි සිතට ද මම කියන්නේ? ලෝභ සිතට ද, ද්වේශ සිතට ද, මෝහ සිතට ද, අලෝභ සිතට ද, අද්වේෂ සිතට ද, අමෝහ සිතට ද? ඔය සිත් හය ම තියෙනවා ඔබ තුළ.
🪷මේ ධර්මය අවංක අයට. ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දකින අයට. නැතුව ඇත්ත තුළ අසත්යයෙන් වෙස් මූණු දාගෙන වසන් වෙලා ඉන්න අයට නෙමෙයි.
🪷එතකොට අන්න තමන්ට එනවා තීරණයක් මේ ලෝකෙ ඉන්න ජඩම මිනිහෙක් කියලා තමන්.
🪷අන්න එහෙම දැක්කොත් තමා කෙනෙකුට පුළුවන් වන්නෙ ඒ ජඩ භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ මුග්ධ භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ අධම භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න. ඒ නීච භාවයෙන් නිදහස් වෙන්න.
🔥 එහෙම නැතුව රාගයෙන් ද්වේෂයෙන් මෝහයෙන් ඔත්පොල වෙලා ඉන්න ගමන්, මම හරි හොඳ මිනිහෙක් මම යහපත් මිනිහෙක් කියලා තමුන්ට තමන්ම නම්බු නාමයක් සම්මානයක් දුන්නොත් ඒ සංසාර දුකටයි පියවර තැබුවේ. සංසාර දුකයි උරුම කර ගත්තේ.
🪷ඉස්සර වෙලාම තේරුම් ගන්න ඕන මේ සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා තේරුම් ගත නොහැකි තැනක නම් ඉන්නේ තමන් යනු මුග්ධයෙක් බව. ඉස්සෙල්ලා මේක අවබෝධ කරගන්න ඕන. එතකොටයි නිදහස් වෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ.
🪷 බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා “මිනිහෙක් ආලෝකයට එන්න නම් ඉස්සෙල්ලා තේරුම්ගන්න ඕන මොකද්ද? තමන් අන්ධකාරයේ ඉන්න බව”. තමන් අන්ධකාරයේ ඉන්න බව දන්නේ නැත්නම් යම් කිසි මිනිහෙක් කොහොමද ආලෝකෙට එන්නේ.
එක මිනිහෙක් දන්නේ නැහැ. කවුද ඒ? අන්ධයා. අන්ධයා දන්නෙ නෑ ආලෝකයේද අන්ධකාරයේද ඉන්නේ කියලා. එයාට එකේ වෙනසක් නෑ. එයාට ආලෝකය ඕනෙ නෑ. ආලෝකේ හිටියත් මේ ඉන්නේ ආලෝකයෙ කියලා දන්නේ නෑ.
🔥 මේ ලෝකයේ ඉන්නවා අන්ධයෝ. අන්ධයෝ කියන්නේ උපතින් ඇස් පේන්නේ නැති කට්ටිය නෙමෙයි. ඤාණය මොට කර ගත්තු ඤාණය නැති අඤ්ඤාණයෝ. ඤාණය තිබුණා. තිබුනට අන්ධ කරගෙන ජීවත් වෙන්නේ. ප්රඥා ඇහැ මතුකර ගන්නේ නෑ. මොකක්ද මේ ප්රඥා ඇහැ. මෙච්චර කාලයක් අපි ලෝකේ දැක්කේ, යථාර්ථය දකින්න උත්සාහ ගත්තේ, මේ පේන ඇස් දෙකෙන්. අනුභූතික ලෝකෙ, ඔය ඉස්කෝලේ ගිහිල්ලා උගන්නන්නෙ ඒක තමයි. නිරීක්ෂණ පරීක්ෂණ සම්පරීක්ෂණ කියලා. ඇස් දෙකට පෙනෙන දේවල් විතරයි පිළිගන්න කියන්නේ. එතකොට ප්රඥාවට පෙනෙන ටික, ඒ ටික පිළිගන්න එපා. ඉතිං ඉස්කෝලෙ ගියාම උගන්නන්නෙ එහෙම. එනිසා ඉස්කෝලෙන් එළියට එන දරුවෝ ගැන කතා කරන්න අවශ්ය නෑ මේ වෙලාවේ. මොකද අනුභූතික ලෝකය විතර නේ ඔවුන්ට ගෝචර කරලා දෙන්නේ. ප්රඥාව මොට කරල තමා ඉස්කෝලෙන් එළියට විසි කරන්නේ. ඒ නිසා සමාජයක් කොහොමද සත්පුරුෂ සමාජයක් වෙන්නේ? අසත්පුරුෂයන් ගෙන් බහුල වෙනකොට. ඒ නිසා දකින්න ඕන එහෙමනම් තමාටම තමාගේ සිත පිළිබඳ විශ්වාසයක් නැති කමම තමයි මේ ලෝකේ තියෙන භයානකම විපත. මොකද එබඳු මනුස්සයෙක් කෙබඳු විනාශයක් සඳහා පියවර ගනීද කියලා කාටද කියන්න පුළුවන්. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශණා කරන ධර්මය අවබෝධ කරගත්ත නැති සියලු දෙනා ඉන්න විනාසයක් තියෙනවා…. මොකක්ද ඒ විනාසේ?
ඒකනේ ඔබ වරද්දගත්ත තැන. ඒකනේ මෙච්චර මේ පැහැදිලි කළේ.
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති සම්මාදිට්ඨි.”
අන්න ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියට එන්නේ චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධ වුණාට පස්සේ. එයා තුළයි දස වස්තුක සම්යක් දෘෂ්ඨිය ඇති වෙන්නේ.
“දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං අයං වුච්චති අවිජ්ජා. අයං වුච්චතී මිච්ඡා දිට්ඨි” අන්න චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධයක් නොමැතිකමටයි මිථ්යා දෘෂ්ඨිය කියන්නේ. අවිජ්ජාව කියන්නේ. එහෙමනම් ඒ මිච්ඡා දෘෂ්ඨියයි දසවස්තුවකට බෙදා දක්වන්නේ.
“නත්ථි දින්නං නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකටදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා”.
යනාදී වශයෙන්. ඔය දසවස්තුක මිථ්යා දෘෂ්ඨියකට බෙදා පෙන්වන්නෙ මේ චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධය නොමැතිකම නිසා ලෝක සත්වයා තුළ පවතින මිථ්යා දෘෂ්ඨිය දස ආකාරයකින් පවතින බව. ඊට පස්සේ උන්වහන්සේ මොකක්ද පෙන්නන්නේ?
“දුක්ඛෙ ඤාණං දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං, අයං වුච්චති සම්මාදිට්ඨි.”
චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධ වුණාට පස්සේ විජ්ජාව පහළ වෙනවා. “අයං වුච්චති විජ්ජා අයං වුච්චති සම්මා දිට්ඨි”. උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්යය ධර්මය අවබෝධ වුණාට පස්සේ කෙනෙක්ට සම්මා දිට්ඨිය පහළ වෙන්නේ. ඒ සම්මා දිට්ඨිය පහළ වුණාට පස්සේ තමයි, දස වස්තුක සම්යක් දෘෂ්ඨිය ඇති වෙන්නේ. ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියලා එකක් තියෙනවා. ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨිය කියලා එකක් තියෙනවා. ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියලා කියන්නේ සුගතියේ යන එක. පින් කළොත් සැප විපාක ලැබෙනවා, පව් කළොත් දුක් විපාක ලැබෙනවා යනාදී වශයෙන් තියෙනවා ලෝක සත්වයා තුළ ලෞකික සම්මා දිට්ඨියක්. ලෞකික සම්මා දිට්ඨියවත් නැත්නම් සුගතියකටවත් යන්න වැඩක් කරගන්නේ නෑ. පිනකවත් පවකවත් ඇති පලක් නැහැ කියලා ගන්නවා. එහෙනම් ලෞකික සම්මා දිට්ඨියට පදනම් වෙන්නේ හුදෙක්ම මේ ප්රඥාව නෙමෙයි, ශ්රද්ධාව විතරයි. ඒකට ‘අමූලිකා ශ්රද්ධාව’ කියන්නේ. ලෞකික සම්මා දිට්ඨියේ ඉන්න කෙනා, ලෞකික දස වස්තුක සම්යක් දෘෂ්ඨිය පිළිගන්න කෙනා, සතර අපායෙන් නිදහස් නෑ. එයා සතර අපායට යන්න පුළුවන් ඕනෑම මොහොතක. ඒ නිසා එයාට මෙළොව වශයෙන් වත් පරළොව වශයෙන් වත් සැපක් ලැබෙයි කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ සහතිකයක් දෙන්නෙ නෑ. එහෙනම් නියමානුකූල සම්මා දිට්ඨියට කෙනෙක් පත් වෙන්නේ කොහොමද? උතුම් වූ චතුරාර්ය සත්යය ධර්මය අසා අවබෝධ කිරීමෙන්. අන්න ඊට පස්සේ ඔහුට ඒ න්යාය ධර්මය අවබෝධ වෙන්න ගන්නවා, පටිච්චසමුප්පාදය තුළින් ඒ අවබෝධය ජනිත වෙනවා, දසවස්තුක සම්යක් දෘෂ්ඨිය ඇතිවෙනවා. ඒක මේ වචනවලින් කියන්න ඕන එකක් නෙවෙයි. ඊට පස්සේ තමයි තේරෙන්නේ. “සංඛාර පච්චයා විඥානං, විඥාන පච්චයා නාම රූපං” යනාදී වශයෙන්. මේ පටිච්චසමුප්පාද ධර්මතා ක්රියාත්මක වන විදිහ දැක්කහම මෙන්න මේ චේතනා වලින් මෙන්න මේ සිත් උපදිනවා, මේ සිත් වලින් මෙන්න මේ විපාක ඇති කරනවා, යනාදී වශයෙන් ධර්මය පේන්න ගන්නවා. ඒ ධර්මය අවබෝධයෙන් පේන්න ගත්තට පස්සේ තමයි දානයෙහි විපාක ඇත, මහා පින්කම් වල විපාක ඇත, මෙළොවක් ඇත, පරළොවක් ඇත, මවුපියන් ඇත, ඕපපාතික සත්වයෝ ඇත, මෙළොව පරළොව අවබෝධයෙන් දැන දේශනා කරන්නා වූ ශ්රමණ බ්රාහ්මණයන් ඇත, යනාදී වශයෙන් මේ දස වස්තුක සම්යක් දෘෂ්ඨිය අවබෝධයෙන් පිළිගන්න කෙනා පහළ වෙන්නේ, සෝවාන් ඵලයෙන් පස්සේ. එතනින් එහා ඉන්න කෙනා, ලෞකික සම්මා දිට්ඨියේ පිහිටිය කෙනා නිශ්චිත අවබෝධයක පිහිටා ඉන්න කෙනෙක් නෙවෙයි. ඒ ලෞකික සම්යක් දෘෂ්ඨියේ ඉන්නවා කියල කිව්වට ඒ මනුස්සයාගේ, කාගේ හරි පුංචි වතුර බෝතලයකටත් රැවටිලා ශුද්ධ වූ ජලය කියලා ඊට පස්සේ ආගම අතහැරලා යන්නත් පුළුවන්. ඒ ඇතිකර ගත්තා වූ විශ්වාසය, අවබෝධයෙන් ඇති වෙච්ච විශ්වාසයක් නෙවෙයි. ඒක අනවබෝධයෙන් ඇතිවෙච්ච විශ්වාසයක්. ඒ නිසා ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියල කියන්නේ ස්ථිරසාර වූ අවබෝධයකට නෙවෙයි. ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියන එක ඕනෑම වෙලාවක මිථ්යා දෘෂ්ඨියකට හැරෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා තමයි සංසාරෙ එක භවයකදී සුගතියේ ඉන්නවා. තව භවයකදී දුගතියේ ඉන්නවා. සුගතියට එන්න හේතු වෙනවා ලෞකික සම්මා දෘෂ්ඨිය. දුගතියට යන්න හේතු වෙනවා මිච්ඡා දෘෂ්ඨිය. එහෙමනම් අනන්ත සංසාරෙ ඉඳලා ආපු සංසාර ගමනේ භාග්යවතුන් වහන්සේ පෙන්වනවා සත්වයෝ, දිව්ය ලෝකවලත් ඉඳලා තියෙනවා. බ්රහ්ම ලෝක වලත් ඉඳලා තියෙනවා. සතර අපායෙත් ඉඳලා තියෙනවා.
භවයෙන් භවයට සුගති වලට දුගති වලට ඇද වැටුණේ ඇයි? එක භවයකදී සම්මා දිට්ඨියෙන් කටයුතු කරා. තව භවයකදී මිථ්යා දෘෂ්ඨියෙන් කටයුතු කරා. එහෙනම් ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය කියලා කියන්නේ ස්ථිරසාරව පවතින අවබෝධයක් නෙමෙයි. ඒක ඇවිල්ලා අන්ධ වූ විශ්වාසයක්. ඒ කියන්නේ අනවබෝධයෙන් පිළිගත්ත දෙයක්. ඒක භයානකයි. ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියට පත් වුණාට පස්සේ චතුරාර්ය සත්යය අවබෝධ වුණාට පස්සේ ඇතිවන්නා වූ ඒ සම්මා දිට්ඨිය කියලා කියන්නේ කිසිම කලෙක කිසිවෙක්ට වෙනස් කළ නොහැකි සත්යයක්. එහෙනම් ඒ අවබෝධය දුරු වෙන්නේ නෑ.
ඔය ප්රශ්න ඔක්කෝටම උත්තරේ; වෙහෙසිලා වෙහෙසිලා බණ අහලා, කොයි විදියෙන් හරි අවබෝධ කරගන්න කාමයට ඇයි දුක කියන්නේ කියලා. එච්චරයි ඔබට කරන්න තියෙන්නේ. ඊට පස්සේ ඉතුරු ප්රශ්ණ ඔක්කොටම උත්තර ටික ලැබෙයි. ඒ කාරණාව විතරක් හිතන්න. වෙන කාරණා හිතලා වැඩක් නෑ. කාමයට ඇයි දුක කියන්නේ කියලා නුවණින් දකින්න. කළ්යාණ මිත්රයන්ගෙන් ඕකම හොයන්න. බණ අසා ඕකම අවබෝධ කරගන්න. දුක්ඛ ආර්ය සත්යය කුමක්ද කියලා අවබෝධ කරගන්න. ඊට පස්සේ සේරම ප්රශ්න විසඳිලා යනවා. ඒකාන්තයි.
සාමාන්ය ජීවිතයේදී අපි එක අරමුණක සිත රඳෝගෙන තමයි වැඩ කරන්නේ. සිතේ තියෙනවා චෛතසික හතක්: ඵස්ස, වේදනා, සංඥා, චේතනා, මනසිකාර, ජීවිතේන්ද්රිය, ඒකාග්රතා කියලා. මේ චෛතසික හත හැම සිතකම යෙදෙනවා. අරහතන් වහන්සේ කෙනෙක්ටත් යෙදෙනවා.
ඒකාග්රතා කියන චෛතසිකය තමයි අරමුණක සිත රඳවාගන්න පුළුවන් ස්වභාවය, චිත්ත ඒකාග්රතාව කියලා ඒකට කියන්නේ. ඕක බිඳිලා ගියහම තමයි උන්මත්තක කියන්නේ. අධික ශෝකයට, අධික ද්වේෂයට පත් වුණහම, තදබල විඤ්ඤාණයක් නැගුණහම, ඒ චිත්ත ඒකාග්රතාවය බිඳිලා යන වෙලාවල් තියෙනවා.
චිත්ත ඒකාග්රතාවය ගැන නෙමේ බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ, නිවන ගැන. නිවන කියන්නේ සමාධිය නෙමෙයි. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ කුසලය ගැන. බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ එක අරමුණක සිත රැඳවීමක් නෙමෙයි. කුසල නිමිත්තේ සිත රැඳවීමක්.
සමාධිය කිව්ව ගමන් අපේ ඔලුවට එන්නේම කෙළින්ම නිවනට අදාළ වෙන එකක් කියලා. සමාධිය ආකාර දෙකයි, මිච්ඡා සමාධිය සහ සම්මා සමාධිය කියලා.
ස්නයිපර්ස්ලා සැඟවිලා වෙඩි තියන්නේ, දුර ඉඳගෙන. ඒ මනුස්සයා තුවක්කුවත් තියාගෙන, කැලෑ ඇඳුමක් ඇඳගෙන, සමහරවිට දවසක් දෙකක් හෙල්ලෙන්නෙ නැතුව ඉන්නවා, සතුරට පේන නිසා. මොන තරම් භාවනාවක්ද ඒක? එක අරමුණෙහිම සිත රඳවාගෙන සිටියේ යහපත්වූ වැඩකටද? එතැන තියෙනවා මිච්ඡා සමාධියක්. සමාධිය කිව්ව පමණින්ම සිතන්න එපා කුසලය කියලා. හැමතිස්සෙම යහපත පිණිසම පාවිච්චි කරනවා කියලා. හොර වැඩ වලටත්, තුච්ඡ වැඩවලටත් සමාධි තියෙනවා. ලෝකෙ ඔය හැම දෙයක්ම කරන්නේ සමාධියකින් තමයි, මිච්ඡා සමාධිය. පාපය කෙරෙහි හිත අරමුණු කරගෙන ඉන්න කොට කියනවා මිච්ඡා සමාධිය කියලා. සම්මා සමාධියටත් කොටස් දෙකක් තියෙනවා. ලෞකික සමාධිය සහ ලෝකෝත්තර සමාධිය කියලා. පින කෙරෙහිම සිත අරමුණු කරගෙන ඉන්න කොට කියනවා ලෞකික සම්මා සමාධිය කියලා. රාග, ද්වේශ, මෝහ දුරුකර ගැනීම පිණිසම, හිත කුසල නිමිත්තක රඳවාගෙන ඉන්න එකට කියනවා ලෝකෝත්තර සම්මා සමාධිය කියලා. ඒකම තමයි භාවනාව.
කොහේ හරි වාඩිවෙලා කරන්න ඕන එකක් නෙමෙයි, හැම ඉරියව්වකදීම වැඩෙන භාවනාවක් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. බුද්ධ භාවනාව යනු ‘සතර සතිපට්ඨානයයි’. සතර සතිපට්ඨානය සතර ඉරියව්වටම වැඩෙනවා. හිටගෙනත් පුළුවන්, ඉඳගෙනත් පුළුවන්, සැතපිලත් පුළුවන්, ඇවිදිමිනුත් පුළුවන්.
තමන්ට පුළුවන් නම් එක දිගටම කාමයේ ආශ්වාදයේ ආදීනව දකිමින්, කුසල නිමිත්තේ සිත රඳවගෙන ඉන්න එතැනින් තමයි භාවනාව පටන් ගන්නේ. තමන් අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කිරීමටයි, භාවනාව කියලා බුදු පියාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. අහපු ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරනකොට අන්න ඒ ධර්මය භාවිත වෙන්න පටන් ගන්නවා.
සංයුක්ත නිකායේ, බොජ්ඣංග සංයුත්තයෙ, තියෙනවා ‘බොජ්ඣංග සූත්රය’. එක්තරා බමුණෙක් ඇවිල්ලා බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන් අහනවා, ‘ස්වාමීනි භාග්යවතුන් වහන්ස, බොජ්ඣංග, බොජ්ඣංග කියනවා මොනවද මේ බොජ්ඣංග කියන්නේ?’ ‘බමුණ, බොජ්ඣංග කියලා කියන්නේ අවබෝධයේ අංග. අවබෝධය කියලා කියන්නේ, නිර්වාණ අවබෝධය. සංසාරෙ යථාර්ථය අවබෝධ කරගෙන, සියලු රාග, ද්වේෂ, මෝහ නසමින්, සදාතනික පරිනිර්වාණය කරා ගමන් කිරීමයි අවබෝධය. ඒ අවබෝධය අංග හතක් වශයෙන් වැඩෙනවා. සති, ධම්මවිචය, විරිය, ප්රීති, පස්සද්ධි, සමාධි, උපේක්ෂා. මෙන්න මේ අංග හතටයි බමුණ, බොජ්ඣංග කියන්නේ’ කියලා. ඊට පස්සේ අහනවා, ‘ස්වාමීනි, මේ බොජ්ඣංග වඩනවා, බොජ්ඣංග වඩනවා කියනවා, මොකක්ද මේ බොජ්ඣංග වඩනවා කියන්නේ?’ ‘බමුණ, යමෙක් කළ්යාණ මිත්රයෙක්ගෙන් බණ අහලා, ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරන්න පටන් ගන්නවා.’
බණ අහලා ඉවර වෙච්ච ගමන්, පරණ පුරුදු ලෝකයටම බැහැගෙන, ඒවා නම් හිත හිත ඉන්නෙ, බණ අහපු එකෙන් වැඩක් නැහැ. එතකොට බණ ටික මෙතනම දාලා ගියා වෙනවා. එහෙම නෙමෙයි වෙන්න ඕන. අහපු ධර්මය සිහි කල්පනාවෙන් මෙනෙහි කරන්න ඕනේ. විවේකීව මෙනෙහි කරන එක, දහසක් වැඩ කරද්දි මෙනෙහි කරනවාට වඩා හොඳයි. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ නාමයෙන් වෙලාවක් හොයාගන්න බැරිද, මේ භයානක සංසාරෙන් අත මිදෙන්න? පැය විසි හතරෙන් නිවන වෙනුවෙන් පැයක් දෙකක් වෙන්කර ගන්න බැරිද? තමාගේ නිවන උදාකරගන්න තමාට වෙලාවක් නැත්නම්, අනුන්ගේ වේලාවෙන් කොහොමද නිවන් දකින්නේ? අනුන්ගේ පහනින් එළිය බලලා වැඩක් නැහැ. තමන්ගේ පහනින් ඕනෑ එළිය බලන්න, මේ මාර්ගයේදී. තමන්ගේ ප්රඥාවෙන් ඕනෑ යථාර්ථය දකින්න. අනුන්ගේ ප්රඥාවෙන් දකින්න බැහැ. එහෙම පුළුවන් වුණා නම් සියලුම දෙනා අරිහතුන් වහන්සේලා මෙලහට. භාග්යවතුන් වහන්සේ ධර්මය දකිනකොටම ඔක්කොම අරහත් වෙලා. භාග්යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය තුළින් ප්රඥාව මතුකර ගන්න ඕනෑ. නිදහසේ මේ ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරන්න, යම්කිසි කාලයක් වෙන්කර ගන්න දවසින්. රස්සාවයි, ගෙදරදොරයි, වැඩ පලයි, යුතුකම් වගකීම්, ඕවටම මුල් තැන දී ගෙන ඉඳලා, ආයෙ ඊළඟ සතියේ ඇවිල්ලා බොරුවට බණ අහලා වැඩක් නැහැ. ඔබ කරන්නේ් ඔබවම රවටා ගැනීමක්. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්රී සද්ධර්මය කියන්නේ ප්රායෝගික භාවිතයක්, රඟපෑමක් නෙවෙයි. ජීවිතය තුළ ව්යවහාර කර ගැනීමක්. ඔලුව පුරව ගන්නාවූ දැනුමකට නෙවෙයි, අවබෝධය කියන්නේ. සමහරු හොඳට දන්නවා ධර්මය, ත්රිපිටකයේ තියෙන ඒවා. භාවිතයේ නැහැ. ත්රිපිටකධාරී කියනවා, ඒ අයට. කිසිම ක්ළේශයක් නිමිලා ගිහින් නැහැ. අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කළේ නැහැ.
ලෙඩ සීයක් විතර තියෙනවා, බෙහෙතුත් සීයක් අරන් ඇවිල්ලා මේසෙ උඩ තියලා බල බලා ඉන්නවා. එකම බෙහෙතක්වත් බොන්නේ නැහැ. ලෙඩ හොඳ වෙනවද එකක්වත්?
‘ජානතෝ’ දැනගත්ත පමණින් කෙළෙස් නිවෙන්නේ නැහැ. ‘පස්සතෝ’. ප්රත්යක්ෂ වෙන්න ඕනෑ, පත්තියං වෙන්න ඕනෑ. ලෙඩක් තියෙනවා, ලෙඩේට බෙහෙත මේකයි කියලා දැනගත්ත පමණින්, හෝ බෙහෙත ගෙදර ගෙනල්ලා තිබ්බ පමණින්, ලෙඩේ හොඳ වෙන්නේ නැහැ, ඒක බොන්න ඕනේ. එතකොටයි පත්තියං වෙන්නේ. ධර්මය අසා අවබෝධ කරගත්ත පමණින්ම කෙළෙස් නිවෙන්නේ නැහැ. ධර්මය නුවණින් මෙනෙහි කරමින්, ජීවිතය තුළ ව්යවහාර කරන්න පටන් ගන්න ඕනේ.
යම්කිසි ආසාවක් එනවා රූපවාහිනිය නරඹන්න ඕනෑ කියලා. දැන් ධර්මය භාවිත කරන්න ඕනේ. ඔබ ධර්මය ඇසුවා. ධර්මය අවබෝධ වුණා. ‘සංකල්පීය රාගය තමයි කාමය කියන්නේ. රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධම්ම තුළින් සැප ලැබිය හැකියි කියලා සිතේම ගොඩනැගිච්ච මුලා සහගත සංකල්ප සමුදායකටයි, කාමය කියන්නේ. කාමය දුක පිණිසමයි පවතින්නේ’, යනාදී වශයෙන් අවබෝධ වුණා ඒ න්යාය ධර්මය. රාග විඤ්ඤාණ තාම එහෙම්ම තියෙනවනේ. ඒ රාග විඤ්ඤාණ දැන් මතුවෙලා එනවා ආහාර හොයන්න.
රාග සිතක් හට ගත්තා, රාග සිත කියනවා ‘රූපවාහිනිය බලපන්. සැප රූප තියෙනවා ඕකේ, සැප ශබ්ද තියෙනවා ඕකේ’ කියලා. මොකක්ද කරන්න ඕනෑ මේ වෙලාවේ? තමන්ගේ අවබෝධය භාවිතයට ගන්න ඕනේ. මොකක්ද අවබෝධ වුණේ? කාමයෝ සැපයි කියලා, රූප ශබ්ද ගන්ධ රස ස්පර්ශ ධම්ම පස්සේ හඹාගෙන යනකොට, රාග ද්වේෂ මෝහ චේතනා සකස් වෙන බව. දැන් නුවණින් මෙනෙහි කරලා බලන්න ඕනේ, ධර්මය. අන්න භාවිත කරන්න ගත්තා. ‘මම ගිහිල්ලා රූපවාහිනිය ඉස්සරහින් ඉඳගත්තොත්, මේ රූප වලට මගේ සිත ඇලෙන්න ගන්නවා. රූපවාහිනියේ දෙනෝ දාහක් රූප පෙන්නද්දි මගේ සංකල්පීය රූපත්, සංකල්පීය ශබ්දත් ඇහෙන්න ගන්නවා, පේන්න ගන්නවා’. අපි හිතලා කරන දෙයක් නෙවෙයිනේ තියෙන්නේ්. මෙතැන තියෙන්නේ හේතුවක් ඇති කල්හි ඵලය ලැබීමක්.
කාන්දම් ඇඳුමක් ඇඳන් ඉන්නකල් යකඩ කෑලි, බෙලෙක් කෑලි ඇවිල්ලා, ඇඟේ ඇලෙන එක නවත්තන්න බැහැ. ඔබ තුළ සංකල්පීය රාගය පවතිනකල් ඒ සංකල්පීය රාගයට අදාළව රූප, ශබ්ද පේනකොට, ඇහෙනකොට, ‘වේදනා පච්චයා තණ්හා’ කියලා ඇලෙන එක හෝ ඇලිච්ච රූපයන්හි බැහැගන්න එක ‘තණ්හා පච්චයා උපාදානං’ හෝ ‘උපාදාන පච්චයා භවෝ’ කියලා ඊට අනුකූලව කර්ම භවයක් සකස් වෙන එක නතර කරන්න බැහැ. ඒවා ධර්මතා.
“ධම්මෝ ධම්මේ අභිසන්දෙන්ති, ධම්මෝ ධම්මේ පරිපූරෙන්ති”
ධර්මයෝම ධර්මයෝ පවත්වාගෙන යනවා, ධර්මයෝම ධර්මයෝ පුරවනවා. හේතු සකස් කළොත් ඵලය ලැබෙනවා. රාග විඤ්ඤාණ යම් මට්ටමකට ප්රඥාවෙන් මෙල්ල කරගන්න පුළුවන් කෙනෙක් නම් ප්රශ්නයක් නැහැ. එහෙම නැතුව රාග විඤ්ඤාණය බලවත් මට්ටමින් තියෙන කෙනෙක් ගිහිල්ලා රූපවාහිනිය ඉස්සරහ ඉඳගත්ත ගමන් එයා දන්නෙම නැහැ, එයාගේ හිත අර රූප වල, ශබ්ද වල ඇලෙන්න ගන්නවා. ඒ නිසා මොකද වෙන්නේ, එයින් කර්ම සමුදය වෙනවා. මේ බව නුවණින් දැකලා සිහි කරනවා, ‘මම ගිහිල්ලා රූපවාහිනිය ඉස්සරහ ඉඳගත්තොත් කර්ම සමුදය වෙනවා. නිකන් ඉන්න බැරුව කර්මය රැස් කරනවා තව සංසාරෙ දුක් විඳින්න. ආයෙ ඉපදුණොත් සිද්ධ වෙන්නේ ජාති, ජරා, මරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස, රාග, ද්වේෂ, මෝහ කියන එකොළොස් ගින්නෙන් දැවි දැවී ඉන්න. රූපවාහිනියක් බලන්න ගිහිල්ලා සංසාරෙ දික් කරගන්න ඕනේ නැහැ’ කියලා, ඔහු ඒ ආසාව හිතින් අකාමකා දානවා ‘ආසවක්ඛයා නිබ්බානං’ ඒ නිසා හිත නිවනට පත් වෙනවා.
අර තුච්ඡ නින්දිත, රූප, ශබ්ද බලන්න, ඉඳගත්තා නම් මාරයාගේ පෙට්ටිය ඉස්සරහ, හිත රාගයේ, ද්වේෂයේ, මෝහයේ ගිනි හලක් බවට පත්වෙනවා. ඒක නුවණින් දැකලා, ඒ අවබෝධය භාවිතා කරපු නිසා, ආස්රව ක්ෂය වුණා, හිත නිවිලා ගියා.
තමන් අවබෝධ කරපු දහම භාවිත කළොත් ගිනි නිවෙනවා, භාවිතා නොකළොත් ගිනි ඇවිලෙනවා. සරල දෙයක් තේරුම් ගන්න තියෙන්නේ්. අවබෝධ කරපු ධර්මය භාවිත කිරීමට භාවනාව කියනවා.
වාඩිවෙලා භාවනා කිරීමක් නෙවෙයි, භාග්යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. අනුසයන් නැසීමේදී විතරක් එක තැනකට වෙලා, සියලු ව්යවහාරයන්ගෙන් වැළකිලා ඉන්න වෙන කාලයක් එනවා. අනුසය නසන්න බැහැ එහෙම නැතුව. ඒ මනෝ සංචේතනා සකස්වෙන එක නවත්වන ක්රියාදාමය. එතකොට සිද්ධ වෙනවා ගැඹුරු නිශ්චල භාවයකට එන්න, දැඩි හුදකලාවකට පත්වෙන්න. එහෙම නැතුව මේ ගිහි මට්ටමේ ඉන්න පිරිස් වලට එහෙම භාවනාවක් බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා නැහැ කොහෙවත්. ‘මහානාම ආගතඵල’ සූත්රයේ, භාග්යවතුන් වහන්සේ අනුදැන වදාරනවා ගිහියන්ට අනුස්සති හයක්. වැඩ කරන ගමන්, අඹු දරුවෝ පෝෂණය කරන ගමන්, ගෘහ සයනයේ සැතපෙන ගමන්, තමන්ගේ එදිනෙදා වැඩකටයුතු ඔක්කොම කරන ගමන්, මේ අනුස්සති හය වඩන්න කියලා. බුද්ධානුස්සතිය, ධම්මානුස්සතිය, සංඝානුස්සතිය, සීලානුස්සතිය, චාගානුස්සතිය, දේවතානුස්සතිය කියන අනුස්සති හය. ගිහි ජීවිතයේ ඉඳගෙනම තමන්ගේ හිතේ කෙළෙස් යම් මට්ටමකට දුරු කරගන්න පුළුවන්, සීයට සීයක් නෙමෙයි. ගෘහවාසිව ඉන්න කෙනෙක්ගේ කෙළෙස් සහමුලින්ම නිවිලා ගියොත් ගෘහවාසයක ඉන්න බැහැ, තවදුරටත්.
මිනිහෙක් මඩ කාණුවක නිදාගෙන ඉන්නවා, කසිප්පු බීලා. හොඳටම මත්වෙලා. ඒ මනුස්සයාට නැගිටලා යන්න සිහියක් නැහැ, ඕන කමකුත් නැහැ. කවුරු හරි කියනවා ‘උඹ මඩ කාණුවක ඉන්නෙ, නැගිටලා පලයන් ගෙදර’ කියලා. ‘නැහැ නැහැ. මේක මට සැපයි’ කියලා ඒකා ඉන්නවා එතැන. කවුරු කොහොම කිව්වත් බේබද්දා නැගිටලා යන්නේ නැහැ. ඔහොම ඉන්නකොට, ටික ටික වෙරි හිඳිලා යනවා. දැන් කවුරුවත් කියන්න ඕනේ නැහැ, තමන්ම නැගිටලා යනවා. සිහිය එන්න එන්න, තමන් හිටියේ මෙන්න මෙබඳු තැනකයි කියලා තමන්ටම පේන්න ගන්නවා. කවුරුවත් නොකිව්වත් තමන් එතනින් ඉවත් වෙලා යනවා. සිහිය ආපු බේබද්දෙක්ට කවුරුහරි ඇවිල්ලා, ‘‘නැහැ නැහැ, ඔය කාණුව සැපයි, ඔය මඩ කාණුවෙම හිටපන්” කියල කිව්වත් ඉන්න බැහැ. තමන්ට සිහිය ඇවිල්ලා දැන් ඇත්ත පේන්න ගත්තා. ඒ වගේ, මේ කාම රාගයෙන් මත් වෙලා ඉන්නකන් ආදීනව පේනවා අඩුයි. එතකොට තමයි ගෘහ වාසයක රැදෙන්නෙ. මේ කාමයේ ආදීනව හොඳට පේන්න ගන්න කොට, මත අඩු වෙනකොට බලෙන් රඳවන්න හැදුවත් ඉන්නෙ නැහැ ගෘහ වාසයක.
ඔබ කාමරාගය දුරු කර ගන්න උත්සහ ගන්නවා නම්, ඒ ගෘහ ජීවිතයෙන් නික්මෙන්නයි උත්සාහ ගන්නේ. දරුමල්ලෝ පෝෂණය කරමින් ගෙවන ජීවිතය තුළ තව යුතුකම් වගකීම් තියෙනවා නම්, කාමරාගය ඉක්මනින් සිඳ ගන්න උත්සාහ ගන්න එපා. එහෙම උත්සාහ අරගෙන යම් ආකාරයකින් කාමරාගය, වස්තු කාම, ක්ලේශ කාම වශයෙන් සිඳිලා ගිය දවසට, ගෘහවාසයක ගෙවන එක මහා අසහනයක් බවට පත්වෙනවා,
බේබද්දාගේ වෙරි ගොඩක්ම හිඳිලා, ඒත් කවුරු හරි පිරිසක් ඔහුට නැගිටින්න නොදී, බලහත්කාරයෙන් හිරකරගෙන, කාණුවේ තියාගෙන හිටියොත් ඒ මිනිහට අසහනයක් හටගන්නේ. කළින් නම් හොඳටම වෙරි වෙලා ඉන්නකොට ඒකෙ ලැගගෙන හිටියා සැපයි කියලා. දැන් වෙරි හිදිලා ගියාට පස්සේ ඔහුට ඉන්න බැහැ. ඇත්ත පේන්න ගත්තා.
ගිහියෝ, පැවිද්දන් කරන භාවනා කරන්න ගිහිල්ලා කාමරාගය සිදුනොත් සකදාගාමි මාර්ගයටත්, සකදාගාමි ඵලයටත් ලං වෙලා ඊටත් එහාට යන්න ගියොත්, ගෘහ ජීවිතය කඩාගෙන වැටෙනවා. ඒකට සූදානම් නම් ඒ දේ කළාට කමක් නැහැ. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ධර්මය සෙල්ලමක් නෙමෙයි, සංසාරෙන් සමු ගන්නවා කියන එක විහිළුවක් නෙමෙයි, අත්හදා බැලීමක් නෙවෙයි. ඒ පරම නිෂ්ඨාවක්, සදාතනික ගමනක්. මුහුදට පනින්න ඕනේ හොඳටම පීනන්න පුළුවන්නම්. සෙල්ලමට පීනනවා කියලා පැනලා අන්තිමටම ගිලිලා මැරෙන්නයි වෙන්නේ. ඒ වගේ නිවන් මග වඩනවා කියන එක, ආවට ගියාට කරන්න පුළුවන් වැඩක් නෙවෙයි. ‘සක්ඛො උජූ ච සූජූ ච’ මේක සෘජු කරගත්ත සිතකින් කරන්න ඕනෑ වැඩක්. ඒ කියන්නේ ඒකාන්තයෙන්ම නිවනට හිත පිහිටලා කරන්න ඕන වැඩක් ඒක. ‘රැවුලත් ඕනෑ. කැඳත් ඕනෑ. දෙකම ඕනෑ.’ කියලා කරන්න පුළුවන් වැඩක් නෙවෙයි. ගෘහවාසයේ ඉන්න අය පැවිද්දෝ කරන වැඩ කරන්න ගිහිල්ලා ගෘහ ජීවිත විනාශ කරගෙන, අසිරිමත් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේටත්, ශ්රී සද්ධර්මයටත්, ආර්ය මහා සංඝ රත්නයටත් නිගරු කරලා තමයි නවතින්නේ. අන්තිමට වෙන්නේ බණ කියපු භික්ෂුවටත් බනිනවා. ආර්ය උපවාද කරගෙන, නිරයට යන්න පාර කපා ගන්නවා. එක්කෙනෙක් නිවනට යනවා ගෙදර අනිත් ඔක්කොම නිරයට යනවා. මොකද ඒකට හේතුව? නුසුදුසු විදිහට වැඩේ කරන්න ගියා.
කාමරාගය දුරු වෙන්න නම් අසුභය වඩන්නේ මෙහෙමයි කියලා දේශනා කරන්න පුළුවන්, ‘භාරද්වාජ’ සූත්රය ඇසුරෙන්, ඒ වගේම සතර සතිපට්ඨානය ඇසුරෙන්. අසුභය වඩන්න ගියොත් ගෘහ ජීවිතය ටික දවසකින් අප්රිය තැනක් බවට පත් වෙනවා. එහෙම වීර්යයක් තියෙන කෙනෙක් ඉන්නවනම් උතුම් වූ බුදුපියාණන් වහන්සේගේ බුද්ධ ශ්රාවකයෙක් මුණගැහිලා කියන්න, ‘ස්වාමිනි, මට මේ ගෘහවාසයෙන් නික්මෙන්න ඕනෑ. මට මේ කාමරාගය දුරු කරගන්න ඕන. ඒකට මට ධර්මය දේශනා කරන්න’ කියලා. එතකොට උන්වහන්සේලා අසුභය වඩලා හරි අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත වශයෙන් හරි සමථ හෝ විදර්ශණා හෝ ක්රමයකට කාමරාගය දුරු කරගන්නා ආකාරය පිළිබඳව දේශනා කරයි. එදාට ගෘහවාසයෙන් නික්මිලා පැවිද්දට එන්න පුළුවන්කම ලැබෙයි. යුතුකම් වගකීම් ඉෂ්ඨ කරමින් තව කාලයක් ගෘහවාසයෙ රැඳෙන්න වෙන කෙනෙක් නම්, කිසිම ආකාරයකින් කළබල වෙලා කාමරාගය නැසෙන ආකාරයට භාවනා කරන්න ලෑස්ති වෙන්න එපා. එහෙම කරලා අන්තිමටම බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ කියන ත්රිවිධ රත්නයට නිගරු කරන තැනට වැඩ සිද්ධ කරන්න එපා. ඒක ඔබටත් කරගන්න අවැඩක් වෙනවා, සාසනයටත් කරන මහා විනාසයක් වෙනවා.
අගාරික, අනගාරික කියන ප්රතිපදා දෙකක් තියනවා. අගාරික ප්රතිපදාවේදි කාමයේ හැසිරෙන ගමන්, අනුස්සති වඩමින් ඉන්න පුළුවන්. අනුස්සති හය වඩන එක, එක තැනකට වෙලා ඇස් ද